Tingnan ang wikitext ng Liwasang Rizal

{{Infobox park
| name = Liwasang Rizal
| alt_name = '''Liwasang Luneta'''
| photo = Rizal Park - Rizal Monument (Luneta, Roxas Boulevard, Ermita, Manila; 2015-01-30).jpg
| photo_width = 280
| photo_alt = 
| photo_caption = Ang Bantayog ni Rizal sa Liwasang Rizal.
| type = [[Lunsuring liwasan]]
| location = [[Maynila]], [[Pilipinas]]
| coords = {{coord|14|34|57.46|N|120|58|42.85|E|type:landmark_region:PH|display=inline,title}}
| area = {{convert|54|ha|acre}}
| created = 1920
| operator = Komite para sa Paglilinang mga Pambansang Liwasan
| visitation_num = 
| status = Bukas buong taon
| open = 
| website = [http://www.rizalpark.nationalparks.ph/main.htm Liwasang Rizal]
| map = 
| map_width = 
| map_alt = 
| map_caption = 
}}

Ang '''Liwasang Rizal''' o '''Parkeng Rizal''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Rizal Park'', [[Wikang Kastila|Kastila]]: ''Parque Rizal'') ay isang makasaysayang [[lunsuring liwasan]] na nasa puso ng [[Lungsod ng Maynila]], [[Pilipinas]]. Dating tinatawag na '''Bagumbayan''' (mula sa "bagong bayan") noong kapanahunan ng kolonyalismo sa ilalim ng mga [[Espanya|Kastila]], at tinawag na '''Luneta''' pagdaka. Matatagpuan ito sa may [[Bulebar Roxas]], katabi ng lumang napapaderang lungsod ng [[Intramuros, Maynila|Intramuros]] at ang bahaging katimugan naman ay nasa [[Ermita, Maynila|Ermita]]. Ito ay isa sa mga pinakamalaking lunsuring liwasan sa Asya. Pinupuntahan din ito bilang lugar ng paglilibang, lalo na sa mga Linggo at mga [[Pista opisyal sa Pilipinas|pista opisyal]]. Isa ito sa mga pangunahing atraksyong [[Turismo|panturista]] ng Maynila. 
<!-- [[Talaksan:Actual_site_where_Jose_Rizal_was_executed.jpg|thumb|Aktuwal na lokasyon kung saan binaril si [[José Rizal|Gat Jose Rizal]].]] -->
Nakatagpo sa tabi ng [[Manila Bay|Look ng Maynila]], mahalagang pook ito sa [[kasaysayan ng Pilipinas]]. Sa pook na ito binaril si [[José Rizal]] noong 30 Disyembre 1896.  Ang pagkamartir ni Rizal ang dahilan ng kaniyang pagiging bayani ng [[Himagsikang Pilipino]], bagkus, ipinangalan sa kanya ang [[liwasan]] para ikarangal ang kanyang pagkabayani. Pinalitan ng opisyal na pangalang Liwasang Rizal ang parke bilang parangal kay Rizal. Nagsisilbi ring punto ng orihen o [[Kilometro Sero|Kilometro Kupong]] patungo sa lahat ng ibang mga kalunsuran sa Pilipinas ang monumento ni Rizal. Bilang karagdagan, naganap dito ang Pahayag ng Kalayaan ng Pilipinas mula sa [[Kasaysayan ng Pilipinas (1898–1946)|Estados Unidos]] noong 4 Hulyo 1946 at naganap din ang mga demonstrasyong pulitikal nila [[Ferdinand Marcos]] at [[Corazon Aquino]] noong 1986 na nagwakas sa [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Rebolusyong EDSA]].

== Lokasyon ==
[[Talaksan:Jose_Rizal’s_Monument_in_Luneta.jpg|thumb|Bantayog ni Rizal sa Luneta]]
Matatagpuan ang Liwasang Rizal sa hilagang hanggahan ng [[Bulebar Roxas]]. Sa silangan ng [[bulebar]], pinapalibutan ang liwasan ng [[Abenida Taft]], [[Abenida Padre Burgos]] and [[Abenida Kalaw]]. Sa kanluran ang [[Pagpapanauli ng lupa|ibinawi]] na lupa ng liwasan na pinapalibutan ng Daang Katigbak, Daang Timog, at ang baybayin ng [[Look ng Maynila]].

