Tingnan ang wikitext ng Renasimiyento

{{redirect|Muling Pagsilang}}
[[Talaksan:David_von_Michelangelo.jpg|thumb|''[[David (Michelangelo)|David]]'', ni [[Michelangelo]] ([[Accademia di Belle Arti di Firenze|Accademia di Belle Arti]], [[Florence]]) isang obra maestra ng Renasimiyento at ng pandaigdigang sining. ]]
Ang '''Renasimiyento''' (mula {{lang-es|Renacimiento}}; {{lang-en|Renaissance }}), kilala rin sa tawag na '''Muling Pagsilang''', ay isang panahon sa Europa, mula ika-14 hanggang ika-17 dantaon, at itinuturing na nagtulay sa pagitan ng [[Gitnang Kapanahunan]] at ng [[makabagong kasaysayan]]. Nagsimula ito bílang isang pagkilos na kultural sa [[Italya]] noong hulihan ng [[Medyebal|Gitnang Kapanahunan]] at tuluyang kumalat sa iba pang bahagi ng Europa, na nagpaumpisa sa [[Maagang Bagong Panahon|Sinaunang Makabagong Panahon]]. Nakatuon ang tradisyonal na pananawa sa mga [[Early modern|maagang modernong]] aspeto ng Renasimiyento at hinihimok na pagtigil ito ng nakaraan, ngunit nakatuon ang mga mananalaysay ngayon sa mga edad medyang aspeto at hinihimok na karugtong ito ng gitnang panahon.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=NCKoDQAAQBAJ&pg=PP14&dq=Modernity+begins+with+the+renaissance#v=onepage&q=Modernity%20begins%20with%20the%20renaissance|title=Renaissance Humanism, from the Middle Ages to Modern Times|isbn=978-1-351-90439-1|last1=Monfasani|first1=John|year=2016}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=bdIBlQXSKi8C&pg=PA63&dq=renaissance+as+extension+of+middle+ages#v=onepage&q=renaissance%20as%20extension%20of%20middle%20ages|title=Forever Young: A Cultural History of Longevity|isbn=978-1-86189-154-9|last1=Boia|first1=Lucian|year=2004}}</ref>. Ang panibagong pag-iisip na ito ay inihayag sa sining, [[Arkitekturang Renasimiyento|arkitektura]], politika, agham, at panitikan. Ang mga sinaunang halimbawa ay ang pagpapaunlad ng persperktibo sa pagpipintang langis at ang ginamit muling kaalaman sa kung paano gumawa ng [[Concrete|semento]]. Bagama't pinabilis ng imbensiyon ng ''metal movable type'' ang pagkalat ng mga ideya sa dulo ng ika-15 dantaon, ang mga pagbabago ay hindi pantay-pantay na naranasan sa buong Europa.  

Bilang kilusang pangkultura, kasama sa Renasimiyento ang makabagong pamumulaklak ng Latin at katutubong panitikan na  nagsimula sa muling pag-aaral mula sa mga klasikong sanggunian noong ika-14 na siglo na pinupuri ng mga kapanahon kay [[Petrarch]]; ang pagsulong ng perspektibong linyar at ibang kasiningan para mailarawan ang mas natural na realidad sa [[Painting|pagpipinta]]; at unti-unting pero laganap na [[History of education|reporma sa edukasyon]]. Sa pulitika, nag-ambag ang Renasimiyento sa pag-unlad ng mga kaugalian at kombensyon ng [[Diplomacy|diplomasya]], at sa agham sa nadagdagang pagtitiwala sa pagmamasid at [[Inductive reasoning|pangangatuwirang pasaklaw]]. Kahit mararami ang mga rebolusyon ng Renasimiyento sa mga intelektwal na pagtugis, pati na rin ang pagbabagong panlipunan at pampulikta, marahil na pinakakilala ito para sa kanyang pagsulong sa kasiningan at sa mga kontribusyon ng mga  [[Polymath|erudito]] katulad nila [[Leonardo da Vinci]] at [[Michelangelo]] na naging inspirasyon para sa terminong "taong Renasimiyento (Ingles: ''Renaissance man'')".<ref>BBC Science and Nature, ''[http://www.bbc.co.uk/science/leonardo/ Leonardo da Vinci]'' Retrieved May 12, 2007</ref><ref>BBC History, ''[http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/michelangelo.shtml Michelangelo]'' Retrieved May 12, 2007</ref>  

