Tingnan ang wikitext ng Mga katawagang pang-anatomiya ng lokasyon

{{multiple issues|
{{MOS|date=Abril 2023}}
{{cleanup|date=Abril 2023|reason=Kailangang ayusin ang pagkakasulat at tono ng artikulo. Kailangan din isalin ang mga banyagang salita tulad ng vetebrate.}}
}}
{{Short description|Ang mga pamantayang terminolohiyang pang-anatomiya ay ginagamit upang maipakita nang walang kakulangan ang mga bahagi ng anatomya ng mga hayop, kabilang ang tao. Ang mga terminolohiyang ito, na kadalasang nagmula sa mga ugat na Latin o Griyego, ay naglalarawan ng isang bagay sa kanyang pangkaraniwang posisyon sa anatomya. Ang posisyong ito ay nagbibigay ng kahulugan ng nasa harap ("anterior"), nasa likod ("posterior"), atbp. Bilang bahagi ng paglalarawan ng terminolohiya, ang katawan ay inilalarawan sa pamamagitan ng paggamit ng mga plano at mga axis na pang-anatomiya.}}
Ang pamantayang terminolohiyang pang-anatomiya ay isang pangunahing kasangkapan sa paglalarawan ng mga bahagi ng anatomya ng mga hayop, kabilang ang tao, na naglalayong magbigay ng malinaw at tiyak na pag-unawa sa posisyon at relasyon ng mga bahagi ng katawan. Kadalasang nagmumula ang mga terminolohiyang ito sa mga ugat na Latin o Griyego at tumutukoy sa isang bagay sa kanyang pangkaraniwang posisyon sa anatomya, tulad ng nasa harap ("anterior") o nasa likod ("posterior"). Sa paglalarawan ng terminolohiya, ginagamit ang mga plano at mga axis na pang-anatomiya upang mas mailarawan ang katawan.

Ang kahulugan ng mga termino ay maaaring magbago depende sa uri ng organismo, tulad ng kung ito ay bipedal o quadrupedal. Para sa ilang mga hayop, tulad ng mga invertebrate, ang ilang mga termino ay maaaring hindi na mag-apply, tulad ng walang anterior na bahagi sa hayop na may radial na simetriya. Gayunpaman, mayroon pa rin mga terminong naglalarawan ng posisyon ng isang bahagi ng katawan malapit sa gitna ("proximal") o malayo sa gitna ("distal").

Ang mga pandaigdigang organisasyon ay nagtatakda ng mga bokabularyo na karaniwang ginagamit bilang mga pamantayang bokabularyo para sa mga subdisiplina ng anatomiyang pantao, tulad ng Terminologia Anatomica, at sa mga hayop tulad ng Nomina Anatomica Veterinaria. Sa pamamagitan nito, nagkakaroon ng pamantayang set ng mga termino ang mga propesyonal tulad ng mga anatomista, beterinaryo, at doktor, upang mas magpakatugma sa posisyon ng isang istraktura sa katawan.

== Pambungad ==
[[Talaksan:Human_Neuroaxis-en.svg|thumb|300x300px|Dahil sa mga pagkakaiba sa estruktura ng tao at iba pang mga hayop, ginagamit ang iba't ibang termino ayon sa neuraksis at kung ang isang hayop ay berdebrado o di-berdebrado..]]
Ang mga pamantayang terminolohiyang pang-anatomiya at pang-zoology ay nadevelop, kadalasan batay sa mga salitang Latin at Griyego, upang magbigay-daan sa lahat ng mga siyentipiko sa larangan ng biyolohiya at medisina, mga beterinaryo, doktor, at anatomista na maipakita nang eksakto ang impormasyon tungkol sa katawan ng mga hayop at kanilang mga organo, kahit na ang kahulugan ng ilang mga termino ay konteksto-dependent. <ref name=":0">Dyce, KM; Sack, WO; Wensing, CJG (2010). ''Textbook of veterinary anatomy'' (4th ed.). St. Louis, Missouri: Saunders/Elsevier. ISBN <bdi>9781416066071</bdi>.</ref> <ref name=":1">Standring, Susan, ed. (2016). ''Gray's anatomy: the anatomical basis of clinical practice'' (41st ed.). Philadelphia. ISBN <bdi>9780702052309</bdi>. OCLC 920806541.</ref> Marami sa impormasyong ito ay naisasaayos na sa mga internasyonal na pinagkasunduan na bokabularyo para sa tao (Terminologia Anatomica) <ref name=":1" />at para sa mga hayop (Nomina Anatomica Veterinaria).

