Tingnan ang wikitext ng Mindanao

{{Infobox islands
|name = Mindanao
<!--|image name = File:Mindanao Red.png
|image caption = Mindanao is shown in color red; its associated islands in maroon.-->
|nickname = Timog Pilipinas
|locator map = {{Location map|Philippines|caption=|float=center|width=220|lat=8|long=125|marksize=16}}
|map caption = Mindanao (Pilipinas)
|location = [[Timog Silangang Asya]]
|coordinates =
|archipelago = [[Pilipinas]]
|total islands = 7,107
|major islands = Mindanao, Sulu
|area_km2 = 104,530
|rank = Ika-19
|highest mount = [[Bundok Apo]]
|elevation_m = 3,412
|country = {{flagicon|Philippines}} [[Pilipinas]]
|country admin divisions title = Rehiyon
|country admin divisions = [[Caraga]], [[Hilagang Mindanao]], [[Tangway ng Zamboanga]], [[Rehiyon ng Davao]], [[Bangsamoro|Nagsasariling Rehiyon ng Bangsamoro sa Muslim na Mindanao]] (BARMM), [[SOCCSKSARGEN]]
|country admin divisions title 1 = Lalawigan
|country admin divisions 1 = [[Agusan del Norte]], [[Agusan del Sur]], [[Basilan]], [[Sulu]], [[Tawi-Tawi]], [[Surigao del Norte]], [[Surigao del Sur]], [[Kapuluang Dinagat]], [[Davao de Oro]], [[Davao del Norte]], [[Davao del Sur]], [[Davao Occidental]], [[Davao Oriental]], [[Misamis Oriental]], [[Misamis Occidental]], [[Bukidnon]], [[Lanao del Norte]], [[Lanao del Sur]], [[Lalawigan ng Cotabato|Cotabato]], [[Timog Cotabato]], [[Sarangani]], [[Sultan Kudarat]], [[Maguindanao]], [[Zamboanga del Norte]], [[Zamboanga del Sur]], [[Zamboanga Sibugay]]
|country largest city = [[Lungsod ng Davao]]
|country largest city population = 1,449,296
|population = 21,968,174
|population as of = 2010
|density_km2 = 232
|ethnic groups = [[Bajau|Bajao]], [[Mga Bisaya|Bisaya]], [[Subanon]], [[Mga Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Mga Cebuano|Cebuano]], [[Mga Waray|Waray]], [[Mga Karay-a|Karay-a]], [[Mga Butuanon|Butuanon]], [[Mga Surigaonon|Surigaonon]], [[Mga Sangirese|Sangirese]], [[Lumad]] [[Kamayo]], [[Cotabato Manobo language|Manobo]], [[Tasaday]], [[T'boli]], [[Mga Moro|Moro]], [[Mga Maguindanao|Maguindanao]], [[Maranao]], [[Zamboangueño|Latino Zamboangueño]], [[Mga Tagalog|Tagalog]]
}}

Ang '''Mindanao''' o '''Kamindanawan''', ([[Ingles]]: '''Southern Pilipinas''' o [[Wikang Tagalog|Tagalog]]: '''Timog Pilipinas''') ay ang ikalawang pinakamalaking [[pulo]] sa [[Pilipinas]]. Ito rin ang tawag sa isa sa tatlong pangunahing pangkat ng mga pulo sa Pilipinas (ang dalawa ay ang [[Luzon]] at ang [[Kabisayaan]]), na binubuo ng pulo ng Mindanao at ng mga nakapalibot na mga maliliit na pulo. Pinakamalaking lungsod sa Mindanao ang [[Lungsod ng Davao]]. Sa 21,968,174 populasyon ng Mindanao, (ayon sa senso noong 2010) 10 bahagdan ay mga Moro o [[Muslim]].<ref name="investvine">{{cite web|url=http://investvine.com/unearthed-gem-of-minda/|title=Unearthed gem|first=Justin|last=Calderon|work=Inside Investor|date=22 Abril 2013|accessdate=29 Abril 2013|archive-date=26 Disyembre 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226084529/http://investvine.com/unearthed-gem-of-minda/|url-status=dead}}</ref>

Ang Mindanao ang bukod tanging pook heograpikal sa Pilipinas na may malaking bilang ng mga [[Muslim]]. Ang pinakatimog na bahagi ng Mindanao, partikular ang lalawigan ng [[Maguindanao]]  [[Lanao del Sur]], [[Sulu]], at [[Tawi-Tawi]] (na bahagi ng [[Bangsamoro|Nagsasariling Rehiyon ng Bangsamoro sa Muslim na Mindanao]] (BARMM), ay tahanan ng nakararaming Pilipinong Muslim. Dahil sa malawakang kahirapan, pagkakaiba-iba ng relihiyon, ang pulo ay kinakitaan ng paghihimagsik ng mga komunista, pati na rin ng mga kilusang armadong separatistang Muslim.

