Pumunta sa nilalaman

Mga Melanesyo

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Mga Melanesyo
Mga Biak sa Timog Kanluran, Indonesya
Wika
Mga wikang Melanesyo, mga wikang Papuano, Indones, English, mga kriyolyong nakabatay sa Ingles, Alemang Kriyolyong Rabaul, Pranses
Relihiyon
Panguhaning Kristiyano, minoryang tradisyunal na relihiyong Melanesyo
Kaugnay na mga pangkat-etniko
Mga Aboriheng Australiyano, mga Austronesyo, mga Euronesyo

Ang mga Melanesyo ay ang pangunahing at katutubong mamamayan ng Melanesya, isang rehiyong umaabot mula Bagong Guinea hanggang sa Kapuluang Fiji.[1] Nagsasalita ang karamihan sa kanila ng isa sa maraming wikang kabilang sa pamilyang Austronesyo (lalo na sa sangay na Oseaniko) o ng isa sa maraming hindi magkaugnay na pamilya ng wikang Papuano. Mayroon ding ilang kriyolyo sa rehiyon gaya ng Tok Pisin, Hiri Motu, Pidgin na Salomonense, Bislama at Malay na Papuano.[2]

Pinagmulan at henetika

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Kadalasang iniuugnay ang pinagmulan ng mga Melanesyo sa unang paninirahan ng Australasya ng isang linya ng populasyon na tinatawag na mga Australasiyano o Austro-Papuano (Australo-Papuano) noong Inisyal na Mataas na Paleolitiko. Iniuugnay ito sa isang paggalaw ng populasyon na may magkakatulad na katangiang henetiko at materyal na kultura ng mga sinaunang Silangang Eurasiyano. Ipinapakita rin na may malalim silang kaugnayan sa mga modernong mamamayang Silangang Asyano at iba pang pangkat sa Asya-Pasipiko.[3][4][5] Tinatayang narating ng mga tao ang Sahul (ang heolohikal na kontinenteng binubuo ng Australya at Bagong Guinea) sa pagitan ng 50,000 at 37,000 taon na ang nakalipas. Tumaas ang lebel ng dagat at pinaghiwalay ang Bagong Guinea mula Australya mga 10,000 taon na ang nakaraan. Iminumungkahi ng mga kamakailang pag-aaral sa henetika na ang mga Katutubong Australyano at mga Papuano ay humiwalay mula sa mga Eurasiyano noong mga 51,000 hanggang 72,000 taon na ang nakalipas, at humiwalay mula sa isa't isa mga 25,000 hanggang 40,000 taon na ang nakaraan.[6][5]

Ang silangang bahagi ng Melanesya, na kinabibilangan ng Vanuatu, Bagong Kaledonya at Fiji, ay unang tinirhan ng mga Austronesyo na lumikha ng kulturang Lapita. Sumunod dito, dumating ang mga pangkat na Melanesyo. Lumilitaw na sinakop nila ang mga pulong ito hanggang sa pinakadulong bahagi ng Kapuluang Solomon, kabilang ang Makira at marahil ang mas maliliit na pulo sa silangan.[7]

Partikular sa kahabaan ng hilagang baybayin ng Bagong Guinea at sa mga pulo sa hilaga at silangan nito, ang mga Austronesyo na dumating higit 3,000 taon na ang nakaraan[8] ay nakipag-ugnayan sa mga naunang populasyong nagsasalita ng mga wikang Papuano. Noong huling bahagi ng ika-20 dantaon, may ilang iskolar na nagmungkahi ng matagal na panahon ng interaksyon na nagbunga ng masalimuot na pagbabago sa henetika, wika at kultura.[9] Iminungkahi rin na mula sa rehiyong ito umalis ang isang maliit na pangkat ng mga taong nagsasalita ng Austronesyo upang maging mga ninuno ng mga Polinesyo.[10] Kaya ang mga katutubong Melanesyo ay karaniwang iniuuri sa dalawang pangunahing pangkat batay sa wika, kultura o henetikong pinagmulan: ang mga nagsasalita ng Papuano at ang mga nagsasalita ng Austronesyo.[11][12]

Isang mandirigmang-bundok na taga-Fiji, litratong kuha ni Francis Herbert Dufty noong dekada 1870.

