Agusan (lalawigan)

Lalawigan ng Agusan
Province of Agusan
	Lalawigan ng Agusan; Province of Agusan
	Dating lalawigan ng Pilipinas
Kabisera	Butuan
Panahon sa kasaysayan	Panahong ng pananakop ng Amerikano sa Pilipinas
Ngayon bahagi ng	Agusan del Norte, Agusan del Sur, Bukidnon, Lungsod ng Butuan

Ang Agusan ay dating lalawigan sa Pilipinas na umiral mula noong 1911^[1] ng Philippine Commission nang ihiwalay ito sa Surigao hanggang 1967 nang hatiin ito sa Agusan del Norte at Agusan del Sur.

Kasaysayan

Ihinawalay ang Agusan, na noo'y tinatawag na Butuan sa lalawigan ng Surigao noong Agosto 1911 sa bisa ng Batas Blg. 1693.^[2] ng Philippine Commission. Binuo ang Agusan ng mga sub-probinsiya ng Butuan at Bukidnon. Noong 1914, isinama sa Departamento ng Mindanao at Sulu ang Agusan, kasabay ng paghiwalay ng sub-probinsiya ng Bukidnon na naging isang ganap na lalawigan.

Paghahati

Noong Hunyo 17, 1967, naisabatas ang Batas Republika Blg. 4979^[3] na naglalayong hatiin ang Agusan sa Agusan del Norte at Agusan del Sur. Noong Nobyembre 14, 1967 niratipikahan sa isang plebisito ang nasabing batas.^[4] Makaraan ang halos dalawang buwan, noong Enero 5, 1968, pinroklama ang dalawang bagong lalawigan na epektibong nagbuwag sa lalawigan ng Agusan.^[5]^[1] Binuo ang Agusan del Norte ng mga bayan ng Carmen, Nasipit, Buenavista, Cabadbaran, Tubay, Jabonga, Kitcharao at Las Nieves, samantalang ang Agusan del Sur ay binuo ng mga bayan ng Bayugan, Esperanza, Prosperidad, San Francisco, Bunawan, Talacogon, La Paz, Loreto, Veruela, at Santa Josefa. Ang Lungsod ng Butuan at Prosperidad ang nagsilbing kabisera ng Agusan del Norte at Agusan del Sur, ayon sa pagkakasunod.

Pamahalaan

Gobernador

Mga sanggunian

↑ ^1.0 ^1.1 "Historical Development" (sa wikang Ingles). Province of Agusan del Norte. Nakuha noong Setyembre 29, 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "Acts of the Philippine Commission, no.1-1800" (sa wikang Ingles). Nakuha noong Setyembre 29, 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "Republic Act No. 4979" (sa wikang Ingles).
↑ "Agusan del Sur provincial capitol" (sa wikang Ingles). Filipinas Heritage Library. Nakuha noong Setyembre 29, 2015. This building is located on top of a hill overlooking the Agusan river bank. Agusan became the ninth province to be divided since 1946 and the second whose division was decided by its people in a plebiscite, on November 14, 1967. Agusan del Sur was proclaimed a separate province under R.A. 4979 comprising of 10 towns -- Prosperidad, the capital, Bayugan, Esperanza, San Francisco, Santa Josefa, Talacogon, Loreto, Bunawan, Veruela and La Paz. With a P2 million annual budget, it is rated as a first-class province. The land area is 888,100 hectares; population is 175,549 (1970 Census){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "Executive Summary" (PDF) (PDF) (sa wikang Ingles). Commission on Audit. Nakuha noong Setyembre 29, 2015. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong); |chapter= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)^{[patay na link]}

[ADS-1] 1.0 ^1.1 "Historical Development" (sa wikang Ingles). Province of Agusan del Norte. Nakuha noong Setyembre 29, 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[2] "Acts of the Philippine Commission, no.1-1800" (sa wikang Ingles). Nakuha noong Setyembre 29, 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[3] "Republic Act No. 4979" (sa wikang Ingles).

[4] "Agusan del Sur provincial capitol" (sa wikang Ingles). Filipinas Heritage Library. Nakuha noong Setyembre 29, 2015. This building is located on top of a hill overlooking the Agusan river bank. Agusan became the ninth province to be divided since 1946 and the second whose division was decided by its people in a plebiscite, on November 14, 1967. Agusan del Sur was proclaimed a separate province under R.A. 4979 comprising of 10 towns -- Prosperidad, the capital, Bayugan, Esperanza, San Francisco, Santa Josefa, Talacogon, Loreto, Bunawan, Veruela and La Paz. With a P2 million annual budget, it is rated as a first-class province. The land area is 888,100 hectares; population is 175,549 (1970 Census){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[5] "Executive Summary" (PDF) (PDF) (sa wikang Ingles). Commission on Audit. Nakuha noong Setyembre 29, 2015. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong); |chapter= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)^{[patay na link]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

t u b Mga dating lalawigan, sub-probinsiya, at lungsod ng Pilipinas
Mga lalawigan	Agusan Ambos Camarines Cotabato Davao Ilocos Kalinga-Apayao Lanao Lepanto-Bontoc Maynila Mindoro Misamis Provincia del Moro Morong Negros Negros del Norte Samar Shariff Kabunsuan Surigao Zamboanga
Mga sub-probinsiya^*	Abra (1905–1917)¹ Amburayan (1902–1920)² Apayao (1907–1995)¹ Aurora (1951–1979)¹ Batanes (1907–1909)¹ Benguet (1908–1966)¹ Biliran (1959–1992)¹ Bontoc (1902–1966)³ Bukidnon (1907–1914)¹ Butuan (1907–1914)⁴ Camiguin (1956–1966)¹ Catanduanes (1905–1945)¹ Guimaras (1966–1992)¹ Ifugao (1908–1966)¹ Kalinga (1907–1995)¹ Lepanto (1902–1920)² Marinduque (1907–1920)¹ Masbate (1906–1920)¹ Quirino (1966–1971)¹ Romblon (1907–1917)¹ Siquijor (1907–1971)¹
Mga lungsod	Basilan⁵ Jaro Malawakang Maynila Legazpi⁶ Nueva Cáceres Nueva Segovia
^* Lahat ng mga sub-probinsiya ay pansamantalang binuwag noong pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas (1942–1945). ¹ Ginawang ganap na lalawigan. ² Binuwag at sinanib o sinama sa kalapit na mga lalawigan at/o sub-probinsiya. ³ Naging tanging sub-probinsiya na natitira sa Mountain Province noong 1966, kaya ginamit nito ang pangalan ng sentrong lalawigan. ⁴ Naging tanging sub-probinsiya na natitira sa Agusan noong 1914, kaya ginamit nito ang pangalan ng sentrong lalawigan. ⁵ Itinakda sa pook kabayanan o downtown area ng kasalukuyang Lungsod ng Isabela noong 1973; binuwag noong 1975. ⁶ Ang Lungsod ng Legazpi mula 1948 hanggang 1954 ay binubuo ng kasalukuyang mga teritoryo ng Legazpi at Daraga; binuwag ang lungsod na ito noong 1954 at binalik ang dating mga bahaging bayan nito. Mag-isang magiging lungsod ang Legazpi noong 1959.