==Kasaysayan==
[[File:Spanish map of Mindanao.jpg|thumb|left|250px|Isang lumang mapang Kastila ng pulo ng Mindanao.]]

Isinunod ang pangalan ng Mindanao sa [[mga Maguindanaon]] na bumubuo sa pinakamalaking [[Kasultanan ng Maguindanao|Kasultanan]] ayon sa kasaysayan, at makikita sa mga mapa na ginawa noong ika-17 at ika-18 dantaon na nagmumungkahi na ang pangalan ay ginamit upang tukuyin ang pulo ng mga makapangyarihang katutubo ng panahong iyon.

Unang lumaganap ang [[Islam]] sa rehiyon noong ika-13 dantaon sa pamamagitan ng mga mangangalakal na Arabe mula sa kasalukuyang [[Malaysia]] at [[Indonesia]]. Bago pa man maganap ito, ang mga katutubo ay pangunahing mga [[animista]] na naninirahan sa mga maliliit na pamayanan.<ref name="slate">{{cite web|url=http://www.slate.com/id/2112795/|title=How Islam got to the Philippines|first=Brendan I.|last=Koerner|work=Slate|date=28 Enero 2005|accessdate=4 Oktubre 2009}}</ref> Karamihan sa mga taal na populasyon ng mga Tausug, [[Maranao]] at [[Maguindanaon]] ay agad na lumipat sa pananampalatayang Islam maliban sa mga mailap na [[Subanon]], [[Talaandig]], [[Higaonon]] at ilang maliliit na mga tribo na tumangging makipag-ugnayan sa mga Arabeng misyonero ng Islam.

Itinayo ang pinakaunang [[moske]] sa Pilipinas noong kalagitnaan ng ika-14 na dantaon sa bayan ng [[Simunul]].<ref name="slate" /> Sumunod ang mga kasultanan ng [[Kasultanan ng Sulu|Sulu]] at [[Kasultanan ng Maguindanao|Maguindanao]] noong ika-15 at ika-16 na dantaon. Noong huling bahagi ng ika-16 na dantaon hanggang unang bahagi ng ika-17 dantaon, naganap ang unang pagtatagpo sa mga [[Espanya|Kastila]]. Sa panahong ito, maayos nang nakatatag ang Islam sa Mindanao at nagsisimula nang manghikayat sa mga pangkat sa malalaking kapuluan ng [[Kabisayaan]] tulad ng [[Cebu]] at [[Bohol]], gayundin sa dulong hilagang bahagi, tulad ng [[Maynila]] sa [[Luzon|Kalusunan]].<ref name="slate" />

Nang dumating ang mga Kastila sa [[Pilipinas]], labis silang nabagabag nang matagpuan nilang matibay ang katayuan ng Islam sa pulo ng Mindanao, bilang katatapos lang mapaalis ang mga [[Moors]] mula sa [[Espanya]] pagkatapos nang dantaong labanan sa ilalim ng [[Reconquista]]. Sa katunayan, ang pangalang ''[[Mga Moro|Moro]]'' ay wikang Kastila para sa "Moors", na ibinigay sa mga Muslim na naninirahan sa Mindanao.<ref name="slate" /> Pinangalanan ni Villalobos na Caesarea Caroli ang pulo ng Mindanao nang maabot niya ang dalampasigan nito. Isinunod ito kay Carlos V ng Banal na Emperyong Romano (at I ng Espanya).

