Jacob
- Sa ibang pagkakataon, ang Jacob o Jacobo ay katumbas ng pangalang Santiago.
Jacob | |
|---|---|
יַעֲקֹב | |
 Pakikipagbuno ni Jakob sa Anghel, ni Rembrandt | |
| Kapanganakan | 1898 BC |
| Kamatayan | 1751 BC |
| Libingan | Ayon sa kaugalian, ang Kuweba ng mga Patriarch, Hebron 31°31′29″N 35°06′39″E / 31.5247°N 35.1107°E |
| Asawa | |
| Anak |
|
| Magulang | |
| Kamag-anak | |
Jacob ( /ˈdʒeɪkəb/; Hebreo: יַעֲקֹב, Moderno: 
Yaʿaqōv (tulong·impormasyon), Tiberiano: Yaʿăqōḇ; Arabe: يَعْقُوب, romanisado: Yaʿqūb; Griyego: Ἰακώβ, romanisado: Iakṓb),[1] kalaunan ay binigyan ng pangalang Israel, ay itinuturing na isang patriarch ng Israelites at isang mahalagang tao sa Mga relihiyong Abrahamiko, gaya ng Judaismo, Kristiyanismo, at Islam. Unang lumitaw si Jacob sa Aklat ng Genesis, kung saan inilalarawan siya bilang anak ni Isaac at Rebecca, at apo ni Abraham, Sarah, at Betuel. Ayon sa salaysay sa Bibliya, siya ang pangalawang anak ni Isaak, at ang nakatatanda niyang kambal na kapatid ay si Esau. Sinasabing binili ni Jacob ang karapatang pagkapanganay ni Esau at, sa tulong ng kanyang ina, nilinlang ang kanyang tumatandang ama na pagpalain siya sa halip na si Esau.[2] Nang maglaon sa salaysay, kasunod ng matinding tagtuyot sa kanyang tinubuang-bayang Canaan, si Jacob at ang kanyang mga inapo, sa tulong ng kanyang anak na si Joseph (na naging katiwala ng pharaoh), lumipat sa Ehipto kung saan namatay si Jacob sa edad na 147. Siya ay dapat na inilibing sa Kuweba ng Machpelah.
Si Jacob ay nagkaroon ng labindalawang anak sa pamamagitan ng apat na babae, ang kaniyang mga asawa, Leah at Rachel, at ang kaniyang mga asawa, Bilha at Zilpa, na, ayon sa pagkakasunud-sunod ng kanilang kapanganakan, Ruben, Simeon, Levi, Juda, Dan, Naphtali, Gad, Asher, Issachar, Zebulon, Jose, at Benjamin, na lahat sila ay naging mga ulo ng kanilang sariling mga grupo ng pamilya, na kalaunan ay kilala bilang Labindalawang Tribo ng Israel. Nagkaroon din siya ng anak na babae na pinangalanang Dina.[3] Ayon sa Genesis, nagpakita si Jacob ng paboritismo sa kaniyang mga asawa at mga anak, anupat mas pinili niya si Raquel at ang mga anak nito, sina Jose at Benjamin, na nagdulot ng tensyon sa loob ng pamilya—na nagresulta sa pagbebenta sa kanya ng mga nakatatandang kapatid ni Jose sa pagkaalipin.
Ang mga dalubhasa ay mayroong ng di-magkasangayong pananaw tungkol sa pagkamakasaysayan ni Jacob, na siyang pagkairal ay walang katibayan ayon sa katibayang arkeolohikal.
Etimolohiya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ayon sa folk etymology na matatagpuan sa Genesis 25:26, ang pangalang Yaʿaqōv יעקב ay nagmula sa ʿaqev עָקֵב "sakong", dahil si Jacob ay ipinanganak na nakahawak sa sakong ng kanyang kambal na kapatid na lalaki Esau.[4][5] Ang makasaysayang pinagmulan ng pangalan ay hindi tiyak, bagaman ang mga katulad na pangalan ay naitala. Ang Yaqub-Har ay itinala bilang isang pangalan ng lugar sa isang listahan ni Thutmose III (ika-15 siglo BC), at kalaunan bilang nomen ng isang Hyksos pharaoh. Ang mga hieroglyph ay hindi maliwanag, at maaaring basahin bilang "Yaqub-Har", "Yaqubaal", o "Yaqub El". Ang parehong pangalan ay naitala kanina pa, sa c. 1800 BC, sa mga inskripsiyong cuneiform (binabaybay na ya-ah-qu-ub-el, ya-qu-ub-el).[6] Ang mungkahi na ang personal na pangalan ay maaaring paikliin mula sa tambalang pangalan na ito, na isasalin sa "may El protect", ay nagmula kay Bright (1960).[7] Isinasalin ng Septuagint ang pangalang Ιακωβος, mula sa Latin na Jacobus, Ingles na Jacob.
Ang pangalang Israel na ibinigay kay Jacob kasunod ng yugto ng kanyang pakikipagbuno sa anghel (Genesis 32:22–32) ay isinalin sa etimolohiya bilang komposisyon ng אֵל el "god" at ang ugat שָׂרָה śarah "to rule, contend, have kapangyarihan, mangibabaw":[8] שָׂרִיתָ עִם־אֱלֹהִים (KJV: "isang prinsipe ay may kapangyarihan ka sa Diyos"); Bilang kahalili, ang el ay maaaring basahin bilang paksa, para sa pagsasalin ng "El rules/contends/struggles".[9]
Salaysay ng Genesis
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang tala sa bibliya ng buhay ni Jacob ay matatagpuan sa Aklat ng Genesis, mga kabanata 25–50.
Kapanganakan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Si Jacob at ang kanyang kambal na kapatid na si Esau, ay isinilang kina Isaac at Rebecca pagkaraan ng 20 taong pagsasama, nang si Isaac ay 60 taong gulang.[10] Si Rebecca ay hindi komportable sa panahon ng kanyang pagbubuntis at nagtanong sa Diyos kung bakit siya nagdurusa. Natanggap niya ang propesiya na ang kambal ay nag-aaway sa kanyang sinapupunan at patuloy na lalaban sa buong buhay nila, kahit na sila ay naging dalawang magkahiwalay na bansa. Sinabi rin ng hula na "ang isang bayan ay magiging mas malakas kaysa sa ibang mga tao; at ang matanda ay maglilingkod sa nakababata" (Genesis 25:25 KJV).