Nagsimula ang Renasimiyento noong ika-14 na siglo sa  [[Lungsod ng Florencia|Florencia]], [[Italy|Italya]].<ref>Burke, P., ''The European Renaissance: Centre and Peripheries'' 1998</ref> Mararami ang mga napanukalang teorya para mapaliwanag ang kanyang pinagmulan at katangian na nakatuon sa iba't ibang salik katulad ng kakaibhang panlipunan at pambayan sa panahong iyon: istrakturang pampulitika, ang pagtataguyod ng kanyang nangingibabaw na pamilya, ang [[House of Medici|Medici]],<ref name="strathern">Strathern, Paul ''The Medici: Godfathers of the Renaissance'' (2003)</ref><ref>[http://www.florentine-society.ru/Medici_Chapel_Mysteries.htm Peter Barenboim, Sergey Shiyan, ''Michelangelo: Mysteries of Medici Chapel'', SLOVO, Moscow, 2006]. {{ISBN|5-85050-825-2}}</ref> at ang pandarayuhan ng mga [[Greek scholars in the Renaissance|Griyegong iskolar]] at kanilang mga teksto sa Italy pagkatapos ng [[Fall of Constantinople|Pagbasak ng Constantinople]] sa [[Turkish people|Ottomang Turko]].<ref name="Britannica1">Encyclopædia Britannica, ''Renaissance'', 2008, O.Ed.</ref><ref name="Harris">Har, Michael H. ''History of Libraries in the Western World'', Scarecrow Press Incorporate, 1999, {{ISBN|0-8108-3724-2}}</ref><ref name="Norwich">Norwich, John Julius, ''A Short History of Byzantium'', 1997, Knopf, {{ISBN|0-679-45088-2}}</ref> Kabilang sa mga ibang pangunahing sentro ang mga hilagang [[Italian city-states|Italyanong lungsod-estado]] katulad ng [[Republic of Venice|Venezia]], [[Republic of Genoa|Genova]], [[Duchy of Milan|Milano]], [[Bologna]], at sa huli [[Rome|Roma]] noong [[Renaissance Papacy|Renasimiyentong Kapapahan]].  

Ang Renasimiyento ay may mahaba at masalimuot na [[Historiography|historyograpiya]], at, alinsunod sa pangkalahatang pag-aalinlangan ng mga hiwalay na [[Periodization|pagpapanahon]], nagkaroon ng debate ang mula mananalaysay na tumugon sa ika-19 na siglong pagkaluwalhati ng "Renasimiyento" at indibidwal na bayani ng kultura bilang "taong Renasimiyento" na inuusisa ang kahalagahan ng ''Renasimiyento'' bilang isang termino at makasaysayang guhit-balangkas.<ref name="brotton" /> Naobserbahan ni [[Erwin Panofsky]], isang [[Art history|mananalaysay ng sining]] ang pagtutol sa konsepto ng "Renasimiyento":  <blockquote>Marahil na hindi aksidente na ang katotohanan ng [[Italian Renaissance|Italyanong Renasimiyento]] ay pinaka-nausisa nang masigla ng mga taong hindi obligadong kumuha ng propesyonal na interes sa estetikang aspeto ng sibilisasyon – mga mananalaysay ng pag-uunlad pang-ekonomika at panlipunan, mga sitwasyong pampulitika at pangrehilyon, at lalo na, agham pangkalikasan  – ngunit katangi-tangi lamang ng mga mag-aaral ng panitikan at bihira lamang sa mga mananalaysay ng Kasiningan.<ref>Panofsky, ''Renaissance and Renascences in Western Art'' 1969:38; Panofsky's chapter "'Renaissance – self-definition or self-deception?" succinctly introduces the historiographical debate, with copious footnotes to the literature.</ref></blockquote>Nagduda ang mga ibang tagamasid kung kultural na "pagsulong" ang Renasimiyento mula sa Gitnang Kapanahunan, at tinitingnan nila ito bilang panahon ng pesimismo at galimgim para sa [[Classical antiquity|klasikong sinaunang kasaysayan]],<ref name="huizinga">[[Johan Huizinga|Huizanga, Johan]], ''[[The Waning of the Middle Ages]]'' (1919, trans. 1924)</ref> habang ang mga panlipunang at pang-ekonomikang mananalaysay, lalo na ng mga ''[[longue durée]],'' ay nakatuon na lamang sa kawalang-tigil ng dalawang kapanahunang ito,<ref name="starn" /> na konektado, tulad ng inobserbahan ni Panofsky, "ng isang libong pagkakaugnay".<ref>Panofsky 1969:6.</ref>

Unang lumitaw ang salitang ''Renaissance,'' na nangangahulugang "muling pagsilang" (Ingles: ''Rebirth'') noong dekada 1830.<ref>''The [[Oxford English Dictionary]]'' cites W Dyce and C H Wilson’s ''Letter to Lord Meadowbank'' (1837): "A style possessing many points of rude resemblance with the more elegant and refined character of the art of the renaissance in Italy." And the following year in ''Civil Engineer & Architect’s Journal'': "Not that we consider the style of the Renaissance to be either pure or good per se." See Oxford English Dictionary, "Renaissance"</ref> Matatagpuan din ang salita sa gawain ni [[Jules Michelet]] noong 1855, ''Histoire de France''. Ginagamit din ang salitang ''Renasimiyento'' sa mga ibang makasaysayang at kultural na kilusan, katulad ng  [[Carolingian Renaissance|Renasimiyentong Carolingo]] at [[Renaissance of the 12th century|Renasimiyento ng ika-12 siglo]].<ref name="mur" />