Ang teoryang Polinesyong ito ay pinawalang-bisa ng pag-aaral noong 2010 batay sa mga iskan ng henoma at pagsusuri sa mahigit 800 markang henetiko ng iba't ibang populasyon sa Pasipiko. Natuklasan na ang mga Polinesyo at Mikronesyo ay walang henetikong kaugnayan sa mga Melanesyo. Malakas ang ugnayan nila sa mga Silangang Asyano, partikular sa mga katutubong taga-Taiwan, kaya't itinuturing silang hindi kaugnay ng mga Melanesyo. Lumilitaw na matapos nilang paunlarin ang mga bangkang may katig, ang mga ninuno ng mga Polinesyo ay lumipat mula Silangang Asya, mabilis na dumaan sa rehiyon ng Melanesya at nagtuloy patungong silangan kung saan sila nanirahan. Nagtira sila ng kakaunting ebidensiyang henetiko sa Melanesya at nakihalo lamang nang bahagya sa mga katutubong populasyon doon.[11] Gayunpaman, nakakita pa rin ang pag-aaral ng maliit na bahaging Austronesyo (mas mababa sa 20 porsiyento) sa halos kalahati ng mga Melanesyo na nagsasalita ng Austronesyo, at wala ito sa mga nagsasalita ng Papuano.[8][11]

Natuklasan din ng pag-aaral ang mataas na antas ng pagkakaiba-iba sa henetika ng mga pangkat sa loob ng mga kapuluang Melanesya. Nagkakaiba ang mga tao hindi lamang sa pagitan ng mga pulo kundi pati ayon sa wika, heograpiya at laki ng pulo. Nabuo ang ganitong pagkakaiba sa loob ng sampu-sampung libong taon mula nang unang paninirahan at sa pagdating ng mga ninuno ng mga Polinesyo. Ang mga nagsasalita ng Papuano ang pinaka-nagkakaiba, samantalang ang mga nagsasalita ng Austronesyo sa mga baybayin ay mas halo-halo.[8][11]

Nagbigay rin ng bagong direksyon ang karagdagang pagsusuring DNA dahil sa pagkakatuklas ng mas maraming uri o subespesye ng Homo erectus. Batay sa pag-aaral niya sa homonidong Denisovano, isang sinaunang espesye ng tao na natuklasan noong 2010, sinabi ni Svante Pääbo na ang mga sinaunang ninuno ng mga Melanesyo ay nakipaghalo sa mga Denisova sa Asya. Natuklasan niyang ang mga tao sa Bagong Guinea ay may 4 porsiyento hanggang 7 porsiyento ng kanilang henoma na mula sa Denisova. Itinuturing na pinsan ng mga Neandertal ang mga Denisova. Parehong lumipat palabas ng Aprika ang dalawang pangkat: ang mga Neandertal tungo sa Europa at ang mga Denisova patungong silangan mga 400,000 taon na ang nakalilipas. Ipinapahiwatig ng ebidensiya mula sa Melanesya na umabot ang teritoryo nila hanggang Timog-Silangang Asya kung saan nagmula ang mga ninuno ng mga Melanesyo.[13]

Pagkakaroon ng blond na buhok sa Melanesya

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mga batang babae mula sa Vanuatu

Ang mga Melanesyo sa ilang pulo ay kabilang sa kakaunting hindi pangkat Europeo at ang tanging maitim ang balat na pangkat sa labas ng Australya na may likas na blond na buhok. Ang blond na katangiang ito ay nagmumula sa hene na TYRP1 na naiiba sa hene na sanhi ng blond na buhok sa populasyong Europeo.[14]

Karamihan sa mga taong may blond na buhok ay nagmula sa etno-rasyal na pinagmulan ng Hilagang Europa. Naganap ang pag-usbong nito nang hiwalay sa Melanesya,[15][16] kung saan ang mga Melanesyo sa ilang pulo (kasama ang ilang katutubong Australyano) ay kabilang sa iilang hindi-Europeong pangkat na may blond na buhok. Katulad ng blond na buhok na umusbong sa Hilagang Europa, mas karaniwan ang blond sa mga bata kaysa sa matatanda, at ang buhok ay kadalasang tumitining habang nagiging ganap na adulto ang indibiduwal.

