Tingnan ang wikitext ng Wikang Sinaunang Griyego

{{for|kaniyang kultura|Sinaunang Gresya|Klasikong Gresya}}
{{Infobox language
|name = Sinaunang Griyego
|nativename ={{lang|grc|Ἑλληνική}}<br />''{{transl|grc|ISO|Hellēnikḗ}}''
|region = silanganing [[Dagat Mediteraneo|Mediteraneo]]
|era = naging [[Griyegong Koine]] ng ika-4 na siglo BK
|familycolor = Indo-European
|fam1 = [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]
|fam2 = [[Mga wikang Heleniko|Helenistiko]]
|script = [[alpabetong Griyego]]
|map=Homeric Greece-en.svg
|mapcaption= Mapa ng [[Ancient Greece|Homerikong Gresya]]
|iso2 =grc|iso3=grc|notice=IPA}}

[[Image:Beginning Odyssey.svg|thumb|310px|Simula ng [[Odisea]] ni [[Homer]]]]

Ang '''''Sinaunang Griyego''''' ({{lang-el|Αρχαία ελληνική γλώσσα}}) ay nagbubuo ng mga anyo ng [[wikang Griyego]] na ginamit sa  [[Sinaunang Gresya]] at sa sinaunang mundo mula sa ika-9 na siglo BK hanggang sa ika-6 na siglo CE. Ito ay madalas na nahahati sa [[Gresyang Arkaiko|Arkaikong]] panahon (ika-9  hanggang ika-6 na mga siglo BK), [[Gresyang Klasiko|Klasikong]] panahon (ika-5 hanggang ika-4 mga siglo BK) at [[Kabihasnang Helenistiko|Helenistikong]] panahon (ika-3 BK hanggang ika-6 siglo CE. Ito ay naunahan noong ika-2 [[milenyo]] BK ng wikang [[Griyegong Micenico]].{{efn|Ineksakto na alam, at medyo muling itayo, ang wikang Micenico, dahil sa sinulat sa isang [[silabaryo]] ([[Linyar B]]) na hindi maigi na bumagay.}}

Ang wika ng yugtong Helenistiko ay tinatawag na [[Griyegong Koine|Koine]] (karaniwan) o Griyego ng [[Bibliya]]; gayunman, ang wika mula sa huling panahon at pasulong nito ay hindi nagpapakita ng malalaking mga pagkakaiba mula sa [[Griyegong Mediebal]]. Ang [[Griyegong Koine]] ay itinuturing na isang hiwalay na yugtong historikal bagaman sa mas maagang anyo nito, ito ay malapit na katulad ng Klasikong Griyego. Bago ang panahong Koine, ang Griyego ng klasiko at mga mas maagang panahon ay kinabibilangan ng ilang mga pang-rehiyong [[Mga diyalektong Sinaunang Griyego|diyalektong Sinaunang Griyego]].

Ang Sinaunang Griyego ay wika ni [[Homer]] at ng mga klasikong Atenianong historyador, mandudula, at mga pilosopo. Ito ay nag-ambag ng maraming mga salita sa bokabularyo ng [[wikang Ingles]] at naging isang pamantayang paksa ng pag-aaral sa mga institusyong pang-edukasyon sa [[Kanluraning Daigdig]] simula noong [[Renasimiyento]].

== Sistema ng pagsulat ==
{{Table Greekletters}}

Ang unang mga halimbawa na natitira ng sulat ng Sinaunang Griyego ({{circa}} 1450 BK) ay nasa silabikong iskrip [[Linyar B]]. Noong ika-8 na siglo BK, gayunman, naging uliran ang [[alpabetong Griyego]], ngunit may kaunting baryasyon sa mga diyalekto. Sinulat ang maaagang teksto sa estilong [[boustrophedon]] ({{lang-el|βουστροφηδόν|boustrophēdón|bilang lumiliko ang [[baka]] [habang pag-araro]}}), pero naging uliran ang estilong kaliwa-sa-kanan. Madalas na sinusulat ang mga modernong edisyon ng mga sinaunang Griyegong teksto sa pamamagitan ng [[Diyakritiko sa Griyego|mga asento at senyas pampaghinga]], mga espasyo sa pagitan ng mga salita, at minsan maliliit na titik, pero ang lahat ng mga ito ay mamaya na inumpisahan.

== Mga tekstong halimbawa ==

=== Panulaan (Homer) ===
Ang umpisa ng ''[[Iliada]]'' ni [[Homer]] ay halimbawa ng panahong Arkaiko ng Sinaunang Griyego (para sa karagdagang detalye, tingnan ang [[Griyegong Homeriko]]):