== Pangkalahatang ideya ==
Ang Renasimiyento ay isang kilusang pangkultura na labis na umepekto sa Europeong buhay-intelektwal sa [[Early modern period|maagang modernong kapanahunan]]. Nagsimula sa Italya, at kumalat sa iba pang bahagi ng Europa noong ika-16 na siglo, naramdaman ang impluwensiya nito sa panitikan, pilosopiya, sining, musika, pulikta, agham, relihiyon, at iba pang aspeto ng intelektwal na pagtatanong. Ginamit ng mga Renasimiyentong iskolar ang pamamaraang [[Renaissance humanism|pantao]] sa pag-aaral, at naghanap ng realismo at damdamining pantao sa sining.<ref name="perry-humanities">Perry, M. [http://college.hmco.com/humanities/perry/humanities/1e/students/summaries/ch13.html Humanities in the Western Tradition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090429045555/http://college.hmco.com/humanities/perry/humanities/1e/students/summaries/ch13.html |date=2009-04-29 }}, Ch. 13</ref>

Hinanap ng mga [[Renaissance humanist|Renasimiyentong humanista]] katulad ni [[Poggio Bracciolini]] sa mga monasteryong aklatan ng Europa ang Lating pampanitikang, makasaysayang, at pang-orador na teskto ng [[Classical Antiquity|Sinaunang Kasaysayan]], habang nakabuo ang [[Fall of Constantinople|Pagbagsak ng Constantinople]] (1453) ng pagdagsa ng dumadayong Griyegong iskolar na nagdala ng mga mahahalagang manuskrito sa [[Ancient Greek|sinaunang Griyego]], karamihan na nawala sa karimlan sa Kanluran.  

Sa kanilang bagong pokus ng mga makasaysayang at literaryong teksto, kitang-kita na magkaiba ang mga Renasimiyentong iskolr sa mga edad medyang iskolar ng [[Renaissance of the 12th century|Renasimiyento ng ika-12 siglo]], na nagpokus sa pag-aaral ng mga [[Greek language|Griyegong]] at [[Arabic|Arabeng]] gawain ng agham pangkalikasan, pilosopiya, matematika, sa halip ng mga kutural na teksto. 
[[Talaksan:Sandro_Botticelli_-_Idealized_Portrait_of_a_Lady_(Portrait_of_Simonetta_Vespucci_as_Nymph)_-_Google_Art_Project.jpg|left|thumb|''[[Portrait of a Young Woman (Botticelli, Frankfurt)|Ritratto di giovane donna]]'' [Litrato ng Dalagang Babae] (s. 1480–85) ([[Simonetta Vespucci]]) ni [[Sandro Botticelli]]]]
Sa muling pagsilang ng [[Neo-Platonism|neo-Platonismo]], hindi tinanggihan ng mga Renasimiyentong humanista ang [[Christianity|Kristiyanismo]]; medyo salungat, nilaan ang karamihan ng mga pinakadakilang gawain ng Renasimiyento rito, at pinatangkilik ng Simbahan ang maraming gawin ng Renasimiyentong sining. Gayunpaman, nagkaroon ng banayad na pagbabago sa pagtingin ng mga intelektuwal sa relihiyon na sumalamin sa ibang aspeto ng kultural na buhay.<ref name="openuni">Open University, ''[http://www.open.ac.uk/Arts/renaissance2/religion.htm Looking at the Renaissance: Religious Context in the Renaissance]'' (Retrieved May 10, 2007)</ref> Bilang karagdagan, ibinalik ang maraming Griyegong Kristiyanong gawin, kasama ang Griyegong Bagong Tipan, mula sa Byzantium patungo sa Kanlurang Europa at umakit sa mga Kanluraning iskolar sa unang pagkakataon noong huling sinaunang kasaysayan. Makatutulong ang bagong interes na ito sa mga Griyegong Kristiyanong gawain, at lalo na ang pagbabalik sa orihinal Griyego ng Bagong Tipan na itinaguyod ng mga humanistang [[Lorenzo Valla]] at [[Desiderius Erasmus|Erasmus]], sa pagkakaroon ng [[Protestant Reformation|Repormang Protestante]].

Pagkatapos ng unang pagpahalimbawa ng artistikong pagbabalik sa klasisismo sa iskultura ni [[Nicola Pisano]], nagpunyagi ang mga Florentinong pintor na pinangunahan ni [[Masaccio]] na ilarawan nang makatotohanan ang anyo ng tao, kaya nagbuo sila ng mga kasiningan para ilarawan ang [[Linear perspective|perspektibo]] at liwanag nang mas natural. Sinikap ng mga [[Political philosophy|pampulitikang pilosopo]], si [[Niccolò Machiavelli]] ang pinakatanyag, na ilarawan ang totoong buhay-pulitika, iyan ay makaunawa nang makatwiran. Isang kritikal na ambag sa humanismo ng Italyanong Renasimiyento, sinulat ni [[Giovanni Pico della Mirandola]] ang tanyag na teksto "De hominis dignitate" ([[Oration on the Dignity of Man|Talumpati tungkol sa Dignidad ng Tao]], 1486) na binubuo ng mga serye ng mga tesis tungkol sa pilosopiya, natural na pag-iisip, pananampalataya at salamangka na ipinagtanggol sa anumang kalaban sa batayan ng katwiran. Bilang karagdagan sa pag-aaral ng klasikong Latin at Griyego, nagsimulang gumamit ang mga Renasimiyentong may-akda ng mga [[Vernacular|katutubong]] wika; na kasama ng panimula ng [[Movable type|paglilimbag]], nagpahintulot ito sa marami pang mga tao na makapagbasa ng mga aklat, lalo na ang Bibliya.<ref>Open University, [http://www.open.ac.uk/Arts/renaissance2/economic.htm#urban ''Looking at the Renaissance: Urban economy and government''] (Retrieved May 15, 2007)</ref>