Nang dumating ang oras ng panganganak ni Rebecca, ang panganay na si Esau ay lumabas na nababalutan ng pulang buhok, na parang nakasuot ng mabalahibong damit, at ang kanyang sakong ay hinawakan ng kamay ni Jacob, ang pangalawa. Ayon sa Genesis 25, pinangalanan nina Isaac at Rebecca ang unang anak na lalaki Hebreo: עשו, Esau.[11] Ang pangalawang anak na pinangalanan nilang יעקב, Jacob (Ya'aqob o Ya'aqov, ibig sabihin ay "tagasalo ng takong", "tagapagpalit", "puller ng paa", "siya na sumusunod sa takong ng isa", mula sa Hebreo: עקב, 'aqab o 'aqav, "hawakan ng sakong", "iwasan", "pagpigil", isang wordplay sa Hebreo: עקבה, 'iqqebah o 'iqqbah, "takong").[12]
Ang mga batang lalaki ay nagpakita ng iba't ibang mga katangian habang sila ay nag-mature. "... at si Esau ay isang tusong mangangaso, isang tao sa parang; ngunit si Jacob ay isang simpleng tao, tumatahan sa mga tolda".[13] Bukod dito, iba-iba rin ang ugali ng kanilang mga magulang sa kanila: "At minahal ni Isaac si Esau, sapagka't kumain siya ng kaniyang karne ng usa: ngunit mahal ni Rebecca si Jacob."[14]
Pagkuha ng pagkapanganay
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sinasabi sa Genesis 25:29–34 ang ulat tungkol sa pagbebenta ni Esau ng kanyang birthright kay Jacob.[15] Ang talatang ito ay nagsasabi na si Esau, pabalik na gutom na gutom mula sa bukid, ay nakiusap kay Jacob na bigyan siya ng ilan sa nilagang ginawa ni Jacob. (Tinawag ni Esau ang ulam bilang "ang parehong pulang lutong iyon", na nagbunga ng kanyang palayaw, Hebreo: אדום ('Edom, ibig sabihin ay "Pula").) Nag-alok si Jacob na bigyan si Esau ng isang mangkok ng nilagang kapalit ng kanyang pagkapanganay, na sinang-ayunan ni Esau.
Pagpapala ni Isaac
[baguhin | baguhin ang wikitext]Habang tumatanda si Isaac, naging bulag siya at hindi tiyak kung kailan siya mamamatay, kaya nagpasiya siyang ibigay sa kanya ang pagkapanganay ni Esau. Hiniling niya na si Esau ay pumunta sa parang kasama ang kanyang mga sandata (pana at busog) upang pumatay ng ilang karne ng usa. Pagkatapos ay hiniling ni Isaac na si Esau ay gumawa ng "masarap na karne" para sa kanya mula sa karne ng usa, ayon sa paraan kung paano siya pinakanasiyahan dito, nang sa gayon ay makakain niya ito at mapagpala si Esau.
Narinig ni Rebecca ang pag-uusap na ito. Iminungkahi na makahulang napagtanto niya na ang mga pagpapala ni Isaac ay mapupunta kay Jacob, dahil sinabihan siya bago ipanganak ang kambal na ang nakatatandang anak na lalaki ay maglilingkod sa nakababata.[16] Binasbasan ni Rebecca si Jacob at mabilis niyang inutusan si Jacob na dalhin ang kanyang dalawang kambing na kambing mula sa kanilang kawan upang siya ang pumalit kay Esau sa paglilingkod kay Isaac at matanggap ang kanyang pagpapala. Nagprotesta si Jacob na makikilala ng kanyang ama ang kanilang panlilinlang dahil si Esau ay mabalahibo at siya mismo ay makinis ang balat. Natatakot siyang isumpa siya ng kanyang ama sa sandaling maramdaman niya ito, ngunit inalok ni Rebecca na kunin ang sumpa, pagkatapos ay iginiit na sundin siya ni Jacob.[17] Ginawa ni Jacob ang itinuro ng kanyang ina at, nang bumalik siya kasama ang mga bata, ginawa ni Rebecca ang masarap na karne na gusto ni Isaac. Bago niya ipadala si Jacob sa kanyang ama, binihisan niya siya ng mga kasuotan ni Esau at naglagay ng balat ng kambing sa kanyang mga braso at leeg upang gayahin ang mabalahibong balat.
Nagkunwari bilang si Esau, pumasok si Jacob sa silid ni Isaac. Nagulat na nakabalik kaagad si Esau, tinanong ni Isaac kung paano naging mabilis ang pangangaso. Sumagot si Jacob, "Dahil dinala ito sa akin ng Panginoon mong Diyos." Rashi, sabi ng mga hinala ni Isaac ay lalong napukaw, dahil hindi kailanman ginamit ni Esau ang personal na pangalan ng Diyos.[18] Hiniling ni Isaac na lumapit si Jacob para maramdaman niya ito, ngunit ang mga balat ng kambing ay parang mabalahibo na balat ni Esau. Nalilito, napabulalas si Isaac, "Ang tinig ay tinig ni Jacob, ngunit ang mga kamay ay mga kamay ni Esau!"[19] Hiniling ni Isaac na lumapit si Jacob upang madama niya ito, ngunit ang mga balat ng kambing ay parang mabalahibo na balat ni Esau. Nalilito, sinabi ni Isaac, "Ang tinig ay tinig ni Jacob, ngunit ang mga kamay ay mga kamay ni Esau!"[20] Sinusubukan pa ring makuha ang katotohanan, direktang tinanong siya ni Isaac, "Ikaw ba ang aking anak na si Esau?" at simpleng sumagot si Jacob, "Ako nga." Si Isaac ay nagpatuloy na kumain ng pagkain at uminom ng alak na ibinigay sa kanya ni Jacob, at pagkatapos ay sinabi sa kanya na lumapit at humalik sa kanya. Habang hinahalikan ni Jacob ang kanyang ama, naamoy ni Isaac ang mga damit na pag-aari ni Esau at sa wakas ay tinanggap na ang taong nasa harap niya ay si Esau. Pagkatapos, binasbasan ni Isaac si Jacob ng pagpapalang para kay Esau. Ang Genesis 27:28–29 ay nagsasaad ng pagpapala ni Isaac: "Kaya't bigyan ka ng Dios ng hamog ng langit, at ng katabaan ng lupa, at ng saganang mais at alak: Paglingkuran ka ng mga tao: panginoon mo ang iyong mga kapatid, at ang sa iyong ina. ang mga anak ay yumukod sa iyo: sumpain ang bawa't sumusumpa sa iyo, at pagpalain ang nagpapala sa iyo."
Halos hindi pa lumabas si Jacob ng silid nang bumalik si Esau mula sa pangangaso upang ihanda ang kanyang laro at tanggapin ang pagpapala. Ang pagkaunawa na siya ay nalinlang ay ikinagulat ni Isaac, ngunit kinilala niya na natanggap ni Jacob ang mga pagpapala sa pamamagitan ng pagdaragdag ng, "Sa katunayan, siya ay [o mananatiling] pagpapalain!" (27:33).
