Dinastiyang Han

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Hàn Cháo
Dinastiyang Han
漢朝
206 BK–220 AD
Ang Dinastiyang Han 87 BK (hindi pinakita ay ang protectorate ng Tarim Basin, at ang ibang lugar na paiba iba ang kontrol sa hilagang hangganan nito)
Ang Dinastiyang Han 87 BK (hindi pinakita ay ang protectorate ng Tarim Basin, at ang ibang lugar na paiba iba ang kontrol sa hilagang hangganan nito)
KatayuanImperyo
KabiseraChang'an
(206 BK – 9 AD, 190–195 AD)

Luoyang
(25–190 AD, 196 AD)

Xuchang
(196–220 AD)
Karaniwang wikaLumang Tsino
Relihiyon
Taoismo, Confucianismo, mga katutubong paniniwalang Tsino
PamahalaanMonarkiya
Emperador 
• 202–195 BK
Emperador Gaozu
• 25–57 AD
Emperador Guangwu
Kanselor 
• 206–193 BK
Xiao He
• 193–190 BK
Cao Can
• 189–192 AD
Dong Zhuo
• 208–220 AD
Cao Cao
• 220 AD
Cao Pi
Kasaysayan 
• Establishment
206 BK
• Battle of Gaixia; Han rule of China begins
202 BK
9–24
• Abdication to Cao Wei
220 AD
Lawak
50 BK est. (Western Han peak)[1]6,000,000 km2 (2,300,000 mi kuw)
100 AD est. (Eastern Han peak)[1]6,500,000 km2 (2,500,000 mi kuw)
Populasyon
• 2 AD[2]
57,671,400
SalapiBaryang Tsino, Tsinong Yen
Pinalitan
Pumalit
Qin Dynasty
18 Kingdoms
Cao Wei
Shu Han
Eastern Wu
Bahagi ngayon ng China
 North Korea
 South Korea
 Vietnam
 Mongolia
Dinastiyang Han
"Han dynasty" in Han-era clerical script (top), modern Traditional (middle), and Simplified (bottom) Chinese characters
Tradisyunal na Tsino漢朝
Pinapayak na Tsino汉朝
Kasaysayan ng Tsina
Kasaysayan ng Tsina
Kasaysayan ng Tsina
SINAUNA
Neolitikong Tsina c. 8500 - c. 2070 BCE
Dinastiyang Xia c. 2070 – c. 1600 BCE
Dinastiyang Shang 1600–1046 BCE
Dinastiyang Zhou c. 1046 – 256 BCE
  Kanluraning Zhou
  Silanganing Zhou
    Panahon ng Tagsibol at Taglagas
    Panahon ng Nagdirigmaang mga Estado
IMPERYAL
Dinastiyang Qin 221 BCE–206 BCE
Dinastiyang Han 206 BCE–220 CE
  Kanluraning Han
  Dinastiyang Xin
  Silanganing Han
Tatlong Kaharian 220–280
  Wei, Shu & Wu
Dinastiyang Jin 265–420
  Kanluraning Jin Labing-anim na Kaharian 304–439
  Silanganing Jin
Katimugan at Hilagaing mga Dinastiya 420–589
Dinastiyang Sui 581–618
Dinastiyang Tang 618–907
  ( Ikalawang Zhou 690–705 )
Limang Dinastiya at Sampung Kaharian
907–960
Dinastiyang Liao
907–1125
Dinastiyang Song
960–1279
  Hilagaing Song Kanluraning Xia
  Katimugang Song Jin
Dinastiyang Yuan 1271–1368
Dinastiyang Ming 1368–1644
Dinastiyang Qing 1644–1912
MAKABAGO
Republika ng Tsina 1912–1949
Republikang Bayan
ng Tsina
1949–kasalukuyan

