Wikang Malgatse

Malgatse
Malgatse
Katutubo sa	Madagascar, Comoros, Mayotte
Mga natibong tagapagsalita	18 milyon (2007)
Pamilya	Austronesyo Malayo-Polinesyo Barito Silangang Barito Malgatse; ; ; ;
Sistema ng panulat	Alpabetong Latin (Alpabetong Malgatse); Malagasy Braille
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa	Madagascar
Mga kodigong pangwika
ISO 639-1	mg
ISO 639-2	mlg (B) ; mlg (T)
ISO 639-3	mlg – inclusive code; mGa indibidwal na kodigo:; xmv – Wikang Antankarana; bhr – Wikang Bara; buc – Wikang Bushi; msh – Wikang Masikoro; bmm – Wikang Hilagaing Betsimisaraka; plt – Wikang Talampas na Malgatse; skg – Wikang Sakalava; bzc – Wikang Katimugang Betsimisaraka; tdx – Wikang Tandroy-Mafahaly; txy – Wikang Tanosy; tkg – Wikang Tesaka; xmw – Wikang Tsimihety
Glottolog	mala1537
Linguasphere	31-LDA-a
	Naglalaman ang artikulong ito ng mga simbolong ponetiko ng IPA Posible po kayong makakita ng mga tandang pananong, kahon, o iba pang mga simbolo imbes ng mga karakter ng Unicode dahil sa kakulangan ng suporta sa pag-render sa mga ito. Para sa isang panimulang gabay sa mga simbolong IPA, tingnan ang en:Help:IPA.

Ang wikang Malgatse o Malagasi (/ˌmalaˈɡasʲ/) ay isang wikang Austronesyo at ang pambansang wika ng Madagascar. Sinasalita ito ng karamihan sa mga tao sa Madagascar bilang unang wika pati na rin ng ilang tao na may Malgatse na pinanggalingan sa ibang dako.

Pag-uuri

Ang wikang Malgatse ay ang pinakakanlurang miyembro ng Malayo-Polinesyo na sangay ng wikang pamilya na Austronesyo.^[2] Ang kaibahan nito mula sa kalapit na mga Aprikanong wika ay nabanggit noong 1708 ng Olandes na iskolar na si Adriaan Reland.^[3] Ito ay may kaugnayan sa Malayo-Polinesyong mga wika ng Indonesia, Malaysia, at Pilipinas, at mas malapit sa mga wikang Silangang Barito na sinasalita sa Borneo maliban sa mga Polinesyong morponemiko nito.^[4] Ayon kay Roger Blench (2010), ang pinakamaagang anyo ng wikang sinasalita sa Madagascar ay maaaring nagkaroon ng ilang mga di-Austronesyong substrata.^[5]

Mga numerong desimal	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
PAN, circa 4000 BK	*isa	*DuSa	*telu	*Sepat	*lima	*enem	*pitu	*walu	*Siwa	*puluq
Tagalog	isá	dalawá	tatló	ápat	limá	ánim	pitó	waló	siyám	sampu
Ilokano	maysá	dua	talló	uppát	limá	inném	pitó	waló	siam	sangapúlo
Sebuwano	usá	duhá	tuló	upat	limá	unom	pitó	waló	siyám	napulu
Tsamoro	maisa/håcha	hugua	tulu	fatfat	lima	gunum	fiti	guålu	sigua	månot/fulu
Malay	satu	dua	tiga^[6]	empat	lima	enam	tujuh	lapan	sembilan	sepuluh
Habanes	siji	loro	telu	papat	limo	nem	pitu	wolu	songo	sepuluh
Pidyiyano	dua	rua	tolu	vā	lima	ono	vitu	walu	ciwa	tini
Tongan	taha	ua	tolu	fā	nima	ono	fitu	valu	hiva	-fulu
Sāmoan	tasi	lua	tolu	fā	lima	ono	fitu	valu	iva	sefulu
Māori	tahi	rua	toru	whā	rima	ono	whitu	waru	iwa	tekau (sinauna: ngahuru)
Tahitian	hō'ē	piti	toru	maha	pae	ono	hitu	va'u	iva	'ahuru
Marquesan	e tahi	e 'ua	e to'u	e fa	e 'ima	e ono	e fitu	e va'u	e iva	'onohu'u
Hawayano	kahi	lua	kolu	hā	lima	ono	hiku	walu	iwa	-'umi
Malgatse	iray	roa	telo	efatra	dimy	enina	fito	valo	sivy	folo

