Anarkismo

Ang anarkismo ay hindi lamang itinuturing na pulitikang pananaw kundi isang prinsipyo ng pakikipagkapwa-tao, kung saan ang lahat ng uri ng pagpapataasan ng sangkatauhan ay itinuturing na masama. Tinatawag na mga anarkista ang taong nagtataguyod ng anarkismo sa lipunan.

Ang mga anarkista ay maaaring salungat sa gobyerno o pamahalaan, sa iba't ibang institusyon kasama ang relihiyon, o sa uri ng ekonomiya na mayroon ang isang lipunan dahil itinuturing ang mga ito na pangunahing nagtataguyod ng pang-aalipin sa lipunan. Bagamat gustuhin nitong puksain ang gobyerno, institusyon, o baguhin ang sistemang ekonomiya, maspinapahalagahan pa rin nito ang malawakang pang-unawa sa kaalaman at kamalayan sa mga ito nang sa gayon ay magkaroon ng tunay na rebolusyon sa isip, kilos, at pagsasaayos ng lipunan.

Pinagmulan ng Salita

Nagmula ang salitang anarkismo mula sa Griyegong anarchia o anarkiya, na nangagahulugang "walang pinuno".

Mga anarkista

Maraming uri na anarkista. Maaaring ang katawagan sa kanila'y mga terorista, indibiduwalista, mga naniniwala sa komyunal na pamumuhay, rebolusyonaryo, naghahangad ng paraiso, o mga naniniwala sa mabilisang pagbabago. Pagsamahin mo man ang dalawang anarkista ay baka hindi sila magkasundo sa iisang layunin. Maaaring iba-iba rin ang kanilang nasa isip kapag sinabi ang anarkismo. Ngunit, para sa karamihan ng mga anarkista, ang kawalan ng panlalamang at pananamantala sa kaniyang kapwa ang siyang pinakamalinaw na layunin na dapat makamit sa kasalukuyan at sa mga magdadaan pang mga taon.

Buod ng Kasaysayan ng Anarkismo

Ang ideyolohiyang Anarkismo ay pinaniniwalaang nagmula sa mga Griyego kung saan nagkaroon ng malaking pagkadismaya ang mga intelektwal sa pamahalaan. Ngunit, nagkaroon lamang ng malawakang pag-usbong sa Panahon ng Pagmumulat noong ika-17 na siglo sa mga Europeyong bansa, kung saan tinutulan nito ang pang-aalipin na siyang gumagamit ng mga doktrina at batas na bumabagabag sa tao at palitan ito ng maayos at mabuting pagrarason. Sa ika-18 na siglo ay unti-unting lumaganap ito sa iba't ibang sulok ng daigdig at kasamang humubog ng iba't ibang ideyolohiya tulad ng Liberalismo at Komunismo na nais baguhin ang kasalukuyang pamamalakad ng lipunan. Ang isa sa tanyag na mga anarkista na si Pierre-Joseph Proudhon ng Pransiya ay isa sa mga naka-impluwensiya sa pulitikal na pananaw ng ilan sa ating mga bayani tulad ni José Rizal.

Anarkismo ni Rizal

Pinaniniwalaan na ang kaalaman ni Jose Rizal sa Anarkismo ay nagmula sa pag-aaral at pamamalagi niya sa Espanya kung saan namulat ang kaniyang mga mata sa kakaibang kultura na hindi niya naranasan sa pamahalaan ng Kolonyang Pilipinas. Malaki ang gampanin nito sa dalawa niyang nobela na pinamagatang, "Noli Me Tangere" at "El Filibusterismo".

Nakilala umano ni Rizal si Francisco Pi y Margall, isang disipulo ni Proudhon, at naging mentor na nagturo ng pundasyon sa pang-ekonomiya at pulitkal na pananaw nito. Isa na rito ang konseptong pederalismo, paghihiwalay ng simbahan at gobyerno, ang mapayapang paraan ng pagpapalit ng pamamahala, maging ang ekonomiyang kapwaan ni Proudhon. Ngunit hanggang ngayon, pinagdedebatihan pa kung si Rizal ay isang anarkista o hindi.

