Esperanto
| Esperanto | |
|---|---|
| Nilikha ng | Ludwig Lazarus Zamenhof |
| Petsa | 1887 |
| Pagkakaayos at paggamit | Pandaigdig na Wika |
| Users | Unang Wika: 200 to 1,000; Tagapagsalita: 10,000 to 2,000,000 (nawawalang petsa) |
| Layunin | constructed language
|
| Mga pinagkunan | Mga salitang hango sa Wikang Romanse at Wikang Germaniko at Eslabiko; ponolohiya mula sa Wikang Eslabiko |
| Opisyal na katayuan | |
| Opisyal na wika sa | Walang bansa, gayunpaman, ay isang wikang malawak na itinuturo sa Hungary at Tsina, ay kinikilala rin ng Simbahang Katoliko |
| Kinokontrol ng | Akademio de Esperanto |
| Mga kodigong pangwika | |
| ISO 639-1 | eo |
| ISO 639-2 | epo |
| ISO 639-3 | epo |
Ang Esperanto ay isang artipisyal na wika. Ito ang pinakakilala at pinakagamit na dinisenyong wika para sa pandaigdigang komunikasyon. Ang Polakong optalmologo na si L. L. Zamenhof ang gumawa ng unang aklat patungkol sa Esperanto, ang Unua Libro, noong ika-26 ng Hulyo ng 1887. Ang pangalang Esperanto ay hango sa Doktoro Esperanto (ang "Esperanto" ay salitang Esperanto para sa "taong umaasa"), ang bansag na ginamit ni Zamenhof nang ilathala niya ang aklat. Layon niyang gumawa ng isang wika na madaling pag-aralan, patas sa lahat ng tao anumang lahi ang pinagmulan, at magtataguyod ng pandaigdigang kapayapaan at pagkakaunawaan sa lahat ng bansa.
Tinatayang mula 10,000 hanggang 2,000,000 ang nakakapagsalita at gumagamit ng Esperanto sa buong mundo, kabilang ang may mga isang libong natutuhan ito bilang kanilang unang wika. Karamihan sa mga taong gumagamit ng wikang ito ay galing sa Europa, Silangang Asia at Timog Amerika.[1] Ang unang Pandaigdigang Pagpupulong ng Esperanto ay ginanap sa Pransiya noong 1905. Mula noon, taon-taong nagaganap ang pagpupulong na ito ng mga Esperantista (katawagan sa mga nagsasalita ng Esperanto) maliban sa mga taon na nagkaroon ng pandaigdigang digmaan. Bagama't wala pang bansa na nagtuturing sa Esperanto bilang pangalawang wika nito, ipinayo ang paggamit nito ng Akademiya ng Agham ng Pransiya noong 1921 at ng UNESCO noong 1954. Esperanto ang kasalukuyang gamit na wika sa pagtuturo sa Pandaigdigang Akademiya ng Agham sa San Marino.
Ang Esperanto ay ang kasalukuyang wika ng pagtuturo ng mga Internasyonal na Akademya ng mga Agham sa San Marino.
Ang Esperanto ay nakikita ng karamihan sa mga mananalita nito bílang alternatibo sa lubhang lumalawak na paggamit sa Ingles sa buong mundo, bílang isang wika na mas madaling pag-aralan kaysa sa Ingles.
Kasaysayan[baguhin | baguhin ang source]
Ang Esperanto ay nilikha ni Dr. Ludwig Lazarus Zamenhof, isang optalmologong Hudyong mula sa Biyalistok na bahagi ng dating Imperyong Ruso, noong mga taong 1870 hanggang 1880. Ayon sa kaniya, ginawa niya ang wikang ito upang palaganapin ang pagkakaisa ng bawat tao sa iba't ibang bansa.
Matapos ang sampung taong pagsisikap na mabuo ang wika, isalin ang ilang mga akda at literatura sa Esperanto, at gumawa ng mga orihinal na tula at kuwento sa wikang ito, nailimbag ang unang aklat tungkol sa balirala ng Esperanto na pinamagatang Unua Libro noong Hulyo ng 1887. Tumaas ang bílang ng mga tagapagsalita nito sa loob lámang ng ilang dekada, una'y mula sa Imperyong Ruso at Silangang Europa, matapos ay sa Kanlurang Europa, Amerika, Tsina at Hapon.
