Paanong Naging Ligtas Kainin ang Lansones

Ang lansones ay isang prutas na nagsisilbing paksa ng sikat na kwentong-bayan sa Pilipinas na naglalarawan kung paano ito naging masarap at ligtas na kainin mula sa dati nitong nakalalasong anyo.

Ang "Paanong Naging Ligtas Kainin ang Lansones" (Ingles: How Lansones became Edible) ay isang kwentong-bayan sa Pilipinas na naglalarawan kung paano naging masarap at ligtas na kainin ang lansones. Ayon sa kwento, ang prutas na ito ay dating nakalalason at nakakasama sa kalusugan ngunit naging masarap at ligtas na kainin dahil sa tulong ng Birhen Maria at kanyang anak. Ang kwento ay mayroon ding moral na aral na nagpapakita ng kahalagahan ng pagsunod sa mga alituntunin at batas, at ang kabayaran ng hindi pagsunod. Sa kwento, naparusahan si Adan at Eba dahil sa kanilang pagsuway sa utos ng Diyos na huwag kainin ang isang prutas, na nagdulot ng kanilang pagkakasakit. Ngunit sa huli, sila ay pinatawad at binigyan ng pagkakataon na makabawi. Sa ganitong paraan, nagtuturo ang kwento na mahalagang sundin ang mga alituntunin at batas, at na kahit mayroong pagkakamali, may pag-asa pa ring magbagong-buhay at magkaroon ng kapatawaran.

"Paanong Naging Ligtas Kainin ang Lansones" ay isang halimbawa ng mayamang tradisyon ng kwentong-bayan sa Pilipinas at ang kahalagahan ng pagpapasa ng mga kwento at paniniwala mula sa isang henerasyon papunta sa susunod.

Bersyon ni Francisco Africa

Noong unang panahon, ang bunga ng punong lansones ay nakalalason. Kapag nalasahan ang katas nito ay maaring magdulot ito ng ketong sa isang tao. Isang araw, naglalakbay ang isang matandang lalaki patungo sa fiesta ng kalapit na bayan. Napadako siya sa gitna ng kakahuyan at bigla siyang nagutom at napagod. Saan man niya tignan, ang mga punong lansones lang ang kanyang nakikita. Sa pagod at gutom, nagpasyang humiga siya sa malambot na damo. Biglang lumapit ang isang anghel mula sa langit at sinabing, "Mabuting Kristiyanong manlalakbay, kumuha ka ng mga bungang lansones, kainin mo ito, at ikaw ay mabibigyan ng ginhawa." Sa simula, hindi agad pumayag ang matanda, ngunit pinili ng anghel ang mga bunga ng lansones at ibinigay ito sa kanya. Kinain niya ang mga bunga at bigla niyang napawi ang kanyang gutom. Pasalamat sa Diyos, ipinagpatuloy niya ang kanyang paglalakbay. Mula noon, ang mga lansones ay naging mabuting pagkain na. Nakatatak pa rin ang mga bakas ng mga daliri ng anghel sa bawat bunga nito.

Ang kwentong ito ay nagbibigay ng aral tungkol sa kahalagahan ng pananampalataya at pasasalamat. Sa kagipitan ng matanda, hindi niya inisip na sumunod sa payo ng anghel dahil sa takot na mapahamak, ngunit dahil sa kanyang tiwala sa Diyos, nagawa niyang sumunod. Bilang resulta, nakatikim siya ng ginhawa at nagpatuloy ang kanyang paglalakbay nang may lakas ng loob. Ganun din sa buhay, kapag may mga pagsubok at kagipitan, mahalaga na manatiling matatag sa pananampalataya at pasasalamat sa Diyos. Sa pamamagitan nito, tayo ay magiging matapang at may kakayahang malampasan ang anumang hamon na dumating sa atin.

Ang kwentong ito ay isa sa mga nilikom ni Dean S. Fansler, PhD sa kaniyang librong: Filipino Popular Tales. Ang naturang aklat ay nailimbag ng American Folklore Society noong 1921 sa Lancaster, PA at sa New York. Bagamat ang kwento ay naisalin sa Tagalog at iba pang diyalekto, nailimbag ito sa Ingles. Sa kaniyang paliwanag, pampanitikan at hindi linggwista ang layunin ng kaniyang paglilimbag ng kwentong ito sa Ingles. Bagamat muli, maaring ilimbag ang kwento sa Espanyol, minarapat ni Fansler na gamitin ang Ingles dahil ayon sa kaniya, ito ang mas umiiral na lengwahe noong mga panahong yaon.

Pagpapaliwanag

Ayon kay Dean S. Fansler, PhD:

Ang punong lansones (Lansium domesticum) ay isang maliit na puno na nagmula sa Malaysia, kung saan malawakang itinatanim dahil sa kanyang prutas na may pagkakahawig sa isang dilaw na pruno (mula sa salitang E. Ind. na lansa). Ito ay hindi katutubo sa Pilipinas at malamang na dinala ng mga Malay sa mga isla ng Pilipinas noong panahon ng prehistorya. Mayroong isang kwento tungkol sa lansones na nagmula sa mga Tagalog ng Lalawigan ng Laguna, kung saan ipinapakita ang pagkakaugnay ng etymology sa pagitan ng lansones at lason (Tag. para sa "poison"). Sa Pampango naman, ang salitang "lason" ay nagpapahiwatig din ng "poison." Ang salitang "lason" ay nagmula sa salitang Malay na "rachūn," marahil sa pamamagitan ng Sulu lachūn. Sa kabuuan, ang punong lansones ay hindi katutubo sa Pilipinas at may mga konotasyon sa salitang "lason" sa ilang mga wikang Pilipino.

