Pangngalan: Pagkakaiba sa mga binago
No edit summary |
No edit summary Tatak: Binago sa mobile Pagbabago sa web gamit mobile |
||
Linya 1: | Linya 1: | ||
{{wikibooks|Pangngalan}} |
{{wikibooks|Pangngalan}} |
||
Ang '''pangngalan''' ay salita o bahagi ng [[pangungusap]] na tumutukoy sa ngalan ng [[tao]], bagay, pook, [[hayop]], at pangyayari. |
Ang '''pangngalan''' ay salita o bahagi ng [[pangungusap]] na tumutukoy sa ngalan ng [[tao]], bagay, pook, [[hayop]], at pangyayari. |
||
== Pagkahati-hati ng pangngalan == |
== Pagkahati-hati ng pangngalan == |
Pagbabago noong 08:53, 4 Hulyo 2018
Ang pangngalan ay salita o bahagi ng pangungusap na tumutukoy sa ngalan ng tao, bagay, pook, hayop, at pangyayari.
Pagkahati-hati ng pangngalan
Maaaring mahimay ang pangngalan nang ayon sa kaurian, katuturan, kasarian, kailanan, kaanyuan, kalikasan, at katungkulan.[1]
Ayon sa Gamit
Naayon sa sakop o uri ng katuturan ang mga pangalan. Maaari itong tahas, basal, hango, lansak o patalinghaga.
- Tahas - pangngalang nararanasan ng isa sa mga limang pandamdam (paningin, pandinig, panlasa, pakiramdam at pang-amoy) at may katangiang pisikal. Halimbawa: tubig, bundok, pagkain
- Basal - pangngalang tumutukoy sa mga kaisipan o konsepto na hindi nararanasan ng limang pandamdam at walang pisikal na katangian. Nasa anyong payak ang lahat ng pangngalan basal. Halimbawa: wika, yaman, buhay
- Lansak (o lansakan) - pangngalang tumutukoy sa isang kalipunan o karamihan. Maaaring maylapi ito o wala. Halimbawa: madla, sangkatauhan, kapuluan
- Hango - pangngalang nakabatay sa isang salitang basal. Halimbawa: kaisipan, salawikain, katapangan
- Patalinghaga - pangngalang hindi tuwirang patungkol sa bagay na pinangangalanan sa halip inihahambing lamang sa bagay na kamukha o katulad lamang. Halimbawa: buwaya (imbis na kurakot), langit (imbis na ligaya), kababuyan (imbis na kasalaulaan) tanga(imbis na mangmang)
- Denominasyon - pangngalang hango at lansak. Halimbawa: blocke, pulutong
Ayon sa kasarian
Masasabing walang partikular na babae o lalaki sa mga pangngalan. Ngunit matutukoy ang kasarian ng pangngalan kapag nilalagyan ng salitang "lalaki" o "babae" bago o pagkatapos ng salitang kinauukulan. Halimbawa: batang babae, batang lalaki, lalaking aso, babaing pusa
Mayroon din namang mga salitang hindi na kailangang lagyan ng mga salitang "lalaki" o "babae" kung likas na matutukoy ang kasarian ng isang pangngalan. Kadalasang matutukoy din ang kasarian sa pangngalan o palayaw. Halimbawa, kadalasang lalaki ang mga pangngalang tunog "o" at babae naman kapag tunog "a". Tingnan ang sumusunod na mga halimbawa:
- Panlalaki - pari, hari, tatay, kuya, manong, tandang (lalaking manok), kalaykan (lalaking kalabaw), atbp.
- Pambabae - madre, reyna, nanay, ate, libay (usang babae), dumalaga (hindi pa nanganganak na babaing hayop), sirena, atbp.
- Di tiyak - tumutukoy sa ngalang maaring babae o lalaki - magulang,pinsan, bata, kaibigan, atbp.
- Walang Kasarian - ngalang tumutukoy sa bagay na walang buhay - bagay, laruan, mesa, sasakyan,manika, atbp.
Ayon sa kailanan
Tungkol naman sa bilang kung isahan, maramihan, o lansakan ang kailanan ng pangngalan.
