Tingnan ang wikitext ng Babilonya

{{otheruses|Babilonya}}
:''Huwag ikalito sa [[Babilonya (lungsod)]]''
{{Infobox former country
| name                   = 
| native_name            = {{native name|akk|{{Script/Cuneiform|akk|𒆳𒆍𒀭𒊏𒆠}}}}<br /><span style="font-weight: normal">{{transl|akk|māt Akkadī}}</span>
| conventional_long_name = Babilonya o Babylonia
| common_name            = Kaharian ng Babilonya
| year_start             = 1895 BCE
| year_end               = 539 BCE
| event_end              = Pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa [[Imperyong Akemenida]] c. 539 BCE.
| p1                     = Sumerya
| p2                     = Imperyong Akkadiyo
| s1                     = Imperyong Akemenida
| s2                     = 
| image_map              = Hammurabi's Babylonia 1.svg
| image_map_alt          = 
| image_map_caption      = Ang sakop ng Imperyong Babilonya sa paghahari ni [[Hammurabi]] sa modernong [[Iraq]]
| capital                = [[Babilonya (lungsod)]]
| official_languages     = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| common_languages       = [[Akkadian language|Akkadiyo]]<br />[[Aramaic]]
| religion               = [[Relihiyong Babilonyo]]
| currency               = 
| title_leader           = 
| today                  = {{plainlist|
*[[Iraq]]
|conventional_long_name=Babylonia|demonym=|area_km2=|area_rank=|GDP_PPP=|GDP_PPP_year=|HDI=|HDI_year=}}
}}
{{History of Iraq}}

{{Mesopotamya}}
Ang '''Babilonya''' (Ingles: '''Babylonia''') <ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Babilonia}}</ref> ({{cuneiform|{{lang|akk|{{linktext|𒆍|𒀭|𒊏|𒆠}}}}}} {{lang-akk|Bābili}} or {{lang|akk|Babilim}}; [[Arameo]]:  בבל, ''Babel'', {{lang-he|בָּבֶל}}, ''Bavel'', {{lang-ar|بابل}}, ''Bābil'') ay isang makasaysayang estadong lungsod na naging imperyo sa [[Gitnang Silangan]]. Isa itong pangunahing lungsod sa sinaunang [[Mesopotamya]] sa masaganang kapatagan sa pagitan ng Ilog [[Tigris]] at [[Euphrates]]. Bago ito naging estadong lungsod, ang [[Babilonya (lungsod)]] ay isang maliit na Semitikong Akkadong lungsod noong panahon ng [[Imperyong Akkadio]]  noong humigit-kumulang 2300 BK. 

Mabilis na nagunaw ang imperyo matapos ang kamatayan ni [[Hammurabi]]. Ang [[Mga Nakabiting Hardin ng Babilonya]] ay naging isa sa mga [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig|Pitong Kababalaghan ng Sinaunang Mundo]].

Matatagpuan ang labi nito sa pangkasalukuyang-panahong Al Hillah, Lalawigan ng Babil (Gubernaturang Babil), sa [[Irak]], mga 85 kilometro (55&nbsp;mi) sa timog ng [[Baghdad]].  Ang matandang lungsod na ito ng Mesopotamya (ang Irak ngayon) ang kabiserang lungsod ng [[Babilonya (estado)|Babilonya]]. Nabanggit sa unang pagkakataon sa kasaysayan ang lungsod noong ika-24 daantaon BK. Sa kabuoan ng kasaysayan nito, humina ang kapangyarihang angkin ng Babilonya.

==Pangalan==
Ang pangalan na ''Babilonya'' ay nanggagaling sa [[Wikang Griyego|Griyegong]] ''Babylṓn'' (Βαβυλών), isang pagsasalintitik ng [[Wikang Akkadiano|Akkadianong]] ''Babili''.{{sfn|Sayce|1878|p=182}} Ang Babilonyang pangalan noong maagang ika-2 milenyo BCE ay ''Babilli'' o ''Babilla'' na kung alin ay tila isang adapsyon ng hindi pa alam na orihinal na hindi Semitikong pangalan ng lugar.<ref>Liane Jakob-Rost, Joachim Marzahn: ''Babylon'', ed. Staatliche Museen zu Berlin. Vorderasiatisches Museum, (Kleine Schriften&nbsp;4), 2.&nbsp;Auflage, Putbus 1990, p.&nbsp;2</ref> Noong unang milenyo BK, ito ay napalitan na ng ''Babili'' sa ilalim ng impluwensiya ng katutubong etimolohiya na nanggaling sa  bāb-ili ("Pintuang-daan ng Diyos" o "Pintuang-daan noong Diyos").<ref>Dietz Otto Edzard: ''Geschichte Mesopotamiens. Von den Sumerern bis zu Alexander dem Großen'', Beck, München 2004, p. 121.</ref>