Kasaysayan

Ang Madagascar ay unang tinirhan ng mga taong Austronesyo mula sa Karagatnin na Timog-silangang Asya na dumaan sa Borneo.^[7] Ang mga migrasyon ay nagpatuloy sa unang milenyo, na nakumpirma ng mga lingguwistikong mananaliksik na nagpakita sa malapit na ugnayan sa pagitan ng wikang Malgatse at sa mga wikang Lumang Malay at Lumang Habanes ng panahong ito.^[8]^[9] Sa malayong panahon, c. 1000, ang mga orihinal na Austronesyong naninirahan ay humalo sa mga Bantu at Arabo, kabilang ng iba.^[10] May katibayan na ang (mga) hinalinhan ng mga Malgatse na diyalekto ay unang dumating sa katimugang kahabaan ng silangang baybayin ng Madagascar.^[11]

Ang Malgatse ay may tradisyon ng pasalitang sining at matulain na mga kasaysayan at mga alamat. Ang pinaka-kilala ay ang pambansang epiko, ang Ibonia, tungkol sa isang katutubong bayaning Malgatse ng parehong pangalan.^[12]

Mga sanggunian

↑ Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin
↑ Malagasy's family tree on Ethnologue
↑ "New palaeozoogeographical evidence for the settlement of Madagascar" (PDF). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2011-07-21. Nakuha noong 2017-01-25.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Wittmann, Henri (1972). "Le caractère génétiquement composite des changements phonétiques du malgache." Proceedings of the International Congress of Phonetic Sciences 7.807-10. La Haye: Mouton.[1]
↑ Blench, Roger; Walsh, Martin (11 Enero 2010). "The vocabularies of Vazimba and Beosi: Do they represent the languages of the pre-Austronesian populations of Madagascar?" (PDF).{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ In Kedukan Bukit inscription the numeral tlu ratus appears as three hundred, tlu as three, in http://www.wordsense.eu/telu/ the word telu is referred to as three in Malay, although the use of telu is very rare.
↑ [2] Ricaut et alii (2009) "A new deep branch of eurasian mtDNA macrohaplogroup M reveals additional complexity regarding the settlement of Madagascar", BMC Genomics
↑ Adelaar, K. Alexander; Himmelmann, Nikolaus (2005). The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Psychology Press. ISBN 978-0-7007-1286-1. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Simon, Pierre R. (2006). Fitenin-drazana. L'Harmattan. ISBN 978-2-296-01108-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Ferrand, Gabriel (1905). Les migrations musulmanes et juives à Madagascar. Paris: Revue de l'histoire des religions
↑ Serva, Maurizio; Petroni, Filippo; Volchenkov, Dima; Wichmann, Søren. "Malagasy Dialects and the Peopling of Madagascar". arXiv:1102.2180.
↑ "Archive copy". Inarkibo mula sa orihinal noong Hulyo 22, 2011. Nakuha noong Enero 25, 2017.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) CS1 maint: date auto-translated (link)

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.

[NE100-1] Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin

[2] Malagasy's family tree on Ethnologue

[3] "New palaeozoogeographical evidence for the settlement of Madagascar" (PDF). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2011-07-21. Nakuha noong 2017-01-25.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[4] Wittmann, Henri (1972). "Le caractère génétiquement composite des changements phonétiques du malgache." Proceedings of the International Congress of Phonetic Sciences 7.807-10. La Haye: Mouton.[1]

[5] Blench, Roger; Walsh, Martin (11 Enero 2010). "The vocabularies of Vazimba and Beosi: Do they represent the languages of the pre-Austronesian populations of Madagascar?" (PDF).{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[6] In Kedukan Bukit inscription the numeral tlu ratus appears as three hundred, tlu as three, in http://www.wordsense.eu/telu/ the word telu is referred to as three in Malay, although the use of telu is very rare.

[biomed-7] [2] Ricaut et alii (2009) "A new deep branch of eurasian mtDNA macrohaplogroup M reveals additional complexity regarding the settlement of Madagascar", BMC Genomics

[8] Adelaar, K. Alexander; Himmelmann, Nikolaus (2005). The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Psychology Press. ISBN 978-0-7007-1286-1. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

[9] Simon, Pierre R. (2006). Fitenin-drazana. L'Harmattan. ISBN 978-2-296-01108-3. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

[Ferrand,_Gabriel_1905-10] Ferrand, Gabriel (1905). Les migrations musulmanes et juives à Madagascar. Paris: Revue de l'histoire des religions

[11] Serva, Maurizio; Petroni, Filippo; Volchenkov, Dima; Wichmann, Søren. "Malagasy Dialects and the Peopling of Madagascar". arXiv:1102.2180.

[12] "Archive copy". Inarkibo mula sa orihinal noong Hulyo 22, 2011. Nakuha noong Enero 25, 2017.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]