La Liga Filipina

Ang La Liga Filipina ay naglalaman ng ekonomiyang kapwaan ni Proudhon kung saan makikita sa isa sa mga panukala nito ang pagtatatag ng "bangko ng mga tao" at pagtutulungan ng bawat kasapi upang maiahon ang mga salat sa malupit na sistema ng pagbubuwis ng mga Espanyol. Kinalaunan ay isinama ang ilan sa mga panukala nito sa paglathala ni Andres Bonifacio ng Katipunan.

Noli Me Tangere

Salin ng salita: Huwag mo Akong Hipuan Huwag mo Akong Hawakan Huwag mo Akong Salingin

Pagsasaalin ng akda sa Ingles: The Social Cancer

Maaaring ang nobelang ito ay tumutukoy sa isa sa mga importanteng konsepto ng anarkismo, ang pagsasarili o "autonomiya". Dito rin niya pinamukha na maaaring magtatag ng ilusyong asal ang mga nasa simbahan kapag nabigyan sila ng lubos na kapangyarihan dahil ginagamit nila ang mga doktrina o salita ng Diyos para sa pamamahala ng kanilang nasasakupan. Sa introduksyon ng nobela, ang dedikasyon, inilalarawan ni Rizal ang kanser sa lipunan bilang isang nakamamatay at malubhang sakit na nais niyang hanapan ng lunas. Bagamat hindi man direktang sabihin ni Rizal ay pinapahiwatig niya na ang panunupil ang isa sa mga sintomas ng kanser ng lipunan.

El Filibusterismo

Salin ng salita: Ang Kalaban ng Gobyerno Ang Pilibustero Ang Subhersibo

Pagsasalin ng akda sa Ingles: The Reign of Greed Inilarawan si Simoun, ang pangunahing tauhan ng kwento, bilang isang mayamang kapitalista na nagtransform bilang anarkista. Ang tanyag na Eksena sa pagsabog ng Bombang Lampara ang sumisimbolo sa karaniwang "Propaganda ng Gawain" ng mga Anarkista sa kapanahunan niya. Mayroon din isang eksena sa isang kabanata kung saan ipinakita dito ang pantay na pagpapalitan ng halaga kung saan hindi mabili ni Simoun ang pinakamamahal niyang kwintas kay Kabesang Tales gamit ang mga alahas at pera niyang naipon. Bagkus ay iniwan na lamang ni Kabesang Tales ang kwintas bilang paumanhin sa pagkuha niya ng baril ni Simoun. Sa huling parte ng kaniyang libro ay pinuna ni Rizal ang mga elitista sa lipunan, na sila ay isang pabigat at hindi nararapat bigyan ng kalayaan sapagkat sila ay naging sunud-sunuran sa kanilang amo kapalit ng kanilang luho.

Ipinapahiwatig nito na ang kalayaan ay nararapat makamit ng bawat Pilipino sa kanyang sariling kamalayan at hindi lamang itatag bilang panukala na malaya tayo.

"Ang pangit nating ugali ay responsibilidad natin kaya huwag nating sisihin ang iba. Kung ang Espanya ay nakitang hindi tayo kuntento sa pagmamalupit at handang magsikap at maghinagpis para sa ating karapatan, Espanya pa siguro ang unang makapagbibigay sa atin ng kalayaan, dahil kapag nahinog ang prutas sa sinapupunan ay sumpain ang ina na pipigilan ito."

"Kaya, hangga't walang lakas ng loob ang mga Pilipinong iasenso ang sarili nang deretso ang ulo at lantad ang mga dibdib, ang karapatan niya sa lipunan, at masiguro ito sa kaniyang pagsasakripisyo gamit ang dugo; habang ang mga kababayan nating nasa pribadong pamumuhay ay nahihiya sa kanilang sarili, naririnig ang konsensiyang dumadagundong sa paghihimagsik at pakikibaka, pero sa publiko ay tahimik o kaya nama'y inuulit ang mga masasakit na salitang ibinabato sa mga inaabuso; habang sila ay binabalutan ng kayabangan na may pilit na mga ngiti ay pinupuri ang kasakiman, nagmamakaawa gamit ang mga mata na makatikim ng parte ng tubong kayamanan—Bakit natin sila palalayain? Espanya man o hindi, ganun pa rin sila, at baka nga masmatindi pa! Anong silbi ng ating kasarinlan kung ang mga alipin ngayon ay ang mga susunod na mang-aalipin kinabukasan? At hindi dapat sila pagduduhan, dahil ang mga sumusunod sa utos ng abusado ay gustong-gusto ito!" ~Padre Florentino kay Simoun

