Pumunta sa nilalaman

Kanunununuan ni Hesus

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Genealogy of Jesus)
Si Hesus galing sa Promptuarii Iconum Insigniorum (1553)

May dalawang ulat sa Bagong Tipan ng Bibliya ang naglalarawan sa kanunununuan ni Hesus, isa sa aklat ni Mateo at isa kay Lucas.[1] Nagsimula si Mateo kay Abraham, samantalang nagsimula naman si Lucas kay Adan. Bagamat magkapareho ang dalawang ulat hanggang kay David, nagkaiba ito matapos nito. Dalawampu't pitong henerasyon na nakatala sa ulat ni Mateo, mula Abraham hanggang kay Jose, samantalang apatnapu't dalawang henerasyon ang kay Lucas, nang halos walang magkakapareho sa dalawang listahan. Kapansin-pansin sa mga pagkakaibang ito ang magkaibang tatay ni Jose; ayon kay Mateo, si Jacob ang tatay ni Jose, samantalang si Eli naman ang tatay ni Jose ayon kay Lucas.[2]

Mga tradisyunal na iskolar ng Kristiyano (nagsisimula sa Africanus at Eusebius[3]) naglagay ng iba't ibang teorya na naglalayong ipaliwanag kung bakit magkaiba ang mga angkan,[4] tulad ng salaysay ni Mateo ay sumusunod sa angkan ni Jose, habang ang kay Lucas ay sumusunod sa angkan ni Maria, bagaman kapwa nagsimula kay Jesus at pagkatapos ay napunta kay Jose, hindi kay Maria. Ilan sa mga modernong kritikal na iskolar tulad nina Marcus Borg at John Dominic Crossan ay nagsasaad na ang parehong genealogies ay mga imbensyon, na nilayon upang dalhin ang Messianic claims sa pagsunod sa Jewish criteria.[5]

Ayon kay Mateo

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mateo 1:1–17 ay sinimulan ang Ebanghelyo sa "Isang talaan ng pinagmulan ni Jesu-Cristo, ang anak ni David, ang anak ni Abraham: si Abraham ay naging anak ni Isaac, ..." at nagpatuloy hanggang sa "... naging anak ni Jacob si Jose, ang asawa ni Maria, na ipinanganak si Jesus, na tinatawag na Cristo. Kaya't mayroong labing-apat na salin ng lahi mula kay Abraham hanggang kay David, labing-apat mula kay David hanggang kay David. ang pagkatapon sa Babilonya, at labing-apat mula sa pagkatapon hanggang kay Kristo."

Binibigyang-diin ni Mateo, sa simula pa lamang, ang titulo ni Jesus na Christ—ang salin sa Griego ng titulong Hebreo na Messiah—nangangahulugang pinahiran, sa diwa ng isang pinahirang hari. Ipinakita si Jesus bilang ang pinakahihintay na Mesiyas, na inaasahang magiging inapo ni Haring David. Nagsimula si Mateo sa pagtawag kay Jesus na "anak ni David", na nagpapahiwatig ng kanyang maharlikang pinagmulan, at gayundin sa "anak ni Abraham", na nagpapahiwatig na siya ay isang Israelita; pareho ay stock phrase, kung saan ang ibig sabihin ng "anak" ay "kaapu-apuhan", na nagpapaalala sa mga pangakong ginawa ng Diyos kay David at kay Abraham.[6]

Ang panimulang pamagat ni Mateo (βίβλος γενέσεως, aklat ng mga salinlahi) ay binigyang-kahulugan sa iba't ibang paraan, ngunit malamang ay isang pamagat lamang para sa kasunod na talaangkanan, na umaalingawngaw sa Septuagint paggamit ng parehong parirala para sa mga genealogies.[7]

Patrilineage ni Hesus ayon kay Mateo
  1. Abraham
  2. Isaac
  3. Jacob
  4. Juda at Tamar
  5. Fares
  6. Esrom
  7. Aram
  8. Aminadab
  9. Naason
  10. Salmon at Rahab
  11. Boaz at Rut
  12. Obed
  13. Jesse
  14. David at Batsheba
  1. Solomon
  2. Roboam
  3. Abiah
  4. Asa
  5. Josafat
  6. Joram
  7. Ozias
  8. Jotam
  9. Acaz
  10. Ezekias
  11. Manases
  12. Ammon
  13. Josias
  14. Jeconias
  1. Salathiel
  2. Zorobabel
  3. Abiud
  4. Eliakim
  5. Azor
  6. Sadoc
  7. Aquim
  8. Eliud
  9. Eleazar
  10. Matan
  11. Jacob
  12. Jose
  13. Hesus