Sa pangkalahatan, maaaring tingnan ang Renasimiyento bilang pagtatangka ng mga intelektwal na mag-aral at pabutihin ang  [[Secular|sekular]] at makamundo sa pamamagitan ng muling pagsilang ng mga ideya mula sa sinaunang panahon at sa pamamagitan ng makabagong diskarte sa pag-iisip. Hindi pinahahalagahan ang Renasimiyento ng ilang mga iskolar, katulad ni [[Rodney Stark]],<ref>Stark, Rodney, ''The Victory of Reason'', Random House, NY: 2005</ref> sa pabor ng mga mas maagang pagbabago ng mga [[Italian city-states|Italyanong lungsod-estado]] noong [[High Middle Ages|Mataas na Gitnang Kapanahunan]], na ikinasal ang tumutugon na gobyerno, Kristiyanismo, at ang pagsilang ng [[Capitalism|kapitalismo]]. Ayon sa pagsusuri nito, samantalang absolutista ang mga dakilang Europeong estado (Pransiya at Espanya), at nasa ilalim ng direktang kontrol ng Simbahan ang iba, kinuha ng mga nagsasariling republikang lungsod ng Italya ang mga prinsipyo ng kapitalismo na inimbento sa mga monastikong estado at nagpalitaw ng napakalawak na walang ulirang komersyal na rebolusyon na nauna sa at pinondohan ang Renasimiyento. 

== Pinagmulan ==
{{main|Italyanong Renasimiyento}}Maraming nangangatwiran na ang mga ideyang nilalarawan ng Renasimiyento ay buhat ng huling bahagi ng ika-13 dantaong [[Lungsod ng Florencia|Florencia]], partikular sa mga sulat nina [[Dante Alighieri]] (1265–1321) at [https://en.wikipedia.org/wiki/Francesco_Petrarca][[Francesco Petrarca|Francesco]] Petrarca (1304–1374), gayon din sa mga pinta ni [[:en:Giotto_di_Bondone|Giotto di Bondone]] (1267–1337). Medyo tumpak ang pinepetsahan ng mga ibang manunulat sa Renasimiyento; iminungkahi ng isa na 1401 ang simula, habang nakipagkumpitensya ang mga magkaribal na henyo [[Lorenzo Ghiberti]] at [[Filippo Brunelleschi]] para sa kontratang yumari ng tansong pinto para sa Pabinyagan ng [[Florence Cathedral|Katedral ng Florencia]] (nanalo si Ghiberti).<ref>Walker, Paul Robert, ''The Feud that sparked the Renaissance: How Brunelleschi and Ghiberti Changed the Art World'' (New York, Perennial-Harper Collins, 2003)</ref> Nakikita ng iba ang mas kalahatang labanan ng mga manlilikha at erudito katulad ni Brunelleschi, Ghiberti, [[Donatello]], and [[Masaccio]] para sa mga artistikong komisyon bilang apoy na nagsimula ng pagkamalikhain ng Renasimiyento. Gayunman, nananatiling pinagtatalunan kung bakit nagsimula ang Renasimiyento sa Italya, at kung bakit nagsimula ito noong nagsimula ito. Alinsunod dito, pinanukala ang ilang mga teorya para paliwanagin ang kanyang pinagmulan.
[[Talaksan:Sunset_over_florence_1.jpg|alt=|thumb|Tanawin ng [[Lungsod ng Florencia|Florencia]], pinagmulan ng Renasimiyento]]
Noong Renasimiyento, hawak-kamay ang pera at sining. Nakasalalay ang mga manlilikha sa mga tagatangkilik habang kinailangan ng mga tagatangkilik ng pera para pagyamanin ang talento ng mga manlilikha. Dinala ang kayamanan sa Italya noong ika-14, ika-15, at ika-16 na siglo sa pamamagitan ng pagpapalawak ng kalakalan sa Asya at Europa. Pinalakas ng pagmimina ng pilak sa [[County of Tyrol|Tyrol]] ang daloy ng pera. Idinagdag ng mga karangyaan mula sa Silangang mundo na iniuwi noong [[Crusades|Mga Krusada]] ang kaunlaran ng Genoa at Venice.<ref name="National Geographic Society">{{cite book|last=Severy|first=Merle|author2=Thomas B Allen|author3=Ross Bennett|author4=Jules B Billard|author5=Russell Bourne|author6=Edward Lanoutte|author7=David F Robinson|author8=Verla Lee Smith|title=The Renaissance – Maker of Modern Man|url=https://archive.org/details/renaissancemaker00sett|publisher=National Geographic Society|year=1970|isbn=978-0-87044-091-5}}</ref>
[[Talaksan:Salutati.jpg|left|thumb|[[Coluccio Salutati]]]]