Para sa tao, isang uri ng mga vertebrate, at iba pang mga hayop na nakatayo sa dalawang paa (bipeds), ang mga terminong ginagamit ay magkaiba sa mga hayop na nakatayo sa apat (quadrupeds). <ref name=":0" />Isa sa mga dahilan ay dahil mayroong ibang neuraxis ang mga tao, at isa pa ay hindi katulad ng mga hayop na nakatutulog sa apat na binti, kinikilala ang mga tao sa paglalarawan ng anatomiyang nasa pangkaraniwang posisyon, na nakatayo ng nakatagilid at may mga braso na nakalantad. Kaya't, ang "taas" ng tao ay ang ulo, samantalang ang "taas" ng aso ay maaaring ang kanyang likod, at ang "taas" ng isang flounder ay maaaring tumukoy sa kaliwa o kanang bahagi nito. May mga natatanging termino na ginagamit upang maipakita ang mga hayop na walang buto (invertebrates), dahil sa kanilang iba't ibang hugis at simetriya.<ref name=":2">Kardong, Kenneth (2019). ''Vertebrates: comparative anatomy, function, evolution'' (8th ed.). New York: McGraw-Hill. ISBN <bdi>9781260092042</bdi>.</ref>

Dahil ang mga hayop ay maaaring magbago ng oryentasyon sa kanilang kapaligiran, at dahil ang mga appendages tulad ng mga binti at mga tentakulo ay maaaring magbago ng posisyon sa pagkaka-ugnay sa pangunahing katawan, ang mga termino para sa paglalarawan ng posisyon ay dapat tumukoy sa isang hayop kapag ito ay nasa kanyang pangkaraniwang posisyon sa anatomya.<ref name=":0" /> Ibig sabihin, ang mga paglalarawan ay parang ang organismo ay nasa kanyang pangkaraniwang posisyon sa anatomya, kahit na mayroong appendages sa ibang posisyon. Ito ay nakatutulong upang maiwasan ang kalituhan sa terminolohiya kapag nagtutukoy sa parehong organismo na nasa iba't ibang posisyon. <ref name=":0" />Sa mga tao, ito ay tumutukoy sa katawan sa nakatayong posisyon na may mga braso sa gilid at nakaharap ang mga palad sa harapan, may mga daliri na nakalantad at nakataas sa gilid.

==Pangunahing katawagan==

===Anteryor===
Ang anterior o anteryor ay isang teknikal na salitang ginagamit upang ilarawan ang anumang kayarian, istruktura, o bahagi ng katawan na nasa harapan o harap ng alinmang iba pang mga bahagi kapag nakatindig o nakatayo ng tuwid ang isang tao.<ref name="TMHP">{{cite-TMHP|''Anterior''}}, pahina 38.</ref>  Katumbas ito ng mga salitang pang-unahan, pangnguso, pambungad; o ng mga pariralang nasa delentera, mas nauna, mas maaga, nasa [[ulo]] (ng mababang uri ng hayop), malapit sa ulo (ng mababang uri ng hayop), nasa harapan (ng mas mataas na uri ng hayop), at nasa harapan at malayo sa aksis o tangkay ng halaman.<ref name="Gaboy">{{cite-Gaboy|''Anterior'', anteryor}}</ref>  Kabaligtaran ng ''anteryor'' ang salitang ''posteryor''.<ref name="TMHP" />

== Pangkaraniwang Posisyong Anatomikal ==

Dahil ang mga hayop ay maaaring magbago ng oryentasyon sa kanilang kapaligiran, at dahil ang mga appendages tulad ng mga binti at mga tentakulo ay maaaring magbago ng posisyon sa pagkaka-ugnay sa pangunahing katawan, ang mga termino para sa paglalarawan ng posisyon ay dapat tumukoy sa isang hayop kapag ito ay nasa kanyang pangkaraniwang posisyon sa anatomya. <ref name=":0" /> Ibig sabihin, ang mga paglalarawan ay parang ang organismo ay nasa kanyang pangkaraniwang posisyon sa anatomya, kahit na mayroong appendages sa ibang posisyon. Ito ay nakatutulong upang maiwasan ang kalituhan sa terminolohiya kapag nagtutukoy sa parehong organismo na nasa iba't ibang posisyon. <ref name=":0" /> Sa mga tao, ito ay tumutukoy sa katawan sa nakatayong posisyon na may mga braso sa gilid at nakaharap ang mga palad sa harapan, may mga daliri na nakalantad at nakataas sa gilid.[[Talaksan:Anatomical_position.jpg|thumb|361x361px|Pangkaraniwang Posisyong Anatomikal ng babae at lalake.]]