Ang talaangkanan ni Mateo ay mas kumplikado kaysa kay Lucas. Ito ay hayagang eskematiko, nakaayos sa tatlong set ng labing-apat, bawat isa ay may natatanging karakter:

  • Ang una ay mayaman sa mga anotasyon, kabilang ang apat na ina at binanggit ang mga kapatid ni Judah at ang kapatid ni Perez.
  • Ang pangalawa ay sumasaklaw sa linya ng hari ng David, ngunit inalis ang ilang henerasyon, na nagtatapos sa "Jeconias at ang kanyang mga kapatid sa panahon ng pagkatapon sa Babilonia."
  • Ang huli, na lumilitaw na sumasaklaw lamang sa labintatlong henerasyon, ay nag-uugnay kay Joseph kay Zerubbabel sa pamamagitan ng isang serye ng mga hindi kilalang pangalan, kapansin-pansing kakaunti para sa gayong mahabang panahon.

Ang kabuuang 42 henerasyon ay nakakamit lamang sa pamamagitan ng pag-alis ng ilang pangalan, kaya ang pagpili ng tatlong hanay ng labing-apat ay tila sinadya. Iba't ibang paliwanag ang iminungkahi: labing-apat ay dalawang beses pito, na sumasagisag sa pagiging perpekto at tipan, at ito rin ang gematria (numerical na halaga) ng pangalang David.[6]

Ang pagsasalin sa Griego ng mga pangalang Hebreo sa talaangkanan na ito ay kadalasang kaayon ng Septuagint, ngunit may ilang mga kakaiba. Ang anyong Asaph ay waring nagpapakilala kay Haring Asa sa salmista Asaph. Gayundin, nakikita ng ilan ang anyong Amos para kay Haring Amon bilang nagmumungkahi sa propeta Amos, bagaman ang Septuagint ay may ganitong anyong. Ang dalawa ay maaaring mga asimilasyon lamang sa mas pamilyar na mga pangalan. Gayunpaman, mas kawili-wili ang mga natatanging anyo na Boes (Boaz, LXX Boos) at Rachab (Rahab, LXX Raab).[8]

Mga karakter

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Abraham

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Abraham ang pinaka unang binanggit sa Genealogy ni Hesus at siya ay ang buto ng puno ni Hesus

Isaac

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Siya ay ang anak ni Abraham at ama ni Jacob

Jacob

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Jacob ang ama ni Juda at anak ni Isaac

Juda at Tamar

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Juda ay isang anak ni Jacob at si Tamar ay ang pinaka unang babae na binanggit sa Genealogy ni Hesus ayon kay Mateo.

Fares

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Juda

Esron

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Fares

Aram

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Esrom

Aminadab

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Aram at ama ni Naason

Naason

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Aminadab

Salmon at Rahab

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Salmon ay ama ni Boaz at anak ni Naason at si Rahab naman ay ang asawa ni Salmon. Ngunit ang kasal ni Salmon at Rahab ay hindi nabanggit sa lumang tipan. Posible naman rin na ibang Rahab at Hindi yung spy.

Boaz at Rut

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Boaz o Booz ay ama ni Obed kasama nang kanyang asawa na si Rut. Ang kasal nila Naman ay, nabanggit sa Aklat ni Rut.

Obed

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Boaz at Rut.

Jesse

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ama ni Haring David at ninuno ni Hesus.

David at asawa ni Urias (Batsheba)

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si David ay ang ipinangako ng Panginoon kay Abraham na kanyang inapo na hari. At si Batsheba naman ay asawa ni Urias na pinatay ni David at pinarusahan ng Panginoon si David dahil diyan.

Solomon

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ay anak ni David at ang pinaka matalinong hari ng Israel.

Roboam

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Solomon.

Abias

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Roboam.

Asa

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Abias.

Josafat

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Asa.

Joram

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Josafat.

Ozias

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Joram.

Jotam

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Ozias.

Acaz

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Jotham.

Ezekias

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mabuting Hari at anak ni Acaz.

Manases

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Ezekias.

Ammon

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Manases.

Josias

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mabuting Hari at anak ni Ammon.

Jeconias

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hari at anak ni Josias.

Salathiel

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Jeconias.

Zorobabel

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Zorobabel ay nag muling itinayo na Templo ng Panginoon at anak ni Salathiel.

Abiud

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Zorobabel.

Eliakim

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Abiud.

Azor

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Eliakim.

Sadoc

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Azor.

Aquim

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Sadoc.

Eliud

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Aquim.

Eleazar

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Eliud.

Matan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Eleazar.

Jacob

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Anak ni Matan at ama ni San Jose.