Nadurog ang puso ni Esau sa panlilinlang at humingi ng sarili niyang pagpapala. Dahil ginawang tagapamahala ni Jacob si Jacob sa kanyang mga kapatid, maipapangako lamang ni Isaac, "Sa iyong tabak ay mabubuhay ka, ngunit ang iyong kapatid ay maglilingkod ka; gayon ma'y kapag ikaw ay napighati, maaari mong iwaksi ang kanyang pamatok sa iyong leeg" (27:39–40).
Bagaman ipinagbili ni Esau kay Jacob ang kanyang sariling pagkapanganay, na siyang kanyang pagpapala, para sa "pulang lutuin," kinasusuklaman pa rin ni Esau si Jacob sa pagtanggap ng kanyang basbas na hindi sinasadyang ibinigay sa kanya ng kanilang amang si Isaac. Nangako siyang papatayin si Jacob sa sandaling mamatay si Isaac. Nang mabalitaan ni Rebecca ang tungkol sa kanyang mga balak na pumatay,[21] inutusan niya si Jacob na maglakbay sa bahay ng kanyang kapatid Laban sa Haran, hanggang sa humupa ang galit ni Esau. Nakumbinsi niya si Isaac na paalisin si Jacob sa pamamagitan ng pagsasabi sa kanya na siya ay nawalan ng pag-asa sa kanyang pagpapakasal sa isang lokal na batang babae mula sa mga pamilyang sumasamba sa idolo ng Canaan (gaya ng ginawa ni Esau). Matapos paalisin ni Isaac si Jacob upang maghanap ng mapapangasawa, napagtanto ni Esau na ang kanyang sariling mga asawang Canaanita ay masama sa paningin ng kanyang ama at kaya kinuha niya ang isang anak na babae ng kapatid sa ama ni Isaac, Ismael, bilang isa pang asawa.
Hagdan ni Jacob
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Malapit sa Luz patungo sa Haran, nakaranas si Jacob ng isang pangitain ng isang hagdan, o hagdanan, na umaabot sa langit na may mga anghel na umaakyat at bumababa rito, na karaniwang tinutukoy bilang "hagdan ni Jacob." Narinig niya ang tinig ng Diyos, na inulit ang marami sa mga pagpapala sa kanya, na nagmumula sa tuktok ng hagdan.
Ayon sa Midrash Genesis Rabbah, ang hagdan ay nagpapahiwatig ng mga tapon na ang mga Judio ay magdurusa bago dumating ang Jewish Messiah: ang mga anghel na kumakatawan sa mga tapon ng Babylonia, Persia, at Greece bawat isa. umakyat sa isang tiyak na bilang ng mga hakbang, parallel ang mga taon ng pagkatapon, bago sila "nahulog"; ngunit ang anghel na kumakatawan sa huling pagkatapon, yaong sa Edom, ay patuloy na umaakyat sa mga ulap. Natakot si Jacob na ang kanyang mga inapo ay hindi kailanman makakalaya sa pamumuno ni Esau, ngunit tiniyak sa kanya ng Diyos na sa Wakas ng mga Araw, ang Edom ay babagsak din.[22]
Kinaumagahan, nagising si Jacob at nagpatuloy sa kanyang paglalakbay patungong Haran, pagkatapos na pangalanan ang lugar kung saan siya nagpalipas ng gabing "Bethel," "bahay ng Diyos."
Kasal
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pagdating sa Haran, nakita ni Jacob ang isang balon kung saan tinitipon ng mga pastol ang kanilang mga kawan upang painumin sila at nakilala niya ang nakababatang anak na babae ni Laban, Rachel, ang unang pinsan ni Jacob; nagtatrabaho siya bilang pastol. Si Jacob ay 77 taong gulang,[23] at minahal niya Rachel agad. Pagkaraan ng isang buwang kasama ng kanyang mga kamag-anak ay hiningi niya ang kanyang kamay sa kasal bilang kapalit ng pagtatrabaho ng pitong taon para kay Laban the Aramean. Pumayag si Laban sa kaayusan. Ang pitong taon na ito ay tila kay Jacob "ngunit ilang araw, para sa pag-ibig niya para sa kanya." Nang sila ay kumpleto at siya ay 84 taong gulang[23] hiningi niya ang kanyang asawa, ngunit nilinlang siya ni Laban sa pamamagitan ng pagpapalit kay Raquel para sa kanyang nakatatandang kapatid na babae, Leah, bilang ang belo. nobya. Kinaumagahan, nang malaman ang katotohanan, binigyang-katwiran ni Laban ang kanyang ginawa, na sinasabi na sa kanyang bansa ay hindi narinig ang pagbibigay ng nakababatang anak na babae bago ang nakatatanda. Gayunpaman, pumayag siyang ipakasal din si Raquel kung magtatrabaho pa si Jacob ng pitong taon. Pagkatapos ng linggo ng pagdiriwang ng kasal kasama si Lea, pinakasalan ni Jacob si Raquel, at nagpatuloy siya sa pagtatrabaho kay Laban ng pitong taon pa.
Si Jacob, na walang asawa hanggang sa edad na 84, ay nagkaanak ng labindalawang anak sa susunod na pitong taon.[23] Minahal niya si Rachel nang higit kaysa kay Lea, at nakaramdam ng pagkamuhi si Lea. Binuksan ng Diyos ang sinapupunan ni Lea at mabilis siyang nagsilang ng apat na lalaki: Ruben, Simeon, Levi, at Juda. Gayunpaman, nanatiling baog si Rachel. Kasunod ng halimbawa ni Sarah, na nagbigay ng kanyang alipin kay Abraham pagkatapos ng mga taon ng pagkabaog, ibinigay ni Raquel ang kanyang alilang babae Bilhah kay Jacob upang mapalaki ni Raquel ang mga anak sa pamamagitan niya. Ipinanganak ni Bilha si Dan at Naphtali. Nang makita niyang pansamantalang tumigil sa panganganak, ibinigay ni Lea ang kaniyang alilang babae Zilpah kay Jacob upang mapalaki ni Lea ang higit pang mga anak sa pamamagitan niya. Isinilang ni Zilpa si Gad at Asher. Pagkatapos, muling nagbunga si Lea at ipinanganak si Issachar, Zebulon, at Dina, ang panganay at kaisa-isang anak na babae ni Jacob. Naalala ng Diyos si Raquel, na nagsilang kay Joseph at Benjamin.
