Polibio
Si Polyvios[1][2](ca. 203-120 BC, Ellinika Πολύβιος) ay isang Ellines na historyador noong Panahong Ellinistiko na nakilala sa kanyang aklat na Ang mga Kasaysayan. Sinasaklaw ng aklat ang kasaysayang Ellinistiko mula 220-146 B.K. Kilala rin siya sa kanyang mga ideya hinggil sa pangangailangan ng pagbalanse sa politika ng pamahalaan.
Personal na karanasan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Bilang dating guro ni Scipio Aemilianus, ang tanyag na inampong apo ni heneral Scipio Africanus, si Polyvios ay nanatiling kaibigan at tagapayo ng taong tumalo sa mga taga-Carthago noong Ikatlong Digmaang Fenecia. Di kalaunan ay sinakop at winasak ng mas batang Scipio ang Carthago noong 146 B.K.
Si Polyvios ay ipinanganak at lumaki sa Megalopoli, isang lungsod sa Akhaia. Si Polyvios ay kasapi ng uring namamahala na Ellines, na may personal na oportunidad na makaalam ng mga gawaing pangmilitar at pampolitika. Ang karera niya sa politika ay inilaan sa pagpapanatili ng kalayaan ng Liga ng Akhaia. Ang ama niyang si Lykortas ay isang punong kinatawan ng patakaran ng nyutralidad sa panahon ng pakikidigma ng mga romano laban kay Perseus ng Makedonia. Nagsuspetsa sa kanya ang mga Romano, at bunga nito, ang anak niyang si Polyvios ay isa sa 1000 maharlikang taga-Akhaia na dinala sa Roma bilang prenda (para matiyak na hindi sila papanig sa Makedonia) noong 168 B.K. At binihag sila roon nang 17 taon. Sa Roma dahil sa kanyang mataas na kultura, tinanggap siya sa pinakamarangal na bahay, partikular sa bahay ni Aemilius Paulus ang manlulupig noong Ikatlong Digmaang Makedonia. Pinagkatiwalaan siya ni Aemilius na turuan ang anak niya at ang nakababatang Scipio. Nang palayain na ang mga bihag na taga-Akhaia noong 150 B.K., nakakuha ng pahintulot si Polyvios na umuwi na, pero nang sumunod na taon ay sumama siya sa kaibigan niya sa Aprika. Nasaksihan niya ang pagsakop sa Carthago na kanyang isinalaysay. Marahil ay naglakbay siya sa baybayin ng Atlantiko sa Aprika, gayundin sa Espanya pagkatapos ng pagkawasak ng Carthago.
Pagkatapos ng pagkawasak ng Korinthos noong sumunod na taon, bumalik siya sa Ellada at ginamit ang mga koneksiyon niya sa Roma upang mapagaang ang kondisyon ng mga tao doon. Pinagkatiwalaan si Polyvios ng mahirap na gawaing isaayos ang bagong anyo ng pamahalaan sa mga lungsod na Ellines, at sa opisinang ito niya natamo ang pinakamataas na karangalan.
Roma
[baguhin | baguhin ang wikitext]Mukhang tumigil siya sa Roma ng mga sumunod na taon, habang tinatapos ang kanyang kasaysayan, at panapanahon ay naglalakbay nang malayo sa mga Mediterranong bansa para sa kanyang kasaysyan. Ang partikular niyang layon ay masaksihan niya sa sarili ang mga makasaysayang pook. Mukha ring hinanap niya at kinapanayam ang mga beterano ng digmaan upang malinawan ang ilang detalye ng mga pangyayaring kanyang isinusulat, at binigyan ng pahintulot na basahin ang mga materyal sa arkibo para nga dito. Kakaunti ang nalalaman hinggil sa mga huling bahagi ng buhay ni Polyvios. Malamang ay naglakbay siya, kasama ni Scipio sa Espanya at naglingkod bilang tagapayong militar sa panahon ng Digmaang Numantinum, isang digmaang isinalaysay niya sa isang nawawalang monograp hinggil sa paksang ito. Maaari ring bumalik si Polyvios sa Ellada sa huling bahagi ng buhay niya, dahil maraming inskripsiyon at istatwa tungkol sa kanya sa Ellada. May ulat na namatay siya noong 118 B.K. matapos mahulog sa isang kabayo, pero nakatala lamang ito sa iisang batis at ang batis na yaon ay kilalang di mapagkakatiwalaan.