== Pinagsamang mga Terminolohiya ==
Maaring pagsamahin ang maraming terminolohiya sa anatomiya upang ipakita ang posisyon sa dalawang axis sa kasalukuyan o ipakita ang direksyon ng kilos sa relasyon sa katawan. Halimbawa, ang "anterolateral" ay nagpapakita ng posisyon na parehong nasa harap at sa gilid ng axis ng katawan (tulad ng bulk ng pectoralis major muscle).

Sa radiolohiya, maaaring sabihin na ang larawan ng X-ray ay "anteroposterior," na nangangahulugang ang beam ng X-rays ay dumadaan mula sa pinagmumulan nito patungo sa anterior na pader ng katawan ng pasyente sa buong katawan upang lumabas sa posterior na pader ng katawan. <ref>Hofer, Matthias (2006). ''The Chest X-ray: A Systematic Teaching Atlas''. Thieme. p. 24. ISBN <bdi>978-3-13-144211-6</bdi>.</ref> Noong unang panahon, karaniwang may hyphen ang mga pinagsamang terminolohiya, ngunit ang modernong pananaw ay hindi na gumagamit ng gitling.<ref>{{Cite web |title=Definition of DORSOLATERAL |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/dorsolateral |access-date=2023-03-18 |website=www.merriam-webster.com |language=en}}</ref>
[[Talaksan:Holotype_of_Mantophryne_insignis,_dorsolateral_view.jpg|thumb|300x300px|Ang mga terminong anatomiko ay maaaring pagsamahin upang maging mas tumpak. Ito ay isang view ng dorsolateral ng palaka na Mantophryne insignis.]]

== Mga Panig ==
Ang mga terminong pang-anatomiya ay naglalarawan ng mga istraktura na may kinalaman sa apat na pangunahing plano sa anatomiyang pantao:

Ang median plane, na naghihiwalay sa katawan sa kaliwa at kanan. <ref name=":1" /> <ref name=":3">Wake, Marvale H., ed. (1992). ''Hyman's comparative vertebrate anatomy'' (3rd ed.). Chicago: University of Chicago Press. ISBN <bdi>9780226870113</bdi>.</ref>Ito ay dumaraan sa ulo, spinal cord, pusod, at sa maraming hayop, sa buntot. <ref name=":3" />Ang mga sagittal planes, na parallel sa median plane. Ang frontal plane, na tinatawag din na coronal plane, na naghihiwalay sa katawan sa harap at likod. Ang horizontal plane, na kilala rin bilang transverse plane, na perpendicular sa dalawang iba pang plano. Sa tao, ang plano na ito ay parallel sa lupa; sa mga quadruped, ito ay naghihiwalay sa hayop sa anterior at posterior na bahagi. 

== Mga Aksis ==
Ang mga axis ng katawan ay mga linya na hinuhugis kung saan ang isang organismo ay mayroong halos simetriya. <ref>"Collins Online Dictionary | Definitions, Thesaurus and Translations". ''www.collinsdictionary.com''.</ref> Upang gawin ito, pinipili ang mga kakaibang dulo ng organismo, at binabansagan ang axis ayon sa mga direksyon na iyon. Ang isang organismo na may simetriya sa parehong panig ay may tatlong pangunahing mga axis na nagtatagpo sa mga tamang anggulo. <ref name=":2" />Ang isang organismo na bilog o hindi simetriko ay maaaring magkaroon ng iba't ibang mga axis. <ref name=":2" /> Mga halimbawa ng mga axis ay:

* Ang anteroposterior axis <ref>"Dictionary by Merriam-Webster: America's most-trusted online dictionary". ''www.merriam-webster.com''.</ref>
* Ang cephalocaudal axis <ref>"Dictionary by Merriam-Webster: America's most-trusted online dictionary". ''www.merriam-webster.com''.</ref>
* Ang dorsoventral axis <ref>"Dictionary by Merriam-Webster: America's most-trusted online dictionary". ''www.merriam-webster.com''.</ref>