Kasaysayan ng pag-uuri

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Napansin ng mga maagang manlalakbay na Europeo ang mga pisikal na pagkakaiba sa pagitan ng mga pangkat ng mga taong naninirahan sa Pasipiko. Noong 1756, ipinanukala ni Charles de Brosses na mayroong "matandang itim na lahi" sa Pasipiko na nasakop o natalo ng mga tao sa tinatawag ngayon na Polinesya, na kanyang inihiwalay bilang may mas maputing balat.[17]:189–190 Noong 1825, nakabuo si Jean Baptiste Bory de Saint-Vincent ng mas detalyadong modelo ng 15 lahi ng tao.[18] Inilarawan niya ang mga naninirahan sa kasalukuyang Melanesya bilang Mélaniens, isang natatanging pangkat ng lahi mula sa mga Australyano at Neptuniyano (ibig sabihin, Polinesyo) sa paligid nila.[17]:178

Noong 1832, pinalawak at pinasimple ni Dumont D'Urville ang karamihan ng mga naunang pag-aaral. Inuri niya ang mga tao sa Oseaniya sa apat na pangkat ng lahi: mga Malayo, Polinesyo, Mikronesyo, at Melanesyo.[19]:165  Ang modelo ni D'Urville ay naiiba sa kay Bory de Saint-Vincent sa paggamit ng katawagang 'Melanesyo' sa halip na 'Melaniyenes.' Hinango niya ang pangalan ng Melanesya mula sa Griyegong μέλας, itim, at νῆσος, pulo, upang mangahulugang "mga pulo ng mga itim na tao."

Inihiwalay ni Bory de Saint-Vincent ang Melaniyenes mula sa mga katutubong Australyano, subalit pinagsama ni Dumont D'Urville ang dalawang pangkat bilang isa.

Ipinanukala nina Soares et al. (2008) ang mas sinaunang pinagmulan bago ang Holoseno sa Sundaland sa Island Southeast Asia (ISEA) o Maritimong Timog-silangang Asya batay sa DNA na mitokondriyal.[20] Ang "modelong sa labas ng Taiwan" ay hinamon ng isang pag-aaral mula sa Unibersidad ng Leeds at inilathala sa Molecular Biology and Evolution (Biyolohiyang Molekular at Ebolusyon). Ang pagsusuri ng linya ng lahi ng DNA na mitokondriyal ay nagpapakita na mas matagal na silang nag-ebolusyon sa ISEA kaysa sa dating ipinapalagay. Ang mga ninuno ng mga Polinesyo ay dumating sa Arkipelagong Bismarck ng Papua Bagong Guinea hindi bababa sa 6,000 hanggang 8,000 taon na ang nakalilipas.[21]

Ipinakita rin ng pagsusuri sa paternal ng kromosomang Y ni Kayser et al. (2000) na may makabuluhang halo ng henetikong Melanesyo ang mga Polinesyo.[22] Sa isang sumunod na pag-aaral nina Kayser et al. (2008), natuklasan na 21% lamang ng autosomang kabuuang repertoryo ng hene ng mga Polinesyo ay may pinagmulan sa Melanesya, habang ang natitira (79%) ay mula sa Silangang Asya.[23] Isang pag-aaral nina Friedlaender et al. (2008) ang nagpatibay na mas malapit ang mga Polinesyo sa henetika sa mga Mikronesyo, katutubong taga-Taiwan, at Silangang Asyano, kaysa sa mga Melanesyo. Napagpasyahan ng pag-aaral na mabilis na dumaan ang mga Polinesyo sa Melanesya, kaya limitado lamang ang paghahalo sa pagitan ng mga Austronesyo at Melanesyo.[24] Dahil dito, ang mataas na dalas ng B4a1a1 ay bunga ng paglikong henetiko at kumakatawan sa mga inapo ng iilang matagumpay na kababaihang Silangang Asyano.[25]

Mga wikang Austronesyo at katangiang kultural

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ipinakilala ng mga migratoryong Austronesyo ang kanilang mga wika at katangiang pangkultura sa hilaga at timog-silangang baybayin ng Bagong Guinea at sa ilang mga pulo sa hilaga at silangan nito, marahil higit 3,500 taon na ang nakalilipas.[11] Sinundan ito ng mahabang panahon ng interaksyon na nagresulta sa masalimuot na pagbabago sa henetika, wika, at kultura.[26]

Noong nakaraan, ipinanukala na mula sa rehiyong ito, isang napakaliit na pangkat ng mga taong nagsasalita ng wikang Austronesyo ang lumipat patungong silangan at naging mga ninuno ng mga Polinesyo.[27] Gayunpaman, salungat dito ang isang pag-aaral mula sa Pamantasang Temple na nagpapakita na ang mga Polinesyo at Mikronesyo ay may kaunting henetikong kaugnayan sa mga Melanesyo; sa halip, natagpuan ang makabuluhang pagkakaiba sa loob ng mga pangkat sa mga pulo ng Melanesya.[28][11]