San Jose at Maria

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si San Jose ay asawa ni San Maria na ina ni Jesus.

Hesus

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Hesus ay pangunahing karakter ng Bibliya at ang ating Panginoon at Tagapag ligtas.

Omisyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Omisyon ng mga henerasyon
Old Testament[9] Matthew
David
Solomon
Roboam
Abia
Asaph
Josaphat
Joram
—
—
—
Ozias
Joatham
Achaz
Ezekias
Manasses
Amos
Josias
—
Jechonias
Salathiel
Zorobabel

Tatlong magkakasunod na hari ng Juda ang inalis: Ahaziah, Jehoash, at Amazias. Ang tatlong haring ito ay nakikitang napakasama, mula sa isinumpang linya ni Ahab hanggang sa kanyang anak na babae Atalia hanggang sa ikatlo at ikaapat na henerasyon.[10] Maaaring tanggalin sila ng may-akda upang lumikha ng pangalawang set ng labing-apat.[11] Maaaring tinanggal sila ng may-akda upang lumikha ng pangalawang hanay ng labing-apat.[12]

Ang isa pang inalis na hari ay si Jehoiakim, ang ama ni Jeconias, na kilala rin bilang Jehoiachin. Sa Griyego ang mga pangalan ay higit na magkatulad, parehong tinatawag minsan na Joachim. Nang sabihin ni Mateo, "Isinilang ni Josias si Jeconias at ang kanyang mga kapatid noong panahon ng pagkatapon," lumilitaw na pinagsasama niya ang dalawa, dahil si Jehoiakim, hindi si Jeconias, ay may mga kapatid, ngunit ang pagkatapon ay noong panahon ni Jeconias. Bagama't nakikita ito ng ilan bilang isang pagkakamali, ang iba ay nangangatuwiran na ang pagkukulang ay muling sinadya, na tinitiyak na ang mga hari pagkatapos ni David ay eksaktong labing-apat na henerasyon.[12]

Ang huling grupo ay naglalaman din ng labing-apat na henerasyon. Kung ang anak ni Josias ay inilaan bilang Jehoiakim, kung gayon si Jeconias ay maaaring bilangin nang hiwalay pagkatapos ng pagkatapon.[6] Ang ilang mga may-akda ay iminungkahi na ang orihinal na teksto ni Mateo ay may isang Jose bilang ama ni Maria, na siyang pagkatapos ay nagpakasal sa ibang lalaki na may parehong pangalan.[13]

Labing-apat na henerasyon ang sumasaklaw sa panahon mula Jeconiah, isinilang noong mga 616 BC, hanggang kay Jesus, isinilang mga 4 BC. Ang average na generation gap ay nasa apatnapu't apat na taon. Gayunpaman, sa Lumang Tipan, mayroong mas malawak na agwat sa pagitan ng mga henerasyon.[14] Gayundin, wala kaming nakikitang anumang mga pagkakataon ng papponymic na mga pattern ng pagbibigay ng pangalan, kung saan ang mga bata ay ipinangalan sa kanilang mga lolo't lola, na isang karaniwang kaugalian sa buong panahong ito. . Maaaring ipahiwatig nito na na-telescope ni Matthew ang segment na ito sa pamamagitan ng pagbagsak ng mga naturang pag-uulit.[15]

Ayon kay Lucas

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa Ebanghelyo ni Lucas, ang talaangkanan ay makikita sa simula ng pampublikong buhay ni Jesus. Ang bersyon na ito ay nasa pataas na pagkakasunud-sunod mula kay Joseph hanggang kay Adan.[16] Matapos sabihin ang tungkol sa bautismo ni Jesus, sinabi ng Lucas 3:23–38, "Si Jesus mismo ay nagsimulang humigit-kumulang tatlumpung taong gulang, bilang (gaya ng inaakalang) anak ni Jose, na [ang anak] ni Heli, ..." (3:23) at nagpatuloy hanggang sa "Adan, na [ang anak] ng Diyos." (3:38) Ang Griyegong teksto ng Ebanghelyo ni Lucas ay hindi gumagamit ng salitang "anak" sa talaangkanan pagkatapos ng "anak ni Jose". Sinabi ni Robertson na, sa Griyego, "Si Lucas ay may artikulong tou na inuulit ang uiou (Anak) maliban kay Joseph".[17]

