Pumunta sa nilalaman

Ilog Indo

baguhin ang mga link
Mga koordinado: 23°59′42″N 67°26′06″E / 23.99500°N 67.43500°E / 23.99500; 67.43500
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Indo
Sindhu, Mehran[1]
Nabuo ang Barangkang Indo bilang ang Ilog Indo habang kumukurba ito sa palibot ng sisik na mga bundok ng Nanga Parbat, pinapakitang napakataas sa likuran, na tinutukoy ang kanlurang angkla ng bulubunduking Himalaya.
Kurso at pangunahing tributaryo ng Indo
Katutubong pangalanسندھ
Lokasyon
BansaTsina, Indya, Pakistan
Mga estado o lalawiganAwtonomong Rehiyon ng Tibet, Ladakh, Gilgit-Baltistan, Khyber Pakhtunkhwa, Punjab, at Sindh
Mga lungsodLeh, Kargil, Skardu, Dasu, Besham, Thakot, Swabi, Dera Ismail Khan, Mianwali, Bhakkar, Sukkur, Hyderabad, Karachi
Pisikal na mga katangian
PinagmulanMataas na Gê'gyai
 ⁃ lokasyonPrepektura ng Ngari
 ⁃ mga koordinado31°12′03″N 81°45′16″E / 31.20083°N 81.75444°E / 31.20083; 81.75444
 ⁃ elebasyon5,555 m (18,225 tal)
Ika-2 pinagmulanLawa Manasarovar[2]
 ⁃ lokasyonPrepektura ng Ngari
 ⁃ mga koordinado30°35′35″N 81°25′25″E / 30.59306°N 81.42361°E / 30.59306; 81.42361
 ⁃ elebasyon4,600 m (15,100 tal)
BukanaDagat Arabe (pangunahin), Rann ng Kutch (pangalawa)
 ⁃ lokasyon
  • Delta ng Ilog Indo, Pakistan (pangunahin)
  • Sapa ng Kori, Indya (pangalawa)
 ⁃ mga koordinado
23°59′42″N 67°26′06″E / 23.99500°N 67.43500°E / 23.99500; 67.43500
 ⁃ elebasyon
0 m (0 tal)
Haba3,180 km (1,980 mi)[3]
Laki ng lunas1,120,000 km2 (430,000 mi kuw)[3]
Buga 
 ⁃ lokasyonDelta ng Indo
 ⁃ karaniwan5,533 m3/s (195,400 cu ft/s)[4]
 ⁃ pinakamababa1,200 m3/s (42,000 cu ft/s)
 ⁃ pinakamataas58,000 m3/s (2,000,000 cu ft/s)
Buga 
 ⁃ lokasyonSukkur
 ⁃ karaniwan(Panahon: 1971–2000)5,673.5 m3/s (200,360 cu ft/s)[5]
Buga 
 ⁃ lokasyonMithankot
 ⁃ karaniwan(Panahon: 1971–2000)5,812.3 m3/s (205,260 cu ft/s)[5]
Buga 
 ⁃ lokasyonPrinsa: Tarbela
 ⁃ karaniwan(Panahon: 1971–2000)2,469 m3/s (87,200 cu ft/s)[5]
Mga anyong lunas
PagsusulongDagat Arabe
Sistemang ilogIlog Indo
Mga sangang-ilog 
 ⁃ kaliwaZanskar, Suru, Soan, Panjnad, Ghaggar
 ⁃ kananShyok, Hunza, Gilgit, Swat, Kunar, Kabul, Kurram, Gomal, Zhob
Map

Ang Indo ( /ˈɪndəs/ IN-dəs) ay isang ilog na bumabagtas sa maraming hangganan sa Asya at isang trans-Himalayanong ilog ng Timog at Gitnang Asya.[6] Tumataas ang 3,180 km (1,980 mi) ng ilog sa mga bukal ng bundok sa hilagang-silangan ng Bundok Kailash sa Kanlurang Tibet, dumadaloy sa hilagang-kanluran sa pinagtatalunang rehiyon ng Kashmir,[7] kumukurba nang husto pakaliwa pagkatapos ng mga siksik na mga bundok ng Nanga Parbat, at dumadaloy sa timog-timog-kanluran sa Pakistan, bago umagos sa Dagat Arabe malapit sa daungan ng lungsod ng Karachi.[1][8]