{| class="wikitable"
! style="width: 50%" | Griyego
! style="width: 50%" | Tagalog
|-
|
<poem style="margin-left: 2em">{{lang|grc|Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί' Ἀχαιοῖς ἄλγε' ἔθηκε,
πολλὰς δ' ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι· Διὸς δ' ἐτελείετο βουλή·
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.}}</poem>
||
<poem style="margin-left: 2em">Kumanta, [[Athena|diyosa]], ng ngitngit ni [[Achilles]],
anak ng [[Peleus]], na nagdala ng yuta-yutang hinagpis sa [[mga Akayano]],
at na ipinadala sa [[Hades]] ang mga [[kaluluwa]] ng mararaming
[[bayani]]: kaya ginanap ang balak ni [[Zeus]],
mula sa oras kung kailan muna umalis
sa hidwaan ang [[Agamemnon|anak]] ng [[Atreus]], [[hari]] ng mga [[lalaki]],
at ang marangal na Achilles.</poem>
|}

=== Tuluyan (Platon) ===
Ang simula ng ''[[Apologia (Platon)|Apologia]]'' ni [[Platon]] ay halimbawa ng [[Griyegong Atiko]] mula sa panahong Klasiko ng sinaunang Griyego:

:{{lang|grc|Ὅτι μὲν ὑμεῖς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πεπόνθατε ὑπὸ τῶν ἐμῶν κατηγόρων, οὐκ οἶδα· ἐγὼ δ' οὖν καὶ αὐτὸς ὑπ' αὐτῶν ὀλίγου ἐμαυτοῦ ἐπελαθόμην, οὕτω πιθανῶς ἔλεγον. Καίτοι ἀληθές γε ὡς ἔπος εἰπεῖν οὐδὲν εἰρήκασιν.}}

Sa [[Pandaigdigang Ponetikong Alpabeto|PPA]]:

[hóti men hyːmêːs | ɔ̂ː ándres atʰɛːnaî̯i̯oi | pepóntʰate | hypo tɔ̂ːn emɔ̂ːŋ katɛːɡórɔːn | oːk oî̯da ‖ éɡɔː dûːŋ kai̯ au̯tos | hyp au̯tɔ̂ːn olíɡoː emau̯tûː | epelatʰómɛːn | hǔːtɔː pitʰanɔ̂ːs éleɡon ‖ kaí̯toi̯ alɛːtʰéz ɡe | hɔːs épos eːpêːn | oːden eːrɛ̌ːkaːsin ‖]

Isang [[transliterasyon]]:

Hóti mèn hūmeîs, ô ándres Athēnaîoi, pepónthate hupò tôn emôn katēgórōn, ouk oîda: egṑ d' oûn kaì autòs hup' autōn olígou emautoû epelathómēn, hoútō pithanôs élegon. Kaítoi alēthés ge hōs épos eipeîn oudèn eirḗkāsin.

At, sa wakas, sa [[Tagalog]]:

Kung paano kayong mga lalaki ng [[Atenas]] ay nakakaramdan, sa ilalim ng puwersa ng aking mga akusador, hindi alam [[Sokrates|ko]]: sa katunayan kahit ako mismo ay halos nakalimutan kung sino ako dahil sa nila, kasi nagsalita sila nang napakahikayat. At gayon pa man, sa ilang salita, walang nagsalita sila ay totoo.

== Modernong gamit ==
{{also|Kompuwestong neoklasikal}}

=== Sa edukasyon ===
Umokupa ang pag-aaral ng Sinaunang Griyego sa mga bansang Europeo, bukod pa sa [[Latin]], ng isang mahabang lugar sa silabo mula sa [[Renasimiyento]] hanggang sa simula ng ika-20 na siglo. Totoo rin sa mga [[Estados Unidos]], kung saan ang mararaming Tagapagtatag ng bansa ay kumuha ng isang [[edukasyon]]g batay sa mga klasiko ng [[Europa]]. Binigyang-diin ang Latin sa mga [[kolehiyo]]ng Amerikano, pero kinailangan din ang Griyego sa mga panahong Kolonial at Maagang Nasyonal, at parami nang parami ang pag-aaral ng [[sinaunang Gresya]] ay naging bantog noong ikalawang kalahati ng ika-19 na siglo, ang panahon ng Amerikanong [[pilhelenismo]] ({{lang-en|philhellenism}}).

Ang sinaunang Griyego ay itinuturo pa bilang sapilitan o opsyonal na paksa, lalo na sa tradisyonal o piling mga [[paaralan]] sa buong Europa, tulad ng mga paaralan sa [[Reyno Unido]]. Sapilitan sa [[liceo classico]] sa [[Italya]], sa ''gymnasium'' sa [[Netherlands|Olanda]], sa ilang mga klase sa [[Austria]], sa 
''klasična gimnazija'' ([[mababang paaralan]] — oryentasyon, mga wikang klasikal) sa [[Kroasya]], sa mga klasikal na pag-aaral sa [[Belhika]], at opsyonal na sa ''Gymnasium'' sa [[Alemanya]], madalas na bilang pangatlong wika pagkatapos na Latin at [[Ingles]], edad 14–18.

Sapilitan din, sa tabi ng Latin, sa sangay ng [[araling pantao]] ng Kastilang ''bachillerato''. Tinituro ang Sinaunang Griyego sa karamihan ng mga pangunahing [[unibersidad]] sa buong mundo, madalas na pinagsasama sa Latin bilang isang bahagi ng pag-aaral ng [[klasikos]]. Noong 2010 inialay sa tatlong mabababang paaralan sa Reyno Unido para magpabuti ng mga kasanayang lingguwistiko ng mga bata, at ay isa sa pitong wikang banyaga na mga mabababang paaralan ay nakapagturo noong 2014 bilang bahagi ng malaking pagsisikap para magpabuti ng mga ulirang edukasyonal.