== Mga Pang-Angkop ==
Maraming termino ang karaniwang nakikita at ginagamit bilang mga unlapi:

* Sub- (mula sa Latin na sub 'preposition beneath, close to, nearly etc') ay ginagamit upang magpakita ng isang bagay na nasa ilalim, o isang bagay na mas mababa o may mas mababang antas. [12] Halimbawa, ang subcutaneous ay nangangahulugang nasa ilalim ng balat, at ang "subglobular" ay maaaring nangangahulugan na mas maliit kaysa sa isang globule. 
* Hypo- (mula sa lumang Griyego na ὑπό 'under') ay ginagamit upang magpakita ng isang bagay na nasa ilalim. [13] Halimbawa, ang hypoglossal nerve ay nagbibigay-suplay ng mga kalamnan sa ilalim ng dila. 
* Infra- (mula sa Latin na infra 'under') ay ginagamit upang magpakita ng isang bagay na nasa loob o sa ibaba. [14] Halimbawa, ang infraorbital nerve ay tumatakbo sa loob ng orbita. 
* Inter- (mula sa Latin na inter 'between') ay ginagamit upang magpakita ng isang bagay na nasa pagitan. [15] Halimbawa, ang mga intercostal muscles ay tumatakbo sa pagitan ng mga tadyang. 
* Super- o Supra- (mula sa Latin na super, supra 'above, on top of') ay ginagamit upang magpakita ng isang bagay na nasa ibabaw ng isang bagay na iba. [16] Halimbawa, ang supraorbital ridges ay nasa ibabaw ng mga mata.

Iba pang mga termino ay ginagamit bilang mga suffix, idinadagdag sa dulo ng mga salita:

-ad (mula sa Latin na ad 'towards') at ab- (mula sa Latin na ab) ay ginagamit upang magpakita na ang isang bagay ay papunta (-ad) o palayo (-ab) sa ibang bagay. [17][18] Halimbawa, ang "distad" ay nangangahulugang "sa distal direction", at "distad ng femur" ay nangangahulugang "higit pa sa femur sa distal direction". Mga karagdagang halimbawa ay maaaring maglaman ng cephalad (papunta sa cephalic end), craniad, at proximad. [19]

== Mga sanggunian ==
{{Reflist|2}}

=== Mga Pangkalahatang Pinagmumulan ===
{{Refbegin}}
* {{cite web |title=Collins Online Dictionary {{!}} Definitions, Thesaurus and Translations |url=https://www.collinsdictionary.com |website=www.collinsdictionary.com |language=en |ref={{harvid|Collins|2020}}}}
* {{cite book|last1=Dyce|first1=KM|last2=Sack|first2=WO|last3=Wensing|first3=CJG|title=Textbook of veterinary anatomy|url=https://archive.org/details/textbookofveteri0000dyce_4ed|date=2010|publisher=Saunders/Elsevier|location=St. Louis, Missouri|isbn=9781416066071|edition=4th}}
* {{cite web |title=GeneOntology |url=http://amigo.geneontology.org |access-date=26 October 2014 |website=GeneOntology |publisher=The Gene Ontology Consortium |ref={{harvid|GO|2014}}}}
* {{Cite book|title=Gray's anatomy: the anatomical basis of clinical practice|editor-last=Standring|editor-first=Susan|isbn=9780702052309|edition=41st|location=Philadelphia|oclc=920806541|year=2016|ref={{harvid|Gray's Anatomy|2016}}}}
* {{cite book|last1=Kardong|first1=Kenneth|title=Vertebrates: comparative anatomy, function, evolution|url=https://archive.org/details/vertebratescompa0000kard_v7g0|year=2019|publisher=McGraw-Hill|location=New York|isbn=9781260092042|edition=8th|ref={{harvid|Kardong's|2019}}}}
* {{cite web |title=Dictionary by Merriam-Webster: America's most-trusted online dictionary |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/ |website=www.merriam-webster.com |language=en |ref={{harvid|Merriam-Webster|2020}}}}
* {{cite book|editor-last=Wake|editor-first=Marvale H.|title=Hyman's comparative vertebrate anatomy.|date=1992|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=9780226870113|edition=3rd|url-access=registration|url=https://archive.org/details/hymanscomparativ0000hyma}}
{{Refend}}{{anatomy}}
{{Authority control}}

[[Kategorya:Anatomiya]]