Bertebrado

Vertebrate; Temporal na saklaw: ; Cambrian Stage 3–Present,; 518–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Example of vertebrates: Acipenser oxyrinchus (Actinopterygii), an African bush elephant (Tetrapoda), a Tiger shark (Chondrichthyes) and a River lamprey (Agnatha).
Klasipikasyong pang-agham
Dominyo:	Eukaryota
Kaharian:	Animalia
Superpilo:	Deuterostomia
Kalapian:	Chordata
Klado:	Olfactores
Subpilo:	Vertebrata; J-B. Lamarck, 1801
Infraphylums
	Agnatha (paraphyletic); Gnathostomata;
Kasingkahulugan
	Ossea Batsch, 1788

Ang mga bertebrado o mga hayop na may gulugod o nagugulugudan (Latin: vertebrata, Kastila, Portuges: vertebrado, Aleman: Wirbeltier, Ingles: vertebrate) ay mga uri ng Hayop na miyembro ng sublapi Vertebrata (sa loob ng kalapian Chordata), partikular na ang mga kordatang may mga buto sa likod o gulugod. Bumibalang na may 57,739 mga espesye ang mga nailarawan nang mga bertebrado. Pinakamalaking subphylum ng ng kordata ang mga bertebrado, at naglalaman ng mga kilalang malalaking hayop na panglupa. Kabilang sa mga bertebrado ang mga isda, amphibian, reptilya, ibon, at mamalya (kasama ang tao).

Anatomiya at morpolohiya

Kabilang sa mga katangian ng subphylum na ito ang pagkakaroon ng sistemang muskular na kalakhang bumubuo sa mga magkatambal na mga kimpal o bunton; maging ang pagkakaroon ng sintemang sentrong nerbyos na bahagyang nakapaloob sa gulugod (kung mayroon). Sinasang-ayunan ng mga dalubhasa na ang pinakatangi-tanging pagkakakilanlan ng mga bertebrado ay ang pagkakaroon ng gulugod at kuwerdas na panggulugod, ng sisidlan ng utak, at ng panloob na mga sangkabutuhan (o iskeleton). Subalit hindi ito totoo sa mga isdang lamprey, bagaman pinagtatalunan kung totoo sa ilang mga kordata ang pagkakaroon ng sangkabutuhan.

Kasaysayang pang-ebolusyon

Nagsimulang magkaroon ng mga bertebrado noong mga may mga 530 milyong taon ang nakararaan noong panahon ng pagsabog na Cambrian, na bahagi ng kapanahunang Cambrian (ang Myllokunmingia ang siyang pinakaunang nakilalang bertebrado). Batay sa isang pagsusuring molekyular na isinagawa kaylan-lamang, kabilang sa mga bertebrado ang mga hagfish, habang ibinibilang na isang kapatid na grupo ng mga bertebrado (sa loob ng karaniwang taxon: ang mga Craniata) ng ibang mga dalubhasa.

Taksonomiya at klasipikasyon

Ang kaurian ng mga bertebrado batay kina Janvier (1981, 1997), Shu et al. (2003), at Benton (2004).^[3]

Subphylum na Vertebrata
- (Walang-ranggong grupo) Hyperoartia (mga lamprey)
- Klase †Conodonta
- Subklase †Pteraspidomorphi
- Klase †Thelodonti
- Klase †Anaspida
- Klase †Galeaspida
- Klase †Pituriaspida
- Klase †Osteostraci
- Infraphylum Gnathostomata (mga bertebradong may panga)

Klase †Placodermi (Paleozohikong may pormang armado)
Klase Chondrichthyes (Kartilyahinadong isda)
Klase †Acanthodii (Paleozohikong ginulugudang mga pating )

Superklase Osteichthyes (mabutong isda)

klase Actinopterygii (isdang may hugis-sinag na palikpik)
klase Sarcopterygii (isdang may malobong palikpik)

Subklase Coelacanthimorpha (mga coelacanth o silakanta)
Subklase Dipnoi (isdang may baga o lungfish)
Subklase Tetrapodomorpha (mga ninuna ng mga tetrapod)

Superklase Tetrapoda (bertebradong may apat na paa)

Klase Amphibia (mga amphibian)

Serye Amniota (embriyong amniyotiko)

Klase Sauropsida (mga reptilya at ibon)

Klase Aves (mga ibon)

Klase Synapsida (reptilyang katulad ng mga mamalya)

Klase Mammalia (mamalya)

Etimolohiya

Hinango ang pangalan ng mga bertebrado mula sa mga hanay ng buto ng gulugod (hanay panggulugod o kolumnang vertebral).