Matapos ipanganak si Joseph, nagpasya si Jacob na umuwi sa kanyang mga magulang. Nag-atubili si Laban ang Aramean na palayain siya, dahil pinagpala ng Diyos ang kanyang kawan dahil kay Jacob. Tinanong ni Laban kung ano ang maibabayad niya kay Jacob. Iminungkahi ni Jacob na lahat ng may batik-batik, may batik-batik, at kayumangging kambing at tupa ng kawan ni Laban, anumang oras, ay magiging kabayaran niya. Naglagay si Jacob ng mga tungkod ng poplar, kastanyo, at kastanyas, na lahat ay binalatan niya ng "mga guhit na puti sa mga iyon,"[24] sa loob ng mga patubigan o palungan ng kawan, na iniuugnay ang mga guhit ng mga tungkod sa ang paglaki ng mga guhit sa mga hayop.[25] Sa kabila ng pagsasabuhay na ito ng mahika, nang maglaon ay sinabi ni Jacob sa kanyang mga asawa na ang Diyos ang nagpasilang sa mga alagang hayop ng maginhawang supling, upang ibalik ang agos laban sa mapanlinlang na si Laban.[26] Sa paglipas ng panahon, napansin ng mga anak ni Laban na kinukuha ni Jacob ang mas magandang bahagi ng kanilang mga kawan, kaya't nagsimulang magbago ang palakaibigang saloobin ni Laban kay Jacob. Ang anghel ng Panginoon, sa panaginip noong panahon ng pag-aanak, ay nagsabi kay Jacob "Ngayon, iangat mo ang iyong mga mata at tingnan mo [na] lahat ng mga lalaking kambing na nakasakay sa mga hayop ay may singsing, may batik-batik, at may guhit, sapagkat nakita ko. lahat ng ginagawa sa iyo ni Laban",[27] na siya ang Diyos na nakilala ni Jacob sa Bethel,[28] at na si Jacob ay umalis at bumalik sa lupain kung saan siya ipinanganak,[28] na ginawa niya at ng kanyang mga asawa at mga anak nang hindi ipinaalam kay Laban. Bago sila umalis, ninakaw ni Rachel ang teraphim, na itinuturing na sambahayan mga diyus-diyosan, mula sa bahay ni Laban.
Hinabol ni Laban si Jacob sa loob ng pitong araw. Noong gabi bago niya siya maabutan, nagpakita ang Diyos kay Laban sa isang panaginip at binalaan siya na huwag magsabi ng anumang mabuti o masama kay Jacob. Nang magkita ang dalawa, sinabi ni Laban kay Jacob, "Ano ang ginawa mo, na dinaya mo ako at itinaboy ang aking mga anak na parang mga bihag ng tabak?"[29] Hiniling din niya ang kanyang ninakaw. teraphim pabalik. Palibhasa'y walang alam tungkol sa pagnanakaw ni Raquel, sinabi ni Jacob kay Laban na ang sinumang nagnakaw sa kanila ay dapat mamatay at tumayo sa isang tabi upang hayaan siyang maghanap. Nang marating ni Laban ang tolda ni Raquel, itinago niya ang "terapim" sa pamamagitan ng pag-upo sa mga iyon at sinabing hindi siya makabangon dahil siya ay nagreregla. Pagkatapos ay humiwalay sina Jacob at Laban sa isa't isa sa isang kasunduan upang mapanatili ang kapayapaan sa pagitan nila malapit sa Gilead. Umuwi si Laban sa kanyang tahanan at nagpatuloy si Jacob sa kanyang paglalakad.
Paglalakbay pabalik sa Canaan
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Habang papalapit si Jacob sa lupain ng Canaan habang siya ay dumaraan Mahanaim, nagpadala siya ng mga mensahero sa unahan sa kaniyang kapatid na si Esau. Bumalik sila na may balita na si Esau ay darating upang salubungin si Jacob kasama ang isang hukbo na 400 lalaki. Sa matinding pangamba, naghanda si Jacob para sa pinakamasama. Siya ay nakibahagi sa taimtim na panalangin sa Diyos, pagkatapos ay nagpadala sa unahan niya ng isang tributo ng mga kawan at baka kay Esau, "Isang regalo sa aking panginoon na si Esau mula sa iyong lingkod na si Jacob."
Pagkatapos ay dinala ni Jacob ang kanyang pamilya at mga kawan sa tawiran Jabok sa gabi, pagkatapos ay muling tumawid upang ipadala ang kanyang mga ari-arian, na naiwang mag-isa sa pakikipag-isa sa Diyos. Doon, nagpakita ang isang misteryosong nilalang (“tao,” Genesis 32:24, 28; o “Diyos,” Genesis 32:28, 30, Oseas 12:3, 5; o “anghel,” Oseas 12:4), at ang dalawa ang nagbuno hanggang sa pagsikat ng araw. Nang makita ng nilalang na hindi niya nadaig si Jacob, hinawakan niya si Jacob sa litid ng kanyang hita (ang gid hanasheh, גיד הנשה), at, bilang resulta, si Jacob ay nagkaroon ng pilay (Genesis 32). :31). Dahil dito, "hanggang sa araw na ito ang mga tao ng Israel ay hindi kumakain ng litid ng hita na nasa balakang"[30] Ang insidenteng ito ang pinagmulan ng mitzvah ng porging.[31]
Pagkatapos ay humingi si Jacob ng pagpapala, at ang pagiging ipinahayag sa Genesis 32:28 na, mula noon, si Jacob ay tatawaging יִשְׂרָאֵל, Israel (Yisra'el, ibig sabihin ay "isa na nakipagpunyagi sa banal na anghel" (Josephus) , "isa na nanaig sa Diyos" (Rashi), "isang taong nakakakita sa Diyos" (Whiston), "mamumuno siya bilang Diyos" (Malakas), o "isang prinsipe kasama ng Diyos" (Morris), mula sa Padron:Lang- siya, "manaig," "may kapangyarihan bilang isang prinsipe").[32] Habang siya ay tinatawag pa ring Jacob sa mga susunod na teksto, dahil sa kaniyang pangalang Israel, itinuring siya ng ilan na eponymang ninuno ng mga Israelita.
Tinanong ni Jacob ang pangalan ng nilalang, ngunit tumanggi siyang sumagot. Pagkatapos, pinangalanan ni Jacob ang lugar na Penuel (Penuw'el, Peniy'el, ibig sabihin ay "mukha ng Diyos"),[33] nagsasabing: "Nakita ko ang Diyos nang harapan at nabuhay."
