Tingnan ang wikitext ng Kari

{{Infobox food|name=Kari|image=Indiandishes.jpg|caption=Mga karing Indiyano|place_of_origin=[[Subkontinenteng Indiyano]]|region=Buong mundo|main_ingredient=Karne o gulay, langis o [[ghee]], mga [[espesya]]}}

Ang '''kari'''<ref name="Kari">{{cite web |title=kari - Diksiyonaryo |trans-title= |url=https://diksiyonaryo.ph/search/kari |access-date=9 Disyembre 2022 |work=Diksiyonaryo.ph |language=fil}}</ref>  o '''curry''' ay pagkaing may sarsa na tinimplahan ng mga espesya, pangunahing nauugnay sa [[lutuing Timog Asyano]].<ref>{{cite encyclopedia |title=Curry |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |url=https://www.britannica.com/topic/curry |access-date=25 Agosto 2021 |language=en |trans-title=Kari}}</ref><ref>{{cite web |title=Definition of Curry |trans-title=Kahulugan ng Kari |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/curry |access-date=25 Agosto 2021 |publisher=Merriam-Webster |language=en}}</ref> Sa [[Indiya|timog Indiya]], maaaring idagdag ang mga dahon mula sa [[Curry tree|''murraya koenigii'']] (''curry tree'').<ref>{{cite news |date=28 Setyembre 2011 |title=Fresh Curry Leaves Add a Touch of India |language=en |trans-title=Sariwang Dahon ng Kari, Nagdaragdag ng Anino ng Indiya |publisher=NPR |url=https://www.npr.org/2011/09/28/140735689/fresh-curry-leaves-add-a-touch-of-india |url-status=live |access-date=6 Abril 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180411111413/https://www.npr.org/2011/09/28/140735689/fresh-curry-leaves-add-a-touch-of-india |archive-date=11 Abril 2018}}</ref><ref>{{cite web |title=Curry definition and synonyms |trans-title=Kahulugan at mga kasingkahulugan ng kari |url=http://www.macmillandictionary.com/dictionary/british/curry_1 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612162302/https://www.macmillandictionary.com/dictionary/british/curry_1 |archive-date=12 Hunyo 2018 |access-date=13 Disyembre 2016 |work=Macmillan Dictionary |language=en}}</ref><ref>{{cite book|last=Raghavan|first=S.|title=Handbook of Spices, Seasonings and Flavourings|publisher=CRC Press|date=2007|isbn=978-0-8493-2842-8|page=302|lang=en|trans-title=Muntaklat ng Espesya, Panimpla at Pampalasa}}</ref>

May maraming uri ang kari. Nakadepende sa kultural na tradisyon ng rehiyon at mga personal na kagustuhan ang espesyang ginagamit sa bawat putahe sa tradisyonal na lutuin. May mga pangalan ang mga ganitong ulam na tumutukoy sa mga ginagamit na sangkap, espesya, at paraan ng pagluluto.<ref name="Oxford University">{{cite book|last=Collingham|first=Lizzie|title=Curry: A Tale of Cooks and Conquerors|url=https://archive.org/details/curry00lizz|url-access=registration|location=New York, NY|publisher=Oxford University Press|date=2006|page=[https://archive.org/details/curry00lizz/page/115 115]|access-date=16 Hulyo 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200416071823/https://archive.org/details/curry00lizz|archive-date=16 Abril 2020|url-status=live|quote=Walang Indiyano, gayunpaman, ang tutukoy sa kanyang mga pagkain bilang kari. Wala sa Indiya ang ideya ng kari bilang isang partikular na ulam. Tinukoy ng mga Indiyano ang kani-kanilang mga ulam gamit ang mga tiyak na pangalan. Subalit pinagsama-sama ang lahat ng ito ng mga Briton sa katawagang "curry"|lang=en|trans-title=Kari: Isang Kwento ng Mga Kusinero at Manlulupig}}</ref> Sa labas ng subkontinenteng Indiyano, ang kari ay ulam mula sa Timog-silangang Asya na gumagamit ng [[gata]] o minasang espesya, na sinasabayan ng kanin.<ref name="Van Esterik">{{cite book|last1=Van Esterik|first1=Penny|title=Food Culture in Southeast Asia|date=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=9780313344206|pages=58–59|lang=en|trans-title=Kultura ng Pagkain sa Timog-silangang Asya}}</ref> Maaaring maglaman ang mga kari ng isda, karne, poltri, o lamang-dagat, mag-isa man o may kasabay na gulay. May mga pambehetaryano rin. Niluluto ang mga tuyong kari sa kaunting likido na pinapasingaw, na maiwanang nakabalot ang mga ibang sangkap sa tinimplang espesya. Naglalaman naman ang mga basang kari ng makabuluhang halaga ng sarsa na gawa sa [[sabaw]], [[krema ng niyog]] o [[gata]], [[krema]]ng gatasin o [[yogurt]], o pinurée na [[legumbre]], dinurog at [[Gisa|ginisang]] sibuyas, o [[tomato purée|pinurée na kamatis]].

