Seudosiyensiya
Ang seudosiyensya (Kastila: pseudociencia; Ingles: pseudoscience; mula sa Griyego: Ψευδοεπιστήμη (Psevdoepistími) na nangangahulugang "agham na bulaan") ay isang pahayag (claim), paniniwala (belief), o kaugalian (practice) na ipiniprisentang pang-agham, ngunit hindi sumunod sa mga pang-agham na pamamaraan.[1] Ang isang sangay, pagsasanay, o kalipunan ng kaalaman ay maaaring makatwirang matawag na pseudoscientific kapag ito ay ipiniprisentang kapareho sa mga kaugalian ng makaagham na pananaliksik, ngunit bigo itong matugunan ang mga kaugaliang iyon.[2]
Ang pseudoscience ay madalas na nailalarawan sa mga sumusunod: pasalungat, malabis o hindi mapatunayang pahayag; labis na pananalig sa pagkumpirma sa halip na ang mahigpit na pagtatangka sa pagpapabulaan; kakulangan ng pagiging bukas sa pagsusuri ng iba pang eksperto sa field; at ang kawalan ng sistema ng mga kasanayan sa makatwirang pagbuo ng teorya. Ang terminong pseudoscience ay madalas na itinuturing na nakakasira[3] dahil ito ay nagmumungkahi ng ang isang bagay ay hindi tumpak o mapaglinlang na inilalarawan bilang agham. Alinsunod dito, ang mga sinasabing nagsasanay o nagtataguyod ng pseudoscience ay madalas na nilalaban ang ganitong mga paglalarawan.[4]
Ang agham ay maibubukod sa pahayag (revelation), teolohiya, o kabanalan (spirituality) dahil nag-aalok ito ng kaalaman (insight) sa pisikal na mundo na nakuha sa pamamagitan ng empirikal na pananaliksik at pagsubok.[5] Sa mga karaniwang paniniwala sa mga popular na agham (popular science) ay hindi maaaring matugunan ang mga pamantayan ng agham.[6] Maaring pinapalabo ng "pop science" ang dibisyon ng agham at pseudoscience sa masa, at maaari ring kasangkot ang science fiction.[6] Ang paniniwalang pseudoscientific ay laganap, kahit na sa mga guro ng agham at editor ng pahayagan.[7]
Ang paghihiwalay sa pagitan ng agham at pseudoscience ay implikasyong pilosopiko at pang-agham.[8] Ang pagtukoy sa pagkakaiba ng science mula sa pseudoscience may praktikal na implikasyon sa pangangalaga ng kalusugan, dalubhasang patotoo (expert testimony), patakaran sa kapaligiran, at edukasyon pang-agham.[9] Ang pagtatangi sa katototahan at teoryang makaagham mula sa paniniwalang pseudoscientific tulad ng matatagpuan sa astrolohiya, alchemy, medikal na pandaraya (medical quakery), paniniwalang occult, at creation science[9] na sinamahan ng konseptong pang-agham, ay bahagi ng edukasyong pang-agham at scientific literacy.[10]
Mga larangan ng tinuturing na seudosiyensya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Parasikolohiya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang parasikolohiya ay ang pag-aaral ng mga kababalaghang sikiko. Ang mga penomenang ito ay kinasasangkutan ng pagpapalitan ng impormasyon sa pagitan ng isang tao at ng kapaligiran, na hindi ginagamitan ng limang mga pandama. Kabilang dito ang persepsiyong ekstrasensoryo (katulad ng telepatiya), impluwensiya ng isipan sa materya (sikokinesis), maanomalyang mga karanasan (katulad ng mga karanasan sa dating buhay at mga karanasan ng halos pagsapit ng kamatayan) at mga aparisyon.
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ "Wordnik, pseudoscience".
- ↑ Cover JA, Curd M (Eds, 1998) Philosophy of Science: The Central Issues, 1–82.
- ↑ Hill, Sharon (Enero 30, 2013). "The Trouble with Pseudoscience—It Can Be a Catastrophe". Skeptical Inquirer. Nakuha noong Abril 25, 2015.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(tulong); Invalid|ref=harv(tulong); Italic or bold markup not allowed in:|publisher=(tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Hansson, Sven Ove (2008). "Science and Pseudoscience Section 2: The "science" of pseudoscience". Stanford Encyclopedia of Philosophy.
{{cite web}}: Invalid|ref=harv(tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Gould, Stephen Jay (1997). "Nonoverlapping magisteria". Natural History. Inarkibo mula sa orihinal noong 2017-01-04. Nakuha noong 2016-04-29.
{{cite web}}: Invalid|ref=harv(tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 6.0 6.1 Pendle, George. "Popular Science Feature – When Science Fiction is Science Fact". Inarkibo mula sa orihinal noong 2006-02-14. Nakuha noong 2016-04-29.
{{cite web}}: Invalid|ref=harv(tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) Maling banggit (Invalid na<ref>tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang "Pendle" na may iba't ibang nilalaman); $2 - ↑ Art Hobson (2011). "Teaching Relevant Science for Scientific Literacy" (PDF). Journal of College Science Teaching. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2011-08-24. Nakuha noong 2016-04-29.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Imre Lakatos, Science and Pseudoscience, Science and Pseudoscience (transcript), Dept of Philosophy, Logic and Scientific Method, 1973.
- ↑ 9.0 9.1 Hansson, Sven Ove (September 3, 2008).
- ↑ Hurd PD (Hunyo 1998). "Scientific Literacy: New Minds for a Changing World". Science Education. 82 (3): 407–416. doi:10.1002/(SICI)1098-237X(199806)82:3<407::AID-SCE6>3.0.CO;2-G.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)