Aniya, may dalawang pang bersyon ang kwento kung paanong naging ligtas ang lansones. Ang una ay naibahagi sa sanaysay ni Manuel Gallego ng San Antonio, Nueva Ecija.

Maraming daang taon na ang nakakaraan, nang ang Luzon ay wala pang naninirahan, si Bathala, ang aming panginoong diyos, ay naiinggit kay Laon, ang diyos ng mga Bisaya, dahil marami itong mga alipin, samantalang ang kaharian ni Bathala ay tuyong disyerto lamang. Nasa kapangyarihan ni Bathala na lumikha ng mga tao, ngunit hindi ang pagkain para sa kanila. Kaya't humingi siya ng payo kay Diwata, ang panginoong diyos ng uniberso. Sinabi ni Diwata kay Bathala na kinabukasan ay magpapadala siya ng isang anghel sa mundo na may mga buto na ipapantanim. Naisakatuparan ang pangako, at isinabog ni Bathala ang mga buto sa buong Luzon. Sa loob ng maikling panahon, ang isla ay puno ng mga puno at halaman, at handa na para sa pamumuhay ng mga tao. Kaya't lumikha si Bathala ng mga ninuno ng mga Tagalog na sina Adan at Eba. Kahit na pinagbabawalang kainin ang berdeng prutas ng isang halaman, hindi sumunod sina Adan at Eba at kinain ito. Bilang parusa, sila ay nabigyan ng lason at nagkasakit. Hindi sila namatay, ngunit dahil sa kanilang karanasan, binigyan nila ng pangalan na "lason" ang halamang iyon. Sa kabila ng kanilang kasalanan, nanalangin sina Adan at Eba para sa tawad ng Diyos. Sa utos ni Diwata, pinatawad ni Bathala ang mga kriminal; ngunit nanatiling nakalalason pa rin ang halamang "lason." Upang alisin ang nakakamatay na katangian nito, nagpadala ang Diyos ng isang anghel sa mundo. Nag-iwan siya ng mga bakas ng kanyang mga kuko sa ibabaw ng bawat buto ng lason, at hanggang ngayon ay makikita pa rin ang mga bakas na iyon. Matapos ito, binago na ang pangalan ng halaman mula sa "lason" hanggang sa "lanzon," ang pangalan na ginamit simula noon.

Ang isa pang bersyon naman ay naisanaysay ni Eulogio Benitez ng Pagsanjan. Ganito naihabi ang kwento:

Ang maliit na bayan ng Paete, sa timog at kanlurang baybayin ng Laguna de Bay, ay nagpoprodukto ng mas maraming lansones kaysa sa anumang ibang bayan sa lalawigan. Araw-araw ay dumadaong sa kanyang mga pampang ang mga barkong naghahatid ng mga prutas na nagpasikat sa kanya. Sa simbahan ng bayang ito ay makikita pa rin ang larawan ng ina ng Diyos, ang Birhen Maria, na nagpapakita sa kanyang anak. Isang gabi, maraming taon na ang nakaraan, natuklasan na nawawala na ang magandang larawan sa kanyang nakasanayang lugar sa loob ng simbahan. Agad itong kumalat sa buong bayan, at lahat ng mga tao ay nangangamba at nagtataka. Samantala, isang magandang tanawin naman ang nagaganap sa isang maliit na lugar sa labas ng munisipyo. Isang magandang babae na nakaputi ang damit ay naglalakad sa damuhan na may hawak na isang bata sa kanyang bisig. Pumupunta sila patungo sa isang puno ng lansones sa kabilang dulo ng parang. Ang bata, na tila pagod na sa kanyang pagkarga, ay humiling na ibaba siya. Nang makakita ang bata ng mga prutas na nakakalat sa buong lupa, bigla siyang nagugutom at nauuhaw, at nang magbukas ng isang lansones, nagtanong kung pwede itong inumin. Sinabi ng ina na nakalalason ito, ngunit dahil sobrang uhaw na ang bata at hindi na makakatagal kung hindi siya iinom, pinisil ng magandang babae ng kanyang delikadong mga daliri ang laman ng prutas. Tiningnan niya ang kanyang anak at sinabing, "Ngayon pwede mong kainin ito. Masarap ito at nakakapawi ng uhaw." Sumunod ang bata at naging matamis nga ang lasa ng prutas. Ito ang paraan kung paano naging nakapapangilak na pagkain ang mga dati'y nakalalasong prutas ng lansones. Kung mayroong hindi naniniwala sa kwentong ito, ang kailangan lamang niyang gawin upang patunayan ang katotohanan nito ay buksan ang anumang lansones at makikita niya sa bawat isa nito ang mga bakas ng daliri ng Birhen.

Mayroon ding bagong modernong bersyong tumatalakay sa lansones. Ito ay sinulat ni Segundo Matias Jr. Sa kaniyang beryon sa isang barangay noong mga unang panahon na mayroong isang burol na hindi pinapayagang akyatin ng sinuman. Ito ay dahil sa puno ng mga mapanganib na itim na prutas na tumutubo sa lugar na iyon. Ngunit noong may bagyo at nagutom ang mga tao sa barangay, dumating ang isang matanda na nagpasyang subukan ang mga itim na prutas sa burol. Nang siya ay kumain ng mga ito, nasagip niya ang mga tao sa gutom. Sa pamamagitan ng pagkain ng itim na prutas na iyon, naging ligtas sa gutom ang mga tao sa barangay.