==Heograpiya==
Ikalawang pinakamalaking pulo sa Pilipinas ang Mindanao na may sukat na 104,630 kilometro kwadrado, at ikawalang pinakamataong pulo sa buong daigdig. Higit na malaki ang pulo ng Mindanao kaysa sa 125 mga bansa sa daigdig, kabilang ang [[Netherlands]], [[Austria]], [[Portugal]], [[Czech Republic]], [[Hungary]],  at [[Ireland]]. Ang pulo ay bulubundukin, at kung saan matatagpuan ang [[Bundok Apo]], ang pinakamataas na bundok sa Pilipinas. Napalilibutan ng 4 na dagat ang Mindanao: ang [[Dagat Sulu]] sa kanluran,<ref>C.Michael Hogan. 2011. [http://www.eoearth.org/article/Sulu_Sea?topic=49523 ''Sulu Sea''. Encyclopedia of Earth. Eds. P.Saundry & C.J.Cleveland. Washington DC]</ref> [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, [[Dagat Celebes]] sa timog, at [[Dagat Bohol|Dagat Mindanao]] sa hilaga. Sa lahat ng mga pulo sa Pilipinas, Mindanao ang may pinakamalawig ang pagkakaiba-iba ng pisyograpikong katangian.

Ang pangkat ng pulo ng Mindanao ay sinasaklaw ang pulo ng Mindanao kasama ang [[Kapuluan ng Sulu]] sa timog kanluran. Ang pangkat ng mga pulo ay nahahati sa anim na rehiyon, na hinati pa sa 26 na [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]].

== Pangkat ng mga pulo ng Mindanao ==
[[Talaksan:Davao Poblacion District skyline Bajada (Davao City; 08-22-2023).jpg|thumb|Ang pinamalaking lungsod sa Mindanao ang [[Lungsod ng Davao]]]]
Ang grupong ito ng Mindanao ay isang arbitraryong lupon ng mga pulo sa timogang bahagi ng Pilipinas na kinabibilangan ng anim na [[Mga rehiyon ng Pilipinas|rehiyong administratibo]]. Ang mga rehiyong ito ay nahahati sa 25 mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]], kung saan apat lamang sa mga ito ay wala sa mismong isla ng Mindanao. Kasama sa grupo ang [[Kapuluang Sulu]] sa timog-kanluran, kinabibilangan ng mga pangunahing isla ng [[Basilan]], [[Isla ng Jolo|Jolo]], at [[Tawi-Tawi]], pati ng mga nakaratag na mga isla sa kalapit nito tulad ng [[Camiguin]], [[Isla ng Dagat|Dinagat]], [[Isla ng Siargao|Siargao]], [[Island Garden City ng Samal|Samal]], at [[mga Isla ng Sarangani]].

==Paghihiwalay==
{{See also|Paghihiwalay ng Mindanao}}
Panahon pa ng dating pangulong [[Ferdinand Marcos]] Sr. Ang isinusulong ng taga-Mindanao ang paghihiwalay ng estado sa [[Luzon]] at [[Kabisayaan]] sa [[Pilipinas]], ay hindi sinangayonan ng gobyerno ng Pilipinas 
noong ika 1972 matapos ang kaguluhan.