Ang ilog ay may kabuuang lawak ng paagusan na humigit-kumulang 1,120,000 km2 (430,000 mi kuw). Ang tinatayang taunang daloy nito ay humigit-kumulang 175 km3/a (5,500 m3/s), na ginagawa itong isa sa 50 pinakamalaking ilog sa mundo ayon sa katamtamang taunang daloy.[9] Ang kaliwang pampang na tributaryo nito sa Ladakh ay ang Ilog Zanskar, at ang kaliwang pampang na tributaryo nito sa kapatagan ay ang Ilog Panjnad na nabuo ng sunud-sunod na pagsasama-sama ng limang ilog ng Punjab, na ang Chenab, Jhelum, Ravi, Beas, at Sutlej na mga ilog. Ang mga pangunahing sanga ng kanang pampang nito ay ang mga ilog ng Shyok, Gilgit, Kabul, Kurram, at Gomal. Simula sa isang bulubunduking bukal at napupunan ng mga glasyar at ilog sa mga bulubunduking Himalaya, Karakoram, at Hindu Kush, sinusuportahan ng ilog ang mga ekosistema ng katamtamang kagubatan, kapatagan, at tuyong kabukiran.

Ang hilagang bahagi ng Lambak ng Indo, kasama ang mga sanga nito, ay bumubuo sa rehiyon ng Punjab ng Timog Asya, habang ang ibabang bahagi ng ilog ay nagtatapos sa isang malaking delta sa timog na lalawigan ng Sindh ng Pakistan. Ang ilog ay naging mahalaga sa kasaysayan sa maraming kultura ng rehiyon. Ang ika-3 dantaon BC ay nakita ang pag-usbong ng Kabihasnan ng Lambak ng Indo, isang pangunahing sibilisasyon sa lungsod ng Panahong Bronse. Noong ika-2 dantaon BC, ang rehiyon ng Punjab ay binanggit sa mga himno ng Rigveda bilang Sapta Sindhu at sa mga tekstong panrelihiyon ng Avesta bilang Hapta Həndu (parehong katawagan na nangangahulugang "pitong ilog"). Kabilang sa mga unang makasaysayang kaharian na lumitaw sa Lambak ng Indo ang Gandhāra, at ang dinastiyang Ror ng Sauvīra. Dumating sa kamalayan ng mundong Kanluranin ang Ilog Indo noong panahong klasiko nang nagpadala si Haring Dario ng Persa ng kanyang tauhang Griyego na si Scylax ng Caryanda upang tuklasin ang ilog, noong c. 515 BC.

Etimolohiya at mga pangalan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang ilog na ito ay kilala sa mga sinaunang Indiyano sa Sanskrito bilang Sindhu at sa mga Persa bilang Hindu / Həndu na itinuturing nilang dalawa bilang "ang hangganang ilog".[10][11][12][13][14] Ang pagkakaiba-iba sa pagitan ng dalawang pangalan ay ipinaliwanag ng Lumang Iraniyano na pagbabago ng tunog na *s → h, na naganap sa pagitan ng 850 at 600 BC ayon kay Asko Parpola.[15][16] Mula sa Imperyong Akemenida ng Persa, ipinasa ang pangalan sa mga Griyego bilang Indós (Ἰνδός).[17] Hiniram ito mga Romano bilang Indus.[18] Ang pangalang Indya ay nagmula sa Indus.[19][20] Ang pangalang Tagalog na Indo ay hiram mula sa salitang Kastila na Indo.

Tinatawag ng mga Ladakhi at Tibetano ang ilog na Senge Tsangpo (སེང་གེ་གཙང་པོ།), tinawag ito ng mga Baltis na Gemtsuh at Tsuh-Fo, tinawag ito ng mga Pashtun na Nilab, Sher Darya at Abbasiran, habang tinatawag naman ng mga Sindhi ito na Sindhu, Mehran, Purali at Samundar. [1][21]

Ang modernong pangalan sa Hindi ay Sindhu at sa Urdu ay Dariya-e-Sindh (Urdu: سِنْدھ, Hindi: सिंध), isang medyo-natutunang paghiram mula sa Sanskrito.[22]

Paglalarawan

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang kurso ng Indus sa matinding pinagtatalunang rehiyon ng Kashmir ; ang ilog ay dumadaloy sa Ladakh at Gilgit-Baltistan, na pinangangasiwaan ng Indya at Pakistan ayon sa pagkakasunod-sunod

