Gadya
| Gadyâ | |
|---|---|
| |
| Larawan ng isang gadya ng Africa | |
| Klasipikasyong pang-agham | |
| Kaharian: | |
| Kalapian: | |
| Subpilo: | |
| Hati: | |
| Orden: | |
| Superpamilya: | |
| Pamilya: | Gray, 1821
|
Ang mga gadyâ (Malayo: gajah; Sanscrito: गज [gaja]), gariya, o elepante (Kastila: elefante) ang pinakamalaking mayroon nang mga hayop sa lupa. Tatlong species ang kasalukuyang kinikilala: ang African bush elephant, ang African jungle elephant, at ang Asian elephant. Ang Elephantidae ay ang tanging nakaligtas na pamilya ng pagkakasunud-sunod ng Proboscidea; ang mga namatay na miyembro kabilang na dito ang mga mastodon. Naglalaman din ang pamilyang Elephantidae ng maraming mga patay na grupo, kasama na ang mga mammoth at straight-tusked elephants. Ang mga elepante sa Africa ay may mas malalaking tainga at malukong na likuran, samantalang ang mga elepante ng Asya ay may mas maliit na tainga, at matambok o antas ang likod. Ang mga natatanging tampok ng lahat ng mga elepante ay may kasamang isang mahabang proboscis na tinatawag na isang bulalay[1] (Malayo: belalai), mga pangil, malalaking tainga, napakalaking mga binti, at matigas ngunit sensitibong balat. Ang bulalay ay ginagamit para sa paghinga, nagdadala ng pagkain at tubig sa bibig, pagkuha ng bagay. Ang mga pangil, na nagmula sa mga ngipin na incisor, ay nagsisilbi bilang sandata at mga kagamitan para sa paglipat ng mga bagay at paghuhukay. Ang malaking tainga ay tumutulong sa pagpapanatili ng isang pare-parehong temperatura ng katawan pati na rin sa komunikasyon. Ang mala-haliging mga binti ay nagdadala ng kanilang malaking timbang.
Ang mga elepante ay nakakalat sa buong sub-Saharan Africa, Timog Asya, at Timog Silangang Asya at matatagpuan sa iba't ibang mga tirahan, kabilang ang mga savanna, kagubatan, disyerto, at mga kalamakan. Ang mga ito ay kumakain ng mga halaman, at nananatili sila malapit sa tubig kung saan naa-access nila ito. Maraming mga grupo ng pamilyang elepante ang nagsasama upang makihalubilo. Ang mga babaeay may posibilidad na manirahan sa mga grupo ng pamilya, na maaaring binubuo ng isang babae kasama ang kanyang mga guya o maraming kaugnay na mga babae na may supling. Ang mga pangkat, na hindi kasama ang mga lalaki, ay karaniwang pinamumunuan ng pinakamatandang babae, na kilala bilang matriarch.
Ang mga kalalakihan ay iniiwan ang kanilang mga grupo ng pamilya kapag nagbibinata at maaaring mabuhay mag-isa o kasama ng ibang mga lalaki. Karamihan sa mga matatandang lalaki ay nakikipag-ugnay sa mga grupo ng pamilya kapag naghahanap ng asawa. Pumapasok sila sa isang estado ng tumataas na testosterone at pagsalakay na kilala bilang musth, na tumutulong sa kanila na makakuha ng pangingibabaw sa iba pang mga lalaki pati na rin ang tagumpay sa reproductive. Ang mga guya ay sentro ng pansin sa kanilang mga grupo ng pamilya at umaasa sa kanilang mga ina hangga't tatlong taon. Ang mga elepante ay maaaring mabuhay ng hanggang 70 na taon. Nakikipag-usap sila sa pamamagitan ng ugnayan, paningin, amoy, at tunog; ang mga elepante ay gumagamit ng impormasyong nasaound, at seismic sa malayong distansya. Ang katalinuhan ng elepante ay inihambing sa mga primata at balyena. Lumilitaw na mayroon silang kamalayan sa sarili, at lilitaw upang magpakita ng pakikiramay sa namamatay at mga namatay na miyembro ng pamilya.
Ang mga elepante ng Africa at mga elepanteng Asyano ay nakalista bilang endangered at mga elepante ng kagubatan ng Africa bilang kritikal na nanganganib ng International Union for Conservation of Nature (IUCN). Ang isa sa mga pinakamalaking banta sa populasyon ng elepante ay ang ivory trade, dahil ang mga hayop ay hinuhuli para sa kanilang mga garing na pangil. Ang iba pang mga banta sa mga ligaw na elepante ay kasama ang pagkasira ng tirahan at mga salungatan sa mga lokal na tao. Ang mga elepante ay ginagamit bilang mga nagtatrabahong hayop sa Asya. Noon, ginamit sila sa giyera; ngayon, madalas na sila ay kontrobersyal na ipinakita sa mga zoo, o pinagsamantalahan para sa libangan sa mga sirko. Ang mga elepante ay lubos na makikilala at naitampok sa sining, alamat, relihiyon, panitikan, at kulturang popular.
Sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]
- ↑ English, Leo James (1977). "bulalay: elephant's trunk". Tagalog-English Dictionary (sa Ingles). Congregation of the Most Holy Redeemer. ISBN 9710810731.