Pumunta sa nilalaman

Digmaan sa Gaza (2023-kasalukuyan)

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Digmaang Israel–Hamas)
  Piraso ng Gaza
  Mga lugar na nilikas sa loob ng Israel
                     Pinakamalaking lawak ng pagsulong ng Palestino
                     Mga lugar sa loob ng Piraso ng Gaza na iniutos na lisanin ng Israel

Ang Digmaan sa Gaza ay isang digmaan sa pagitan ng Israel at mga militanteng grupong Palestino na pinamumunuan ng Hamas sa Piraso ng Gaza mula 7 Oktubre 2023.[1][2][a][3][4] Ito ang ika-15 digmaan sa Salungatang Gaza-Israel. Ang unang araw ng digmaan ay ang pinakanakamamatay sa kasaysayan ng Israel, at ang digmaan ay ang pinakanakamamatay para sa mga Palestino sa kasaysayan ng Salungatang Israeli–Palestino.[5][6][7][8]

Noong 7 Oktubre 2023, naglunsad ng sorpresang pag-atake sa Israel ang mga militanteng grupong pinamumunuan ng Hamas,[9] kung saan 1,195 mga Israeli at dayuhang mamamayan, kabilang ang 815 sibilyan, ang napatay, at 251 ang nabihag na may nakasaad na layunin na pilitin ang Israel na palayain ang mga bilanggong Palestino.[10][11][12][13][14] Matapos alisin ang mga militante mula sa teritoryo nito, naglunsad ang Israel ng isang masinsinang kampanya sa pambobomba at sinalakay ang Piraso ng Gaza noong 27 Oktubre na may nakasaad na layunin na wasakin ang Hamas at palayain ang kanilang mga bihag.[15] Naglunsad ng maraming kampanya ang mga pwersang Israeli sa panahon ng pagsalakay, kabilang ang opensiba sa Rafah mula Mayo 2024, tatlong labanan sa paligid ng Khan Yunis, at ang pagkubkob sa Hilagang Gaza mula Oktubre 2024. Ilang mga punto ng pananalig na umaakit sa pandaigdigang atensyon ay ang patayan sa Nova festival, ang pagbihag at pagpatay sa pamilya Bibas, ang pagsabog ng Al-Ahli Arab Hospital, ang Flour Massacre, ang paglusob sa Tel al-Sultan, at ang pagpatay sa limang-taong gulang na si Hind Rajab. Nagkaroon ng pansamantalang tigil-putukan noong Nobyembre 2023, at ang pangalawang tigil-putukan noong Enero 2025 ay natapos noong Marso 2025.

Mula nang magsimula ang opensiba ng Israel, mahigit 52,000 Palestino sa Gaza ang naiulat na napatay, mahigit kalahati sa kanila ay mga babae at bata, at mahigit sa 110,000 Palestino ang nasugatan. Pinatay ng Israel ang mga pinuno ng Hamas sa loob at labas ng Gaza. Pinutol ng mahigpit na bangkulóng ng Israel ang mga pangunahing pangangailangan ng mga mamamayan sa Gaza, na nagdulot ng matinding krisis sa gutom na may mataas na panganib ng taggutom na nagpapatuloy hanggang Mayo 2025.[16][17][18] Sa unang bahagi ng 2025, ang nagdulot ang Israel ng hindi pa naganap na pagkawasak sa Gaza at ang malaking bahagi nito ay hindi maaaring matirahan.[19] Napatag ang mga lungsod,[20] at nawasak ang mga ospital, lupang pang-agrikultura, mga palatandaan ng relihiyon at sining, mga pasilidad pang-edukasyon, at mga libingan.[21][22][23] Ang mga mamamahayag ng Gaza,[24] mga manggagawang pangkalusugan,[25] at iba pang miyembro ng lipunang sibil ay nakakulong, pinahirapan at pinatay.[26] Halos lahat ng 2.3 milyong Palestino na populasyon sa Piraso ng Gaza ay sapilitang pinaalis.[27][28] Mahigit 100,000 mga Israeli ang napaalis sa loob ng kanilang bansa sa kasagsagan ng labanan.[29] Ang pagpapahirap at sekswal na karahasan ay ginawa pareho ng mga militanteng grupong Palestino at mga pwersang Israeli.[30][31]