Bilang historyador
[baguhin | baguhin ang wikitext]
May ilang akda si Polyvios, na marami ang nawawala na. Ang pinakamaaga niyang aklat ay isang talambuhay ng magaling na politikong Ellines na si Filopoimin, na ginamit ni Ploutarkhos na batis. Nawawala na ang teksto ni Polyvios. Dagdag pa, isinulat niya ang marahil ay isang malawak na sanaysay na pinamagatang Mga Taktika, na nagdedetalye ng taktikang pangmilitar ng mga Romano at Ellines. May maliliit na bahagi ng akdang ito na maaaring nakaligtas at nakasama sa kanyang mayor na Mga Kasaysayan, nguni't ang gawa mismo ay nawawala. Isa pang nawawalang akda ay ang monograp na pangkasaysayan hinggil sa mga pangyayari sa Digmaang Numantinum. Ang pinakamalaking gawa siyempre pa ay ang kanyang Mga Kasaysayan, na buo pa ang karamihan pero may ilang nawawalang aklat at maliliit na materyal.
Ginamit ni Livius ang gawa niya bilang sanggunian at batis sa sarili niyang salaysay. Si Polyvios ang isa sa mga unang historyador na nagtangka ilahad ang kasaysayan bilang pagkakasunod-sunod ng mga dahilan at epekto, batay sa maingat na pagsusuri ng tradisyon at ginawa nang may matalas na kritisismo. Isinalaysay niya ang kanyang Mga Kasaysyan batay sa kanyang nasaksihan at sa mga komunikasyon ng mga saksi at aktor sa mga pangyayari. Sa isang klasikong kuwento ng gawi ng tao, nagagap lahat ito ni Polyvios: nasyunalismo, xenophobia, doble-karang politika, malagim na labanan, brutalidad, atbp.; gayundin ang katapatan, kagitingan, katapangan, katalinuhan, katwiran at pagiging malikhain. Sa pamamagitan ng kanyang kahusayan sa pagmamasid ng detalye at kritikal na makatwirang estilo, nagbigay si Polyvios ng isang buong tanaw sa kasaysayan sa halip na isang kronolohiya.
Itinuturing si Polyvios ng ilan na tagapagmana ni Thoukydidis batay sa pagiging obhetibo at kritikal na pangangatwiran. Gayundin bilang ninuno ng pantas, mabusising pananaliksik sa kasaysayan sa modernong siyentipikong kahulugan. Ayon sa pananaw na ito, inilalahad ng gawa niya ang daloy ng mga pangyayari na may kalinawan, talas, mabuting pagpapasiya at, sa mga sirkunstansiyang nakakaapekto sa resulta ay nagbigay ng espesyal na diin sa mga kalagayang pangheograpiya. Samakatuwid, ang akda niya ay ibinibilang sa pinakadakilang gawa sa sinaunang pagsusulat ng kasaysayan. Pinuri siya ng manunulat ng Oxford Companion to Classical Literature (1937) dahil sa kanyang "marubdob na pagmamahal sa katotohanan" at sa kanyang sistematikong paghahanap ng mga dahilan ng mga pangyayari.