=== Mga Lating at Griyegong yugto ng Renasimiyentong humanismo ===
{{see also|Transmisyon ng mga Griyegong klasiko}}Kaiba sa [[High Middle Ages|Mataas na Gitnang Kapanahunan]], kung saan halos nakatuon ang mga Lating iskolar sa pag-aaral ng Griyegong at Arabeng gawain ng agham pangkalikasan, pilosopiya, at matematika,<ref>For information on this earlier, very different approach to a different set of ancient texts (scientific texts rather than cultural texts) see [[Latin translations of the 12th century]], and [[Islamic contributions to Medieval Europe]].</ref> mas interesado ang mga Renasimiyentong iskolar sa pagbawi at pag-aral ng mga Lating at Griyegong pampanitikang, makasaysayang, at pang-orador na teksto. Sa malawakang pagsasalita, nagsimula ito sa ika-14 na siglo na may Lating yugto, kung saan pinaghanapan ng mga Renasimiyentong iskolar katulad nina [[Petrarch]], [[Coluccio Salutati]] (1331–1406), [[Niccolò de' Niccoli]] (1364–1437) at [[Poggio Bracciolini]] (1380–1459) ng mga gawain mula sa Lating may-akda katulad ni [[Cicero]], [[Lucretius]], [[Livy]] and [[Seneca the Younger|Seneca]].<ref>Reynolds and Wilson, pp. 113–123.</ref> Noong unang bahagi ng ika-15 siglo, nabawi ang karamihan sa natirang Lating panitikan; patuloy ang Griyegong yugto ng Renasimiyentong humanismo habang bumaling ang mga Kanluraning Europeong iskolar sa pagbabawi ng sinaunang Griyegong pampanitikang, makasaysayang, pang-orador na, at teolohikong teksto.<ref>Reynolds and Wilson, pp. 123, 130–137.</ref>

Hindi katulad sa Lating teksto, na pinatilian at pinag-aralan sa Kanlurang Europa mula noong huling bahagi ng sinaunang kasaysayan, sobrang limitado ang pag-aaral ng sinaunang Griyegong teksto sa edad medyang Kanlurang Europa. Pinag-aralan ang mga Sinaunang Griyegong teksto tungkol sa agham, matemtika, at pilosopiya mula noong [[High Middle Ages|Mataas na Gitnang Kapanahunan]] sa Kanlurang Europa at sa edad medyang Islamikong mundo (karaniwan sa pagsasalin), ngunit hindi pinag-aralan ang mga Griyegong pampanitikan, pang-orador, at makasaysayang gawain (tulad ng Homer, mga Griyegong mandudula, [[Demosthenes]] at [[Thucydides]]) sa mga Lating at edad medyang Islamikong mundo; sa Gitnang Kapanahunan, pinag-aralan lamang ang mga tekstong ito ng mga Bisantinong iskolar. Isa sa mga pinakamalaking tagumpay ng Renasimiyentong iskolar ang pag-uuwi ng buong klase ng Griyegong kultural na gawain sa Kanlurang Europa sa unang pagkakataon mula noong huling sinaunang kasaysayan. Minana ng mga Arabeng lohiko ang mga Griyegong ideya pagkatapos nilang sumalakay at manlupig sa [[Muslim conquest of Egypt|Ehipto]] at sa [[Muslim conquest of the Levant|Levant]]. Kumalat ang kanilang mga pagsasalin at komentaryo mula sa Arabeng Kanluran patungo sa [[Al-Andalus|Iberia]] and [[Emirate of Sicily|Sicilia]] na naging mahahalgang sentro para sa transmisyon ng mga ideya. Mula ika-11 hanggang ika-13 siglo, natatag sa Iberia ang maraming paaralan na nakalaan sa pagsasalin ng mga pilosopikong at siyentipikong gawain mula sa [[Classical Arabic|Klasikong Arabe]] patungo sa [[Medieval Latin|Edad Medyang Latin]]. Pinakatanyag dito ang [[Toledo School of Translators|Paaralang Toledo ng mga Tagasalin]]. Bumuo ang pagpupunyagi ng pagsasalin mula sa Islamikong kultura, kahit na madalas na hindi planado at desorganisado, ng pinakamalaking transmisyon ng ideya sa kasaysayan.<ref name="MP">[https://books.google.com/books?id=kKGgoNo4un0C&pg=PA261&lpg=PA261 ''Western Civilization: Ideas, Politics, and Society''], Marvin Perry, Myrna Chase, Margaret C. Jacob, James R. Jacob, 2008, 903 pages, pp. 261–262.</ref> Kadalasang pinepetsahan ang kilusang ito na muling pagsamahin ang karaniwang pag-aaral ng Griyegong pampanitikang, makasaysayang, pang-orador, at teolohikong tektso sa kurikulum ng Kanlurang Europa sa imbitasyon noong 1396 mula kay Coluccio Salutati sa Bisantinong diplomata at iskolar [[Manuel Chrysoloras]] (s. 1355–1415) na magtuto ng wikang Griyego sa Florencia.<ref>Reynolds and Wilson, pp. 119, 131.</ref> Itinuloy ang legado nito ng ilang mga ekspatriateng Griyegong iskolar, katulad nila [[Basilios Bessarion]] at [[Leo Allatius]].
[[Talaksan:Italy_1494_AD.png|alt=|thumb|Pampulitikang mapa ng Italyanong [[Peninsula|Tangway]] sirka 1494]]

