Wikang Latin

Latin
Latina
Bigkas	/laˈtiːna/
Katutubo sa	Kanlurang Mediteraneo
Mga natibong tagapagsalita	Katutubo: wala Pangalawang wika sa pagslita: tinatayang nasa 5,000 Pangalawang wika sa pagsulat: tinatayang nasa 25,000
Pamilya	Indo-Europeo Italiko Latinopaliskano Latin
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa	Lungsod ng Vaticano
Pinapamahalaan ng	Opus Fundatum Latinitas (Simbahang Katoliko)
Mga kodigong pangwika
ISO 639-1	la
ISO 639-2	lat
ISO 639-3	lat

Ang Latin ay isang wikang Indo-Europeo na unang sinalita sa rehiyong pumapalibot sa Lungsod ng Roma na tinatawag na Latium. Nagkamit ito ng dakilang kahalagahan bilang opisyal na wika ng Imperyong Romano. Ang lahat ng mga wikang Romans, tulad ng Kastila, Pranses, Portuges, Italyano, at Romaniano, ay umapo mula sa Latin, at mahahanap ang maraming mga salitang batay sa Latin sa iba pang mga makabagong wika tulad ng Inggles (madalas sa pamamagitan ng French) at pati na rin ang mga katutubong wika ng Pilipinas (madalas sa pamamagitan ng Kastila). Ang alpabetong Latin, hango sa sinaunang alpabetong Italiko na sa huli rin ay hango sa alpabetong Griyego, ang nananatiling pinakaginagamit na alpabeto sa daigdig. Bukod dito ang Latin ang lingua franca, ang wika ng agham at politika, ng Kanluraning daigdig ng higit 1000 taon, pinalitan pagkatapos ng French noong ika-18 dantaon at ng Inggles noong ika-19 dantaon. Nananatili ang Lating Pansimbahan (Latina Ecclesiastica) bilang pormal na wika ng Simbahang Katoliko at, hanggang sa ngayon, ang opisyal na wika ng Vaticano. Ginamit ng Simbahan ang Latin bilang pangunahing banal na wika hanggang noong Ikalawang Kapulungang Vaticano noong dekada 1960. Ginagamit pa rin (hango sa mga ugat na Griyego) ang Latin upang ipagkaloob ang mga pangalang ginagamit sa siyentipikong pagsasauri ng mga bagay na may buhay. Ang makabagong pag-aaral ng Latin, kasama ng Griyego, ay kilala bilang mga Klasik.

Tala ng mga titik at ponema

Sumusunod ang isang tala ng mga titik at ponema wikang Latin. Alang-alang sa katumpakan, gamitin sa halip ng kinagawiang gabay sa pagbaybay sa Tagalog na Wikipedia ang IPA maliban na lang kung banggitin na hindi.

A (maikli)	[ʌ]	(tulad ng Inggles na ‘but’)
A (mahaba)	[aː]	(tulad ng ‘sakop’)
AE	[aj]	(tulad ng ‘maya’)
B	[b]	(tulad ng ‘bata’)
C	[k]	(tulad ng ‘kasapi’)
CH	[kʰ]	(tulad ng Inggles na ‘cake’; malapit sa ‘dukha’)
D	[d]	(tulad ng ‘dalisay’)
E (maikli)	[ɛ]	(tulad ng ‘kompyuter’)
E (mahaba)	[eː]	(tulad ng French na ‘été’, ng Aleman na ‘Leben’, o ng Bisayang bigkas ng Filipinong E/I)
EI	[ej]	(tulad ng ‘okey’)
EU	[ew]	(tulad ng Kastilang ‘europeo’; malapit sa ‘ewan’)
F	[f]	(tulad ng ‘Filipino’)
G	[g]	(tulad ng ‘gawa’)
GN	[ŋn]	(tulad ng ‘pangnakaraan’)
H	[h]	(tulad ng ‘hawak’)
I (maikli)	[ɪ]	(tulad ng Inggles na ‘pit’)
I (mahaba)	[iː]	(tulad ng ‘kilos’)
J	[j]	(tulad ng ‘yugto’)1
K	[k]	(tulad ng C; madalang gamitin sa Latin)
L	[l]	(tulad ng ‘laro’)
M	[m]	(tulad ng ‘madla’)
N	[n]	(tulad ng ‘niyog’; bago ng C, G, o Q, bilang /ŋ/ ng ‘sangay’)
O (maikli)	[ɔ]	(tulad ng ‘Ano?’)
O (mahaba)	[oː]	(tulad ng French na ‘eau’, ng Aleman na ‘wo’, o ng Bisayang bigkas ng Filipinong O/U)
OE	[oj]	(tulad ng ‘Oy!’)
P	[p]	(tulad ng ‘payak’)
PH	[pʰ]	(tulad ng Inggles na ‘pit’)
QU	[kʷ]	(medyo kasintulad ng ‘pakwan’)
R	[ɾ]	(tulad ng ‘sarap’)
S	[s]	(tulad ng ‘sarap’)
T	[t]	(tulad ng ‘talampas’)
TH	[tʰ]	(tulad ng Inggles na ‘tin’; malapit sa “bathala’)
U (maikli)	[ʊ]	(tulad ng Inggles na ‘foot’)
U (mahaba)	[uː]	(tulad ng ‘pusa’)
V	[w]	(tulad ng ‘kawani’)
X	[ks]	(tulad ng ‘paksa’)
Y (maikli)	[ʏ]	(tulad ng Aleman na ‘lücke’)
Y (mahaba)	[yː]	(tulad ng Aleman na ‘übermensch’)
Z	[z]	(tulad ng Inggles na ‘zoo’)