{| class="wikitable"
|+ Mga rehiyon ng Mindanao
! scope="col" | Rehiyon
! scope="col" | Luklukang pampangasiwaan (sentrong panrehiyon)
! scope="col" | Paglalarawan
|-
|'''[[Tangway ng Zamboanga|Tangway ng Zamboanga (''Rehiyon IX'')]]'''<br>[[Talaksan:Ph zamboanga peninsula.png|170px]]
|[[Lungsod ng Zamboanga]]
|Dating ''Kanlurang Mindanao'', ang Tangway ng Zamboanga ay matatagpuan sa tangway ng mismong pangalan. Ito ay binubuo ng mga probinsiya ng [[Zamboanga del Norte]], [[Zamboanga del Sur]], [[Zamboanga Sibugay]], at ng dalawang lungsod&mdash;[[Siyudad ng Zamboanga]] at [[Isabela, Basilan|Siyudad ng Isabela]]&mdash;na hindi sakop ng alinmang lalawigan. Ang Siyudad Isabela ang tanging teritoryong wala sa mismong isla ng Mindanao, ito ay nasa [[Basilan]]. Ang administratibong kabisera ng rehiyon ay ang Lungsod ng Pagadian. Ang buong rehiyon ay iisang probinsiya dati na tinawag na [[Zamboanga]].
|-
|'''[[Hilagang Mindanao|Hilagang Mindanao (''Rehiyon X'')]]'''<br>[[Talaksan:Ph northern mindanao.png|170px]]
|[[Cagayan de Oro]]
|Ang Hilagang Mindanao ay binubuo ng mga probinsiya ng [[Bukidnon]], [[Camiguin]], [[Lanao del Norte]], [[Misamis Occidental]], at [[Misamis Oriental]]. Ang lalawigan ng Camiguin ay isa ring pulo sa may hilagang baybayin.
|-
|'''[[Rehiyon ng Davao|Davao (''Rehiyon XI'')]]'''<br>[[Talaksan:Ph davao region.png|170px]]
|[[Lungsod ng Davao]]
|Dating ''Timog Mindanao'', ang rehiyon ng Davao ay matatagpuan sa timog-silangang bahagi ng Mindanao. Ang rehiyon ay nahahati sa mga lalawigan ng [[Davao del Norte]], [[Davao del Sur]], [[Davao Occidental]], [[Davao Oriental]], at [[Davao de Oro]]; kasama pati ang [[Lungsod ng Davao]]. Ang [[Golpo ng Davao]] ay nasa timog at ang isla ng [[Samal, Davao del Norte|Samal]] sa golpo ay kabilang din sa rehiyon, pati ang [[mga Isla ng Sarangani]].
|-
|'''[[SOCCSKSARGEN|Socsksargen (''Rehiyon XII'')]]'''<br>[[Talaksan:Socsksargen.png|170px]]
|[[Koronadal]]
|Dating ''Gitnang Mindanao'', ang SOCCSKSARGEN ay matatagpuan sa timog-gitnang bahagi ng isla. Binubuo ito ng mga probinsiya ng [[Lalawigan ng Cotabato|Cotabato]], [[Sarangani]], [[Timog Cotabato]], at [[Sultan Kudarat]]. Ang pangalan ng rehiyon ay isang akronim ng mga pangalan ng mga probinsiya nito kasama ang [[Heneral Santos|lungsod ng General Santos]].
|-
|'''[[Caraga|Caraga (''Rehiyon XII'')]]'''<br>[[Talaksan:Ph caraga.png|170px]]
|[[Butuan]]
|Ang Caraga ay matatagpuan sa hilagang-kanlurang parte ng Mindanao. Ang kanyang mga probinsiya ay [[Agusan del Norte]], [[Agusan del Sur]], [[Surigao del Norte]], at [[Surigao del Sur]]. Kabilang sa rehiyong ito ang mga nakaratag na isla ng Surigao del Norte tulad ng [[Isla ng Dinagat]], [[Isla ng Siargao]], at [[Bucas Grande]].
|-
|'''[[Bangsamoro|Bangsamoro (''BARMM'')]]'''<br>[[Talaksan:Ph Bangsamoro Autonomous Region.png|170px]]
|[[Lungsod ng Cotabato]]
|Ang Rehiyong Awtonomo ng Bangsamoro sa Muslim Mindanao ay isang espesyal na rehiyon na kinabibilangan ng mga teritoryo kung saan ang mayoriya ng populasyon ay [[moro]]. Kasama dito ang halos buong [[Kapuluang Sulu]] (ang [[Isabela, Basilan|Siyudad ng Isabela]] ng [[Basilan]] ay bahagi ng rehiyong Peninsula ng Zamboanga) at dalawang probinsiya sa isla ng Mindanao. Ang mga lalawigang bumubuo sa Kapuluang Sulu ay [[Basilan]], [[Sulu]], at [[Tawi-Tawi]]. Ang Basilan at Tawi-Tawi ang mga pangunahing isla ng kanilang mga lalawigan, [[Isla ng Jolo]] naman ang sa [[Sulu]]. Ang mga probinsiya sa mismong isla ng Mindanao ay ang [[Lanao del Sur]] at [[Maguindanao]].
|}

{{center|{{Mindanao labelled map}}}}
{{clear}}

{{Largest cities
| province = Mindanao
| stat_ref = Source: 2020 PH Census Bureau Estimate
| list_by_pop = Pilipinas
| div_name = Mindanaw
| div_link = Rehiyon{{!}}Rehiyon
| city_1 = Lungsod ng Dabaw{{!}}''Davao City''
| div_1 = Rehiyon ng Davao{{!}}Davao Region
| pop_1 = 1,776,949
| img_1 = Davao aerial view sunset (Davao City; 11-26-2021).jpg
| city_2 = Lungsod ng Zamboanga{{!}}''Zamboanga City''
| div_2 = Tangway ng Zamboanga{{!}}Zamboanga Peninsula
| pop_2 = 977,234
| img_2 = Zamboanga City from Garden Orchid Hotel.jpg
| city_3 = Cagayan de Oro{{!}}''Cagayan de Oro''
| div_3 =  Hilagang Mindanao{{!}}Northern Mindanao
| pop_3 = 728,402
| img_3 = CAG Skyline Nov 2018.jpg
| city_4 = Heneral Santos{{!}}''General Santos''
| div_4 =  	Soccsksargen{{!}}Soccsksargen
| pop_4 =697,315
| img_4 = Gen Santos city 3.jpg
| city_5 = Butuan{{!}}''Butuan''
| div_5 =  Caraga{{!}}Caraga
| pop_5 = 372,910