== Kasaysayan ==

=== Panahong kolonyal ng Kastila ===

Nagsimula ang kasaysayan ng Liwasang Rizal noong 1820 noong nakumpleto ang Paseo de Luneta sa timog ng mga pader ng Maynila sa isang gitatang piraso ng lupa sa tabi ng dalampasigan noong panahon ng Kastila. Bago ang liwasan, naging lokasyon ang gitatang lupa ng isang maliit na bayan na tinatawag na Nuevo Barrio (Bagumbayan sa [[wikang Tagalog]]) na nagmumula noong 1601. Madiskarteng ginamit ang bayan at kanyang mga simabhan, na malapit sa napaderang lungsod, bilang silungan ng mga Briton noong kanilang atake. Inasam ng mga Kastilang awtoridad ang panganib na maaaring dalhin ng mga paninirahan na pumalibot sa Intramuros sa aspeto ng mga atakeng panlabas, ngunit itinaguyod ng mga opisiyal ng Simbahan na manatili ang mga bayan na ito. Dahil sa kanilang papel noong Pagsalakay ng Briton, inalis ang mga ito pagkatapos ng [[British occupation of Manila|maikling mamamahala]] ng mga Briton mula 1762 hanggang 1764.<ref>{{Cite book|title=Manila My Manila|last=Joaquin|first=Nick|publisher=The City of Manila|year=1990|isbn=|location=Manila|pages=|quote=|via=}}</ref> Nakadambana dati ang [[Itim na Nazareno]] sa simbahan ng Bagumbayan. Dahil sa utos na sirain ang bayan at ang kanyang simbhan, inilipat muna ang imahe sa San Nicolas de Tolentino at sa [[Simbahan ng Quiapo]] pagkatapos. Ipinapaalaala ito mula noon ng ''[[Translation (relic)|Traslación]]'' ng relikiya bawat Enero 9, na mas kilala bilang Kapistahan ng Itim na Nazareno. Ito ang dahilan kung bakit nagsimula ang mga prusisiyon ng Enero 9 doon magmula noong 2007.<ref>{{Cite news|url=http://www.interaksyon.com/lifestyle/trivia-11-things-you-didnt-know-about-the-black-nazarene|title=Trivia: 11 things you didn't know about the Black Nazarene|newspaper=InterAksyon.com|language=en-US|access-date=November 3, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161104075133/http://www.interaksyon.com/lifestyle/trivia-11-things-you-didnt-know-about-the-black-nazarene|archive-date=November 4, 2016|dead-url=yes}}</ref> Pagkatapos ng pag-alis ng tirahang Bagumbayan, nakilala ang lugar bilang Bukid Bagumbayan kung saan nakatagpo ng Cuartel la Luneta (Kuwartel ng Luneta), isang opsital pangmilitar ng Kastila (na nawasak noong isa sa mga lindol ng Maynila), at isang [[Outwork|kutang]] pinapalibutan ng moat ng napaderang lungsod ng Maynia, na kilala bilang '''Luneta''' ([[Lunette (fortification)|''lunette'']]) dahil sa kanyang [[Crescent|hugis-gasuklay]].<ref name="Century">(1911–12). "The Century Magazine", p.237-249. The Century Co., NY, 1912.</ref><ref name="History">[http://www.rizalpark.net/history.htm "History – Spanish Period"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120907091945/http://www.rizalpark.net/history.htm|date=September 7, 2012}}. Rizal Park. Hinango noong 7 Oktubre 2011.</ref>

