Bertebrado

Vertebrata Temporal na saklaw: mid Early Cambrian to Recent
Tiliqua nigrolutea (Blotched Blue-Tongued Skink)
Klasipikasyong pang-agham
Kaharian:	Animalia
Kalapian:	Chordata
(unranked)	Craniata
Subpilo:	Vertebrata Cuvier, 1812

Ang mga vertebrata (Ingles: vertebrate) ay mga uri ng Hayop na miyembro ng subphylum Vertebrata (sa loob ng phylum Chordata), partikular na ang mga kordatang may mga buto sa likod o [[gulugod (spine). Bumibalang na may 57,739 mga espesye ang mga nailarawan nang mga vertebrata. Pinakamalaking subphylum ng mg kordata ang mga vertebrata, at naglalaman ng mga kilalang malalaking hayop na panglupa. Kabilang sa mga vertebrata ang mga isda, ampibyano, reptilya, ibon, at mamalya (kasama ang tao).

Anatomiya at morpolohiya

Kabilang sa mga katangian ng subphylum na ito ang pagkakaroon ng sistemang muskular na kalakhang bumubuo sa mga magkatambal na mga kimpal o bunton; maging ang pagkakaroon ng sintemang sentrong nerbyos na bahagyang nakapaloob sa gulugod (kung mayroon). Sinasang-ayunan ng mga dalubhasa na ang pinakatangi-tanging pagkakakilanlan ng mga vertebrata ay ang pagkakaroon ng gulugod at kuwerdas na panggulugod, ng sisidlan ng utak, at ng panloob na mga sangkabutuhan (o iskeleton). Subalit hindi ito totoo sa mga isdang lamprey, bagaman pinagtatalunan kung totoo sa ilang mga kordata ang pagkakaroon ng sangkabutuhan.

Kasaysayang pang-ebolusyon

Nagsimulang magkaroon ng mga vertebrata noong mga may mga 530 milyong taon ang nakararaan noong panahon ng pagsabog na Cambrian, na bahagi ng kapanahunang Cambrian (ang Myllokunmingia ang siyang pinakaunang nakilalang vertebrata). Batay sa isang pagsusuring molekyular na isinagawa kaylan-lamang, kabilang sa mga vertebrata ang mga hagfish, habang ibinibilang na isang kapatid na grupo ng mga vertebrata (sa loob ng karaniwang taxon: ang mga Craniata) ng ibang mga dalubhasa.

Taxonomiya at klasipikasyon

Ang kaurian ng mga vertebrata batay kina Janvier (1981, 1997), Shu et al. (2003), at Benton (2004).

• Subphylum na Vertebrata
  • (Walang-ranggong grupo) Hyperoartia (mga lamprey)
  • Klase †Conodonta
  • Subklase †Pteraspidomorphi
  • Klase †Thelodonti
  • Klase †Anaspida
  • Klase †Galeaspida
  • Klase †Pituriaspida
  • Klase †Osteostraci
  • Infraphylum Gnathostomata (mga vertebratang may panga)

• Klase †Placodermi (Paleozohikong may pormang armado)
• Klase Chondrichthyes (Kartilyahinadong isda)
• Klase †Acanthodii (Paleozohikong ginulugudang mga pating )

• Superklase Osteichthyes (mabutong isda)

• Class Actinopterygii (isdang may hugis-sinag na palikpik)
• Class Sarcopterygii (isdang may malobong palikpik)

• Subklase Coelacanthimorpha (mga coelacanth o silakanta)
• Subklase Dipnoi (isdang may baga o lungfish)
• Subklase Tetrapodomorpha (mga ninuna ng mga tetrapod)

• Superklase Tetrapoda (vertebratang may apat na paa)

• Klase Amphibia (mga ampibyano)

• Serye Amniota (embriyong amniyotiko)

• Klase Sauropsida (mga reptilya at ibon)

• Klase Aves (mga ibon)

• Klase Synapsida (reptilyang katulad ng mga mamalya)

• Klase Mammalia (mamalya)

Etimolohiya

Hinango ang pangalan ng mga vertebrata mula sa mga hanay ng buto ng gulugod (hanay panggulugod o kolumnang vertebral).

Bibliograpiya

• Kardong, Kenneth V. (1998). Vertebrates: Comparative Anatomy, Function, Evolution (Mga Vertebrata: Paghahambing na Pang-anatomiya, Tungkulin, Ebolusyon (pangalawang edisyon pat.). Estados Unidos: McGraw-Hill. pp. 747 pahina. ISBN 0-07-115356-X/0-697-28654-1. {{cite book}}: Check |isbn= value: invalid character (tulong)
• ITIS, ID=331030, taxon=Vertebrata, Agosto 07, 2007

Tingnan din

• Invertebrata
• Hayop