- Isahan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na si, ni, o kay kapag mga tao ang tinutukoy, at ang, ng (nang), o sa kapag mga pangngalang pambalana. Ginagamit din ang pamilang isang o sang, sam, at son na mga hangong salita nito. Halimbawa: Ang burol ay isang anyong lupa.
- Dalawahan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na sina, nina, kina, at ang mga (manga, ng mga, sa mga) at gumagamit din ng mga pamilang nagmula sa dalawa. Halimbawa: Sina Roberto at Rowena ang bumato sa mga ibong lumilipad.
- Maramihan - pangngalan na pinagsama-sama ang mga bagay na magkakatulad. Kadalasang may magkabilang panlapi itong "ka" at "an" o "han". Halimbawa: kabahayan, kabukiran, Kabisayaan
Tuwiran (ang) | Hindi tuwiran (ng) | Pahilig (sa) | |
---|---|---|---|
Karaniwang isahan | ang, 'yung (iyong) | ng, n'ung (niyong) | sa |
Karaniwang pangmaramihang | ang mgá, 'yung mgá (iyong mgá) | ng mgá, n'ung mgá (niyong mgá) | sa mgá |
Personal na isahan | si | ni | kay |
Personal na pangmaramihang | sina | nina | kina |
Common Noun Affixes
ka- | indicating a companion or colleague |
ka- -an | collective or abstract noun |
pan- | denoting instrumental use of the noun |
Ayon sa kalikasan
Maaaring iuri ang pangngalan sa kalikasan o pinagmulan nito.
- Likas - pangngalang natural na sa isang bagay at kadalasang hango sa kalikasan. Halimbawa: apoy, lindol, ligaya
- Likha - pangangalang hinango ng mga dalubhasa dahil sa pangangailangan. Maaaring bagong likha at lumang salita na may bagong kahulugan ang pangngalan na ito. Halimbawa: agham, talatinigan, sining
- Ligaw - pangngalang hiniram o hinango mula sa mga salitang banyaga. Halimbawa: demokrasya, relihiyon, butones
Ayon sa lapi
Tungkol paglalapi ang kaanyuan ng pangngalan.
- Payak - pangngalang hindi inuulit, walang panlapi, o katambal. Halimbawa: talumpati, watawat, ligalig
- Maylapi - pangngalang binubuo ng salitang-ugat na may panlapi sa unahan, gitna, hulihan o magkabila. Halimbawa: sinigang, inihaw, tindahan, palakasan
- Inuulit - pangngalang inuulit na maaaring may panlapi o salitang-ugat lamang. Halimbawa: tau-tauhan, bagay-bagay, bali-balita
- Tambalan - pangngalang binubuo ng dalawang salitang magkaiba na pinagsasama upang maging isa at may gitling sa pagitan nito. Halimbawa: kisap-mata, bahay-kubo, bantay-salakay, bukas-palad
Ayon sa katungkulan
Sa karaniwang katungkulan sa pangungusap, nagiging simuno o layunin ang isang pangngalan. Subalit maaaring gumanap din ang pangngalan bilang pagka-pandiwa, pagka-pandiwari, pagka-pang-uri, pagka-pang-abay at iba pa sa tulong ng ilang panlapi o pananalita.
Nasa sumusunod ang ilang mga halimbawa:
- Pangngalang malapang-uri - nagbibigay ng tiyak na kaurian kapag pinagsama sa kapuwa pangngalan. Halimbawa: Andres Bonifacio, Kay Huseng Batute, dalagang anak, baboy-ramo
- Pangngalang malapandiwa - gumaganap bilang isang pandiwa na nagsisimula sa "pa", "pag", "pang", "paki" o mga iba't ibang anyo nito at may kasamang "an" o "han". Halimbawa: Ang pahayag (ipinahayag) ng Senador ay mahalaga sa bayan.
- Pangngalang malapandiwari - kung ang pagganap ay alangang pandiwa at alangang pang-uri. Matitiyak kung malapandiwari ang pangngalan sa pagtatanong ng "ano ang...?" Halimbawa: Ano ang dala (dinala) mo? Ang dala ko ay...
- Pangngalang malapang-abay - kadalasang nauukol sa panahon na bahagi ng isang araw o gabi. Halimbawa: Nilalagnat sa hapon ang may tuberkulosis.