Naitala rin ang henetikong ugnayan sa pagitan ng mga taga-Oseaniya. Pinangungunahan ng mga Polinesyo ang isang uri ng makro-haplogrupong C y-DNA, na minoridad sa Melanesya, at may napakababang dalas ng nangingibabaw na Melanesyong y-DNA K2b1. Isang makabuluhang minoridad rin sa kanila ang kabilang sa tipikal na Silangang Asyano na Haplogrupong O-M175.[22]

Ipinapahiwatig ng ilang kamakailang pag-aaral na lahat ng tao sa labas ng Aprika sa Timog ng Sahara ay nakatanggap ng ilang mga hene mula sa Neandertal, at ang mga Melanesyo ang tanging kilalang modernong tao na ang mga sinaunang ninuno ay nakipaghalo sa hominidong Denisova, na nagbahagi ng 4%–6% ng kanilang henoma sa sinaunang pinsan ng Neandertal.[13]

Mga Melanesyong lugar sa Oseaniya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa karamihan ng kanilang kasaysayan, ang Bagong Kaledonya at mga kalapit na Pulo ng Loyalty ay may karamihan ng populasyong Melanesyo, subalit bumaba ang proporsiyon nito sa 43% dahil sa modernong imigrasyon.[29]

Ang pinakamalaki at pinakamaraming populasyong Melanesyo na bansa ay ang Papua Bagong Guinea. Ang pinakamalaking lungsod sa Melanesya ay ang Port Moresby sa Papua Bagong Guinea na may humigit-kumulang 318,000 na tao, karamihan ay may pinagmulan sa Melanesyo.[30] Ang kanlurang bahagi ng Bagong Guinea ay bahagi ng Indonesya at pangunahing tinitirhan ng mga katutubong Papuano, na may makabuluhang minorya ng mga naninirahan mula sa iba pang bahagi ng Indonesya.