Ang Ilog Indo River ay nagbibigay ng mga pangunahing mapagkukunan ng tubig para sa ekonomiya ng Pakistan – lalo na ang breadbasket (o tagagawa ng butil) ng lalawigan ng Punjab, na bumubuo sa karamihan ng produksyon ng agrikultura ng bansa, at Sindh. Ang salitang Punjab ay nangangahulugang "lupain ng limang ilog" at ang limang ilog ay Jhelum, Chenab, Ravi, Beas at Sutlej, na sa wakas ay dumadaloy sa Indo. Sinusuportahan din ng Indo ang maraming mabibigat na industriya at nagbibigay ng pangunahing panustos ng maiinom na tubig sa Pakistan.

Ang kabuuang haba ng ilog ay nag-iiba sa iba't ibang sanggunian. Ang haba na ginamit sa artikulong ito ay 3,180 km (1,980 mi), na kinuha mula sa Himalayan Climate and Water Atlas (2015). Sa kasaysayan, binigay ng The Imperial Gazetteer of India noong 1909 ang sukat ng haba nito bilang "higit lamang sa 1,800 milya".[23] Isang mas maikling bilang na 2,880 km (1,790 mi) ay malawakang ginagamit sa modernong mga sanggunian, gaya ng isa sa 3,180 km (1,980 mi). Ang modernong Encyclopedia Britannica ay orihinal na nailathala noong 1999 na may mas maikling sukat, subalit binago noong 2015 upang magamit ang mas mahabang sukat.[1] Ang parehong haba ay karaniwang matatagpuan sa mga modernong publikasyon; sa ilang mga kaso, ang parehong mga sukat ay matatagpuan sa loob ng parehong gawain.[24] Isang pinalawig na bilang na humigit-kumulang 3,600 km (2,200 mi) ay inihayag ng isang pangkat mananaliksik na Tsino noong 2011, batay sa isang komprehensibong muling pagsusukat mula sa mga imahen ng satelayt, at isang ekspedisyong panlupa para tukuyin ang alternatibong puntong pinagmulan, subalit ang detalyadong pagsusuri ay hindi pa nailathala.[25]

Ang sukdulang pinagmulan ng Indo ay nasa Tibet, subalit mayroong ilang pagtatalo tungkol sa eksaktong pinagmulan. Ang tradisyunal na pinagmumulan ng ilog ay ang Sênggê Kanbab (Sênggê Zangbo) o "Bunganga ng Leon", isang pangmatagalang bukal na hindi kalayuan sa sagradong Bundok Kailash, na minarkahan ng mahabang mababang linya ng mga stupang Tibetano. Mayroong ilang iba pang mga tributaryo na may kalapitan, na maaaring bumuo ng isang mas mahabang batis kaysa sa Sênggê Kanbab, subalit hindi tulad ng Sênggê Kanbab, na umaasa lahat sa pagtunaw ng niyebe. Ang Ilog Zanskar, na dumadaloy sa Indo sa Ladakh, ay may mas malaking bolyum ng tubig kaysa sa Indo mismo bago ang puntong iyon. Ang isang alternatibong pagtutuos ay nagsisimula sa ilog sa paligid ng 300 km sa itaas ng agos, sa pinagtagpo ng mga ilog ng Sênggê Zangbo at Gar Tsangpo, na umaagos sa mga hanay ng bundok ng Nganglong Kangri at Gangdise Shan (Gang Rinpoche, Bundok Kailash). Iminungkahi ng muling pagsukat noong 2011 na ang pinagmulan ay isang maliit na lawa sa hilagang-silangan ng Bundok Kailash, sa halip na alinman sa dalawang puntong ginamit dati.[25]

Heograpiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang Ilog Indo malapit sa Leh
Ang Ilog Indo malapit sa Leh

Mga tributaryo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Ilog Gar
  • Ilog Gilgit
  • Ilog Gomal
  • Ilog Haro
  • Ilog Hunza
  • Ilog Kabul
  • Ilog Kunar
  • Ilog Kurram
  • Ilog Panjnad
    • Ilog Chenab
      • Ilog Jhelum
      • Ilog Ravi
    • Ilog Satluj
      • Ilog Beas
  • Ilog Shyok
  • Ilog Soan
  • Ilog Dras (o Ilog Shingo)
  • Ilog Swat
  • Ilog Zanskar
  • Ilog Luni
  • Ilog Zhob
Palanggana ng Ilog Indo
Palanggana ng Ilog Indo