=== Mga panlipunang at pampulitikang istraktura sa Italya ===
Humantong ang mga natatanging pampulitikang istraktura ng huling [[Middle Ages|Gitnang Kapanahunan ng Italya]] sa pagteorya ng ilan na nagpahintulot ang kakaibang panlipunang klima sa paglitaw ng pambihirang kultural na pagbulaklak. Walang [[Nation-state|pampulitikang entidad]] na Italya sa maagang modernong panahon. Sa halip nito, nakahati ito sa mas maliit na [[Italian city-states|lungsod-estado]] at teritoryo: kontrolado ng [[Kaharian ng Napoles]] ang timog, ng [[Republic of Florence|Republika ng Florencia]] at [[Papal States|Estado ng Simbahan]] ang gitna, at ng mga [[Milan|Milanes]] at [[Genoa|Genobes]] ang hilaga at kanluran ayon sa pagkabanggit, at mga [[Venice|Venetiano]] sa silangan. Ang Italya ng ika-15 siglo ay isa sa mga [[Urbanization|pinakaurbanisadong]] lugar sa Europa.<ref>Kirshner, Julius, ''Family and Marriage: A socio-legal perspective'', [https://books.google.com/books?id=x9grA0fWpDMC&pg=PA89&lpg=PA89&dq=italy+urban+population+15th+century&sig=7QjemnDKllytG-1qNFygZFmlUD0 ''Italy in the Age of the Renaissance: 1300–1550''], ed. John M. Najemy (Oxford University Press, 2004) p. 89 (Retrieved May 10, 2007)</ref> Nakatayo ang karamihan ng kanyang lungsod kasama ng mga natitirang bahagi ng sinaunang Romanong gusali; wari na iniugnay ang klasikong kalagayan ng Renasimiyento sa kanyang pinagmulan sa gitna ng Imperyong Romano.<ref>Burckhardt, Jacob, ''The Revival of Antiquity'', [http://www.boisestate.edu/courses/hy309/docs/burckhardt/3-2.html ''The Civilization of the Renaissance in Italy''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070407181825/http://www.boisestate.edu/courses/hy309/docs/burckhardt/3-2.html|date=April 7, 2007}} (trans. by S.G.C. Middlemore, 1878)</ref>

Ipinahiwatig ni [[Quentin Skinner]], isang mananalaysay at pilosopong pampulitika na napansin ni [[Otto of Freising|Otto ng Freising]] (s. 1114–1158), isang Alemang obispo na bumisita sa hilgang Italya noong ika-12 siglo, ang laganap na bagong uri ng pampulitikang at panlipunang organisasyon, na inobserba na waring tumalikod ang Italya sa [[Piyudalismo]] para nakabase ang kanyang lipunan ayon sa mga mangangalakal at komersyo. Konektado rito ang antimonarkikal na pag-iisip na kinatawan sa tanyag na maagang Renasimiyentong ''Allegoria ed effetti del Buono e del Cattivo Governo'' [Alegorya ng Mabuti at Masamang Gobyerno] ni [[Ambrogio Lorenzetti]] (ipininta 1338–1340), na may malakas na mensahe tungkol sa mga birtud ng pagkamakatarungan, katarungan, republikanismo, at pangangasiwa. Nagpigil sa Simbahan at Imperyo, nakalaan ang mga republika ng lunsod sa mga paniwala ng kalayaan. Inuulat ni Skinner na maraming mga pagsasanggalang ng kalayaan tulad ng pagdiriwang ni [[Matteo Palmieri]] (1406–1475) ng Florentinong kadalubhasaan hindi lamang sa kasiningan, iskultura, at arkitekto, pero sa "kapuna-punang pagbulaklak ng pang-asal, panlipunang,  pampulitikang pilosopiya na nangyari sa Florencia sa parehong oras".<ref name="Skinner, Quentin p. 69">Skinner, Quentin, ''The Foundations of Modern Political Thought'', vol I: ''The Renaissance''; vol II: ''The Age of Reformation'', Cambridge University Press, p. 69</ref>

