Mundhum
Ang Munndhum (kilala rin bilang Peylan) ay ang sinaunang relihiyosong kasulatan at panitikang-pambayan ng Limbu.[1] Ito ang sinaunang, katutubong relihiyon ng Nepal. Ang ibig-sabihin ng Munndhum ay "ang kapangyarihan ng dakilang lakas" sa wikang Limbu.[2][3] Sinasaklaw ng Mundhum ang maraming aspekto ng kultura, kaugalian at tradisyon ng yakthung na kinuha bago ang sibilisasyong Vediko sa Subkontinenteng Indiyano.[4][5][6][7]
Ang Mundhum ay isinaayos sa dalawang bahagi — Thungsap at Peysap.[8] Ang Munndhum ay lumalampas sa relihiyon, nagsisilbing gabay para sa kultura, ritwal, at panlipunang mga halaga. Ang Munndhum ay isinulat sa sinaunang wikang Limbu at iba-iba ang mga bersiyon sa iba't ibang tribo ng limbu, na nagsisilbing natatanging kultura ng bawat tribo at bumubuo ng kanilang pagkakakilanlan at pagkakaisa sa lipunan kaugnay ng iba pang mga tribo at mga mamamayan.[9]
Thungsap Mundum
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang Thungsap Mundhum ay tinipon, iningatan, at ipinasa sa pamamagitan ng salita ng bibig at alamat hanggang sa maipakilala ang sining ng pagsulat.[10] Ito ay isang epikong binubuo at binibigkas sa anyo ng mga kanta ni Sambas, mga makatang panrelihiyon at mga barda. Ang mga paring Kirat sa simula ay tinawag na Sambas kung saan ang ibig sabihin ng Sam ay awit at ang ibig sabihin ng Ba ay ang isa (lalaki) na nakakakilala kay Sam.[10]
Peysap Mundum
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang Peysap Mundum ay isang nakasulat na aklat tungkol sa relihiyon. Ito ay nahahati sa apat na bahagi — ang Soksok Munndhum, Yehang Mundhum, Samjik Munndhum at Sap Munndhum.[11] Ang Soksok Munndhum ay naglalaman ng mga kuwento ng paglikha ng uniberso, ang simula ng sangkatauhan, ang sanhi at epekto ng mga kasalanan, ang paglikha ng masasamang espiritu, tulad ng masasamang espiritu ng inggit, paninibugho at galit at ang sanhi, at epekto ng kamatayan sa pagkabata.
Ang Yehang Munndhum ay naglalaman ng kuwento ng unang pinuno ng sangkatauhan na gumawa ng mga batas para sa kapakanan ng pagpapabuti ng mga tao mula sa yugto ng buhay ng hayop tungo sa maliwanag na buhay at mga paraan upang makontrol sila sa pamamagitan ng pagbibigay ng pilosopiya sa espiritismo. Sa aklat na ito, ang pinuno ay gumawa ng mga tuntunin para sa kasal, arbitrasyon, puripikasyon, at relihiyon.[12] Ang kuwento ng pagkawasak ng mga tao sa pamamagitan ng delubyo at ang dahilan ng pagkakaroon ng maraming wika sa mga taong Kirat, ang mga kaugaliang panlipunan ng pana-panahong pagsamba sa pagsamba sa Diyos, ang mga alituntunin ng paglilinis sa pagsilang at kamatayan ng bata ay binanggit sa Lepmuhang Mundhum.[12]
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ P120 The Rise of Ethnic Politics in Nepal: Democracy in the Margins By Susan I. Hangen Routledge, 4 Dec 2009
- ↑ Hardman, Charlotte E. (Disyembre 2000). John Gledhill; Barbara Bender; Bruce Kapferer (mga pat.). Other Worlds: Notions of Self and Emotion among the Lohorung Rai. Berg Publishers. pp. 104–. ISBN 978-1-85973-150-5.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Nationalism and Ethnicity in a Hindu Kingdom: The Politics and Culture of Contemporary Nepal, Front Cover By D. Gellner, J. Pfaff-Czarnecka, J. Whelpton Routledge, 6 Dec 2012 - Social Science - 648 pages, Page 530
- ↑ Dor Bahadur Bista (1991). Fatalism and Development: Nepal's Struggle for Modernization. Orient Longman. pp. 15–17. ISBN 81-250-0188-3.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Cemjoṅga, Īmāna Siṃha (2003). History and Culture of the Kirat People. Kirat Yakthung Chumlung. pp. 2–7. ISBN 99933-809-1-1.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Cultures & people of Darjeeling". Inarkibo mula sa orihinal noong 2013-10-04. Nakuha noong 2008-04-11.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Naka-arkibo 2013-10-04 sa Wayback Machine. - ↑ Gurung, Harka B. (2003). Trident and Thunderbolt: Cultural Dynamics in Nepalese Politics (PDF). Nepal: Social Science Baha. ISBN 99933-43-44-7. OCLC 57068666. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2009-09-02.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Cemjoṅga, Īmāna Siṃha (2003). History and Culture of the Kirat People. Kirat Yakthung Chumlung. ISBN 99933-809-1-1.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Monika Bock, Aparna Rao. Culture, Creation, and Procreation: Concepts of Kinship in South Asian Practice. Page 65. 2000, Berghahn Books.
- ↑ 10.0 10.1 Cemjoṅga, Īmāna Siṃha (2003). History and Culture of the Kirat People. Kirat Yakthung Chumlung. ISBN 99933-809-1-1.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Cemjoṅga, Īmāna Siṃha (2003). History and Culture of the Kirat People. Kirat Yakthung Chumlung. ISBN 99933-809-1-1.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 12.0 12.1 Cemjoṅga, Īmāna Siṃha (2003). History and Culture of the Kirat People. Kirat Yakthung Chumlung. ISBN 99933-809-1-1.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)