Sa Australya, ang kabuuang populasyon ng mga Mga Tagapulo ng Kipot Torres, isang Melanesyong pangkat, noong Hunyo 30, 2016, ay humigit-kumulang 38,700 na kinikilala lamang ang kanilang pinagmulan bilang Tagapulo ng Kipot Torres, at 32,200 na may pinagmulan sa parehong Katutubong Australyano at Tagapulo ng Kipot Torres (kabuuan: 70,900).[31]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Keesing, Roger M.; Kahn, Miriam. "Melanesian culture". Encyclopædia Britannica (sa wikang Ingles). Nakuha noong 23 Abril 2023. Melanesian culture, the beliefs and practices of the indigenous peoples of the ethnogeographic group of Pacific Islands known as Melanesia. From northwest to southeast, the islands form an arc that begins with New Guinea (the western half of which is called Papua and is part of Indonesia, and the eastern half of which comprises the independent country of Papua New Guinea) and continues through the Solomon Islands, Vanuatu (formerly New Hebrides), New Caledonia, Fiji, and numerous smaller islands.
  2. ↑ Dunn, Michael, Angela Terrill, Ger Reesink, Robert A. Foley, Stephen C. Levinson (2004). "Structural Phylogenetics and the Reconstruction of Ancient Language History". Science (sa wikang Ingles). 309 (5743): 2072–2075. Bibcode:2005Sci...309.2072D. doi:10.1126/science.1114615. hdl:11858/00-001M-0000-0013-1B84-E. PMID 16179483. S2CID 2963726.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  3. ↑ Taufik, Leonard; Teixeira, João C.; Llamas, Bastien; Sudoyo, Herawati; Tobler, Raymond; Purnomo, Gludhug A. (Disyembre 2022). "Human Genetic Research in Wallacea and Sahul: Recent Findings and Future Prospects". Genes (sa wikang Ingles). 13 (12): 2373. doi:10.3390/genes13122373. ISSN 2073-4425. PMC 9778601. PMID 36553640.
  4. ↑ Yang, Melinda A. (6 Enero 2022). "A genetic history of migration, diversification, and admixture in Asia". Human Population Genetics and Genomics (sa wikang Ingles). 2 (1) 0001: 1–32. doi:10.47248/hpgg2202010001. ISSN 2770-5005.
  5. ↑ 5.0 5.1 Vallini, Leonardo; Marciani, Giulia; Aneli, Serena; Bortolini, Eugenio; Benazzi, Stefano; Pievani, Telmo; Pagani, Luca (10 Abril 2022). "Genetics and Material Culture Support Repeated Expansions into Paleolithic Eurasia from a Population Hub Out of Africa". Genome Biology and Evolution (sa wikang Ingles). 14 (4) evac045. doi:10.1093/gbe/evac045. ISSN 1759-6653. PMC 9021735. PMID 35445261.
  6. ↑ Pedro, Nicole; Brucato, Nicolas; Fernandes, Veronica; André, Mathilde; Saag, Lauri; Pomat, William; Besse, Céline; Boland, Anne; Deleuze, Jean-François; Clarkson, Chris; Sudoyo, Herawati; Metspalu, Mait; Stoneking, Mark; Cox, Murray P.; Leavesley, Matthew; Pereira, Luisa; Ricaut, François-Xavier (Oktubre 2020). "Papuan mitochondrial genomes and the settlement of Sahul". Journal of Human Genetics (sa wikang Ingles). 65 (10): 875–887. doi:10.1038/s10038-020-0781-3. PMC 7449881. PMID 32483274.
  7. ↑ Dunn, Michael, Angela Terrill, Ger Reesink, Robert A. Foley, Stephen C. Levinson (2005). "Structural Phylogenetics and the Reconstruction of Ancient Language History". Science (sa wikang Ingles). 309 (5743): 2072–2075. Bibcode:2005Sci...309.2072D. doi:10.1126/science.1114615. hdl:11858/00-001M-0000-0013-1B84-E. PMID 16179483. S2CID 2963726.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 "Genome Scans Show Polynesians Have Little Genetic Relationship to Melanesians", Press Release, Temple University, 17 Enero 2008, nakuha noong 19 Hulyo 2015 (sa Ingles)
  9. ↑ Spriggs, Matthew (1997). The Island Melanesians (sa wikang Ingles). Blackwell. ISBN 978-0-631-16727-3.
  10. ↑ Kayser, Manfred, Silke Brauer, Gunter Weiss, Peter A. Underhill, Lutz Rower, Wulf Schiefenhövel and Mark Stoneking (2000). "The Melanesian Origin of Polynesian Y chromosomes". Current Biology (sa wikang Ingles). 10 (20): 1237–1246. Bibcode:2000CBio...10.1237K. doi:10.1016/S0960-9822(00)00734-X. PMID 11069104.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 Friedlaender J, Friedlaender FR, Reed FA, Kidd KK, Kidd JR (18 Enero 2008). "The Genetic Structure of Pacific Islanders". PLOS Genetics (sa wikang Ingles). 4 (3): e19. doi:10.1371/journal.pgen.0040019. PMC 2211537. PMID 18208337.
  12. ↑ Friedlaender J, Friedlaender FR, Reed FA, Kidd KK, Kidd JR (18 Enero 2008). "The Genetic Structure of Pacific Islanders". PLOS Genetics (sa wikang Ingles). 4 (3): e19. doi:10.1371/journal.pgen.0040019. PMC 2211537. PMID 18208337.
  13. ↑ 13.0 13.1 Carl Zimmer (22 Disyembre 2010). "Denisovans Were Neanderthals' Cousins, DNA Analysis Reveals". NYTimes.com (sa wikang Ingles). Nakuha noong 22 Disyembre 2010.