Paglaganap ng Anarkismo sa Pilipinas

Nagsalin si Isabelo de los Reyes ng mga akdang anarkismo upang palaganapin ang reporma at rebolusyon laban sa mga Espanyol. Ang madalas na ideyolohiyang nakakabit dito ay ang Anarkistang syndikalismo at pinalawak ang impluwensiya nito sa pamamagitan ng pagtatatag niya ng organisasyong Unión Obrera Democrática Filipina.

Napalitan ito ng Marxismo-Leninismo sa dekada '30 ng taong lipas 1900 at siyang naging pangunahing sandigan ng rebolusyong Pilipino sa kapanahunan ng pamamalakad ng Amerikano at Imperyong Hapon.

Nagbalik ang Anarkismo sa pamamalakad ng diktador na si Ferdinand Marcos kasama ang kulturang Punk noong dekada '70.

Umusbong muli ang pulitikang anarkismo sa paglaganap ng social media ngayong ika-21 na siglo, at mga organisasyon ng mga paaralan, sa loob ng pamumuno ng pasistang presidente na si Rodrigo Duterte at ang sumunod na presidente na anak ng yumaong diktador na si Bongbong Marcos.

Diwa ng Anarkismo

Ang ilan sa mga mahalagang konsepto ng anarkismo ay ang radikal na kalayaan, malasakit, pagbabayanihan, pagdadamayan, at pang-unawa.

Propaganda ng Gawain

Ang propaganda ng gawain ay isang mahalagang kaisipan ng anarkismo kung saan pinapalaganap nito ang mga prinsipyo at kaisipan sa pamamagitan ng pagsasagawa ng kilos at hindi sa pagpapalaganap ng mga salita.

Maraming klase ng propaganda ng gawain. Maaaring ito ay marahas, at maari din na mabuting gawain na nakapupukaw ng atensyon sa publiko. Isang halimbawa ng propaganda ng gawain ay ang tulad ng community pantry na nauso sa gitna ng 2019 coronavirus na pandemya.

Bayanihan at Bolunterismo

Ang bayanihan ay isang makamundong pananaw ng pagtutulungan. Mula sa pagbubuhat ng bahay kubo hanggang sa pagbabayad ng jeepney ay naisasakatuparan natin ang bayanihan. Sa ingles, ito ay kilala bilang "volunteerism". Ang kaibahan nito, ang bayanihan ay kolektibong pananaw at ang volunteerism naman ay indibidwal na pananaw. Kumbaga, ang bayanihan ay isang konsepto ng lipunan na tumatawag sa birtud ng lipunan at tao, madalas isinasakatuparan sa gitna ng krisis, ngunit ang bolunterismo naman ay ang pagbibigay ng partisipasyon sa isang gawain.

Pahalang na Pagsasaayos at Malayang pakikipag-ugnayan

At dahil walang lider ang mga anarkista, naisasapuso nito ang pahalang na pagsasaayos ng isang grupo o organisasyon. Ibig sabihin lamang nito na walang isang lider na siyang magdedesisyon at magdidikta sa gagawin ng iba nitong kamiyembro, kundi pagkakasunduan nito ang mga gagawin at malayang humiwalay at makipag-ugnayan ang mga kaanib nito kung nanaisin man nila anumang oras.

Teoryang Ekonomiya

Komunismo

Ang Komunismo ay isang pilosopiyang pangekonomiya kung saan gumagamit ng pag gugrupo-grupo upang maisaayos ang ekonomiya. Maraming klase ng komunismo, ngunit ang diwa ng komunismo ayon kay Karl Marx ay magkaroon ng mundo na hindi gumagamit ng pera, walang mahirap at mayaman, walang ekslusibong pagmamay-ari ng produksyon, at gobyernong nagkokontrol dito.