==== Pagpatay kila Gómez, Burgos at Zamora ====
[[Talaksan:Luneta_Manila.jpg|left|thumb|Ang Paseo de Luneta noong dekada ng 1920 (Mayroon nang Bantayog ni Rizal)]]
Noong panahon ng Kastila mula 1823 hanggang 1897 lalo na sa huling bahagi nito, kilalang-kilala ang lugar bilang lugar sa publikong pagbitay. Ipinatay ang kabuuan ng 158 kalabang pulitikal ng Espanya sa liwasan.<ref name="History" /> Noong 17 Pebrero 1872, ipinatay ang tatlong Pilipinong pari, [[Mariano Gómez]], [[José Burgos]], at [[Jacinto Zamora]], na kilala bilang [[Gomburza]] sa pamamagitan ng [[Garrote|garote]], dahil inakusahan sila ng [[Subversion|pagbabagsak]] mula sa [[Cavite mutiny|paghihimagsik ng Cavite]] ng 1872.<ref>Jernegan, Prescott Ford (1995). "A Short History of the Philippines", p.252. New York: D. Appleton and Company.</ref>
[[Talaksan:GomBurZa_execution_site.jpg|thumb|Pook kung saan binitay ang [[Gomburza|GomBurZa]].]]

=== Panahong kolonyal ng mga Amerikano ===

==== Bantayog ni Rizal ====
{{Main article|Bantayog ni Rizal}}
[[Talaksan:Rizal_Monument_at_Philippines_photobombed_by_Torre_De_Manila.jpg|thumb|Bantayog ni [[José Rizal|Gat Jose Rizal]]]]
Ang bantayog na gawa sa tanso at batumbesi ay isa sa mga pinakatanyag na muhong lilok sa bansa. Halos protokol para sa mga nabibisitang dignitaryo na maglagay ng isang korona o ''wreath'' sa bantayog. Hindi lamang rebulto ni Rizal ang matatagpuan sa bantayog, kundi pati na rin ang kanyang bangkay.<ref>Vicente, Rafael L. (2005). "The Promise of the Foreign Nationalism and the Technics of Translation in the Spanish Philippines", p. 36. Duke University Press.</ref>
[[Talaksan:Rizal_execution.jpg|right|thumb|250x250px|Ang pagbitay ni Jose Rizal noong 30 Disyembre 1896]]
Noong 28 Setyembre 1901, inaprubahan ng Amerikanong [[Philippine Commission]] ang ''Act No. 243'', na magtatayo ng bantayog sa Luneta para gunitain ang memorya ni José Rizal, Pilipinong bayani, manunulat, at makata.<ref>Division of Insular Affairs, War Department (1901). [https://books.google.com/books?id=BMyK2XHz-WoC&pg=PA689 "Public Laws and Resolutions Passed by the United States Philippine Commission"], p.689. Washington: Government Printing Office.</ref> Gumawa ang komite na nabuo ng akto ng pandaigdigang kumpetisyon ng disenyo mula 1905 hanggang 1907 at inimbita ang mga iskultor mula sa Europa at Estados Unidos para magsumite ng mga entrada na may tantyang halaga ng  ₱100,000 gamit ang mga lokal na materyales.<ref>(1905–06). [https://books.google.com/books?id=KhsAAAAAMAAJ&pg=RA5-PA40#v=onepage&q&f=false "Proposed Monuments and Monuments News"], p.40. Granite, Marble and Bronze Magazine Vol. 15.</ref>

Nanalo si Carlos Nicoli ng Carrara, Italya para sa kanyang pinaliit na modelong eskayola na pinamagatang ''“Al Martir de Bagumbayan”'' (Para sa Martir ng Bagumbayan) na dumaig sa ibang 40 tinanggap na entrada. Gayunpaman, ipinagkaloob ang kontrata sa ikalawang nanalo na si [[Richard Kissling]], isang Suwisong iskultor, para sa kanyang ''“Motto Stella”'' (Gumagabay na Bituin). Paglipas ng higit sa labindalawang taon pagkatapos ng kanyang pag-apruba, sa wakas ipinakita ang dambana noong 30 Disyembre 1913 noong ika-17 anibersaryo ng kamatayan ni Rizal. Nakakintal ang kanyang tula ''"[[Huling Paalam|Mi Ultimo Adios]]"'' ("Huling Paalam") sa plakang pang-alaala. Patuloy na binabantayan ang lugar ng mga seremonyal na sundalo ng Seguridad Pandagat at Konsorteng Pangkat ng [[Hukbong Kawal Pandagat ng Pilipinas]].<ref>[http://newsinfo.inquirer.net/120581/vatican-city-can-fit-in-rizal-park-2]</ref>