  14. ↑ Kenny, Eimear E.; Timpson, Nicholas J. (4 Mayo 2012). "Melanesian Blond Hair Is Caused by an Amino Acid Change in TYRP1". Science (sa wikang Ingles). 336 (6081): 554. Bibcode:2012Sci...336..554K. doi:10.1126/science.1217849. PMC 3481182. PMID 22556244.
  15. ↑ Sindya N. Bhanoo (3 Mayo 2012). "Another Genetic Quirk of the Solomon Islands: Blond Hair". The New York Times (sa wikang Ingles). Nakuha noong 3 Mayo 2012.
  16. ↑ Kenny, Eimear E; Timpson, Nicholas J; Sikora, Martin; Yee, Muh-Ching; Estrada, Andres Moreno; Eng, Celeste; Huntsman, Scott; Burchard, Esteban González; Stoneking, Mark; Bustamante, Carlos D; Myles, Sean M (4 May 2012). "Melanesians blond hair is caused by an amino acid change in TYRP1". Science. 336 (6081): 554. Bibcode:2012Sci...336..554K. doi:10.1126/science.1217849. PMC 3481182. PMID 22556244.
  17. ↑ 17.0 17.1 Tcherkézoff, Serge (2003). "A Long and Unfortunate Voyage Toward the 'Invention' of the Melanesia/Polynesia Distinction 1595–1832". Journal of Pacific History (sa wikang Ingles). 38 (2): 175–196. doi:10.1080/0022334032000120521. S2CID 219625326.
  18. ↑ "MAPS AND NOTES to illustrate the history of the European "invention" of the Melanesia / Polynesia distinction" (sa wikang Ingles). Nakuha noong 7 Marso 2013.
  19. ↑ Durmont D'Urville, Jules-Sébastian-César (2003). "On The Islands of the Great Ocean". Journal of Pacific History (sa wikang Ingles). 38 (2): 163–174. doi:10.1080/0022334032000120512. S2CID 162374626.
  20. ↑ Martin Richards. "Climate Change and Postglacial Human Dispersals in Southeast Asia" (sa wikang Ingles). Oxford Journals. Nakuha noong 28 Marso 2017.
  21. ↑ Bhanoo, Sindya N. (7 Pebrero 2011). "DNA Sheds New Light on Polynesian Migration (Published 2011)". The New York Times (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 11 Abril 2023.
  22. ↑ 22.0 22.1 Kayser, M.; Brauer, S.; Weiss, G.; Underhill, P.A.; Roewer, L.; Schiefenhövel, W.; Stoneking, M. (2000). "Melanesian origin of Polynesian Y chromosomes". Current Biology (sa wikang Ingles). 10 (20): 1237–1246. Bibcode:2000CBio...10.1237K. doi:10.1016/s0960-9822(00)00734-x. PMID 11069104. Tingnan din ang pagtatama sa: Current Biology, bol. 11, blg. 2, mga pahinang 141–142 (23 Enero 2001).
  23. ↑ Kayser, Manfred; Lao, Oscar; Saar, Kathrin; Brauer, Silke; Wang, Xingyu; Nürnberg, Peter; Trent, Ronald J.; Stoneking, Mark (2008). "Genome-wide analysis indicates more Asian than Melanesian ancestry of Polynesians". The American Journal of Human Genetics (sa wikang Ingles). 82 (1): 194–198. doi:10.1016/j.ajhg.2007.09.010. PMC 2253960. PMID 18179899.
  24. ↑ Friedlaender, Jonathan S.; Friedlaender, Françoise R.; Reed, Floyd A.; Kidd, Kenneth K.; Kidd, Judith R.; Chambers, Geoffrey K.; Lea, Rodney A.; atbp. (2008). "The genetic structure of Pacific Islanders". PLOS Genetics (sa wikang Ingles). 4 (1): e19. doi:10.1371/journal.pgen.0040019. PMC 2211537. PMID 18208337.
  25. ↑ Assessing Y-chromosome Variation in the South Pacific Using Newly Detected, by Krista Erin Latham [1] Naka-arkibo 2015-07-13 sa Wayback Machine. (sa Ingles)
  26. ↑ Spriggs, Matthew (1997). The Island Melanesians (sa wikang Ingles). Blackwell. ISBN 978-0-631-16727-3.
  27. ↑ Kayser, Manfred, Silke Brauer, Gunter Weiss, Peter A. Underhill, Lutz Rower, Wulf Schiefenhövel and Mark Stoneking (2000). "The Melanesian Origin of Polynesian Y chromosomes". Current Biology (sa wikang Ingles). 10 (20): 1237–1246. Bibcode:2000CBio...10.1237K. doi:10.1016/S0960-9822(00)00734-X. PMID 11069104.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  28. ↑ Friedlaender, Jonathan (17 Enero 2008). "Genome scan shows Polynesians have little genetic relationship to Melanesians" (Pahayag para sa midya) (sa wikang Ingles). Pamantasang Temple.
  29. ↑ "Synthèse N°35 – Recensement de la population 2014" (pdf) (sa wikang Ingles). Nouméa, Nouvelle Calédonie: Institut de la Statistique et des Études Économiques (ISEE). 26 Agosto 2014. p. 3. Nakuha noong 15 Hunyo 2016.
  30. ↑ "About PNG" (sa wikang Ingles). Canberra, Australia: High Commission of the Independent State of Papua New Guinea. Inarkibo mula sa orihinal noong 9 Agosto 2016. Nakuha noong 15 Hunyo 2016.
  31. ↑ "3238.0.55.001 - Estimates of Aboriginal and Torres Strait Islander Australians, June 2016". Australian Bureau of Statistics (sa wikang Ingles). 18 Setyembre 2018. Nakuha noong 1 Enero 2020.
Nagmula sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mga_Melanesyo&oldid=2185435"