Dahil ang terminolohiya ay malabo ("el" sa Yisra'el) at hindi magkatugma, at dahil ito ay tumanggi na ihayag ang kanyang pangalan, may iba't ibang pananaw kung siya ay isang tao, isang anghel, o Diyos. Ginagamit lamang ni Josephus ang mga katagang "anghel", "divine angel," at "anghel ng Diyos," na naglalarawan sa pakikibaka bilang hindi maliit na tagumpay. Ayon kay Rashi, ang nilalang ay ang tagapag-alaga na anghel mismo ni Esau, na ipinadala upang lipulin si Jacob bago siya makabalik sa lupain ng Canaan. Trachtenberg theorized na ang nilalang ay tumangging kilalanin ang kanyang sarili dahil sa takot na, kung ang lihim na pangalan nito ay malalaman, ito ay maaaring maging connjurable sa pamamagitan ng incantations.[34] Ang mga literal na Kristiyanong interpreter tulad ni Henry M. Morris ay nagsasabi na ang estranghero ay "Diyos Mismo at, samakatuwid, si Kristo sa Kanyang preincarnate na estado", na binabanggit ang sariling pagsusuri ni Jacob at ang pangalang ipinalagay niya pagkatapos, "isa na nakikipaglaban nang matagumpay sa Diyos", at idinagdag na ang Diyos ay nagpakita sa anyong tao ng Anghel ng Panginoon upang kumain ng pagkain kasama ni Abraham sa Genesis 18.[35] Isinulat ni Geller na, "sa konteksto ng labanan sa pakikipagbuno, ang pangalan ay nagpapahiwatig na si Jacob ay nanalo sa kataas-taasang ito, na nauugnay sa sa Diyos, sa pamamagitan ng isang uri ng theomachy.""[36]
Kinaumagahan, tinipon ni Jacob ang kaniyang apat na asawa at 11 anak, inilagay ang mga alilang babae at ang kanilang mga anak sa unahan, si Lea at ang kaniyang mga anak sa tabi, at sina Raquel at Jose sa likuran. Binanggit ng ilang komentarista ang pagkakalagay na ito bilang patunay na patuloy na pinapaboran ni Jacob si Jose kaysa sa mga anak ni Lea, dahil malamang na mas ligtas ang posisyon sa likuran mula sa isang harapang pagsalakay ni Esau, na kinatakutan ni Jacob. Si Jacob mismo ang nangunguna sa posisyon. Ang espiritu ng paghihiganti ni Esau, gayunpaman, ay lumilitaw na napatahimik ng saganang mga regalo ni Jacob na mga kamelyo, kambing at kawan. Ang kanilang muling pagsasama ay naging emosyonal.
Nag-alok si Esau na samahan sila pabalik sa Israel, ngunit nagprotesta si Jacob na ang kanyang mga anak ay bata pa at malambot (ipinanganak anim hanggang 13 taon bago ang salaysay); Iminungkahi ni Jacob na maabutan si Esau sa Bundok Seir. Ayon sa mga Sage, ito ay isang propetikong pagtukoy sa Katapusan ng mga Araw, kapag ang mga inapo ni Jacob ay darating sa Bundok Seir, ang tahanan ng Edom, upang ihatid ang paghatol laban sa mga inapo ni Esau sa pag-uusig sa kanila sa buong millennia.[37] Si Jacob ay aktuwal na lumihis sa Succoth at hindi naitala na muling sumama kay Esau hanggang, sa Machpelah, ilibing ng dalawa ang kanilang amang si Isaac, na nabuhay hanggang 180 taong gulang. , at mas matanda sa kanila nang 60 taon.
Dumating si Jacob sa Shechem, kung saan bumili siya ng isang parsela ng lupa, na ngayon ay nakilala bilang Libingan ni Joseph. Sa Sichem, ang anak ni Jacob na si Dina ay kinidnap at ginahasa ng anak ng pinuno, na nagnanais na pakasalan ang babae. Ang mga kapatid ni Dina, sina Simeon at Levi, ay sumang-ayon sa pangalan ni Jacob na pahintulutan ang pag-aasawa hangga't ang lahat ng mga lalaki sa Sichem ay unang tuli sa kanilang sarili, na tila upang pagsamahin ang mga anak ni Jacob sa tipan ni Abraham ng pagkakasundo ng pamilya. Nang ikatlong araw pagkatapos ng mga pagtutuli, nang ang lahat ng mga lalaki sa Sichem ay nananakit pa, pinatay silang lahat ni Simeon at ni Levi sa pamamagitan ng tabak at iniligtas ang kanilang kapatid na si Dina, at sinamsam ng kanilang mga kapatid ang ari-arian, mga babae, at mga bata. Kinondena ni Jacob ang gawang ito, sa pagsasabing: "Nagdala ka ng kaguluhan sa akin sa pamamagitan ng paggawa sa akin ng baho sa Canaanita at Mga Perizita, ang mga taong naninirahan sa lupaing ito."[38] Kinalaunan ay pinagsabihan niya ang kanyang dalawang anak na lalaki dahil sa kanilang galit sa kanyang pagpapala sa kamatayan (Genesis 49:5–7).
Bumalik si Jacob sa Bethel, kung saan nagkaroon siya ng isa pang pangitain ng pagpapala. Bagaman ang pagkamatay ni Rebecca, ang ina ni Jacob, ay hindi tahasang nakatala sa Bibliya, si Deborah, ang nars ni Rebecca, ay namatay at inilibing sa Bethel, sa isang lugar na tinatawag ni Jacob na Allon Bachuth (אלון בכות), "Oak of Weepings. " (Genesis 35:8). Ayon sa Midrash,[39] ang plural na anyo ng salitang "pag-iyak" ay nagpapahiwatig ng dobleng kalungkutan na namatay din si Rebecca sa panahong ito.
Pagkatapos ay gumawa si Jacob ng karagdagang hakbang habang nagdadalang-tao si Raquel; malapit sa Bethlehem, nanganak si Raquel at namatay nang ipanganak niya ang kanyang pangalawang anak, Benjamin (ang ikalabindalawang anak ni Jacob). Inilibing siya ni Jacob at nagtayo ng monumento sa ibabaw ng kanyang libingan. Rachel's Tomb, sa labas lamang ng Bethlehem, ay nananatiling sikat na lugar para sa mga peregrino at panalangin hanggang ngayon. Pagkatapos ay nanirahan si Jacob sa Migdal Eder, kung saan ang kanyang panganay, si Ruben, ay natulog kasama ang lingkod ni Raquel na si Bilha; Ang tugon ni Jacob ay hindi ibinigay noong panahong iyon, ngunit hinatulan niya si Ruben dahil dito nang maglaon, sa kanyang pagbabasbas sa pagkamatay niya. Sa wakas ay muling nakasama ni Jacob ang kanyang amang si Isaac sa Mamre (sa labas Hebron).