==== Pambansang Sentro ng Gobyerno ====
[[Talaksan:1946-07-15_Philippines_Independence_Proclaimed.ogv|right|thumb|Proklamasyon ng kalayaan sa Liwasang Rizal]]
Noong 1902,<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.visitmyphilippines.com/index.php?title=CityofManila&func=all&pid=2557 |access-date=2019-06-02 |archive-date=2016-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160307203532/http://visitmyphilippines.com/index.php?func=all&pid=2557&title=cityofmanila |url-status=dead }}</ref> kinomisyon ni [[William Howard Taft|William Taft]] si [[Daniel Burnham]], arkitekto at tagaplano ng lungsod, na gawin ang plano ng lungsod ng [[Manila|Maynila]]. Binalak na magkaroon ang mga gusali ng pamahalaan ng mga neoklasikong edipisyo at mga Greko-Romanong haligi. Pinili ni Burnham ang Luneta bilang lokasyon ng bagong sentro ng pamahalaan. Magiging sentro dapat nito ang isang malaking gusaling Kapitolyo, na binalak na maging Pilipinong beryson ng Kapitolyo sa Washington. Binalak na palibutan ito ng mga ibang gusali ng pamahalaan, ngunit dalawa lamang ng mga gusaling ito ang itinayo sa Agrifina Circle, na humaharap sa isa't isa. Ang mga ito ay ang Kagawaran ng Pagsasaka (ang [[National Museum of Anthropology (Manila)|Pambansang Museo ng Antropolohiya]] ngayon) at ang Kagawaran ng Pananalapi (ang Kagawaran ng Turismo ngayon at magiging [[National Museum of Natural History (Manila)|Pambansang Museo ng Kasaysayan ng Kalikasan]]). Nakumpleto ang dalawang gusali bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>Torres, Cristina Evangelista (2014). “The Americanization of Manila, 1898 – 1921”, p.169. Quezon City: University of the Philippines Press.</ref>

Binalak din ang liwasan na maging Pilipinong bersyon ng ''The Mall'' sa Washington, D.C., kasabay ng planadong pagtayo ng mga tangapan ng pamahalaan.

