Lan Xang

Lan Xang ລ້ານຊ້າງຮົ່ມຂາວ
dating bansa
Mga koordinado: 19°N 102°E
Itinatag	1354 (Huliyano)
Binuwag	1707
Kabisera	Lūang Phabāng, Biyentiyan
Pamahalaan
• Uri	monarkiya
Wika	wikang Law

Ang Kahariang Lao ng Lan Xang Hom Khao ( Lao: ລ້ານຊ້າງຮົ່ມຂາວ lān sāng hôm khāo, pronounced [lâːn sâːŋ hōm kʰǎːw] ; Ang "Milliong Elepante and mga Puting Parasol") ay umiral bilang isang pinag-isang kaharian mula 1353 hanggang 1707.

Sa loob ng tatlo at kalahating siglo, ang Lan Xang ay isa sa pinakamalaking kaharian sa Timog-silangang Asya . Ang kahulugan ng pangalan ng kaharian ay tumutukoy sa kapangyarihan ng paghahari at kakila-kilabot na makinang pangdigma ng sinaunang kaharian. Ang kaharian ay ang pasimula para sa bansang Laos at ang batayan para sa pambansang historikal at kultural na pagkakakilanlan nito.

Pangkasaysayang pangkalahatang-ideya

Pinagmulan

Ang heograpiya ng sasaklawin ng Lan Xang ay orihinal na pinanirahan ng mga katutubong tribo na nagsasalita ng Austroasiatic, tulad ng mga taong Khmui at mga taong Vietik na nagbunga ng mga kulturang Panahong Bronse sa Ban Chiang (ngayon ay bahagi ng Isan, Thailand ) at pati na rin ang kulturang Đông Sơn bilang mga taong Panahon ng Bakal malapit sa Xiangkhoang Plateau sa Plain of Jars, Funan, at Chenla (malapit sa Vat Phou sa Probinsyang Champasak ).

Ang mga salaysay ng Dinastiyang Han ng mga pagpapalawak sa timog ng dinastiyang Han ang nagbibigay ng mga unang nakasulat na salaysay ng mga taong nagsasalita ng Tai–Kadai o Ai Lao na naninirahan sa mga lugar ng modernong Yunnan at Guangxi, China. Ang mga taong Tai ay lumipat sa timog sa isang serye ng mga alon simula noong ika-7 siglo at bumilis pagkatapos ng pananakop ng Mongol sa Yunnan (1253–1256) patungo sa hilagang bahagi ng magiging kaharian ng Lan Xang.

Ang mayabong na hilagang lambak ng Mekong ay inookupahan ng mga kulturang Dvaravati ng mga taong Mon at kasunod ng Khmer, kung saan ang pangunahing lungsod-estado sa hilaga ay kilala noon bilang Muang Sua at kahalili bilang Xieng Dong Xieng Thong "Ang Lungsod ng ng mga Flame Tree sa tabi ng Ilog Dong", (modernong lungsod ng Luang Prabang ).

Sa pag-usbong ng Kaharian ng Sukhothai, ang mga pangunahing lungsod-estado ng Muang Sua ( Luang Prabang ) at timog sa kambal na lungsod ng Vieng Chan Vieng Kham ( Vientiane ), ay lalong napailalim sa impluwensya ng Tai. Kasunod ng pagkamatay ng hari ng Sukhothai na si Ram Khamhaeng, at mga panloob na alitan sa loob ng kaharian ng Lan Na, parehong Vieng Chan Vieng Kham ( Vientiane ) at Muang Sua ( Luang Prabang ) ay independiyenteng Lao-Tai mandalas hanggang sa pagkakatatag ng Lan Xang noong 1353.

Ang mga Alamat ni Khun Borom

Ang memoryang kultural ng mga unang pandadayuhan at ang paghahalo ng impluwensya ng Tai sa mga katutubong, Mon, at Khmer na mga tao ay napanatili sa pinagmulan ng mga alamat at tradisyon ng Lan Xang. Ang kultural, linguistik, at politikal na mga ugat na nagbibigay-diin sa pagkakatulad ng mga unang alamat na ito ay makakatulong upang maunawaan ang Lan Xang at ang mga relasyon nito sa mga kalapit na kaharian. Ang Nithan Khun Borum na "Kuwento ni Khun Borom " ay sentro ng mga kwentong ito ng pinagmulan at nabuo ang panimula sa Phongsavadan o mga talaan ng hukuman na binabasa nang malakas sa mga masasayang okasyon at kapistahan. Sa buong kasaysayan ng Lan Xang ang pagiging lehitimo ng monarkiya ay nakatali sa nag-iisang dinastiya ni Khun Lo, ang maalamat na hari ng Muang Sua at anak ni Khun Borom.

Ang mga Pananakop ni Haring Fa Ngum

Ang tradisyonal na mga kasaysayan ng korte ng Lan Xang ay nagsisimula sa Taon ng Naga 1316 (ang naga isang gawa-gawang ahas ng Mekong at isang tagapagtanggol na espiritu ng kaharian) sa pagsilang ni Fa Ngum . Ang Lolo ni Fa Ngum na si Souvanna Khampong ay hari ng Muang Sua at ang kanyang ama na si Chao Fa Ngiao ang koronang prinsipe. Noong kabataan si Fa Ngum ay ipinadala sa Khmer Empire upang mamuhay bilang anak ni Haring Jayavarman IX, kung saan binigyan siya ng prinsesa na si Keo Kang Ya. Noong 1343 namatay si Haring Souvanna Khampong, at naganap ang pagtatalo para sa pagkakamana ng Muang Sua.