Nang mamatay si Isaac sa edad na 180, inilibing siya nina Jacob at Esau sa Kuweba ng mga Patriyarka, na binili ni Abraham bilang isang pamilya libingan. Sa puntong ito sa salaysay ng Bibliya, dalawang talaangkanan ng pamilya ni Esau ang lumilitaw sa ilalim ng mga pamagat na "mga salinlahi ni Esau". Ang isang konserbatibong interpretasyon ay, sa paglilibing kay Isaac, nakuha ni Jacob ang mga tala ni Esau, na ikinasal 80 taon na ang nakalilipas, at isinama ang mga ito sa sarili niyang mga talaan ng pamilya, at pinalaki at inilathala ni Moises ang mga ito.[40]
Sa Hebron
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang sambahayan ni Jacob ay tumira sa Hebron,[41] sa lupain ng Canaan. Ang kanyang mga kawan ay madalas na pinakain sa mga pastulan ng Shechem[42] sa lupain ng Canaan. Ang kanyang mga kawan ay madalas na pinakain sa pastulan ng Shechem[43][44] pati na rin ang Dothan.[45] Sa lahat ng anak sa kaniyang sambahayan, ang panganay na anak ni Raquel, si Jose, ang pinakamamahal niya. Kaya't ang mga kapatid sa ama ni Joseph ay nainggit sa kanya at madalas nila siyang kinukutya. Sinabi pa nga ni Joseph sa kanyang ama ang lahat ng maling gawain ng kanyang mga kapatid sa ama. Noong 17 taong gulang si Joseph, gumawa si Jacob ng mahabang amerikana o tunika ng maraming kulay para sa kanya. Nang makita ito, ang mga kapatid sa ama ay nagsimulang mapoot kay Jose. Pagkatapos, si Joseph ay nagsimulang magkaroon ng mga panaginip na nagpapahiwatig na ang kanyang pamilya ay yuyuko sa kanya. Nang sabihin niya sa kanyang mga kapatid ang tungkol sa gayong mga panaginip, ito ang nagtulak sa kanila na makipagsabwatan laban sa kanya. Nang marinig ni Jacob ang mga panaginip na ito, sinaway niya ang kanyang anak sa pagmumungkahi ng ideya na ang sambahayan ni Jacob ay yuyuko pa nga kay Jose. Gayunpaman, pinag-isipan niya ang mga salita ng kanyang anak tungkol sa mga panaginip na ito.[46]
ni Giovanni Andrea de Ferrari, c. 1640
Pagkaraan ng ilang panahon, ang mga anak ni Jacob kay Lea, Bilha at Zilpa, ay nagpapakain sa kanyang mga kawan sa Sichem. Gustong malaman ni Jacob kung ano ang nangyayari, kaya't hiniling niya kay Joseph na bumaba doon at bumalik na may dalang ulat.[47] Ito ang huling pagkakataon na makikita niya ang kanyang anak sa Hebron. Nang maglaon nang araw na iyon, ang ulat na natanggap ni Jacob ay nagmula sa mga kapatid ni Jose na nagdala sa harap niya ng isang balabal na puno ng dugo. Tinukoy ni Jacob ang amerikana na ginawa niya para kay Jose. Sa sandaling iyon siya ay sumigaw "Ito ang tunika ng aking anak. Nilamon siya ng isang mabangis na hayop. Walang pag-aalinlangan na si Jose ay napunit." Pinunit niya ang kanyang mga damit at nagsuot ng sako sa kanyang baywang na nagdadalamhati sa loob ng maraming araw. Walang sinuman sa sambahayan ni Jacob ang makapag-aaliw sa kanya sa panahong ito ng pangungulila.[48]
Ang totoo ay binalingan siya ng mga nakatatandang kapatid ni Jose, hinuli siya at sa huli ay ipinagbili siya sa pagkaalipin sa isang caravan patungo sa Ehipto.[49]
Pitong taong taggutom
[baguhin | baguhin ang wikitext]Makalipas ang dalawampung taon,[50] sa buong Gitnang Silangan isang matinding taggutom ang naganap na walang katulad na tumagal ng pitong taon.[51] Pinilya nito ang mga bansa.[52] Ang salita ay ang tanging kahariang umuunlad ay ang Ehipto. Sa ikalawang taon ng matinding taggutom na ito,[53] noong si Israel (Jacob) ay mga 130 taong gulang ,[54] sinabi niya sa kanyang 10 anak ni Lea, Bilha at Zilpa, na pumunta sa Ehipto at bumili ng butil. Ang bunsong anak ni Israel na si Benjamin, na ipinanganak mula kay Raquel, ay nanatili ayon sa utos ng kanyang ama na panatilihin siyang ligtas.[55]
Siyam sa mga anak na lalaki ay bumalik sa kanilang amang si Israel mula sa Ehipto, na tinipon ng butil sa kanilang mga asno. Isinalaysay nila sa kanilang ama ang lahat ng nangyari sa Ehipto. Nagsalita sila na inakusahan sila bilang mga espiya at na ang kanilang kapatid na si Simeon, ay dinalang bilanggo. Nang banggitin ni Ruben, ang pinakamatanda, na kailangan nilang dalhin si Benjamin sa Ehipto upang patunayan ang kanilang salita bilang mga tapat na tao, nagalit sa kanila ang kanilang ama. Hindi niya maintindihan kung paano sila inilagay sa posisyon na sabihin sa mga Ehipsiyo ang lahat ng tungkol sa kanilang pamilya. Nang buksan ng mga anak ni Israel ang kanilang mga sako, nakita nila ang kanilang pera na ginamit nilang pambayad ng butil. Nasa kanila pa rin iyon, kaya't natakot silang lahat. Nagalit noon ang Israel sa pagkawala nina Joseph, Simeon, at ngayon ay posibleng si Benjamin.[56]
Lumilitaw na si Jose, na nagpakilala sa kanyang mga kapatid sa Ehipto, ay nagawang lihim na ibalik sa kanila ang perang iyon na ginamit nila sa pagbabayad ng butil.[57] Nang ubusin ng sambahayan ni Israel ang lahat ng butil na kanilang dinala mula sa Ehipto, sinabi ni Israel sa kanyang mga anak na bumalik at bumili ng higit pa. Sa pagkakataong ito, nakipag-usap si Judah sa kanyang ama upang hikayatin siya na isama si Benjamin sa kanila, upang maiwasan ang paghihiganti ng mga Ehipsiyo. Sa pag-asang mabawi si Simeon at matiyak ang pagbabalik ni Benjamin, sinabihan sila ng Israel na magdala ng pinakamagagandang bunga ng kanilang lupain, kabilang ang: balsamo, pulot, mga pampalasa, mira, [ [pistachio]] mani at almonds. Binanggit din ng Israel na ang pera na ibinalik sa kanilang mga sako ng pera ay malamang na isang pagkakamali o isang oversight sa kanilang bahagi. Kaya, sinabi niya sa kanila na ibalik ang perang iyon at gamitin ang doble sa halagang iyon para bayaran ang bagong butil. Sa huli, hinayaan niya si Benjamin na sumama sa kanila at sinabing "pagkalooban nawa kayo ng Diyos na Makapangyarihan sa lahat ng awa... Kung ako ay nawalan, ako'y naulila!"[58]
Sa Ehipto
[baguhin | baguhin ang wikitext].jpg)