=== Pambansang Liwasang Luneta ===
Noong Agosto 1954, binuo ni Pangulong [[Ramon Magsaysay]] ang Pambansang Komisyong Sentenaryo ni Jose Rizal o ''Jose Rizal National Centennial Commission'' (JRNCC) para ayusin at pangasiwaan ang pagdiriwang para sa sentenaryo ng kapanganakan ni José Rizal.<ref>{{cite web|url=http://www.gov.ph/1954/08/10/executive-order-no-52-s-1954/|title=Executive Order No. 52, s. 1954|publisher=[[Official Gazette (Philippines)]]|accessdate=February 15, 2017|archive-date=Pebrero 16, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216050702/http://www.gov.ph/1954/08/10/executive-order-no-52-s-1954/|url-status=dead}}</ref> Kasama sa mga plano nito ang pagtatayo ng maringal na bantayog ni José Rizal at ''Rizal Memorial Cultural Center'' na magkakaroon ng pambansang teatro, pambansang museo, at pambansang silid-aklatan sa Luneta.<ref name="rizcen">{{cite web|url=http://www.gov.ph/rizal-monument/|title=The Centenary of the Rizal Monument|publisher=[[Official Gazette (Philippines)]]|accessdate=February 15, 2017|archive-date=Enero 18, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170118175831/http://www.gov.ph/rizal-monument/|url-status=dead}}</ref> Idineklara ang lugar bilang [[National park|pambansang liwasan]] noong 19 Disyembre 1955 sa birtud ng ''Proclamation No. 234'' na pinirmahan ni Pangulong Magsaysay.<ref>{{cite web|url=http://www.gov.ph/1955/12/19/proclamation-no-234-s-1955/|title=Proclamation No. 234, s.1955|publisher=Official Gazette of the Republic of the Philippines|accessdate=July 10, 2014|archive-date=September 24, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924045359/http://www.gov.ph/1955/12/19/proclamation-no-234-s-1955/|url-status=dead}}</ref> Sumasaklaw ang Pambansang Liwasang Luneta ng halos 16.24 ektarya (40.1 acre) na sumasakop ng lugar na nakapalibot sa Bantayog ni Rizal. Pinangasiwaan ng Komisyon ng mga Liwasan at Kahayupan o ''Commission of Parks and Wildlife'' (na kilala ngayon bilang Kawanihan ng Pangangasiwa ng Biodiversidad o ''[[Department of Environment and Natural Resources (Philippines)|Biodiversity Management Bureau]]'') ang pook noong pagtatatag nito bilang protektadong lugar. 
<br />Noong 1957, nagpalabas sa Pangulong [[Carlos P. Garcia]] ng ''Proclamation No. 470'' na naglipat ng pangangasiwa ng pambansang liwasan sa Pambansang Komisyong Sentenaryo ni Jose Rizal.<ref>{{cite web|url=http://www.gov.ph/1957/12/30/proclamation-no-470-s-1957/|title=Proclamation No. 470, s. 1957|publisher=[[Official Gazette (Philippines)]]|accessdate=February 15, 2017|archive-date=16 Pebrero 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216044202/http://www.gov.ph/1957/12/30/proclamation-no-470-s-1957/|url-status=dead}}</ref> Noong 1961, sa pagdiriwang ng sentenaryo ng kapanganakan ni Rizal, inagurahan ang [[National Library of the Philippines|Pambansang Aklatan]] sa liwasan.<ref name="rizcen" /> Ipinasa ang pamamahala nito sa Komite para sa Paglilinang mga Pambansang Liwasan, isang nakalakip na ahensiya ng [[Department of Tourism (Philippines)|Kagawaran ng Turismo]], na ibinuo noong 1963 ni Pangulong [[Diosdado Macapagal]].<ref>{{cite web|url=http://www.gov.ph/1963/01/14/executive-order-no-30-s-1963/|title=Executive Order No. 30, s. 1963|publisher=[[Official Gazette (Philippines)]]|accessdate=February 15, 2017|archive-date=Pebrero 16, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216044433/http://www.gov.ph/1963/01/14/executive-order-no-30-s-1963/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nationalparks.ph/index.htm|title=National Parks Development Committee|publisher=National Parks Development Committee|accessdate=July 10, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714153727/http://www.nationalparks.ph/index.htm|archive-date=July 14, 2014|dead-url=yes|df=mdy-all}}</ref> Noong 1967, ibinago ang pangalan ng Pambansang Liwasang Luneta. Naging Liwasang Rizal ito noong pagkalagda ng ''Proclamation No. 299'' ni Pangulong [[Ferdinand Marcos]].<ref>{{cite web|url=http://www.gov.ph/1967/10/24/proclamation-no-299-s-1967/|title=Proclamation No. 299, s. 1967|publisher=[[Official Gazette (Philippines)]]|accessdate=February 15, 2017|archive-date=Pebrero 16, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170216044846/http://www.gov.ph/1967/10/24/proclamation-no-299-s-1967/|url-status=dead}}</ref>
[[Talaksan:Rizal_Park_Front_View.jpg|thumb|244x244px]]

=== Sentenaryo ng Pilipinas ===
Noong 12 Hunyo 1998, pinagdiriwang ng marami ang liwasan at naging kasukdulan nito ang 1998 '''Sentenaryo ng Pilipinas''', isang kaganapan na nagpapagunita ng isang daang taon mula noong [[Philippine Declaration of Independence|Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas]] mula sa Espanya at pagtatatag ng [[First Philippine Republic|Unang Republika ng Pilipinas]]. Namuno ang mga pagdiriwang ng dating [[President of the Philippines|Pangulo]] [[Fidel V. Ramos]].<ref>Alcazaren, Paolo (July 10, 2010). [https://archive.today/20120914074138/http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=591817&publicationSubCategoryId=85 "Grandstands and great public places"]. Philstar. Retrieved on February 28, 2011.</ref>