Kahit mga lungsod at estado sa ibayo ng gitnang Italya, tulad ng [[Republic of Florence|Republika ng Florencia]] sa panahong ito, ay kilala para sa kanilang [[Republics|Republikang]] pangkalakal, lalo na ang [[Republic of Venice|Republika ng Venezia]]. Bagaman [[Oligarchy|oligarkiyal]] ang mga ito sa totoo lamang, at halos walang pagkakahawig sa moderong [[Democracy|demokrasya]], nagkaroon sila ng mga demokratikong katangian at nakikiramay na estado, na may anyo ng pakikilahok sa pamamahala at paniniwala sa kalayaan.<ref name="Skinner, Quentin p. 69" /><ref>Stark, Rodney, ''The Victory of Reason'', New York, Random House, 2005</ref><ref>Martin, J. and Romano, D., ''Venice Reconsidered'', Baltimore, Johns Hopkins University, 2000</ref> Kaaya-aya ang nadulot nilang kaukulang pampulitikang kalayaan sa akademikong at artistikong pagsulong.<ref name="burckhardt-republics">Burckhardt, Jacob, ''The Republics: Venice and Florence'', ''[http://www.boisestate.edu/courses/hy309/docs/burckhardt/1-7.html The Civilization of the Renaissance in Italy] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070407035616/http://www.boisestate.edu/courses/hy309/docs/burckhardt/1-7.html|date=April 7, 2007}}'', translated by S.G.C. Middlemore, 1878.</ref> Gayundin, ginawang intelektwal na sagandaan ang posisyon ng mga Italyanong lungsod tulad ng Venezia bilang dakilang sentro ng pangangalakal. Dinala ng mga [[Kalakalan|mangangalakal]] ang mga ideya mula sa malayong sulok ng daigdig, lalo na mula sa [[Levant]]. Naging susi ang Venezia sa pangangalakal ng Europa sa Silangan, at tagagawa ito ng magandang [[Venetian glass|salamin]], habang kabisera ang Florencia ng tela. Ang ibig sabihin ng dinalang kayamanan ng mga negosyong ito sa Italya ay maaaring atasin ang mga pampublikong at pribadong proyekto at mas maraming oras ang mga indibidwal para mag-aral.<ref name="burckhardt-republics" />

=== Salot na Itim ===
{{Main|Salot na Itim}}
[[Talaksan:The_Triumph_of_Death_P001393.jpg|thumb|''[[The Triumph of Death|Ang Pagwagi ng Kamatayan]]'' ni [[Pieter Brueghel the Elder|Pieter Bruegel]] (s. 1562) ay sumasalamin sa kaguluhan sa lipunan at sindak na sumunod sa salot na lumuray sa edad medyang Europa.]]
Isang ihinarap na teorya ay ang pagkaluray sa [[Lalawigan ng Florencia|Florencia]] na dala ng [[Salot na Itim]] na sumalanta sa [[Europa]] sa pagitan ng 1348 at 1350, ay nagbunga sa pagbabago sa pagtigin sa mundo ng mga tao sa ika-14 na siglong Italya. Apektadong apektado ang Italya ng salot, at nagbakasakali na ang nagresultang kasanayan sa kamatayan ay nagpangyari sa mga palaisip na mas pag-isipan nila ang kanilang buhay sa Daigdig, sa halip ng [[espiritwalidad]] at ang [[kabilang buhay]].<ref>[[Barbara Tuchman]] (1978) ''A Distant Mirror'', Knopf {{ISBN|0-394-40026-7}}.</ref> Ikinatwiran din ang pag-udyok ng Salot na Itim ng bagong alon ng debosyon na inihayag sa [[Patron|pagtangkilik]] ng relihiyosong gawaing sining.<ref>[https://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/endmiddle/bluedot/blackdeath.html The End of Europe's Middle Ages: The Black Death] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130309162102/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/endmiddle/bluedot/blackdeath.html|date=March 9, 2013}} University of Calgary website. (Retrieved on April 5, 2007)</ref> Gayunpaman, hindi ito ipinapaliwanag kung bakit nangyari ang Renasimiyento sa Italya mismo noong ika-14 na siglo. Naapektuhan ng Salot na Itim ang buong Europa sa mga inilarawang paraan, hindi lamang sa Italya. Marahil naging resulta ang paglitaw ng Renasimiyento sa Italya sa kumplikadong interaksyon ng mga salik sa itaas.<ref name="brotton2">Brotton, J., ''The Renaissance: A Very Short Introduction'', [[Oxford University Press|OUP]], 2006 {{ISBN|0-19-280163-5}}.</ref>

Idinala ang salot ng mga pulgas sa mga naglalayag na barkong bumabalik mula sa mga daungan ng Asya. Mabilisan ang pagkalat nito dahil sa kakulangan sa wastong sanitasyon: nawalan ang populasyon ng Inglatera, dating 4.2 milyon, ng 1.4 katao sa [[salot bubonika]]. Muntik nang mahati ang populasyon ng Florencia sa taong 1347. Bilang resulta ng pagwawasak ng mga tao, tumaas ang halaga ng uring manggagawa, at naging mas malaya ang mga karaniwang tao. Upang matugunan ang lumalaking pangangailangan para sa trabaho, naglakbay ang mga manggagawa para sa pinakamainam na posisyong pangkabuhayan.<ref>Netzley, Patricia D. ''Life During the Renaissance.''San Diego: Lucent Books, Inc., 1998.</ref>