Ang sinaunang Griyego ay itinuturo bilang sapilitang paksa sa lahat ng mga ''gymnasium'' at ''lyceum'' sa [[Gresya]]. (Talaga, ang mga mismong salitang ''gymnasium'' at ''lyceum'' ay taga-Griyego.) Noong 2001 nagsimula ang isang taunang [[paligsahan]]g pandaigdig "Paligsahan para sa Sinaunang Griyegong Wika at [[Kultura]]" ({{lang-el|Διαγωνισμός στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία}}) para sa mga [[mag-aaral]] sa mga [[mataas na paaralan]], sa pamamagitan ng Griyegong Ministeryo ng Pambansang Edukasyon at Relihiyon, at saka mga organisasyon para sa Griyegong wika at kultura. Mukhang tumigil noong 2010, dahil hindi kumuha ng kamalayan at pagtanggap mula sa mga [[guro]].

=== Modernong gamit sa tunay na mundo ===
Ang mga modernong awtor ay bihirang sumulat sa sinaunang Griyego, ngunit sumulat si [[Jan Křesadlo]] ng kaunting [[panulaan]] at [[tuluyan]] sa wika, at ang ''[[Harry Potter and the Philospher's Stone (nobela)|Si Harry Potter at ang Bato ng Pilosopo]]''<ref>{{cite web |title=ΑΡΕΙΟΣ ΠΟΤΗΡ ΚΑΙ Η ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΛΙΘΟΣ / ROWLING K. JOANNE |url=https://www.politeianet.gr/books/9780747568971-rowling-k-joanne-bloomsbury-areios-potir-kai-i-tou-filosofou-lithos-148226 |lang=el}}</ref>, ilang mga tomo ng ''[[Asterix]]'', at ''[[Ang mga Abentura ni Alix]]'' ({{lang-en|The Adventures of Alix}}) ay isinalin sa sinaunang Griyego. Ang ''Onomata Kechiasmena'' ({{lang-el|Ὀνόματα Kεχιασμένα}}) ay unang [[magasin]] ng mga [[krosword]] at [[palaisipan]] sa sinaunang Griyego. Lumitaw ang unang isyu noong Abril 2015 bilang dagdag sa ''Hebdomada Aenigmatum'' (isang magasin ng mga krosword sa Latin). Sumaklaw si [[Alfred Rahlfs]] ng isang pambungad, isang maiksing kasaysayan ng mga tekstong [[Septuagint]], at ibang materyang pangharap, na isinalin sa sinaunang Griyego, sa kaniyang edisyong 1935 ng Septuagint. At saka, noong 2006 para sa edisyon na binago nina Rahlfs–Hanhart, sumaklaw din si Robert Hanhart ng itong sulat. Lingguhang iniuulat ng Akropolis World News<ref>{{cite web |title=Akropolis World News |url=http://www.akwn.net |lang=grc}}</ref> ang buod ng pinakamahalagang balita sa sinaunang Griyego.

Ang sinaunang Griyego ay ginagamit din ng mga [[organisasyon]] at [[indibiduwal]], madalas na Griyego, na isip ipakita ang nilang paggalang, paghanga, o gusto para sa gamit ng itong wika. Ang itong gamit ay minsan na ipinalalagay makabayan o mabiro. Sa anumang kaso, ang katunayan, na mga modernong [[Mga Griyego|Griyego]] ay (ganap na o bahagyang) maaari maintindihan ang mga teksto na sinusulat sa mga pormang di-arkaiko ng sinaunang Griyego, ay ipinapakita ang kaugnayan ng modernong wikang Griyego sa kaniyang ninuno.

Madalas na ginagamit ang sinaunang Griyego sa lalang ng mga modernong terminong teknikal sa mga wikang Europeo. Ang marami sa mga salitang ito ay saka na pumasok sa [[wikang Tagalog]] ''via'' [[wikang Kastila|Kastila]] (tingnan din: [[Talaan ng mga salitang hiniram ng Tagalog]]). Ang mga pormang [[Latinisasyon|Latinisado]] ng mga sinaunang Griyegong [[Ulat (lingguwistika)|ulat]] ay ginagamit para sa marami sa mga pangalan ng [[Kangalanang dalawahan|pangalang pang-agham]] ng mga [[espesye]] at para sa terminolohiya pang-agham.

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

== Mga tala ==
{{notelist}}

== Mga kawing panlabas ==
{{Incubator|code=grc/Κυρία Δέλτος}}
{{Wikisourcelang|el|Κύρια_Σελίδα/Αρχαία|Mga teksto sa Sinaunang Griyego}}

{{Ancient Greece topics}}
{{Greek language}}
{{Greek language periods}}
[[Kategorya:Wikang Sinaunang Griyego]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga sinaunang wika]]