Kapuluang Gilbert
Ang Kapuluang Gilbert (Wikang Kiribati:Tungaru;[1] dati kilala bilang Kingsmill o Kapuluan ng King's-Mill[2]) ay binubuo ng labing-anim na atol at pulong koral sa Karagatang Pasipiko. Ito ay isang pangunahing bahagi ng Republika ng Kiribati (Ang "Kiribati" ay isang pagbaybay sa Wikang Kiribati ng salitang "Glbert" [1]) at kasama nito ang Tarawa, ang tagpuan ng kabisera ng bansa na may 50 182 residente, halos kalahati ng populasyon ng bansa, magmula noong 2010[update].[3][4]
Heograpiya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang mga atol at pulo ng Kapuluang Gilbert ay nakahanay na pawang isang linya na mula sa hilaga hanggang sa timog. Halos 420 nautical mile (780 km) ang layo sa pagitan ng pulo ng Makin, ang pinaka-hilagang pulo at ang pulo ng Arorae, ang pinaka-timog. Sa heograpiya, ang ekwador ay nagiging gabayan sa paghahati sa pagitan ng Hilaga at Timog na bahagi ng Kapuluang Gilbery. Ayon sa International Hydrographic Organization (IHO) ang Kapuluang Gilbert ay kabuuang nasa loob ng Timog Karagatang Pasipiko.[5]
Isa pang pamamaraan sa pagpangkat sa Kapuluang Gilbert ay ang paghahati dito ayon sa mga dating distritong administratibo, ang Hilaga, Gitna, at Timog Kapuluang Gilbert (Ang Tarawa ay dati ring isang hiwalay na distrito).
Isang pangkat ng Timog Kapuluang Gilbert na tinatawag bilang Grupong Kingsmill, isang pangalan na ginagamit upang tukuyin ang kabuuang Kapuluan ng Gilbert noong ika-19 na siglo.[2]
Ang Kapuluang Gilbert ay bumubuo ng isang pangkat ng mga seamount kasama ng Ratak Chain ng Kapuluang Marshall sa hilaga.
Mga pulo ng Kapuluan ng Gilbert
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang opisyal na pagkasunud-sunod pahilaga-timog (naka-pangkat sa pamamamgitan ng mga dating distritong administratibo) ng mga pulo at atol ay:
| ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Atol / Pulo | Pangunahing bayan |
Sukat ng Lupa | Sukat ng Lagoon | Pop. s. 2005 |
Pinakamababang bilang ng mga pulo |
Bilang ng mga bayan |
Tagpuan | |||||||||||||||||
| km² | sq mi | km² | sq mi | |||||||||||||||||||||
| mga dating distrito ng Hilagang Kapuluang Gilbert | ||||||||||||||||||||||||
| Makin | Makin | 7.89 | 3.0 | 0.3 | 0.1 | 2,385 | 6 | 2 | 3°23′N 173°00′E / 3.383°N 173.000°E | |||||||||||||||
| Butaritari | Temanokunuea | 13.49 | 5.2 | 191.7 | 74.0 | 3,280 | 11 | 11 | 3°09′N 172°50′E / 3.150°N 172.833°E | |||||||||||||||
| Marakei | Rawannawi | 14.13 | 5.5 | 19.6 | 7.6 | 2,741 | 1 | 8 | 2°00′N 173°17′E / 2.000°N 173.283°E | |||||||||||||||
| Abaiang | Tuarabu | 17.48 | 6.7 | 232.5 | 89.8 | 5,502 | 4-20 | 18 | 1°50′N 172°57′E / 1.833°N 172.950°E | |||||||||||||||
| Tarawa | Bairiki | 31.02 | 12.0 | 343.6 | 132.7 | 45,989 | 9+ | 30 | 1°26′N 173°00′E / 1.433°N 173.000°E | |||||||||||||||