==Etimolohiya==
Nagmula ang salitang ''kari'' sa wikang {{lang-ta|கறி}} ''{{IAST|kaṟi}}'' na nangangahulugang 'sarsa' o 'pampasarap sa kanin' na gumagamit ng dahon ng [[curry tree|''murraya koenigii'']] (''curry tree'').<ref>{{cite book|last=Senthil Kumar|first=A. S.|title=An Etymological Dictionary of Tamil Loanwords in English, Hindi, Sanskrit, Greek, Minoan, and Cypro-Minoan Languages|date=2017|publisher=Senthil Kumar A.S.|page=83|url=https://books.google.com/books?id=6PPEDgAAQBAJ&q=Murraya+koenigii+curry+tamil+kari+portuguese&pg=PA83|access-date=23 Enero 2020|language=en|trans-title=Isang Diksiyonaryo ng Etimolohiya ng mga Salitang Hiniram mula sa Tamil sa mga Wikang Ingles, Hindi, Sanskrito, Griyego, Minoiko, at Tsipro-Minoiko}}</ref><ref name="oed">{{cite web |year=2018 |title=Curry |trans-title=Kari |url=https://www.etymonline.com/word/curry#etymonline_v_491 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181009013123/https://www.etymonline.com/word/curry#etymonline_v_491 |archive-date=9 Oktubre 2018 |access-date=8 Oktubre 2018 |publisher=Online Etymology Dictionary, Douglas Harper |language=en}}</ref> Ginamit din ang salitang ''kari'' sa mga ibang [[Mga wikang Drabida|wikang Drabida]], samakatuwid nga, sa [[Wikang Malayalam|Malayalam]], [[Wikang Kannada|Kannada]] at [[Wikang Kodava|Kodava]] na may kahulugang "anumang gulay (o karne), sariwa man o pinakuluan, kari".<ref>{{Cite web |title=kari – A Dravidian Etymological Dictionary |trans-title=kari – Isang Diksiyonaryo ng Etimolohiyang Drabida |url=https://dsalsrv04.uchicago.edu/cgi-bin/app/burrow_query.py?qs=ka%E1%B9%9Fi&searchhws=yes |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200623031133/https://dsalsrv04.uchicago.edu/cgi-bin/app/burrow_query.py?qs=ka%E1%B9%9Fi&searchhws=yes |archive-date=23 Hunyo 2020 |language=en}}</ref> Inilarawan ang ''kaṟi'' sa isang Portuges na ''cookbook'' noong kalagitnaan ng ika-17 siglo ng mga miyembro ng [[Kagalanggalang na Kompanya sa Silangang Indiya]],<ref name="taylor">{{cite web |last=Taylor |first=Anna-Louise |date=11 Oktubre 2013 |title=Curry: Where did it come from? |trans-title=Kari: Saan ito nanggaling? |url=http://www.bbc.co.uk/food/0/24432750 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140329151125/http://www.bbc.co.uk/food/0/24432750 |archive-date=29 Marso 2014 |access-date=4 Enero 2017 |publisher=BBC: Food Knowledge and Learning |language=en}}</ref> na nakikipagkalakalan sa mga negosyanteng Tamil sa [[Baybayin ng Coromandel]] ng timog-silangang Indiya,<ref name="SahniCur">Sahni, Julie. ''Classic Indian Cooking'' [Klasikong Pagluluto sa Indiya] (sa wikang Ingles). (New York, NY: William Morrow and Company, Inc., c.1980), pa.39-40.</ref> at nakilala bilang "timpla ng espesya na ... tinatawag na ''kari podi'' o pinulbos na kari".<ref name = "SahniCur" />

Anyong [[Anglisisasyon|Ingles]] naman ang salitang ''curry'' na unang lumitaw (sa anyong ''currey'') sa aklat ni [[Hannah Glasse]] noong 1747, ''[[The Art of Cookery Made Plain and Easy]]'' (Ang Sining ng Pagluluto na Ginawang Simple at Madali).<ref name="oed" /><ref name="taylor"/>

==Galerya==

<gallery mode="nolines" heights="180" widths="180">
Talaksan:Balti gosht.jpg|Isang ''balti'' ([[kawali]]) ng kinaring tupa
Talaksan:Chicken makhani.jpg|[[Butter chicken|Minantikilyang manok]] na inihain sa isang Indiyanong restawran
Talaksan:Buttermilk curry in a vessel.jpg|Karing Buttermilk mula sa Kerala
Talaksan:Chicken Curry 1.JPG|[[Chicken Curry|Kinaring manok]] mula sa Pakistan
Talaksan:Homemade chicken tikka masala.jpg|Lutong-bahay na [[chicken tikka masala|tikka masala na manok]]
Talaksan:Meen curry 2.JPG|Kinaring isda ng mga Indiyano
Talaksan:Karnatakadishes.jpg|Mga pagkain ng Karnataka
Talaksan:Korean curry rice.jpg|Kinaring kanin ng mga Koreano
Talaksan:Angamaly mango curry with mango.jpg|Kinaring Mangga mula sa Kerala
Talaksan:Nihari.JPG|Nihari at ensaladang nihari
Talaksan:Vindalho.jpg|Vindaloong Baboy sa isang restawran sa Goa
Talaksan:Red roast duck curry.jpg|Pulang kinaring pato na inihaw (mainit at maanghang) mula sa Taylandia
Talaksan:Rice and chenopodium album leaf curry with potatoes and onions40.JPG|Kanin at kinaring dahon ng ''[[chenopodium album]]'' na may kasamang sibuyas at patatas; isang karing behetaryano
Talaksan:Rogan josh02.jpg|Karing Rogan Josh
Talaksan:Kaeng kari kai.JPG|Karing dilaw
Talaksan:Kadhi Chawal from India.jpg|Kinaring yoghurt at ''[[gram flour]]''
Talaksan:Chicken Curry in the Philippines.jpg|Manok na kari sa Pilipinas 
</gallery>

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

[[Kategorya:Lutuing Indones]]
[[Kategorya:Lutuing Hapones]]
[[Kategorya:Lutuing Koreano]]
[[Kategorya:Lutuing Taylandes]]
[[Kategorya:Lutuing Apgano]]
[[Kategorya:Lutuing Biyetnames]]
[[Kategorya:Lutuing Pakistani]]