Mga pagsipi

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Ahmad, Nafis; Lodrick, Deryck (6 Pebrero 2019). "Indus River". Encyclopedia Britannica. Inarkibo mula sa orihinal noong Mayo 7, 2020. Nakuha noong 5 Pebrero 2021.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ Ahmad, Ijaz; Zhang, Fan; Tayyab, Muhammad; Anjum, Muhammad Naveed; Zaman, Muhammad; Liu, Junguo; Farid, Hafiz Umar; Saddique, Qaisar (15 Nobyembre 2018). "Spatiotemporal analysis of precipitation variability in annual, seasonal and extreme values over upper Indus River basin". Atmospheric Research (sa wikang Ingles). 213: 346–60. Bibcode:2018AtmRe.213..346A. doi:10.1016/j.atmosres.2018.06.019. ISSN 0169-8095. S2CID 125980503.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ 3.0 3.1 Shrestha AB, Agrawal NK, Alfthan B, Bajracharya SR, Maréchal J, van Oort B (mga pat.). The Himalayan Climate and Water Atlas: Impact of Climate Change on Water Resources in Five of Asia's Major River Basins (sa wikang Ingles). International Centre for Integrated Mountain Development. p. 58. ISBN 978-92-9115-357-2. Inarkibo mula sa orihinal noong 17 Agosto 2024. Nakuha noong 21 Setyembre 2022.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ Amir, Khan; Naresh, Pant; Anuj, Goswami; Ravish, Lal; Rajesh, Joshi (Dis 2015). "Critical Evaluation and Assessment of Average Annual Precipitation in The Indus, The Ganges and The Brahmaputra Basins, Northern India – Himalayan Cryospheric Observations and Modelling (HiCOM)" (sa wikang Ingles).{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 "Indus" (sa wikang Ingles).
  6. ↑ Shakabpa, Tsepon W. D.; Wylie, Turrell V.; Falkenheim, Victor C. (3 Marso 2020). "Tibet". Encyclopedia Britannica (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 14, 2021. Nakuha noong 9 Agosto 2021. historic region and autonomous region of China that is often called "the roof of the world." It occupies a vast area of plateaus and mountains in Central Asia{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ "Kashmir: region, Indian subcontinent". Encyclopædia Britannica (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 13 Agosto 2019. Nakuha noong 16 Hulyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Banggit: "Kashmir, region of the northwestern Indian subcontinent. It is bounded by the Uygur Autonomous Region of Xinjiang to the northeast and the Tibet Autonomous Region to the east (both parts of China), by the Indian states of Himachal Pradesh and Punjab to the south, by Pakistan to the west, and by Afghanistan to the northwest. The northern and western portions are administered by Pakistan and comprise three areas: Azad Kashmir, Gilgit, and Baltistan, ... The southern and southeastern portions constitute the Indian state of Jammu and Kashmir. The Indian- and Pakistani-administered portions are divided by a "line of control" agreed to in 1972, although neither country recognizes it as an international boundary. In addition, China became active in the eastern area of Kashmir in the 1950s and since 1962 has controlled the northeastern part of Ladakh (the easternmost portion of the region)."
  8. ↑ Natural Wonders of the World. Penguin Random House/DK & Smithsonian. 2017. p. 240. ISBN 978-1-4654-9492-4. Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 17, 2024. Nakuha noong 5 Pebrero 2021.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ "Indus water flow data in to reservoirs of Pakistan". Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 6, 2017. Nakuha noong 15 Agosto 2017.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ Witzel, Michael (1995). "Early Indian history: Linguistic and textual parameters". Sa Erdosy, George (pat.). The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity (sa wikang Ingles). Walter de Gruyter. pp. 85–125. ISBN 978-3-11-014447-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Thieme, P. (1970). "Sanskrit sindu-/Sindhu- and Old Iranian hindu-/Hindu-". Sa Mary Boyce; Ilya Gershevitch (mga pat.). W. B. Henning memorial volume (sa wikang Ingles). Lund Humphries. p. 450. ISBN 9780853312550.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Banggit: "As the great frontier river that represents the natural dividing line between India and Iran, the Indus could most easily and fittingly be called Sindhu- 'Frontier' by the Indians and Hindu- 'Frontier' by the Iranians."