Ang pinili lamang na pangalan ni Zamenhof para sa wikang ito ay La Internacia Lingvo na nangangahulugang Pandaigdig na Wika.[2]
Katayuan[baguhin | baguhin ang source]
Hanggang sa kasalukuyan, wala pang bansang nagtuturing sa Esperanto bilang ikalawang wika nito. Subalit, nagkaroon ng mga balak na gawing unang estado ng Esperanto sa mundo mula nang 1908 ang Neutral Moresnet (teritoryo noong 1816 hanggang 1920). Iminungkahi rin ni Qian Xuantong, isang lingguwistikong Intsik, na ipalit ang Esperanto sa Wikang Tsino bilang ikalawang wika ng Tsina.[3] Bukod dito, idineklara ng nagsariling estado ng Republika ng Rose Island ang Esperanto bilang opisyal na wika nito noong 1968.
Mga Halimbawa[baguhin | baguhin ang source]
| Tagalog | Esperanto | IPA |
|---|---|---|
| Hi!, Hello! | Saluton! | [sa.ˈlu.ton] |
| Oo. | Jes. | [ˈjes] |
| Hindi. | Ne. | [ˈne] |
| Magandang umaga. | Bonan matenon. | [ˈbo.nan ma.ˈte.non] |
| Magandang gabi. (bilang pagbati) | Bonan vesperon. | [ˈbo.nan ves.ˈpe.ron] |
| Magandang gabi. (bago matulog) | Bonan nokton. | [ˈbo.nan ˈnok.ton] |
| Paalam. | Ĝis revido. | [dʒis re.ˈvi.do] |
| Paalam. (kung matagal) | Adiaŭ. | [a.ˈdi.aw] |
| Anong pangalan mo? | Kiel vi nomiĝas? | [ˈki.el vi no.ˈmi.dʒas] |
| Ang pangalan ko ay John. | Mi nomiĝas Johano. | [mi no.ˈmi.dʒas jo.ˈha.no] |
| Kumusta ka? | Kiel vi fartas? | [ˈki.el vi ˈfar.tas] |
| Nagkakapagsalita ka ba ng Esperanto? | Ĉu vi parolas Esperanton? | [ˈtʃu vi pa.ˈro.las es.pe.ˈran.ton] |
| Hindi kita maintindihan. | Mi ne komprenas vin. | [mi ˈne kom.ˈpre.nas vin] |
| Mabuti. | Bone. | [ˈbo.ne] |
| Ayos. | Ĝuste. | [ˈdʒus.te] |
| Salamat. | Dankon. | [ˈdan.kon] |
| Walang anuman. | Nedankinde. | [ˌne.dan.ˈkin.de] |
| Pakiusap. | Bonvolu. | [bon.ˈvo.lu] |
| Pagpalain ka! | Sanon! | [ˈsa.non] |
| Maligayang pagbati. | Gratulon. | [ɡra.ˈtu.lon] |
| Mahal kita. | Mi amas vin. | [mi ˈa.mas vin] |
| Isang alak nga. | Unu bieron, mi petas. | [ˈu.nu bi.ˈe.ron, mi ˈpe.tas] |
| Ano iyon? | Kio estas tio? | [ˈki.o ˈes.tas ˈti.o] |
| Aso iyon. | Tio estas hundo. | [ˈti.o ˈes.tas ˈhun.do] |
| Kapayapaan! | Pacon! | [ˈpa.tson] |
| Ilang taon ka na? | Kiom aĝas vi? | [ˈki.om ˈa.dʒas ˈvi] |
| Anong libangan mo? | Kio estas via hobio? | [ˈki.u ˈes.tas ˈvi.a ho.ˈbi.o] |
| Anong paborito mong kulay? | Kio estas via plej ŝatata koloro? | [ˈki.u ˈes.tas ˈvi.a plej ʃa.ˈta.ta ko.ˈlo.ro] |
Mga lawaran[baguhin | baguhin ang source]
Ang watawat ng Esperanto
Si L. L. Zamenhof na 16 taon.
Libro para sa nag-iingles
Libro sa Esperanto, 1923
Alpabeto ng Esperanto para sa bata
Keyk para sa kaarawan sa Esperanto
.jpg)
Pag-aaral mapagkukunan[baguhin | baguhin ang source]
- Kurso Saluton! Audiovisual na kapaligiran sa pag-aaral
Tingnan din[baguhin | baguhin ang source]
Sanggunian[baguhin | baguhin ang source]
- ↑ Overview of the spread of Esperanto speakers worldwide Naka-arkibo 2013-11-15 sa Wayback Machine..
- ↑ "Esperanto". Ling.ohio-state.edu. 2003-01-25. Tinago mula sa orihinal noong 2011-06-22. Nakuha noong 2010-12-05.
- ↑ The Languages of China by S. Robert Ramsey