Mga sanggunian

↑ Yang, Chuan; Li, Xian-Hua; Zhu, Maoyan; Condon, Daniel J.; Chen, Junyuan (2018). "Geochronological constraint on the Cambrian Chengjiang biota, South China" (PDF). Journal of the Geological Society (sa wikang Ingles). 175 (4): 659–666. Bibcode:2018JGSoc.175..659Y. doi:10.1144/jgs2017-103. ISSN 0016-7649. S2CID 135091168.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ ^2.0 ^2.1 Nielsen, C. (Hulyo 2012). "The authorship of higher chordate taxa". Zoologica Scripta. 41 (4): 435–436. doi:10.1111/j.1463-6409.2012.00536.x. S2CID 83266247.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Benton, Michael J. (2004-11-01). Paleontolohiya ng mga Vertebrata (ika-Pangatlong Edisyon (na) edisyon). Palathalaang Blackwell. pp. 455 mga dahon. ISBN 0632056371/978-0632056378. Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-10-19. Nakuha noong 2007-10-12. {{cite book}}: Check |isbn= value: invalid character (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

Bibliograpiya

Benedito, Evanilde (2015). Biologia e Ecologia de Vertebrados (ika-unang edisyon (na) edisyon). Brazil: Guanabara Koogan Ltda. at Editora Roca Ltda. pp. 260 pahina. ISBN 978-8-52772-654-2. {{cite book}}: Unknown parameter |author link= ignored (|author-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
García-Barros, Enrique (2016). Prácticas de Zoología General: guiones de prácticas (ika-unang edisyon (na) edisyon). Espanya: Universidad Autónoma de Madrid. pp. 182 pahina. ISBN 978-8-48344-512-9. {{cite book}}: Unknown parameter |author link= ignored (|author-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
Hinneberg, Paul (2015). Organische Naturwissenschaften: Abstammungslehre. Systematik. Palaeontologie. Biogeographie (ika-unang edisyon (na) edisyon). Alemanya: Bremen university press. pp. 632 pahina. ISBN 978-3-95562-937-3. {{cite book}}: Unknown parameter |author link= ignored (|author-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
Kardong, Kenneth V. (1998). Vertebrates: Comparative Anatomy, Function, Evolution (ika-pangalawang edisyon (na) edisyon). Estados Unidos: McGraw-Hill. pp. 747 pahina. ISBN 0-07-115356-X/0-697-28654-1. {{cite book}}: Check |isbn= value: invalid character (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
Schwegler, Johann S.; Lucius, Runhild (2016). Der Mensch - Anatomie und Physiologie (ika-ikaanim na edisyon (na) edisyon). Alemanya: Thieme. pp. 560 pahina. ISBN 978-3-13100-156-6.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
ITIS, ID=331030, taxon=Vertebrata, 07 Agosto 2007

Tingnan din

[Yang2018-1] Yang, Chuan; Li, Xian-Hua; Zhu, Maoyan; Condon, Daniel J.; Chen, Junyuan (2018). "Geochronological constraint on the Cambrian Chengjiang biota, South China" (PDF). Journal of the Geological Society (sa wikang Ingles). 175 (4): 659–666. Bibcode:2018JGSoc.175..659Y. doi:10.1144/jgs2017-103. ISSN 0016-7649. S2CID 135091168.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Nielsen2012-2] 2.0 ^2.1 Nielsen, C. (Hulyo 2012). "The authorship of higher chordate taxa". Zoologica Scripta. 41 (4): 435–436. doi:10.1111/j.1463-6409.2012.00536.x. S2CID 83266247.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Benton2004-3] Benton, Michael J. (2004-11-01). Paleontolohiya ng mga Vertebrata (ika-Pangatlong Edisyon (na) edisyon). Palathalaang Blackwell. pp. 455 mga dahon. ISBN 0632056371/978-0632056378. Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-10-19. Nakuha noong 2007-10-12. {{cite book}}: Check |isbn= value: invalid character (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[3]