Iba't-ibang mga dalubhasa at organisasyon ng karapatang pantao ang nagpahayag na parehas nakagawa ng mga krimen sa digmaan ang Israel at Hamas, at nakagawa ng pagpatay ng lahi ang Israel sa Gaza.[32] Isang kaso na nag-aakusa sa Israel ng paggawa ng pagpatay ng lahi ay sinusuri ng Pandaigdigang Hukumang Pangkatarungan, habang nirepaso at naglabas ng mga warrant ng pag-aresto ang Pandaigdigang Hukumang Pangkrimen para kina Benjamin Netanyahu, Yoav Gallant at Mohammed Deif, ngunit binawi ang warrant ni Deif nang siya ay pinatay.[33] Nakatanggap ng malawak na suportang diplomatiko at militar ang Israel mula sa Estados Unidos, na nag-beto ng maraming resolusyon na sinusuportahan ang tigil-putukan mula sa Konsehong Panseguridad ng mga Nagkakaisang Bansa.[34] Umalingawngaw ang digmaan sa rehiyon, kung saan nakikipagsagupaan ang mga grupong Axis of Resistance sa ilang mga bansang Arabo at Iran sa Estados Unidos at Israel. Sa huling bahagi ng 2024, ang isang taon ng mga welga sa pagitan ng Israel at Hezbollah ay humantong sa isang maikling pagsalakay ng Israel sa Lebanon, gayundin ang pagbagsak ng rehimeng Assad at isang patuloy na pagsalakay ng Israel sa Syria.[35] Patuloy na may makabuluhang rehiyonal at internasyonal na mga epekto ang digmaan, na may malalaking protesta sa buong mundo na nananawagan para sa isang tigil-putukan, pati na rin ang pagsulong ng antisemitismo at anti-Palestinianism.

Kaligiran

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mula sa Digmaang Arabe-Israeli ng 1948 naitatag ang Israel sa halos lahat ng kung ano dapat ang Mandatory Palestine, maliban sa dalawang magkahiwalay na teritoryo na kalaunan ay nakilala bilang Kanlurang Pampang at Piraso ng Gaza, na hawak ng Hordan at Ehipto ayon sa pagkakabanggit. Kasunod ng Digmaang Anim na Araw noong 1967 na naganap sa pagitan ng Israel at isang koalisyon ng mga estadong Arabo, sinakop ng Israel ang mga teritoryo ng Palestina kabilang ang Piraso ng Gaza at Kanlurang Pampang.[36] Nagsimula ang proseso ng normalisasyon ng Arab-Israeli noong dekada 1970s, kung saan natapos ang ikaapat at huling digmaan sa pagitan ng mga estadong Arabo at Israel noong 1973 at isang Israeli-Egyptian peace treaty ang nilagdaan noong 1979.[37] Noong 1987, nagsimula ang Unang Intifada, isang popular na pag-aalsa ng mga Palestino laban sa pananakop ng Israel.[38] Tumagal ang labanan ng limang taon at natapos sa Oslo Accords, na lumikha ng Palestinian National Authority at hinati ang Kanlurang Pampang sa tatlong administratibong lugar.[39] Kasunod ng kabiguan ng mga kasunod na usapang pangkapayapaan sa Camp David Summits noong 2000, muling tumaas ang karahasan noong Ikalawang Intifada, na nagtapos sa Sharm el-Sheikh Summit at pag-alis ng militar ng Israel mula sa Gaza noong 2005 at mga kasunod na pagbara.[40][41]

Mula noong 2007, pinamamahalaan ang Piraso ng Gaza ng Hamas, isang Islamistang militanteng grupo, habang ang Kanlurang Pampang ay nanatiling nasa ilalim ng pamamahala ng Pangasiwaan ng Palestina na pinamumunuan ng Fatah. Matapos ang pagkuha sa kapangyarihan ng Hamas, nagpataw ng isang bangkulóng ang Israel sa Piraso ng Gaza, na makabuluhang napinsala ang ekonomiya nito.[42][43] Binigyang-katwiran ng Israel ang pagpataw ng bangkulong at binanggit ang mga alalahanin sa seguridad,[44] ngunit nilalarawan ng mga dalubhasa at ng mga internasyonal na grupong karapatan-pantao ang bangkulong bilang isang paraan ng kolektibong parusa.[45][46][47] Dahil sa ipinataw na bangkulong ng Israel sa Piraso ng Gaza, iniulat ng UNRWA na 81% ng mga tao ay nabubuhay sa ibaba ng antas ng kahirapan noong 2023, kung saan 63% ang walang katiyakan sa pagkain at umaasa sa internasyonal na tulong.[48][49]