Nagkaroon ng kinahinatnan sa ekonomiya ang pagbagsak ng populasyon dahil sa salot: bumaba ang presyo ng pagkain at bumaba ang halaga ng lupa ng 30–40% sa karamihang bahagi ng Europa sa pagitan 1350 ng 1400.<ref>Hause, S. & Maltby, W. (2001). ''A History of European Society. Essentials of Western Civilization'' (Vol. 2, p. 217). Belmont, CA: Thomson Learning, Inc.</ref> Marami ang nawalan ng mga maylupa, ngunit para sa mga ordinaryong tao, ito ay naging di-inaasahan kapalaran. Ang mga nakaligtas sa salot ay hindi lamang nakaranas ng mas murang presyo ng pagkain ngunit mas masagana ang mga lupa, at karamihan sa kanila ay nakapagmana ng ari-arian sa kanilang mga namatay na kamag-anak.

Higit na mas makabuluhan ang pagkalat ng salot sa mga mahirap na lugar. Sinalanta ng mga [[salot]] ang mga lungsod, lalo na ang mga kabataan. Madaling ikinalat ang salot ng mga kuto, maruming inuming tubig, hukbong-kati, o di-mabuting sanitasyon. Ang mga kabataan ang naging pinakaapektado dahil tudlaan ng mga sakit tulad ng tipus at sipilis ang sistemang imunidad, kaya halos walang pagkakataon ang mga bata. Naging mas apektado ng pagkalat ng salot ang mga kabataan sa mga tirahan sa lungsod kaysa sa mga kabataan ng mga mayayaman.<ref>"Renaissance And Reformation France" Mack P. Holt pp. 30, 39, 69, 166</ref>

Ang Salot na Itim ang ikinagulo sa istrakturang panlipunan at pampulitikal ng Florencia kumpara sa mga kinamamayaang salot. Sa kabila ng makabuluhang pagkakamatay ng mga miyembro ng mga namumunong uri, nanatiling umandar ang pamahalaan ng Florencia sa panahong ito. Isinuspinde ang mga pormal na katipunan ng mga nahalhal na kinatawan sa kasukdulan ng salot dahil sa mga napakagulong kondisyon sa lungsod, ngunit hinirang ang isang maliit na pangkat ng opisyal para patakbuhin ang lungsod na tumiyak sa pagpapatuloy ng gobyerno.<ref>{{cite book|last1=Hatty|first1=Suzanne E.|last2=Hatty|first2=James|title=Disordered Body: Epidemic Disease and Cultural Transformation|publisher=SUNY Press|page=89|url=https://books.google.com/books?id=V0yJQXmGODgC&pg=PA89|year=1999|isbn=9780791443651}}</ref>

== Sining ==
Sa panahong ito nagbago ang pananaw ng madla tungkol sa gamit ng sining. Sa halip na gamitin ito sa pananampalataya, nagamit na ito bilang pagtutulad sa tunay na buhay. Ninais ng mga manlilikha ng sining na gumamit ng mga Klasikong, o Greko-Romanong, dalumat sa kanilang mga gawa.<ref name=":1">https://www.history.com/topics/renaissance-art. Isinangguni noong ika-11 ng Marso, 2018.</ref><gallery mode="packed-hover" caption="Mga gawa ni Michelangelo." heights="300">
Talaksan:Michelangelo's Pieta 5450 cropncleaned edit.jpg|Ang Pieta ni Michelangelo.
Talaksan:Creation of Adam.jpg|Ang Paglikha ni Adam ni Michelangelo.
</gallery>

== Mga sanggunian ==
{{reflist|refs=
<ref name="brotton">Brotton, J., ''The Renaissance: A Very Short Introduction'', Oxford University Press, 2006 {{ISBN|0-19-280163-5}}.</ref>

<ref name="starn">{{cite journal|author=Starn, Randolph|jstor=2650779|title= Renaissance Redux|url=https://archive.org/details/sim_american-historical-review_1998-02_103_1/page/122|journal=The American Historical Review|volume=103|issue=1 |year=1998|pages=122–124|doi=10.2307/2650779}}</ref>

<ref name=mur>Murray, P. and Murray, L. (1963) ''The Art of the Renaissance''. London: [[Thames & Hudson]] (World of Art), p. 9. {{ISBN|978-0-500-20008-7}}.  "...in 1855 we find, for the first time, the word 'Renaissance' used – by the French historian Michelet – as an adjective to describe a whole period of history and not confined to the rebirth of Latin letters or a classically inspired style in the arts."</ref>

<ref name="Skinner, Quentin p. 69">Skinner, Quentin, ''The Foundations of Modern Political Thought'', vol I: ''The Renaissance''; vol II: ''The Age of Reformation'', Cambridge University Press, p. 69</ref
}}

[[Kategorya:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Renasimiyento]]
[[Kategorya:Renasimiyentong Italyano]]
[[Kategorya:Europa]]
[[Kategorya:Sining]]