Ang Anarkistang Komunismo ay maaaring gawin sa maraming paraan, ngunit ang karaniwan na komunistang anarkismo ay kadalasan nagpapalaganap ng Syndikalismo, o ang pagtatag ng mga unyon ng mga manggagawa o trabahador at sila ang mismong mangangasiwa at magdedesisyon sa produksyon ng isang lipunan .

Ekonomiyang Kapwaan

Ang ekonomiyang kapwaan ay isa ring malawakang pilosopiyang pangekonomiya kung saan ang lahat ng tao ay nagtutulungan para sa benepisyo ng isa't isa. Ayon sa isang tanyag na anarkistang si Peter Kropotkin, ipinapaliwanag nito na likas makipagtulungan ang iba't ibang klase ng hayop at hindi lamang dahil mayroong isang species na nakalalamang sa iba pang uri ng hayop para makaligtas sa daloy ng kalikasan.

Sa ekonomiyang kapwaan ni Proudhon na hinahaluan ng merkadong pananaw, ito ay gumagamit ng konseptong patas na pakikipagpalitan. Tulad ng komunismo, ang konseptong ito ay tutol sa pagpaparami ng pera na hahantong sa panlalamang ng isa sa kanyang kapwa at ang pagkamkam ng ari-ariang ipinasasapribado na siyang dapat ilaan sa personal o pampublikong paggamit.

Regaluhang Ekonomiya

Ang regaluhang ekonomiya ay isang makalumang ekonomiya kung saan ang lahat ng tao ay libreng nagpapamigay ng kaniyng mga produkto o trabaho na walang halong kapalit. Ang ekonomiyang ito ay nakasalalay sa malawakang pag-unawa at pagsaasakatuparan ng mga kakailanganing birtud ng sangkatauhan, nang sa gayon ay naiiwasan nito ang pag-aaksaya ng produkto at pang-aabuso sa kapwa nito.

Halimbawa ng Anarkistang Pamayanan

Rebolusyon sa Catalonia

Isa sa tinitingalang anarkistang pamayanan ay ang Rebolusyon sa Catalonia ng Espanya sa gitna ng panloob na digmaan noong taong 1936 hanggang 1937. Sa pamayanang ito isinagawa ang pagkawala ng kontrol ng gobyerno, simbahan, at pribadong pagmamay-ari upang maisakatuparan ang Syndikalismong lipunan. Dito nagkaroon ng malawakang pagbabago sa ekonomiya at kulturang pananaw na pinamumunuan ng mga trabahador imbes na mga negosyo.

Ilan sa mga mahahalagang naisakatuparan ay ang purong libreng edukasyon na may kaakibat na malayang pagpili ng aaralin ng estudyante, ang purong libreng atensyong medikal, ang libreng pamimigay ng lupa at direktang kontrol nito sa merkado, at ang espiritu ng rebolusyon kung saan naghahari ang tao sa sarili nitong kapalaran.

Maaaring maraming kontrobersiya at problemang kinaharap nito, ngunit ang pangunahing problema nito ay ang paglaganap ng pashismo.

Komunidad sa Manchuria

Ang Manchuria ay matatagpuan sa hilagang silangang bahagi ng Tsina ngayon. Ang komunidad sa Manchuria ay mayroong makasaysayang pagtutulungan ng mga tao sa pamamagitan ng ekonomiyang kapwaan at komunismo. Ngunit, sa kabila ng makasaysayan nitong eksperimento ay ang karahasan ng pag-aagawan ng imperyong Hapon, Korea, China, at Russia.

Oposisyon ng Anarkismo sa iba't ibang pulitikal na pananaw

Liberalismo

Bagamat may pagkakapareho sa liberal na pananaw nito, ang anarkismo ay pinupuna nito ang karamihan ng konsepto nito tulad ng lubusang pahintulot, paghahari ng batas, pluralismo at pribadong pagmamay-ari. Sinasabi na ang liberalismo ay nagbibigay daan tungo sa paglaganap ng, kung hindi man diktadurya, ay elitismo sa lipunan.