  12. ↑ Osada, Toshiki (2006). Indus Civilization: Text & Context (sa wikang Ingles). Manohar Publishers & Distributors. p. 100. ISBN 978-81-7304-682-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Banggit: 'P. Theme (1991) understood the Indus as the "border river" dividing IA and Iran. tribes and has derived it from IE with an etymology from the root "si(n)dh" to divide."'
  13. ↑ Boyce, Mary (1989). A History of Zoroastrianism: The Early Period (sa wikang Ingles). BRILL. pp. 136–. ISBN 978-90-04-08847-4.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)Banggit: "The word hindu- (Skt. sindhu-), used thus to mean a river-frontier of the inhabited world, was also applied generally, it seems, to any big river which, like the Indus, formed a natural frontier between peoples or lands."
  14. ↑ Bailey, H. W. (1975). "Indian Sindhu-, Iranian Hindu- (Notes and Communications)". Bulletin of the School of Oriental and African Studies (sa wikang Ingles). 38: 610–611. doi:10.1017/S0041977X00048138. JSTOR 613711.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Banggit: "The word sindhu- is used of a 'mass of water' (samudra-), not therefore primarily 'flowing' water. Hence the second derivation of 'enclosed banks' is clearly preferable."
  15. ↑ Parpola 2015.
  16. ↑ Prasad, R.U.S. (25 Mayo 2017). River and Goddess Worship in India: Changing Perceptions and Manifestations of Sarasvati (sa wikang Ingles). Taylor & Francis. pp. 23–. ISBN 978-1-351-80655-8.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ Mukherjee, Bratindra Nath (2001). Nationhood and Statehood in India: A historical survey (sa wikang Ingles). Regency Publications. p. 3. ISBN 978-81-87498-26-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link): "Apparently the same territory was referred to as Hi(n)du(sh) in the Naqsh‐i‐Rustam inscription of Darius I as one of the countries in his empire. The terms Hindu and India ('Indoi) indicate an original indigenous expression like Sindhu. The name Sindhu could have been pronounced by the Persians as Hindu (replacing s by h and dh by d) and the Greeks would have transformed the latter as Indo‐ (Indoi, Latin Indica, India) with h dropped..."
  18. ↑ Charlton T Lewis; Charles Short (1879). A Latin Dictionary. New York, N.Y.; Cincinnati, Ohio; Chicago, Ill.: American Book Company; Oxford: Clarendon Press. p. sv. Indus.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ India (noun), Oxford English Dictionary, 3rd Edition, 2009, inarkibo mula sa orihinal noong 15 Abril 2021, nakuha noong 6 Nobyembre 2021{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link) (subscription required)
  20. ↑ Thieme, P. (1970), "Sanskrit sindu-/Sindhu- and Old Iranian hindu-/Hindu-", sa Mary Boyce; Ilya Gershevitch (mga pat.), W. B. Henning memorial volume, Lund Humphries, pp. 447–450, ISBN 978-0-85331-255-0{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  21. ↑ Albinia, Alice (28 Agosto 2008). "The guardian first book award longlist: Empires of the Indus by Alice Albinia". the Guardian (sa wikang Ingles). Nakuha noong 19 Mayo 2022.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ McGregor, Ronald Stuart (1993). The Oxford Hindi-English Dictionary, London: Oxford University Press. p. 1012.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ Imperial Gazetteer of India. Bol. 13. Oxford University Press. 1909. p. 357. Inarkibo mula sa orihinal noong 17 Agosto 2024. Nakuha noong 21 Setyembre 2022.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  24. ↑ Halimbawa, The Indus River: biodiversity, resources, humankind. Karachi: Oxford University Press. 1999. ISBN 0195779053.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Ang mga sulat sa binagong koleksyon naito ay pangkalahatang ginamit ang mas maikling pagsukat, subalit di bababa sa dalawa ang gumamit ng mas mahaba.
  25. ↑ 25.0 25.1 "Earthly matters: Origins of the Indus". Dawn (sa wikang Ingles). 4 Setyembre 2011. Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 17, 2024. Nakuha noong 29 Setyembre 2022.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ilog_Indo&oldid=2135468"