Nang bumalik ang mga anak ni Israel (Jacob) sa Hebron mula sa kanilang ikalawang paglalakbay, bumalik sila na may dalang 20 karagdagang asno na may dalang lahat ng uri ng mga kalakal at panustos gayundin ang mga bagon na pang-transportasyon ng mga Ehipsiyo. Nang lumabas ang kanilang ama upang salubungin sila, sinabi sa kanya ng kanyang mga anak na si Jose ay buhay pa, na siya ang gobernador ng buong Ehipto at na gusto niyang lumipat ang sambahayan ng Israel sa Ehipto. "Tumahimik" ang puso ni Israel at hindi makapaniwala sa kanyang narinig. Pagtingin sa mga bagon ay sinabi niyang "Si Joseph na aking anak ay buhay pa. Pupunta ako at makikita ko siya bago ako mamatay."[63]
Si Israel at ang kanyang buong sambahayan ng 70,[64] ay nagtipon kasama ang lahat ng kanilang mga alagang hayop at nagsimula ang kanilang paglalakbay sa Ehipto. Sa paglalakbay, huminto ang Israel sa Beersheba sa gabi upang maghandog ng handog sa kaniyang Diyos, si Yahweh. Maliwanag na mayroon siyang ilang reserbasyon tungkol sa pag-alis sa lupain ng kanyang mga ninuno, ngunit tiniyak siya ng Diyos na huwag matakot na siya ay muling babangon. Tiniyak din ng Diyos na makakasama niya siya, uunlad siya, at makikita rin niya ang kanyang anak na si Joseph na magpapapahinga sa kanya. Sa pagpapatuloy ng kanilang paglalakbay patungong Ehipto, nang malapit na sila, pinauna ni Israel ang kaniyang anak na si Juda upang alamin kung saan titigil ang mga karaban. Inutusan silang bumaba sa Goshen. Dito, pagkatapos ng 22 taon, muling nakita ni Jacob ang kanyang anak na si Joseph. Niyakap nila ang isa't isa at nag-iyakan ng ilang sandali. Pagkatapos ay sinabi ni Israel, "Ngayon hayaan mo akong mamatay, yamang nakita ko ang iyong mukha, sapagkat ikaw ay buhay pa."[65]
Dumating ang panahon para personal na makilala ng pamilya ni Jose ang Paraon ng Ehipto. Matapos ihanda ni Jose ang kanyang pamilya para sa pagpupulong, ang mga kapatid ay unang lumapit sa Paraon, pormal na humiling na magpastol sa mga lupain ng Ehipto. Pinarangalan ng Paraon ang kanilang pananatili at ginawa pa nga niya ang paniwala na kung mayroong sinumang may kakayahang mga lalaki sa kanilang bahay, maaari silang pumili ng isang punong pastol na mamamahala sa mga alagang hayop ng Ehipto. Sa wakas, ang ama ni Jose ay inilabas upang salubungin ang Paraon. Dahil napakataas ng pagpapahalaga ng Faraon kay Jose, halos ginawa siyang kapantay niya,[66] ito ay isang karangalan upang makilala ang kanyang ama. Sa gayon, nagawang pagpalain ng Israel ang Faraon. Saglit na nagkwentuhan ang dalawa, tinanong pa ng Faraon ang edad ni Israel na nagkataong 130 taong gulang na noon. Pagkatapos ng pagpupulong, ang mga pamilya ay inatasan na magpastol sa lupain ng Ramses kung saan sila nakatira sa lalawigan ng Goshen. Ang sambahayan ni Israel ay nakakuha ng maraming pag-aari at dumami nang labis sa loob ng 17 taon, kahit na sa pinakamatinding pitong taong taggutom.[67]
Mga huling araw
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Si Israel (Jacob) ay 147 taong gulang nang tawagan niya ang kanyang paboritong anak na si Joseph at nakiusap na huwag siyang ilibing sa Ehipto. Sa halip, hiniling niya na dalhin siya sa lupain ng Canaan upang ilibing kasama ng kaniyang mga ninuno. Si Joseph ay nanumpa na gagawin ang hiling ng kanyang ama sa kanya. Hindi nagtagal, nagkasakit si Israel, nawalan ng malaking paningin. Nang dumalaw si Jose sa kanyang ama, dinala niya ang kanyang dalawang anak, sina Efraim at Manases. Ipinahayag ng Israel na sila ay magiging mga tagapagmana ng mana ng sambahayan ni Israel, na para bang sila ay kanyang sariling mga anak, tulad nina Ruben at Simeon. Pagkatapos ay ipinatong ni Israel ang kanyang kanang kamay sa ulo ng nakababatang Efraim at ang kanyang kaliwang kamay sa ulo ng panganay na si Manases at binasbasan si Jose. Gayunpaman, hindi nasisiyahan si Joseph na ang kanang kamay ng kanyang ama ay wala sa ulo ng kanyang panganay, kaya inilipat niya ang mga kamay ng kanyang ama. Ngunit tumanggi si Israel na nagsabi, "ngunit tunay na ang kanyang nakababatang kapatid ay magiging mas dakila kaysa sa kanya." Isang deklarasyon ang ginawa niya, gaya ng ginawa mismo ni Israel sa kaniyang panganay na kapatid na si Esau. Pagkatapos ay tinawag ni Israel ang lahat ng kanyang mga anak at ipinropesiya ang kanilang mga pagpapala o sumpa sa kanilang labingdalawa ayon sa kanilang mga edad.[68]
Pagkatapos, namatay ang Israel at ang pamilya, kasama ang mga Ehipsiyo, ay nagluksa sa kanya ng 70 araw. Ang Israel ay inembalsamo at isang mahusay na seremonyal na paglalakbay sa Canaan ang inihanda ni Jose. Pinamunuan niya ang mga lingkod ni Paraon, at ang mga matanda sa mga sambahayan ng Israel at Ehipto sa kabila ng Ilog Jordan hanggang Atad kung saan nagdaraos sila ng pitong araw ng pagluluksa. Napakatindi ng kanilang panaghoy na nakuha nito ang atensyon ng mga nakapaligid na Canaanites na nagsabing "Ito ay isang malalim na pagluluksa ng mga Ehipsiyo." Ang lugar na ito noon ay pinangalanang Abel Mizraim. Pagkatapos ay inilibing nila siya sa yungib ng Machpela, na pag-aari ni Abraham nang binili niya ito sa mga Heteo.[69]
Mga anak ni Jacob
[baguhin | baguhin ang wikitext]Si Jacob, sa pamamagitan ng kaniyang dalawang asawa at kaniyang dalawang asawa ay nagkaroon ng 12 biyolohikal na anak na lalaki; Ruben,[70] Simeon,[71] Levi,[72] Judah,[73] Dan,[74] Naphtali,[75] Gad,[76] Asher,[77] Issachar,[78] Zebulon,[79] Joseph[80] at Benjamin[81] at kahit isang anak na babae, Dinah (kung may iba pang mga anak na babae, hindi sila binanggit sa kuwento ng Genesis).[82] Bukod dito, inampon din ni Jacob ang dalawang anak ni Jose, Manasseh at Ephraim.[83]
Ang mga supling ng mga anak ni Jacob ay naging mga tribo ng Israel kasunod ang Pag-alis, nang ang mga Israelita ay manakop at manirahan sa Land of Israel.