Pashismo at Diktadurya

Ang pinaka-kinaaayawan ng mga anarkista ay ang pashismo at diktadurya sapagkat ito ay humahantong sa malawakang pagpaslang ng mga inosenteng tao. Ang pashismo ay lubos na salungat sa prinsipyo ng anarkismo sa maraming paraan, ngunit ang pinakatampok na dahilan ay dahil ito ay pinapalawig ang kultura ng pagpapataasan.

Monarkiya at Dinastiya

Tinututulan din nito ang Monarkiya at Dinastiya dahil isa ito sa mga nagpapalaganap ng kahambugan at panunupil ng isang grupo ng tao sa nasasakupan nito. Ang kaibahan nito sa pashismo, maaaring magkaroon ng demokratikong uri ng monarkiya na siyang pipiliin ng mga tao. Ngunit, kahit ang mga anarkista ay hindi ito pinapaburan dahil maaaring linlangin ng isang dinastiya ang kanilang nasasakupan sa pamamagitan ng pagtatatag ng kulto.

Sosyalistang Gobyerno

Ang sosyalistang gobyerno ay tinututulan din ng anarkismo sapagkat, nagbibigay daan sa diktadurya at paghaharing-uri ng isang partikular na klase ng grupo.

Teokrasya

Tinututulan din ng anarkismo ang paghahari ng mga paniniwala ng relihiyon at ang pamumuno ng pastor, prayle, pari, imam, dalai lama o anumang klase ng pinuno ng relihiyon sapagkat hindi lamang ito maaaring abusuhin ng pinuno ng relihiyon, kundi madali rin nitong minamanipula ang tao kapag ito ay naindoktrinahan, at sinisira nito ang kultura ng komunidad.

Pangmaramihang Demokrasya

Bagamat naniniwala ang mga anarkista na hindi nararapat maghari ang kakaunting tao sa gobyerno, ay hindi rin nito pinapayagang maghari ang marami sa kakaunting tao. Ang tanging paraan para sa mga anarkiya upang malaman ang nararapat gawin ay suriin at busisiin ang desisyon kung ang mga ito ay nakapipinsala sa ibang tao.

Kapitalismo at Merkadong Ekonomiya

Tutol ang lahat ng anarkista sa kapitalismo dahil ito ay pinapalawig ang malawak na agwat ng kayamanan ng tao. Tutol din ang anarkismo sa pagsalalay ng lipunan sa merkadong ekonomiya dahil kinukurap nito ang asal ng sangkatauhan.

Marxismo-Leninismo at Maoismo

Bagamat magkapareho ng layunin ang anarkismo at marxismo, ang kaibahan nito, ang anarkismo ay direktang isinasaayos ang lipunan upang makamit ang anarkiya, ngunit ang marxismo ay naglalayong agawin ang estado at gamitin ito upang bumuo ng pansamantalang partido na bibigyan ng kapangyarihan ang mga trabahador hanggang sa magkaroon ng maraming kontradiksyon na siyang magpapahina sa gobyerno.

Malaki ang pagtutol ng anarkismo sa paggamit ng estado sapagkat, naniniwala ito na habang tumatagal ay nagiging masmarahas ito upang paigtingin pa ang kapangyarihan ng gobyerno, o kaya naman nakasalalay sa masmagaling na taong tutumbas o tatapat sa nakaupong lider upang hindi gumuho nang tuluyan ang lipunan.

Isang mahalagang diskusyon dito ay ang pagtatalo ni Karl Marx at Mikhail Bakunin.

Plutokrasya, Teknokrasya, at Meritokrasya

Tutol ang anarkiya sa pamumuno ng mayayaman, ng mga eksperto, at ng mga nakakamit ng karangalan dahil minomonopolya nito ang karanasan ng tao sa pagsasaayos ng lipunan.

Minarkismo

Kahit na ang maliit na impluwensiya ng gobyerno ay tinututulan ng anarkismo sapagkat pinagdududahan nito ang pagkaepektibo nito upang makamit ang ninanais na anarkiya. Ngunit, maspinapaboran ito kaysa sa ibang klaseng pulitikang pananaw lalo na kung ito ay gumagamit ng mga konseptong anarkismo tulad ng Demokratikong Munisipalismo at Demokratikong Kumpederalismo.

Mga sanggunian

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.