Republika ng Tsina
(Taiwan) 1949–kasalukuyan

Ang Dinastiyang Han (Tsino: 漢朝; Pinyin: Hàn cháo) ang pangalawang imperyal na dinastiya ng Tsina (206 BK–220 AD), sumunod sa Dinastiyang Qin. Umiral ng mahigit na 4 na siglo, ang Dinastiyang Han ay tinagurian na unang ginintuang panahon sa kasaysayan ng Tsina. Ito ay itinatag ng pinunong rebelde na si Liu Bang, kilala pagkatapos ng pagkamatay bilang Emperador Gaozu ng Han, at sandaling naantala ng Dinastiyang Xin (9-23 AD) ng pansamantalang puno na si Wang Mang. Itong hintong sandali ang naghihiwalay sa Dinastiyang Han sa dalawang kapanahunan: ang Kanluraning Han o Dating Han (206 BK–9 AD) at ang Silanganing Han o Huling Han (25–220 AD).

Ang emperador ang nasa kasukdulan ng lipunan ng Han. Siya ang namuno sa pamahalaan ng Han ngunit ang kaniyang kapangyarihan ay hati sa parehong maharlika at mga hinirang na ministro na kung saan ang karamihan ay nanggaling sa mga aral.

Kasaysayan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Kanluraning Dinastiyang Han[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang unang imperyal na dinastiya ng Tsina ay ang Dinastiyang Qin (221-206 BK). Pinag-isa ng Qin ang Mga Naglalabanang Estado ng Tsina sa paraan ng pananakop, ngunit humina ang imperyo matapos pumanaw ang unang emperador na si Qin Shi Huangdi. Sa loob ng 4 na taon, nawalan ng kapangyarihan ang dinastiya sa kalagitnaan ng paghihimagsik.[3] Dalawang dating mga rebeldeng pinuno, si Xiang Yu (d. 202 BK) ng Chu at Liu Bang (kam. 195 BK) ng Han, ay bumahagi sa isang digmaan upang magpasya kung sino ang magiging hegemon ng Tsina, na ngayon ay naghiwahiwalay sa 18 mga kaharian, bawat isa nanunumpa ng katapatan kay Xiang Yu o Liu Bang. Kahit napatunayang may kakayahang komandante si Xiang Yu, natalo siya ni Liu Bang sa Laban ng Gaixia (202 BK), sa kasalukuyang Anhui.

Paghahari ni Wang Mang at Digmaang Sibil[baguhin | baguhin ang wikitext]

Naging unang emperatris si Wang Zhengjun (71 BK–13 AD), pagkatapos emperatris dowager at sa huli, enggrandeng emperatris dowager sa mga paghahari ng mga emperador na sina Emperador Yuan (r. 49–33 BK), Cheng (r. 33–7 BK), at Ai (r. 7–1 BK).

Silanganing Han[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Silanganing Han, kilala rin bilang Huling Han, opisyal na nagsimula noong ika-5 ng Agosto AD 25, noong naging emperador si Liu Xiu ng Han. Sa gitna ng malawakang paghihimagsik laban kay Wang Mang, ang estado ng Goguryeo ay naging malayang manalakay ng mga Koryanong commanderies ng Han; hindi pinatibay ng Han ang kontrol sa rehiyon hanggang AD 30. Ang Magkakapatid na Trưng ng Vietnam nagrebelde laban sa Han noong AD 40.

Katapusan ng Dinastiyang Han[baguhin | baguhin ang wikitext]

Lipinunan at kultura[baguhin | baguhin ang wikitext]

Antaspanlipunan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Kasal, kasarian, at pagkakamag-anak[baguhin | baguhin ang wikitext]

Edukasyon, panitikan, at pilosopiya[baguhin | baguhin ang wikitext]

Batas at kaayusan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pagkain[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pananamit[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang mga uri ng pananamit at materyales na ginamit noong panahon ng Han ay nakadepende sa antaspanlipunan.

Relihiyon, kosmolohiya, at metapisika[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ekonomiya[baguhin | baguhin ang wikitext]

Agham, teknolohiya, at inhenyeriya[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]

  1. 1.0 1.1 Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D." Social Science History. 3 (3/4): 128. doi:10.2307/1170959. Nakuha noong 14 September 2016.
  2. Nishijima (1986), pp. 595–596.
  3. Ebrey (1999), pp. 60–61.