Kamakailan, dumaan sa mas kritikal na pagsusuri ang mga panulat ni Polyvios. Sa pananaw ni Peter Green (Alexander to Actium), madalas ay may kinikilingan siya at nilalayong bigyang katarungan ang kanya karera at ang karera ng ama niya. Nagbigay siya ng kakaibang panahon sa paglalarawan na hindi maganda ang karakter ng politikong si Kallikratis ng Akhaia. Ito ay nagbibigay sa mambabasa ng hinala na si Kallikratis ang responsable sa pagpapadala sa kanya sa Roma bilang prenda. Mas mahalaga pa-siya bilang bihag ng Roma, kliyente ng mga Scipio at sa huli ay kolaborador ng pamamahala ng Romano pagkatapos ng 146 B.K.-ay hindi libreng magpahayag ng tunay niyang opinyon. Iminumungkahi ni Green na palagi nating tandaan na ipinapaliwanag niya ang Roma sa tagabasang Ellines upang makumbinsi ang sila sa pangangailangan ng pagtanggap ng pamamahala ng Romano - na sa palagay niya ay di-maiiwasan. Gayunpaman, para kay Green, nananatiling napakahalaga ng mga kasaysayan ni Polyvios at siyang pinakamahusay na batis hinggil sa panahong sinasaklaw niya. Sumasang-ayon si Ron Mellor na may kinikilingan si Polyvios, bilang pagpapakita ng katapatan kay Scipio, ay inalimura ang mga katunggali ni Scipio (ang mga historyador ng Sinaunang Roma). Palagi ring binabanggit ng Briton na awtor na si Adrian Goldsworthy ang koneksiyon ni Polyvios kay Scipio kapag ginagamit niya itong batis para sa panahon ng huli bilang heneral.
Napansin na galit si Polyvios sa ilang paksang materyal niya; halimbawa, ang pagtrato niya sa Kriti ay napansin na may pagkiling sa negatibong pakahulugan.[3] Sa kabilang banda, napansin ni Hansen na ang pag-uulat ni Polyvios hinggil sa Kriti ay nagbigay ng napakaraming detalyadong salaysay tungkol sa sinaunang Kriti. Sa katunayan, ang mga obserbasyon ni Polyvios (na sinusugan ng mga sipi mula kina Strabon at Scylax) [4] ay tumulong sa pag-decipher ang lokasyon ng sinaunang lungsod ng Kydonia sa Kriti.[5]
Nagpasimuno ng ilang teoriya si Polibios sa Mga Kasaysayan. Dito ay ipinaliwanag niya ang teoriya ng anacyclosis, o siklo ng pamamahala, isang ideya na siniyasat na rin ni Platon.
Cryptography
[baguhin | baguhin ang wikitext]Responsable si Polyvios sa isang kapakipakinabang na kasangkapan sa telegraphy na nagpapahintulot sa mga titik na madaling isignal sa pamamagitan ng sistemang pangnumero. Ang ideyang ito ay magagamit din sa cryptographic manipulation at steganography.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
| 1 | A | B | C | D | E |
| 2 | F | G | H | I/J | K |
| 3 | L | M | N | O | P |
| 4 | Q | R | S | T | U |
| 5 | V | W | X | Y | Z |
Kilala ito sa tawag na "Parisukat ni Polyvios", kung saan ang mga titik ng alpabeto ay isinaayos mula kaliwa pakanan, taas pababa sa isang 5 x 5 parisukat, (kapag ginamit sa modernong 26 na titik na alpabeto, ang mga letrang "I" and "J" ay pinagsasama). Pagkatapos ay ihihilig ang limang numero sa panlabas na tuktok ng parisukat, at ihahanay ang limang numero sa kaliwang gilid ng parisukat nang patayo. Kadalasan ay pinagsusunod-sunod ang mga bilang na ito mula 1 hanggang 5. Sa pamamagitan ng pakrus na pagsangguni ng dalawang numero sa grid ng parisukat, mahihinuha ang isang titik.