| city_6 = Iligan{{!}}''Iligan''
| div_6 =  Hilagang Mindanao{{!}}Northern Mindanao
| pop_6 = 450,583

| city_7 = Lungsod ng Kotabato{{!}}Cotabato City
| div_7 =  Bangsamoro{{!}}Bangsamoro
| pop_7 = 325,079

| city_8 = Tagum{{!}}Tagum
| div_8 =  Rehiyon ng Davao{{!}}Davao Region
| pop_8 = 296,202
 
| city_9 = Valencia, Bukidnon{{!}}Valencia
| div_9 =  Hilagang Mindanao{{!}}Northern Mindanao
| pop_9 =  216,546	

| city_10 = Pagadian{{!}}Pagadian
| div_10 =  Tangway ng Zamboanga{{!}}Zamboanga Peninsula
| pop_10 = 	210,452

| city_11 = Panabo{{!}}Panabo
| div_11 =  Rehiyon ng Davao{{!}}Davao Region
| pop_11 = 209,230	

| city_12 = Marawi{{!}}Marawi
| div_12 =  Bangsamoro{{!}}Bangsamoro
| pop_12 = 207,010

| city_13 = Koronadal{{!}}	Koronadal
| div_13 =  Soccsksargen{{!}}Soccsksargen
| pop_13 = 	195,398

| city_14 = Malaybalay{{!}}Malaybalay
| div_14 =  Hilagang Mindanao{{!}}Northern Mindanao
| pop_14 =  190,712

| city_15 = Digos{{!}}Digos
| div_15 =  Rehiyon ng Davao{{!}}Davao Region
| pop_15 = 188,376

| city_16 = Polomolok{{!}}Polomolok
| div_16 =  Soccsksargen{{!}}Soccsksargen
| pop_16 = 172,605

| city_17 = Lungsod ng Surigao{{!}}Surigao City
| div_17 =   Caraga{{!}}Caraga
| pop_17 = 171,107

| city_18 = Midsayap{{!}}Midsayap
| div_18 =  Soccsksargen{{!}}Soccsksargen
| pop_18 = 	165,376

| city_19 = Pikit, Cotabato{{!}}Pikit
| div_19 = Soccsksargen{{!}}Soccsksargen
| pop_19 = 164,646

| city_20 = Kidapawan{{!}}Kidapawan
| div_20 =  Soccsksargen{{!}}Soccsksargen
| pop_20=	160,791
}}

==Mga kawing na panlabas==
{{Commons category|Mindanao}}
{{Wiktionary}}
* [http://www.emindanao.org/ information on conflict affected area] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130828030927/http://www.emindanao.org/ |date=2013-08-28 }}
* [http://www.peacebuildingdata.org/philippines Violent Conflicts and Displacement in Central Mindanao: Challenges for recovery and development] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130926102856/http://www.peacebuildingdata.org/philippines |date=2013-09-26 }}
* [http://www.mindanao.com/blog Mindanao Magazine]
* [http://www.wayph.com/23-amazing-destinations-in-mindanao/ Tourist Destinations in Mindanao]
* [http://www.morofriends.com/ Moro Friends Community] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180816203649/http://www.morofriends.com/ |date=2018-08-16 }}
* [http://www.mindanaw.net/ The Catalyst for Countryside Development] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101226011100/http://mindanaw.net/ |date=2010-12-26 }}
* [http://www.mindanews.com/ Mindanao News] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110601233820/http://www.mindanews.com/ |date=2011-06-01 }}
* [http://www.onlinemindanao.com/ Online Mindanao] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131117082401/http://onlinemindanao.com/ |date=2013-11-17 }}
* [http://www.taboan.net/ Taboan Mindanao]{{Dead link|date=Nobiyembre 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}

''Silipin din [[Mga Rehiyon ng Pilipinas]], [[Mga Lalawigan ng Pilipinas]], [[Luzon]], at [[Visayas]].''

{{Philippines political divisions}}
{{English2|Mindanao}}
[[Kategorya:Mga pulo ng Pilipinas]]