Sulat Tagbanwa
Ang Tagbanwa ay isa sa mga kaparaanan ng pagsusulat na katutubo sa Pilipinas, na ginagamit ng mga Tagbanwa at mga Palawano bilang kanilang katutubong sistema ng pagsusulat at iksrip.[1]
| Sulat Tagbanwa ᝦᝪᝯ | |
|---|---|
 | |
| Uri | Abugida |
| Mga wika | Mga wikang Palawano |
| Panahon | s. 1300–kasalukuyan |
| Mga magulang na sistema | |
| Mga kapatid na sistema | In the Philippines: Sulat Tagalog Sulat Buhid Sulat Hanunuo Sulat Kulitan Sa mga ibang bansa: Balines Batak Habanes Lontara Sundanes Rencong Rejang |
| ISO 15924 | Tagb, 373 |
| Direksyon | Kaliwa-kanan |
| Alyas-Unicode | Tagbanwa |
| Unicode range | U+1760–U+177F |
Namamatay ang mga wikang Tagbanwa (Aborlan, Calamian at Sentral), na mga wikang Austronesyo na may halos 25,000 kabuuang nagsasalita sa gitnang at hilagang bahagi ng Palawan, dahil ang mga kabataan ng Tagbanwa ay nag-aaral at gumagamit ng mga di-tradisyonal na wika, tulad ng Cuyonon at Tagalog, at sa gayon ay umuunti ang kanilang kaalaman ng kanilang sariling katutubong pamanang pangkultura. Mayroong mga panukala upang muling pasiglahin ang sulat sa pagtuturo nito sa mga pampublikong at pribadong paaralan na may mga populasyon ng Tagbanwa.[2]
Pinagmulan[baguhin | baguhin ang batayan]
Ginamit ang Tagbanwa sa Pilipinas hanggang ika-17 siglo. Malapit na kaugnayan sa Baybayin, pinaniniwalaan na nanggaling ito mula sa sulat Kawi ng Java, Bali at Sumatra, na nagmula naman sa sulat Pallava, isa sa mga katimugang Indiyanong sulat na nagmula sa Brahmi.[3]
Mga katangian[baguhin | baguhin ang batayan]
Ang Tagbanwa ay isang alpasilabaryo kung saan ang bawat katinig ay may likas na pantig /a/. Ipinapahiwatig ang mga ibang patinig sa pamamagitan ng tuldik sa itaas (para sa /i/) o sa ibaba (para sa /u/) ng katinig.[4] Kinakatawan ang mga patinig sa simula ng mga pantig ng kani-kanilang mga nag-iisang titik. Ang mga pantig na nagwawakas sa katinig ay isinusulat nang walang huling katinig.[5] Naiiba ang Tagbanwa sa Baybayin sa mga hugis ng iilang mga titik, tulad ng ‹k› at ‹w› na ibang-iba sa mga ibang uri ng Baybayin.[1]
Ayon sa kaugalian, isinusulat ang Tagbanwa sa kawayan sa mga patayo na tudling mula ibaba pataas at mula kaliwa pakanan. Gayunpaman, binabasa ito mula kaliwa pakanan sa mga pahalang na linya.[3]
|
Mga patinig[baguhin | baguhin ang batayan]
| Mga Patinig ng Tagbanwa[5] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Initial | Dumidepende | ||||
| Transkripsyon | a | i | u | i | u |
| Titik | ᝠ | ᝡ | ᝢ | ᝲ | ᝳ |
Mga katinig[baguhin | baguhin ang batayan]
| Mga Pantig ng Tagbanwa[5] | ||||||||||||||||
| Transkripsyon | k | g | ng | t | d | n | p | b | m | y | l | w | s | |||
| Katinig + a | ᝣ | ᝤ | ᝥ | ᝦ | ᝧ | ᝨ | ᝩ | ᝪ | ᝫ | ᝬ | ᝮ | ᝯ | ᝰ | |||
| Katinig + i | ᝣᝲ | ᝤᝲ | ᝥᝲ | ᝦᝲ | ᝧᝲ | ᝨᝲ | ᝩᝲ | ᝪᝲ | ᝫᝲ | ᝬᝲ | ᝮᝲ | ᝯᝲ | ᝰᝲ | |||
| Katinig + u | ᝣᝳ | ᝤᝳ | ᝥᝳ | ᝦᝳ | ᝧᝳ | ᝨᝳ | ᝩᝳ | ᝪᝳ | ᝫᝳ | ᝬᝳ | ᝮᝳ | ᝯᝳ | ᝰᝳ | |||
Gumagamit ang Tagbanwa ng solong (᜵) at dobleng (᜶) pananda.[5]
Ibalnan[baguhin | baguhin ang batayan]
Noong ika-20 siglo, kinuha ang sulat na ito mula sa mga Tagbanwa ng mga Palawano dako pa sa katimugan ng pulo.[1] 'Ibalnan' ang tawag sa sulat na ito at ulit ang tawag sa pananda ng patinig.[6]
Unicode[baguhin | baguhin ang batayan]
Idinagdag ang sulat Tagbanwa sa Pamantayang Unicode noong Marso, 2002 sa paglabas ng bersyong 3.2.
Ang bloke ng Tagbanwa sa Unicode ay U+1760–U+177F:
| Tagbanwa[1][2] Ang opisyal na pangkodigong talangguhit ng Unicode Consortium (PDF) | ||||||||||||||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
| U+176x | ᝠ | ᝡ | ᝢ | ᝣ | ᝤ | ᝥ | ᝦ | ᝧ | ᝨ | ᝩ | ᝪ | ᝫ | ᝬ | ᝮ | ᝯ | |
| U+177x | ᝰ | ᝲ | ᝳ | |||||||||||||
| Talababa | ||||||||||||||||
Tingnan din[baguhin | baguhin ang batayan]
Talasanggunian[baguhin | baguhin ang batayan]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Miller, Christopher (2014). "A survey of indigenous scripts of Indonesia and the Philippines". Nakuha noong 21 May 2020. Cite journal requires
|journal=(tulong) - ↑ http://newsinfo.inquirer.net/985669/protect-all-ph-writing-systems-heritage-advocates-urge-congress
- ↑ 3.0 3.1 Omniglot: Tagbanwa. Accessed October 13, 2016.
- ↑ Everson, Michael (1998-11-23). "N1933 Revised proposal for encoding the Philippine scripts in the UCS" (PDF).
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "Chapter 17: Indonesia and Oceania" (PDF). Unicode Consortium. March 2020.
- ↑ "Palawano B Dictionary". Nakuha noong 26 May 2020.