Mula noong 2007, nakipag-alitan ang Israel at Hamas, kasama ang iba pang mga militanteng grupong Palestino na nakabase sa Gaza, kabilang ang apat na digmaan: noong 2008–2009, 2012, 2014, at 2021.[50][51] Ang mga salungatan na ito ay pumatay ng humigit-kumulang 6,400 Palestino at 300 Israeli.[52] Noong 2018–2019, nagkaroon ng mga malalaking lingguhang organisadong pag-aalsa malapit sa hangganan ng Gaza-Israel, na marahas na sinupil ng Israel, kung saan pumatay ng daan-daan ang mga puwersa at nasugatan ang libu-libong Palestino sa pamamagitan ng pagbaril ng tagabarilib.[53][54] Di-nagtagal, pagkatapos magsimula ang krisis sa Israel–Palestina noong 2021, nagsimulang planuhin ng sangay ng militar ng Hamas na Al-Qassam Brigades ang pagpapakilos sa 7 Oktubre 2023 laban sa Israel.[55]

Mga tala

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Kabilang sa tala ng mga pangkat ang Hamas, Islamikong Jihad, Prenteng Popular para sa Liberasyon ng Palestina, Prenteng Demokratiko para sa Liberasyon ng Palestina at ang Yungib ng mga Leon.