Noong 1349 si Fa Ngum ay pinagkalooban ng isang hukbo na kilala bilang ang "Sampung Libo" upang kunin ang korona. Noong panahong iyon ay humihina na ang Imperyo ng Khmer (malamang mula sa pagsiklab ng Salot na Itim at ang pinagsamang pagdagsa ng mga taong Tai ), parehong naitatag ang Lanna at Sukhothai sa dating teritoryo ng Khmer, at ang mga Siamese ay lumalaki sa ang lugar ng Chao Phraya River na magiging Ayutthaya Kingdom . Ang pagkakataon para sa Khmer ay ang paglikha ng isang mapagkaibigang buffer state sa isang lugar na hindi na nila mabisang kontrolin gamit lamang ang katamtamang laki ng puwersang militar.

Nagsimula ang kilusang-labanan sa lungsod sa rehiyon sa palibot ng Champasak at lumipat pahilaga sa pamamagitan ng Thakek at Kham Muang sa kahabaan ng gitnang Mekong . Mula sa kanyang posisyon sa gitnang Mekong, humingi si Fa Ngum ng tulong at suplay mula sa Vientiane sa pag-atake sa Muang Sua, na tinanggihan nila. Gayunpaman, nag-alok si Prinsipe Nho ng Muang Phuan (Muang Phoueune) ng tulong at vassalage kay Fa Ngum para sa tulong sa sunud-sunod na pagtatalo ng kanyang sarili at tulong sa pagsiguro kay Muang Phuan mula sa Đại Việt . Pumayag si Fa Ngum at mabilis na inilipat ang kanyang hukbo upang kunin ang Muang Phuan at pagkatapos ay kunin ang Xam Neua at ilang mas maliliit na bayan ng Đại Việt.

Ang Vietnamese na kaharian ng Đại Việt, na nag-aalala sa kanilang karibal na Champa sa timog ay naghanap ng malinaw na tinukoy na hangganan kasama ang lumalagong kapangyarihan ng Fa Ngum. Ang resulta ay ang paggamit ng Bulubundukin ng Annamito bilang parehong kultural at teritoryal na hadlang sa pagitan ng dalawang kaharian. Ang pagpapatuloy ng kanyang mga pananakop ay lumiko si Fa Ngum patungo sa Sip Song Chau Tai sa kahabaan ng mga lambak ng Pula at Itim na Ilog, na maraming tao sa Lao . Dahil nakakuha ng malaking puwersa ng Lao mula sa bawat teritoryo sa ilalim ng kanyang nasasakupan, inilipat ni Fa Ngum ang Nam Ou upang kunin ang Muang Sua . Sa kabila ng tatlong pag-atake, hindi napigilan ng Hari ng Muang Sua, na tiyuhin ni Fa Ngum, ang laki ng hukbo ni Fa Ngum at nagpakamatay sa halip na madala ng buhay.

Noong 1353 si Fa Ngum ay nakoronahan,  at pinangalanan ang kanyang Kaharian na Lan Xang Hom Khao na "Ang Lupa ng mga Milyong Elepante at ng Puting Parasol", ipinagpatuloy ni Fa Ngum ang kanyang mga pananakop upang matiyak ang mga lugar sa paligid ng Mekong sa pamamagitan ng paglipat upang kunin ang Sipsong Panna (modernong Xishuangbanna Dai Autonomous Prefecture) at nagsimulang lumipat sa timog hanggang sa mga hangganan ng Lanna sa kahabaan ng Mekong . Si Haring Phayu ng Lanna ay nagtayo ng hukbo na natalo ni Fa Ngum sa Chiang Saen, na pinilit si Lanna na ibigay ang ilang teritoryo nito at magbigay ng mahahalagang regalo kapalit ng pagkilala sa isa't isa. Nang matiyak ang kanyang agarang hangganan, bumalik si Fa Ngum sa Muang Sua .

Noong 1351, itinatag ni Uthong, na ikinasal sa isang anak na babae ng Khmer King na si Suphanburi, ang lungsod ng Ayutthaya . Gayunpaman, ang mga labi ng Khmer Empire ay direktang sumasalungat sa lumalagong kapangyarihan ng Ayutthaya at ang dalawa ay naging magkaribal sa halip na mga kaalyado. Sa buong 1350s ay lumawak ang Ayutthaya sa kanlurang mga teritoryo ng Khmer at Khorat Plateau . Noong 1352 ang Angkor ay inatake ng Ayutthaya sa isang nabigong pagtatangka na kunin ang kabisera.

Nanatiling malaya at makapangyarihan ang Vientiane, at ang lumalagong kapangyarihan ng Ayutthaya ay nagbanta sa katatagan ng rehiyon. Noong 1356 nagmartsa si Fa Ngum sa timog upang kunin ang Vientiane dahil sa hindi pagtupad sa kanyang naunang pagsulong sa Muang Sua . Noong 1357 kinuha niya ang Vientiane at ang nakapalibot na kapatagan, at nagmartsa sa timog upang igiit ang kontrol ng Lao sa mga lugar na sinamsam ng Ayutthaya. Lumipat si Fa Ngum sa Khorat Plateau na tinahak ang mga pangunahing lungsod sa kahabaan ng Mun at Chi Rivers at lumipat hanggang sa timog ng Roi Et .