Patrilineage ni Jesus ayon sa Lucas
  1. God
  2. Adan
  3. Set
  4. Enos
  5. Cainan
  6. Mahalaleel
  7. Jared
  8. Enoc
  9. Matusalem
  10. Lamec
  11. Noe
  12. Sem
  13. Arfacsad
  14. Cainan
  15. Selah
  1. Heber
  2. Faleg
  3. Regan
  4. Serug
  5. Nacor
  6. Tare
  7. Abraham
  8. Isaac
  9. Jacob
  10. Juda
  11. Fares
  12. Esron
  13. Arni
  14. Admin
  15. Aminadab
  1. Naason
  2. Salmon
  3. Boaz
  4. Obed
  5. Jesse
  6. David
  7. Natan
  8. Matata
  9. Menna
  10. Melea
  11. Eliaquim
  12. Jonam
  13. Jose
  14. Juda
  15. Simeon
  1. Levi
  2. Matat
  3. Jorim
  4. Eliezer
  5. Josue
  6. Er
  7. Elmodam
  8. Cosam
  9. Adi
  10. Melqui
  11. Neri
  12. Salathiel
  13. Zorobabel
  14. Resa
  15. Joannan
  1. Joda
  2. Josec
  3. Semei
  4. Matatias
  5. Maat
  6. Nagai
  7. Esli
  8. Naum
  9. Amos
  10. Matatias
  11. Jose
  12. Janne
  13. Melqui
  14. Levi
  15. Matat
  16. Eli
  17. Jose
  18. Hesus

Ang talaangkanang ito ay nagmula sa linya ni David hanggang kay Nathan, na hindi gaanong kilala na anak ni David, na binanggit nang maikli sa Lumang Tipan.[18]

Sa lipi ni David, lubos na sumang-ayon si Lucas sa Lumang Tipan. Cainan ay kasama sa pagitan ng Arfacsad at Selah, kasunod ng Septuagint na teksto (bagaman hindi kasama sa Masoretic Text na sinusundan ng karamihan sa mga modernong Bibliya).

Augustine[19] binanggit na ang bilang ng mga henerasyon sa Aklat ni Lucas ay 77, isang numero na sumasagisag sa kapatawaran ng lahat ng kasalanan.[20] Sumasang-ayon din ang bilang na ito sa pitumpung henerasyon mula kay Enoch[21] na nakalagay sa Aklat ni Enoch, na malamang na alam ni Lucas.[22] Bagama't hindi kailanman binibilang ni Lucas ang mga henerasyon gaya ng ginagawa ni Mateo, lumilitaw na sinunod din niya ang hebdomadic prinsipyo ng paggawa sa pito. Gayunpaman, binibilang lamang ni Irenaeus ang 72 henerasyon mula kay Adan.[23]

Ang pagbabasa na "anak ni Aminadab, anak ni Aram", mula sa Lumang Tipan ay mahusay na pinatunayan. Ang Nestle-Aland na kritikal na edisyon, na itinuturing na pinakamahusay na awtoridad ng karamihan sa mga modernong iskolar, ay tinatanggap ang variant na "anak ni Aminadab, anak ni Admin, anak ni Arni",[24] counting the 76 generations from Adam rather than God.[25]