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Simpson, John (11 Oktubre 2023). "Why BBC doesn't call Hamas militants 'terrorists' - John Simpson". BBC News (sa wikang Ingles). Nakuha noong 12 Oktubre 2023.
  2. ↑ Beauchamp, Zack (7 Oktubre 2023). "Why did Hamas invade Israel?". Vox (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 7 Oktubre 2023. Nakuha noong 7 Oktubre 2023.
  3. ↑ Erlanger, Steven (7 Oktubre 2023). "An Attack From Gaza and an Israeli Declaration of War. Now What?". The New York Times (sa wikang Ingles). ISSN 0362-4331. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 Oktubre 2023. Nakuha noong 11 Oktubre 2023.
  4. ↑ United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) (9 Oktubre 2023). "Fact Sheet: Israel and Palestine Conflict (9 October 2023)" (Paglabas sa mamamahayag). ReliefWeb (sa wikang Ingles). United Nations (UN). Inarkibo mula sa orihinal noong 13 Oktubre 2023. Nakuha noong 13 Oktubre 2023. On Saturday, 7 October — a Jewish sabbath day, the end of the weeklong Jewish festival of Sukkot, and a day after the 50th anniversary of the Yom Kippur War — Hamas and other Palestinian armed groups launched Operation al-Aqsa Flood, a coordinated assault consisting of land and air attacks into multiple border areas of Israel.
  5. ↑ Krauss, Joseph (14 Mayo 2024). "Palestinians mark 76 years of dispossession as a potentially even larger catastrophe unfolds in Gaza". AP News (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  6. ↑ McKernan, Bethan (7 Oktubre 2023). "Hamas launches surprise attack on Israel as Palestinian gunmen reported in south". The Guardian. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 Oktubre 2023. Nakuha noong 7 Oktubre 2023.
  7. ↑ "Video appears to show Hamas taking Israeli civilian hostage". NBC News. 7 Oktubre 2023 – sa pamamagitan ni/ng YouTube.
  8. ↑ "Holocaust survivor who uses a wheelchair was dragged into Gaza as Israel-Hamas war rages on". USA TODAY (sa wikang Ingles). Nakuha noong 12 Oktubre 2023.
  9. ↑ "Around 1,000 dead in Israel-Hamas war, as Lebanon's Hezbollah also launches strikes". South China Morning Post (sa wikang Ingles). 8 Oktubre 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 8 Oktubre 2023. Nakuha noong 9 Oktubre 2023.
  10. ↑ Times, The New York (10 Oktubre 2023). "Hamas Leaves Trail of Terror in Israel". The New York Times (sa wikang Ingles). ISSN 0362-4331. Nakuha noong 14 Oktubre 2023.
  11. ↑ Gillett, Francesca (8 Oktubre 2023). "How an Israel music festival turned into a nightmare after Hamas attack". BBC News. Inarkibo mula sa orihinal noong 8 Oktubre 2023. Nakuha noong 8 Oktubre 2023.
  12. ↑ Tabachnick, Cara (8 Oktubre 2023). "Israelis search for loved ones with posts and pleas on social media" (sa wikang Ingles). CBS News. Inarkibo mula sa orihinal noong 8 Oktubre 2023. Nakuha noong 8 Oktubre 2023.
  13. ↑ "Thousands flee rocket and gunfire at all-night desert 'Nature Party'; dozens missing". The Times of Israel. 7 Oktubre 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 Oktubre 2023. Nakuha noong 8 Oktubre 2023.
  14. ↑ "Hamas says it has enough Israeli captives to free all Palestinian prisoners". Al Jazeera. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 Oktubre 2023. Nakuha noong 7 Oktubre 2023.
  15. ↑ George, Susannah; Dadouch, Sarah; Parker, Claire; Rubin, Shira (9 Oktubre 2023). "Israel formally declares war against Hamas as more than 1,000 killed on both sides". The Washington Post (sa wikang Ingles). ISSN 0190-8286. Nakuha noong 12 Oktubre 2023.
  16. ↑ "Israel: Starvation Used as Weapon of War in Gaza". Human Rights Watch (sa wikang Ingles). 18 Disyembre 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 19 Disyembre 2023. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  17. ↑ Konyndyk, Jeremy; Marks, Jesse (12 Setyembre 2024). "Untangling the Reality of Famine in Gaza". Refugees International (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  18. ↑ "Gazans face hunger crisis as aid blockade nears two months". UN News (sa wikang Ingles). 28 Abril 2025. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  19. ↑ "Amnesty International concludes Israel is committing genocide against Palestinians in Gaza". Amnesty International (sa wikang Ingles). 5 Disyembre 2024. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  20. ↑ Palumbo, Daniele; Abutaleb, Abdelrahman; Cusiac, Paul; Rivault, Erwan (30 Enero 2024). "At least half of Gaza's buildings damaged or destroyed, new analysis shows". BBC (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  21. ↑ Ahmed, Kaamil (4 Pebrero 2024). "'Everything beautiful has been destroyed': Palestinians mourn a city in tatters". The Guardian (sa wikang Ingles). ISSN 0261-3077. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  22. ↑ "How Israel has destroyed Gaza's schools and universities". Al Jazeera (sa wikang Ingles). 24 Enero 2024. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  23. ↑ Diamond, Jeremy (20 Enero 2024). "At least 16 cemeteries in Gaza have been desecrated by Israeli forces, satellite imagery and videos reveal". CNN (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  24. ↑ "Journalist casualties in the Israel-Gaza war". Committee to Protect Journalists (sa wikang Ingles). 4 Pebrero 2025. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  25. ↑ "Israel: Palestinian Healthcare Workers Tortured". Human Rights Watch (sa wikang Ingles). 26 Agosto 2024. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  26. ↑ "Civil society and civilians must be protected in "harrowing" Gaza conflict". Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (sa wikang Ingles). 3 Abril 2024. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  27. ↑ "Mass forced displacement in Gaza highlights urgent need for Israel to uphold Palestinians' right to return". Amnesty International (sa wikang Ingles). 15 Mayo 2024. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  28. ↑ "Israel Widens Attack on Hamas; Palestinians Pour Into Southern Gaza". Voice of America (sa wikang Ingles). 29 Disyembre 2023. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  29. ↑ Lev, Gid'on (27 Pebrero 2024). "The tragedy of Israel's 135,000 displaced citizens". Haaretz (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  30. ↑ "Rights probe alleges sexual violence against Palestinians by Israeli forces used as 'method of war'". UN News (sa wikang Ingles). 13 Marso 2025. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  31. ↑ ""More than a human can bear": Israel's systematic use of sexual, reproductive and other forms of gender-based violence since October 2023". Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (sa wikang Ingles). 13 Marso 2025. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  32. ↑ Narea, Nicole (25 Oktubre 2024). "Is Israel committing genocide? Reexamining the question, a year later". Vox (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  33. ↑ "ICJ orders Israel to halt Rafah assault amid 'immense risk' to Palestinians". Al Jazeera (sa wikang Ingles). 24 Mayo 2024. Nakuha noong 6 Mayo 2025.
  34. ↑ Solomon, Erika (29 Marso 2024). "A Loyal Israel Ally, Germany Shifts Tone as the Toll in Gaza Mounts". The New York Times (sa wikang Ingles). ISSN 0362-4331. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  35. ↑ "What happened in Syria? How did al-Assad fall?". Al Jazeera (sa wikang Ingles). 8 Disyembre 2024. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  36. ↑ Deeb, Sarah (9 Oktubre 2023). "What is Hamas? The group that rules the Gaza Strip has fought several rounds of war with Israel". AP News (sa wikang Ingles). Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  37. ↑ "Israeli-Egyptian Peace: Forty Years After the 1973 War and Holding". Washington Institute (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2024.
  38. ↑ "Intifada". Encyclopedia Britannica (sa wikang Ingles). 6 Mayo 2024. Inarkibo mula sa orihinal noong 14 Nobyembre 2023. Nakuha noong 16 November 2023.
  39. ↑ "What are areas A, B, and C of the occupied West Bank?". Al Jazeera (sa wikang Ingles). 11 Setyembre 2019. Nakuha noong 6 Mayo 2024.
  40. ↑ Salam, Yasmine (9 Oktubre 2023). "Gaza Strip explained: Who controls it and what to know". NBC News (sa wikang Ingles). Nakuha noong 6 Mayo 2024.
  41. ↑ "FAQ: Our work in Israel and the occupied territories". International Committee of the Red Cross (sa wikang Ingles). 13 Oktubre 2023. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  42. ↑ "Timeline of conflict between Israel and Palestinians in Gaza". Reuters (sa wikang Ingles). 7 Oktubre 2023. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  43. ↑ Kane, Alex; Cohen, Mari; Shamir, Jonathan; Scher, Isaac (10 Oktubre 2023). "The Hamas Attacks and Israeli Response: An Explainer". Jewish Currents (sa wikang Ingles). Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  44. ↑ "U.N. experts say Israel's blockade of Gaza illegal". Reuters (sa wikang Ingles). 14 Setyembre 2011. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  45. ↑ "Amnesty International Report 2022/23: The state of the world's human rights". Amnesty International (sa wikang Ingles). 27 Marso 2023. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  46. ↑ Abdulrahim, Raja (7 Oktubre 2023). "Gaza Has Suffered Under 16-Year Blockade". The New York Times (sa wikang Ingles). ISSN 0362-4331. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  47. ↑ "Hamas hardliner Yahya Sinwar elected as Gaza leader". BBC News (sa wikang Ingles). 13 Pebrero 2017. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  48. ↑ Alfonseca, Kiara (11 Oktubre 2023). "Palestinian civilians suffer in Israel-Gaza crossfire as death toll rises". ABC News (sa wikang Ingles). Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  49. ↑ "The Gaza Strip | The humanitarian impact of 15 years of blockade". UNICEF (sa wikang Ingles). Hunyo 2022. Nakuha noong 7 Mayo 2025.
  50. ↑ "These six charts show the scale of human loss in the Israel-Gaza war". ABC News (sa wikang Ingles). 19 Nobyembre 2023. Inarkibo mula sa orihinal noong 2 Pebrero 2024. Nakuha noong 23 Mayo 2025.
  51. ↑ Tan, Joanna (12 Nobyembre 2023). "Charts show a stark difference in the human cost of Israeli-Palestinian conflicts over the years". CNBC (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 14 Enero 2024. Nakuha noong 23 Mayo 2025.
  52. ↑ "Where we work: Gaza Strip". UNRWA (sa wikang Ingles). Nakuha noong 23 Mayo 2025.
  53. ↑ Heaney, Christopher (6 Abril 2020). "Two Years On: People Injured and Traumatized During the "Great March of Return" are Still Struggling". Nagkakaisang Bansa (sa wikang Ingles). Nakuha noong 23 Mayo 2025.
  54. ↑ Fayyad, Huthifa (30 Marso 2019). "Gaza's Great March of Return protests explained". Al Jazeera (sa wikang Ingles). Nakuha noong 23 Mayo 2025.
  55. ↑ Iraqi, Amjad (28 Nobyembre 2023). "Israeli arrogance thwarted a Palestinian political path. October 7 revealed the cost". +972 Magazine (sa wikang Ingles). Nakuha noong 23 Mayo 2025.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Digmaan_sa_Gaza_(2023-kasalukuyan)&oldid=2162470"