Impluwensiya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Hindi hinangaan si Polyvios ng mga kasabayan niya. Sa palagay nila ang kawalan niya ng mataas na estilong Attiki ay isang kahinaan. Ang mga mas huling awtor na Romano na nagsulat hinggil sa parehong panahon, lalo na sina Livius at Diodoros, ay ginamit ang marami niyang materyal para sa sarili nilang akda at sinundan ang mga gawa niya. Magkagayunaman, habang napapatatag ang posisyon ng Romano sa Europa, humupa ang popularidad ni Polyvios. Nilait ni Tacitus ang deskripsiyon niya ng ideyal na pinaghalong konstitusyon, at ang mga huling manunulat ng Imperyo ay karaniwang walang alam tungkol sa kanya. Ang gawa ni Polyvios ay nakilala pa rin sa Konstantinoupolis, bagama't sa medyo pilipilipit na anyo, sa mga sipi hinggil sa teoriyang pampolitika at pang-administrasyon.
Gayunpaman, noon lamang Renasimiyento lumutang muli ang mga gawa ni Polyvios sa anyong hindi papira-piraso. Unang lumitaw ang gawa niya sa Florentia. Nagkaroon ng ilang tagasunod si Polyvios sa Italya, at bagamat ang hindi magandang salin sa Latin ay naging balakid sa wastong pag-aaral sa mga gawa niya, nag-ambag siya sa diskusyong pangkasaysayan at pampolitika doon. Parang pamilyar si Machiavelli sa gawa ni Polyvios nang isulat niya ang kanyang Mga Diskurso. Ang mga salin sa karaniwang wika na Pranses, Deutsche, Italiano at Ingles, ay uang lumitas noong ikalabing-anim na dantaon.[6] Sa ika-16 na dantaon din nagkaroon ng mas maraming mambabasa si Polyvios sa mga may-pinag-aralang publiko. Nagpakita ng lumalaking interes sa gawa at pag-iisip ni Polyvios ang mga pag-aaral sa korespondensiya ng mga taong tulad nina Casaubon, de Thou, Camden, at Sarpi sa panahong ito. Gayunpaman, kahit na may mga nakaimprentang edisyon sa karaniwang wika at lumalaganap na interes ng mga pantas, nanatiling "historyador ng mga historyador" si Polyvios. Hindi siya gaanong binabasa ng pangkalahatang publiko.[7] Ang mga lathala ng gawa niya sa pangkaraniwang wika ay nananatiling kakaunti-7 sa Pranses, 5 sa Ingles, at 5 sa Italiano.[8]
Ang mga paniniwalang pampolitika ni Polyvios ay patuloy na nakakaakit sa mga mag-iisip na republikano, mula kay Cicero, hanggang kay Charles de Montesquieu, at patuloy sa mga Founding Fathers (Tagapagtatag) ng Estados Unidos [1] Naka-arkibo 2005-03-24 sa Wayback Machine.. Simula noong Kaliwanagan (Enlightenment), ang mga interesado sa Ellinistikong Ellada at Maagang Republikanong Roma ang lalong naakit sa mga gawa ni Polyvios, at ang mga panulat niya sa politika at militar ay nawalang ng impluwensiya sa akademiya. Kamakailan, ang masusing gawa sa tekstong Ellines ni Polyvios at ng kanyang pamamaraang pangkasaysyan ay nagpataas ng akademikong pagkaunawa at pagtatangi kay Polyvios bilang historyador.
Ayon kay Edward Tufte, si Polyvios ay isang pangunahing batis para sa larawang mapa ni Charles Joseph Minard hinggil sa paglalakbay sa lupa ni Hannibal sa Italya noong Ikalawang Digmaang Punik.[9]
Mga Tala
[baguhin | baguhin ang wikitext]
|
Mga sanggunian at panlabas na kawing
[baguhin | baguhin ang wikitext]- The Histories or The Rise of the Roman Empire by Polybius:
- Sa "LacusCurtius": Short introduction to the life and work of Polybius
- 1670 edisyon ng mga gawa ni Polyvios tomo 1 sa Internet archive
- 1670 edisyon ng mga gawa ni Polyvios tomo 2 sa Internet archive
- Oscar Wilde, The Rise of Historical Criticism: (in CELT)
- Polybius and the Founding Fathers: the separation of powers