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ "Jacob". Online Etymology Dictionary. Nakuha noong 14 Setyembre 2021.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: url-status (link) - ↑ "Esau and Jacob and the Birthright". Life, Hope & Truth (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2019-09-16.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Enumerations of the twelve tribes vary. Because Jacob effectively adopted two of his grandsons by Joseph and Asenath, namely Ephraim and Manasseh, the two grandsons were often substituted for the Tribe of Joseph, yielding thirteen tribes, or twelve if Levi is set apart.
- ↑ יָדֹו אֹחֶזֶת בַּעֲקֵב עֵשָׂו (KJV: "and his hand took hold on Esau's heel"). Strong's Concordance H6119.
- ↑ David Noel Freedman; Allen C. Myers (31 Disyembre 2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Amsterdam University Press. p. 666. ISBN 978-90-5356-503-2.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Victor P. Hamilton, The Book of Genesis, Chapters 18-50 (1995), p. 179.
- ↑ Jonathan Z. Smith, Map is Not Territory: Studies in the History of Religions, University of Chicago Press (1978), p. 33.
- ↑ שָׂרָה śarah "to contend, have power, contend with, persist, exert oneself, persevere" (Strong's Concordance H8323); שָׂרַר śarar "to be or act as prince, rule, contend, have power, prevail over, reign, govern" (Strong's Concordance h8280)
- ↑ "The Jewish Study Bible" of Oxford University Press (p. 68=) "The scientific etymology of Israel is uncertain, a good guess being '[The God] El rules.'"[1]
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 25:20, 25:26
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 25:25
- ↑ Strong's Concordance 3290, 6117.
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 25:27
- ↑ Hebrew-English Bible' ' Genesis 25:28
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 25:29–34
- ↑ Scherman, Rabbi Nosson (1993). The Chumash. Brooklyn, New York: Mesorah Publications, p. 135.
- ↑ Ginzberg, Louis (1909). Legends of the Jews Vol I : Isaac blesses Jacob (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 27:21
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 27:22
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 27:22
- ↑ Genesis 27:42
- ↑ The Four Exiles by Rabbi Dr. Hillel ben David
- ↑ 23.0 23.1 23.2 Craig Olson, "Ilang Taon si Padre Abraham? Muling Sinusuri ang Patriarchal Lifespans sa Liwanag ng Arkeolohiya", p.13
- ↑ Genesis 30:37
- ↑ Genesis 30:39
- ↑ Genesis 31:7-9
- ↑ Genesis 31:12
- ↑ 28.0 28.1 Genesis 31:13
- ↑ Genesis 31:26
- ↑ Bible Genesis 32:32
- ↑ Eisenstein, Judah David (1901–1906). "Porging". Jewish Encyclopedia. New York City. LCCN 16014703. Nakuha noong 2008-11-19.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: location missing publisher (link) - ↑ Strong's Concordance 3478, 8280.
- ↑ Strong's Concordance 6439.
- ↑ Trachtenberg 1939, p. 80.
- ↑ Morris, Henry M. (1976). The Genesis Record: A Scientific and Devotional Commentary on the Book of Beginnings. Grand Rapids, Michigan: Baker Book House. pp. 337, 499–502. ISBN 9780801060045.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Geller, Stephen A. (1982). "The Struggle at the Jabbok: the Uses of Enigma in a Biblical Narrative". Journal of the Ancient Near Eastern Society. 14: 37–60. Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 14, 2014. Nakuha noong Hunyo 27, 2013.
{{cite journal}}: External link in|format={{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Bibliya' ' Obadiah 1:21
- ↑ Bible { {bibleverse||Genesis|34:30|NIV}}
- ↑ Bereshit Rabbah 81:5.
- ↑ Morris, Henry M. (1976). The Genesis Record: A Scientific and Devotional Commentary on the Book of Beginnings. Grand Rapids, Michigan: Baker Book House. pp. 524–25. ISBN 9780801060045.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:14
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:14
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:12
- ↑ Josephus. The Antiquities of the Jews, Book II, 2.4.18
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:16,17
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:1–11
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:12–14
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:31–35
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 37:36
- ↑ Ihambing ang Genesis 37:2,41:46
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 41:53
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 41:54– 57,47:13
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 45:9–11
- ↑ Ihambing ang Genesis 47:9
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 42:1–5
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 42:26–38
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 42:25
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 43: 1–14
- ↑ Mieroop, Marc Van De (2010). A History of Ancient Egypt (sa wikang Ingles). John Wiley & Sons. p. 131. ISBN 978-1-4051-6070-4.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Bard, Kathryn A. (2015). An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt (sa wikang Ingles). John Wiley & Sons. p. 188. ISBN 978-1-118-89611-2.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Kamrin, Janice (2009). "The Aamu of Shu in the Tomb of Khnumhotep II at Beni Hassan" (PDF). Journal of Ancient Egyptian Interconnections. 1:3. S2CID 199601200.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Curry, Andrew (2018). "The Rulers of Foreign Lands - Archaeology Magazine". www.archaeology.org.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Hebrew-English Bible Genesis 45:16–28
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 46:27
- ↑ Hebrew-English Bible {{bibleverse||Genesis|46:1–30|HE} }
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 44:18
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 46:31– 47:28
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 47:29–49:32
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 49:33–50: 14
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 29:32
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 29:33
- ↑ Hebrew-English Bible' ' Genesis 29:34
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 29:35
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:5
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:7
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:10
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:12
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:17
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:19
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:23
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 35:18
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 30:21
- ↑ Hebrew-English Bible Genesis 48:5