Ang kwalipikasyon ni Lucas na "gaya ng dapat" (ἐνομίζετο) ay iniiwasang sabihin na si Jesus ay talagang anak ni Jose, dahil ang kanyang birhen na kapanganakan ay pinagtibay sa parehong ebanghelyo. Itinuturing ng ilan na "gaya ng inaakalang kay Jose" ay tinawag ni Lucas si Jesus na anak ni Eli—ibig sabihin ay si Eli (Ἠλί, Heli) ay ang lolo sa ina ni Si Hesus, kasama si Lucas na tinunton ang ninuno ni Hesus sa pamamagitan ni Maria.[26] Samakatuwid, ayon kay Adam Clarke (1817), John Wesley, John Kitto at iba pa ang pananalitang "Joseph, [ ] ni Heli", nang walang salitang "anak" na naroroon sa Griyego , ay nagpapahiwatig na ang "Joseph, ni Heli" ay dapat basahin na "Joseph, [manugang] ni Heli". Ang pananaw na ito ay mahigpit na sinusuportahan ng classical Jewish Rabbinical records, na nagsasaad na si Maria ay anak ni "Eli."[27] Sinusuportahan din ito ng Judiong tradisyon ng patrilineality na "ang pamilya ng ina ay hindi tinatawag na pamilya," na nagpapahiwatig pa na tinutukoy ni Lucas ang talaangkanan ni Maria (na, sa pamamagitan ng pag-aasawa kay Maria, si Jose ay anak ni Heli ).[28] May, gayunpaman, iba pang mga interpretasyon kung paano nauugnay ang kwalipikasyong ito sa iba pang genealogy. Nakikita ng ilan ang natitira bilang ang tunay na talaangkanan ni Jose, sa kabila ng iba't ibang talaangkanan na ibinigay sa Mateo.[29]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Mateo 1:1–16; Lucas 3:23–38
  2. ↑ Mateo 1:16; Lucas 3:23
  3. ↑ Eusebius Pamphilius, Church history, Life of Constantine §VII.
  4. ↑ R. T. France, The Gospel According to Matthew: An Introduction and Commentary (Eerdmans, 1985) pages 71 – 72.
  5. ↑ Marcus J. Borg, John Dominic Crossan, The First Christmas (HarperCollins, 2009) page 95.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Nolland, John (2005), The Gospel of Matthew: a commentary on the Greek text, Grand Rapids: W.B. Eerdmans, pp. 65–87, ISBN 978-0-8028-2389-2{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang nolland2005); $2
  8. ↑ Bauckham, Richard (1995), "Tamar's Ancestry and Rahab's Marriage: Two Problems in the Matthean Genealogy", Novum Testamentum, 37 (4): 313–329, doi:10.1163/1568536952663168.{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ 1Chronicles 3:4–19.
  10. ↑ 1Kings 21:21–29; cf. Exodus 20:5, Deuteronomy 29:20.
  11. ↑ 1Kings 21:21–29; cf. Exodus 20:5, Deuteronomy 29:20.
  12. ↑ 12.0 12.1 Nolland, John (1997), "Jechoniah and His Brothers" (PDF), Bulletin for Biblical Research, Biblical studies, 7: 169–78, doi:10.5325/bullbiblrese.7.1.0169, S2CID 246627732, inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2012-06-05, nakuha noong 2022-12-14{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link).
  13. ↑ Blair, Harold A. (1964), "Matthew 1,16 and the Matthaean Genealogy", Studia Evangelica, 2: 149–54{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link).
  14. ↑ Halimbawa, ang talaangkanan ni Ezra sa Ezra 7:1–5 (cf. 1Chronicles 6:3–14).
  15. ↑ Albright, William F. & Mann, C.S. (1971), Matthew: A New Translation with Introduction and Commentary, The Anchor Bible, bol. 26, New York: Doubleday & Co, ISBN 978-0-385-08658-5{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link).
  16. ↑ Maas, Anthony. "Genealogy of Christ" The Catholic Encyclopedia. Vol. 6. New York: Robert Appleton Company, 1909. 9 October 2013
  17. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang wordpic); $2
  18. ↑ 1 Chronicles 3:5; ngunit tingnan din ang Zechariah 12:12.
  19. ↑ Augustine of Hippo (c. 400), De consensu evangelistarum (On the Harmony of the Gospels), pp. 2.4.12–13{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ Mateo 18:21–22; cf. Genesis 4:24.
  21. ↑ .org/c/charles/otpseudepig/enoch/ENOCH_1.HTM#10_12 1 Enoch 10:11–12[patay na link].
  22. ↑ Bauckham, Richard (2004), Jude and the Relatives of Jesus in the Early Church, London: T & T Clark International, pp. 315–373, ISBN 978-0-567-08297-8{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ Irenaeus, Adversus haereses ("Against Heresies"), p. 3.22.3
  24. ↑ Willker, Wieland (2009), A Textual Commentary on the Greek Gospels (PDF), bol. 3: Luke (ika-6th (na) edisyon), p. TVU 39, inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 27 Marso 2009, nakuha noong 25 Marso 2009{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link). Willker details the textual evidence underlying the NA27 reading.
  25. ↑ "Nakaharap sa isang nakalilitong iba't ibang mga pagbabasa, ang Komite ay nagpatibay ng tila hindi gaanong kasiya-siyang anyo ng teksto, isang pagbabasa na kasalukuyang nasa simbahan ng Alexandrian noong unang panahon," paliwanag Metzger, Bruce Manning (1971), A textual commentary on the Greek New Testament (ika-2nd (na) edisyon), United Bible Societies, p. 136, ISBN 3-438-06010-8{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  26. ↑ Schaff, Philip (1882), The Gospel According to Matthew, New York: Charles Scribner's Sons, pp. 4–5, ISBN 0-8370-9740-1{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  27. ↑ T. Hieros. Sanhedrin, fol. 25. 3., John Gill's Exposition of the Bible on Luke 3:23
  28. ↑ Juchasin (Abraham Zacutus' Sefer Yuḥasin), fol. 55. 2., John Gill's Exposition of the Bible on Luke 3:23
  29. ↑ Farrar, F.W. (1892), The Gospel According to St. Luke, Cambridge, pp. 369–375{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: location missing publisher (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanunununuan_ni_Hesus&oldid=2092299"