| mga dating distrito ng Gitnang Kapuluang Gilbert | ||||||||||||||||||||||||
| Maiana | Tebwangetua | 16.72 | 6.5 | 98.4 | 38.0 | 1,908 | 9 | 12 | 0°55′N 173°00′E / 0.917°N 173.000°E | |||||||||||||||
| Abemama | Kariatebike | 27.37 | 10.6 | 132.4 | 51.1 | 3,404 | 8 | 12 | 0°24′N 173°50′E / 0.400°N 173.833°E | |||||||||||||||
| Kuria | Tabontebike | 15.48 | 6.0 | — | — | 1,082 | 2 | 6 | 0°13′N 173°24′E / 0.217°N 173.400°E | |||||||||||||||
| Aranuka | Takaeang | 11.61 | 4.5 | 19.4 | 7.5 | 1,158 | 4 | 3 | 0°09′N 173°35′E / 0.150°N 173.583°E | |||||||||||||||
| Nonouti 1) | Teuabu | 19.85 | 7.7 | 370.4 | 143.0 | 3,179 | 12 | 9 | 0°40′S 174°20′E / 0.667°S 174.333°E | |||||||||||||||
| dating distrito ng Timog Kapuluang Gilbert | ||||||||||||||||||||||||
| Tabiteuea 1) | Buariki | 37.63 | 14.5 | 365.2 | 141.0 | 4,898 | 2+ | 18 | 1°20′S 174°50′E / 1.333°S 174.833°E | |||||||||||||||
| Beru 1) | Taubukinberu | 17.65 | 6.8 | 38.9 | 15.0 | 2,169 | 1 | 9 | 1°20′S 175°59′E / 1.333°S 175.983°E | |||||||||||||||
| Nikunau 1) | Rungata | 19.08 | 7.4 | — | — | 1,912 | 1 | 6 | 1°21′S 176°28′E / 1.350°S 176.467°E | |||||||||||||||
| Onotoa 1) | Buariki | 15.62 | 6.0 | 54.4 | 21.0 | 1,644 | 30 | 7 | 1°52′S 175°33′E / 1.867°S 175.550°E | |||||||||||||||
| Tamana | Bakaka | 4.73 | 1.8 | — | — | 875 | 1 | 3 | 2°30′S 175°58′E / 2.500°S 175.967°E | |||||||||||||||
| Arorae | Roreti | 9.48 | 3.7 | — | — | 1,256 | 1 | 2 | 2°38′S 176°49′E / 2.633°S 176.817°E | |||||||||||||||
| Kapuluang Gilbert | Tarawa | 281.10 | 108.5 | 1,866.5 | 720.7 | 83,382 | 117+ | 156 | 3°23'N to 2°38S 172°50' to 176°49'E | |||||||||||||||
| 1) kasapi ng Grupong Kingsmill proper
Pinagmulan ng mga sukat ng lupa: Kiribati 2005 Ulat sa Sensus | ||||||||||||||||||||||||
Mga Sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ 1.0 1.1 Reilly Ridgell. Pacific Nations and Territories: The Islands of Micronesia, Melanesia, and Polynesia. 3rd. Ed. Honolulu: Bess Press, 1995. p. 95.
- ↑ 2.0 2.1 Karaniwan ang panglan na ito ay ginagamit lamang upang tukuyin ang timog na bahagi ng kapuluan, ang hilagang bahagi ay tinatawag na Kapuluan ng Scarborough. Merriam-Webster's Geographical Dictionary. Springfield, Massachusetts: Merriam Webster, 1997. p. 594
- ↑ "Country files at earth-info.nga.mil". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-08-23. Nakuha noong 2015-07-20.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Kiribati Census Report 2010 Volume 1" (PDF). National Statistics Office, Ministry of Finance and Economic Development, Government of Kiribati. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 10 Agosto 2014. Nakuha noong 17 Marso 2013.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 8 Oktubre 2011. Nakuha noong 7 Pebrero 2010.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)