Hindi ipinagtatangi ng palabaybayang Latin ang mga maiikli at mahahabang patinig; sa makabagong gamit, maaaring markahan ng makrons (ā, ē, ī, ō, ū, ȳ) ang mga mahahabang patinig.

Para sa baybay ng Simbahang Katoliko ng Latin, tingnan ang Lating Pansimbahan.

¹ Sa gitna ng dalawang patinig, doble ang papel na ginagampanan ng titik J: bilang katinig at bilang tagapagbuo ng kambal-patinig (diphthong) kasama ng naunang patinig. Halimbawa (gamit ang sistemang panggabay sa Tagalog na Wikipedia), major (baybay /máy·yor/), cujus (/kwí·yus/), rejectus (rey·yék·tus).

Mga salita

• tatay : pater
• nanay : mater
• ako : ego
• ikaw : tu
• multa : multa (Ingles, penalty, fine)
• diwata : nympha, diva
• bula : bulla (Ingles, bubble)
• kapit : aprehendere (Ingles, grasp), capere
• sabon : sapo
• diyos : deus
• Wow! : Babae!/Hercle!
• Hello, kumusta? : Salve, ut vales?
• Saan ka pupunta? : Quo vadis?
• kutis/balat : cutis
• grabe : gravis
• sana : utinam. (Sana dumating sya: Utinam veniat is. Sana sinabi mo kaagad:Utinam dixeris protinus. )
• isa : uno
• itoh : iste
• tinapay : pan
• dalawa : duo
• tatlo : tri
• lima : quinque
• walo : octo
• pera : pecunia
• paa  : pes
• paki : 'Si vobis / tibi placeat...' (Ingles, please)
• mata : oculus
• tenga : auris
• ilong : nasus
• kamay : manus
• at : ac, et
• ngunit : at/sed
• kasi/dahil : quoniam/quod
• oo : ita
• o  : aut
• hindi : non
• apoy : ignus
• tubig : aqua
• lupa : terra
• hangin : ventum
• salaysay/kasaysayan : historia
• usapan : recensere
• paanyaya : invitatio
• abuloy : donatio
• halamanan : hortum
• salamat : gratias

Mga halimbawa ng mga parirala at pangungusap

• Veni vedi vici : dumating ako, nakita ko, sinakop ko
• pax et bonum : kapayapaan at kabutihan
• Senatus Populusque Romanus (SPQR) : Ang senado at sambayanang Romano
• alea iacta est : ang betu-beto ay naitapon na
• Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum (mas kilala sa inisyal nito na INRI) : Hesus ng Nazareno, Hari ng mga Hudyo

Tingnan din

• Tala ng mga pariralang Latin
• Lating Pansimbahan
• Alpabetong Latin
• Romanisasyon

Ang lathalaing ito na tungkol sa Wika ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.