==Sinaunang kasaysayan==
Ang '''[[Lungsod ng Babilonya]]''' ang [[kabisera]] ng [[Imperyong Babilonya]] na tumutukoy sa isa sa dalawang imperyo sa [[Mesopotamya]] . Ang dalawang imperyong ito ay nananig sa pagitan ng ika-19 hanggang ika-15 siglo BCE at muli mula ika-7 hanggang ika-6 BCE. Ang siyudad ng Babilonya ay itinatag sa mga bangko ng [[Ilog Eufrates]]. Ang unang pagbanggit nito ay nasa isang tabletang putik sa paghahari ni [[Sargon ng Akkad]](2334-2279 BCE) ng [[Imperyong Akkadiyo]]. Ang lugar nito ay matatagpuan sa katimugan ng modernong [[Iraq]]. Ang bayan nito ay naging bahagi ng independiyenteng [[siyudad-estado]] sa pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Unang dinastiyang Babilonya]] noong ika-19 siglo BCE. Ang haring [[Amorreo]] na si [[Hammurabi]] (1792-1752 BCE o 1696-1654 BCE) ang nagtatag ng maikling buhay na [[Lumang Imperyong Babilonya]] noong ika-18 siglo BCE na pumalit sa naunang [[Imperyong Akkadiyo]], [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] at [[Lumang Imperyong Asirya]].Ang katimugang [[Mesopotamya]] ay naging Babilonya at pinalitan ang [[Nippur]] bilang ang banal na lungsod nito. Ang imperyo ng Babilonya ay humina sa paghahari ng anak ni Hammurabi na si [[Samsu-iluna]] at ang Babilonya ay napailalim sa [[Asirya]], [[Mga Kassite]] at [[Elam]]. Pagkatapos wasakin ito ng mga Asiryo at muling itinayo, ang Babilonya ay naging kabisera ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] na kahalili ng [[Imperyong Neo-Asirya]] mula 609-539 BCE. Ang Imperyong Neo-Babilonya ay bumagsak sa ilalim ng haring Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at kalaunan ay napasailalim ng [[Imperyong Seleucid]], [[Imperyong Parto]], [[Imperyong Romano]] at [[Imperyong Sassanid]]. 

===Lumang panahon ng Babilonya===
Ang Unang Dinastiyang Babilonya ay itinatag ng isang Amorrheong pinuno na nagngangalang Sumu-abum noong 1894 BK,  na nagpahayag ng [[kasarinlan|pagsasarili]] mula sa kalapit na lungsod-estado ng Kazallu. Hindi katutubo ang mga Amorrheo sa Mesopotamya ngunit mga medyo-lagalag na Cananeong Hilaga-kanlurang Semitikong mananalakay mula sa hilagang [[Levant|Lebant]].

===Pagiging Persang Babilonya===
Bumagsak ang Imperyong Babilonya nang mapasakamay ito ni Haring Ciro (o ''[[Dakilang Ciro|Ciro ang Dakila]]'') ng Persiya noong 539 BK. Pagkatapos magapi ang Babilonya, pinakawalaan ng hari ang mga Hebreo na nadakip sa pagsugod ng dating haring Nebuchadnezzar. Ang Babilonya ang huling imperyong natatag sa Sinaunang Mesopotamya. Dahil kontrolado ng Persiya ang imperyo, tinawag na itong ''Persang Babilonya''. Ang huling pinuno ng imperyo ay si Philip II Philoromaeus; tuluyang bumagsak ang imperyo sa pananakop ng mga [[Romano]].

[[Talaksan:Babylon Ruins Marines.jpeg|thumb|left|Ang mga labi ng lungsod ng Babilonya, taong 2003.]]

===Paglusob sa mga Hebreo===
Sa [[Bibliya]], pagkatapos ng kamatayan ni Haring Solomon nilusob at sinira ng mga Babilonyan, na pinangungunahan ni Nebuchadnezzar, ang [[Jerusalem]], at nagtangay din sila ng maraming mga mamamayang ginawang mga bihag. Sa kalaunan, naging sagisag sa mga pahina ng Bibliya ang Babilonya na anumang makapangyarihan at makasalanang lungsod, o maging ng anumang gawing pangkaisipan na laban at labag sa kalooban ng Diyos.<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Babylon'', ''Babylonians'', Dictionary/Concordance, pahina B1}}</ref>

[[File:Hammurabi's Babylonia 1.svg|200px|right|thumb|Ang mapa nang unang dinastiya ng Babilonya.]]

==Sanggunian==
{{reflist}}

{{Ancient Mesopotamia}}


[[Kategorya:Babilonya| ]]
[[Kategorya:Mga dating lugar sa Iraq]]
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Irak]]