=== Pagkukumpuni noong 2011 ===
Pinagkumpunihan ang Liwasang Rizal ng Komite para sa Paglilinang mga Pambansang Liwasan (NPDC) para maisauli sa dati ang mga elemento ng liwasan. Kabilang sa mga plano ang rehabilitasyon ng lumang balon na pansayaw sa musika na matatagpuan sa {{convert|40|x|100|m|ft|abbr=on}} palanguyan na kung saan ang sentro ng heograpiya ng liwasan. Ang balon, na nakatakda para sa inagurasyon sa 16 Disyembre 2011, ay pinangasiwaan ng Aleman-Pilipino na si William Schaare, ang taong nagtayo rin ng orihinal na balon noong dekada 1960. Kasama rin sa pagkukumpuni ang Orasang Bulaklak na nakatakda para sa inagurasayon sa ika-113 Araw ng Kalayaan ng Pilipinas; ang Harding ''[[Noli Me Tangere (novel)|Noli Me Tangere]]'' at ''Luzviminda Boardwalk'' para sa ika-150 pagdiriwang ng kaarawan ni Jose Rizal.<ref name="R150">Mejia-Acosta, Iris (May 25, 2011). [http://www.pinayads.com/2011/05/luneta-celebrates-rizals-150th-birthday-with-a-fresh-look/ "Luneta Celebrates Rizal's 150th Birthday with a Fresh Look"]. Pinay Ads.</ref>

== Mga kalimi-liming kaganapan sa liwasan ==
[[Talaksan:Papal_Visit_to_the_Philippines_January_18_2015.jpg|thumb|Tanaw mula sa himpapawid ng Liwasang Rizal noong misang pangwakas ni [[Pope Francis|Papa Francisco]]]]

* Naganap ang iilang protesta noong 1986 laban sa pamahalaan ni [[Ferdinand Marcos]]. Humantong ito sa [[People Power Revolution|Himagsikan ng Lakas ng Bayan]].
* 15 Enero 1995. Pinaganapan ang liwasan ng Misang pangwakas ng ika-10 [[World Youth Day 1995|Pandaigdigang Araw ng Kabataan 1995]] kung saan higit sa 10 milyong tao ang dumalaw. Ito ang rekord sa pagtitipon ng [[Roman Catholic Church|Simbahang Katolika Romana]].
* 12 Hunyo 1998. Nagtampok ang ''Philippine Centennial Celebrations'' ng Dakilang Sentenaryong Parada na humantong sa pagtatanghal ng paputok na nanggaling mula sa mga barko sa [[Manila Bay|Look ng Maynila]] na naging pinakamahal na nagawa sa bansa at panahong iyon. Higit sa limang milyon ang nagdiriwang sa Liwasang Rizal ng ikasandaang anibersaryo ng Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas.
* 31 Disyembre 1999 – 1 Enero 2000. Naganap ang pagdiriwang ng panibaong siglo dito na dinaluhan ng higit sa 500,000 tao.
* 27 Nobyembre 2005. Ang Liwasan Rizal ay ang lugar ng [[2005 Southeast Asian Games Opening Ceremony|seremonya ng pagsisimula]] ng [[2005 Southeast Asian Games|Palaro ng Timog Silangang Asya 2005]] sa [[Quirino Grandstand]]. Naganap siya sa isang panlabas na liwasan sa halip ng [[Stadium|estadyo]], at ito ang makasaysayang unang beses na nangyari ito para sa isang seremonya ng pagsisimula ng Palaro ng Timog Silangang Asya. Pinaganapan ito ulit noong 5 Disyembre 2005 para sa seremonyang pangwakas ng palaro.

== Mga sanggunian ==
<references />
==Mga kawing panlabas==
{{commons category|Rizal Park}}
* [http://www.nationalparks.ph ''National Parks Development Committee'' (Komite para sa Paglilinang mga Pambansang Liwasan)]
* [http://www.flickr.com/search/?q=rizal+park&m=tags&s=int Mga larawan mula sa Flickr]
* [http://www.maniladailyphoto.com/?s=luneta Mga larawan ng Luneta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103235100/http://www.maniladailyphoto.com/?s=luneta |date=2013-11-03 }}

<br />{{Roxas Boulevard}}

<br />

[[Kategorya:Kasaysayan ng Maynila]]
[[Kategorya:Maynila]]
[[Kategorya:Mga pambansang liwasan sa Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga liwasan sa Maynila]]

[[cs:Luneta]]