Sulat Tagbanwa

Sulat Tagbanwa
ᝦᝪᝯ
Sulat Tagbanwa; ᝦᝪᝯ
Uri	Abugida
Mga wika	Mga wikang Palawano
Panahon	s. 1300–kasalukuyan
Mga magulang na sistema	Sulat Proto-Sinaitiko Alpabetong Penisyo Alpabetong Aramaiko Brāhmī Pallava Lumang Kawi Baybayin Sulat Tagbanwa; ; ; ; ; ; ;
Mga kapatid na sistema	In the Philippines:; Sulat Tagalog; Sulat Buhid; Sulat Hanunuo; Sulat Kulitan; Sa mga ibang bansa:; Balines; Batak; Habanes; Lontara; Sundanes; Rencong; Rejang
ISO 15924	Tagb, 373
Direksyon	Kaliwa-kanan
Alyas-Unicode	Tagbanwa
Lawak ng Unicode	U+1760–U+177F

Posibleng kailanganin niyo po ang suporta sa pag-render sa mga ito para po maipakita nang maayos ang mga pambihirang titik ng Unicode sa artikulong ito.

Ang Tagbanwa ay isa sa mga kaparaanan ng pagsusulat na katutubo sa Pilipinas, na ginagamit ng mga Tagbanwa at mga Palawano bilang kanilang katutubong sistema ng pagsusulat at iksrip.^[1]

Namamatay ang mga wikang Tagbanwa (Aborlan, Calamian at Sentral), na mga wikang Austronesyo na may halos 25,000 kabuuang nagsasalita sa gitnang at hilagang bahagi ng Palawan, dahil ang mga kabataan ng Tagbanwa ay nag-aaral at gumagamit ng mga di-tradisyonal na wika, tulad ng Cuyonon at Tagalog, at sa gayon ay umuunti ang kanilang kaalaman ng kanilang sariling katutubong pamanang pangkultura. Mayroong mga panukala upang muling pasiglahin ang sulat sa pagtuturo nito sa mga pampublikong at pribadong paaralan na may mga populasyon ng Tagbanwa.^[2]

Pinagmulan

Ginamit ang Tagbanwa sa Pilipinas hanggang ika-17 siglo. Malapit na kaugnayan sa Baybayin, pinaniniwalaan na nanggaling ito mula sa sulat Kawi ng Java, Bali at Sumatra, na nagmula naman sa sulat Pallava, isa sa mga katimugang Indiyanong sulat na nagmula sa Brahmi.^[3]

Mga katangian

Ang Tagbanwa ay isang alpasilabaryo kung saan ang bawat katinig ay may likas na pantig /a/. Ipinapahiwatig ang mga ibang patinig sa pamamagitan ng tuldik sa itaas (para sa /i/) o sa ibaba (para sa /u/) ng katinig.^[4] Kinakatawan ang mga patinig sa simula ng mga pantig ng kani-kanilang mga nag-iisang titik. Ang mga pantig na nagwawakas sa katinig ay isinusulat nang walang huling katinig.^[5] Naiiba ang Tagbanwa sa Baybayin sa mga hugis ng iilang mga titik, tulad ng ‹k› at ‹w› na ibang-iba sa mga ibang uri ng Baybayin.^[1]

Ayon sa kaugalian, isinusulat ang Tagbanwa sa kawayan sa mga patayo na tudling mula ibaba pataas at mula kaliwa pakanan. Gayunpaman, binabasa ito mula kaliwa pakanan sa mga pahalang na linya.^[3]

Mga patinig

Mga Patinig ng Tagbanwa^[5]
	Initial			Dumidepende
Transkripsyon	a	i	u	i	u
Titik	ᝠ	ᝡ	ᝢ	ᝲ	ᝳ

Mga katinig

Mga Pantig ng Tagbanwa^[5]
Transkripsyon	k	g	ng	t	d	n	p	b	m	y	l	w	s
Katinig + a	ᝣ	ᝤ	ᝥ	ᝦ	ᝧ	ᝨ	ᝩ	ᝪ	ᝫ	ᝬ	ᝮ	ᝯ	ᝰ
Katinig + i	ᝣᝲ	ᝤᝲ	ᝥᝲ	ᝦᝲ	ᝧᝲ	ᝨᝲ	ᝩᝲ	ᝪᝲ	ᝫᝲ	ᝬᝲ	ᝮᝲ	ᝯᝲ	ᝰᝲ
Katinig + u	ᝣᝳ	ᝤᝳ	ᝥᝳ	ᝦᝳ	ᝧᝳ	ᝨᝳ	ᝩᝳ	ᝪᝳ	ᝫᝳ	ᝬᝳ	ᝮᝳ	ᝯᝳ	ᝰᝳ

Gumagamit ang Tagbanwa ng solong (᜵) at dobleng (᜶) pananda.^[5]

Ibalnan

Ang alpabetong Ibalnan

Noong ika-20 siglo, kinuha ang sulat na ito mula sa mga Tagbanwa ng mga Palawano dako pa sa katimugan ng pulo.^[1] 'Ibalnan' ang tawag sa sulat na ito at ulit ang tawag sa pananda ng patinig.^[6]

Unicode

Idinagdag ang sulat Tagbanwa sa Pamantayang Unicode noong Marso, 2002 sa paglabas ng bersyong 3.2.

Ang bloke ng Tagbanwa sa Unicode ay U+1760–U+177F:

Tagbanwa^[1]^[2] Ang opisyal na pangkodigong talangguhit ng Unicode Consortium (PDF)
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
U+176x	ᝠ	ᝡ	ᝢ	ᝣ	ᝤ	ᝥ	ᝦ	ᝧ	ᝨ	ᝩ	ᝪ	ᝫ	ᝬ		ᝮ	ᝯ
U+177x	ᝰ		ᝲ	ᝳ
Talababa 1.^ Pagsapit ng bersyong 13.0 ng Unicode 2.^ Ipinapahiwatig ng mga kulay-abo na puwang ang mga di-itinalagang puntos ng kodigo

Tingnan din

Mga sanggunian

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Miller, Christopher (2014). "A survey of indigenous scripts of Indonesia and the Philippines". Nakuha noong 21 Mayo 2020. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ http://newsinfo.inquirer.net/985669/protect-all-ph-writing-systems-heritage-advocates-urge-congress
↑ ^3.0 ^3.1 Omniglot: Tagbanwa. Accessed October 13, 2016.
↑ Everson, Michael (1998-11-23). "N1933 Revised proposal for encoding the Philippine scripts in the UCS" (PDF).{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 "Chapter 17: Indonesia and Oceania" (PDF). Unicode Consortium. Marso 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "Palawano B Dictionary". Nakuha noong 26 Mayo 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

Mga kawing panlabas

Font ng Tagbanwa

[miller-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Miller, Christopher (2014). "A survey of indigenous scripts of Indonesia and the Philippines". Nakuha noong 21 Mayo 2020. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

[newsinfo-2] ttp://newsinfo.inquirer.net/985669/protect-all-ph-writing-systems-heritage-advocates-urge-congress

[omni-3] 3.0 ^3.1 Omniglot: Tagbanwa. Accessed October 13, 2016.

[4] Everson, Michael (1998-11-23). "N1933 Revised proposal for encoding the Philippine scripts in the UCS" (PDF).{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[UniStdIndonesiaAndOceania-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 "Chapter 17: Indonesia and Oceania" (PDF). Unicode Consortium. Marso 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[6] "Palawano B Dictionary". Nakuha noong 26 Mayo 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]