Anarkismo

Ang anarkismo ay hindi lamang itinuturing na pulitikang pananaw kundi isang prinsipyo ng pakikipagkapwa-tao, kung saan ang lahat ng uri ng pagpapataasan ng sangkatauhan, panlalamang, pangingibabaw, pagpuwersa o maskilala bilang hirarkiya ay itinuturing na masama. Tinatawag na mga anarkista ang taong nagtataguyod ng anarkismo sa lipunan.

Ang mga anarkista ay maaaring salungat sa gobyerno o pamahalaan, sa iba't ibang institusyon kasama ang relihiyon, o sa uri ng ekonomiya na mayroon ang isang lipunan, o pwersahang pagsunod sa tradisyon o mga pangkaraniwang kaugalian dahil itinuturing ang mga ito na pangunahing nagtataguyod ng pang-aalipin sa lipunan. Bagamat gustuhin nitong puksain ang gobyerno, institusyon, o baguhin ang sistemang ekonomiya, maspinapahalagahan pa rin nito ang organisadong lipunan na hindi hinahaluan ng kahit anumang hirarkiya.

Pinagmulan ng Salita

Nagmula ang salitang anarkismo mula sa Griyegong anarchia o anarkiya, na nangagahulugang "walang pinuno".

Mga anarkista

Maraming uri na anarkista. Kadalasan ang mga anarkista ay kontra sa kapitalismo at diktadurya dahil ito ay nagtataguyod ng pang-aapi at paniniil ng tao sa tao. Maaaring hindi magkakasundo ang mga anarkista sa ninanais nilang lipunan at maaaring iba-iba rin ang taktika na magamit sa pagsulong ng mga prinsipyo nito.

Ang mga halimbawa na kilusan na itinataguyod ng mga anarkista ay nakapaloob sa iba't ibang teorya tulad ng Syndikalismo, Pangkasarian, Komunismo, Kapwaan, Pangkalikasan, Pangkatutubo, Paghihimagsik, Pangkapayapaan, at Pagsasarili.

Buod ng Kasaysayan ng Anarkismo

Ang ideyolohiyang Anarkismo ay pinaniniwalaang nagmula sa mga Griyego kung saan nagkaroon ng malaking pagkadismaya ang mga intelektwal sa pamahalaan. Ngunit, nagkaroon lamang ng malawakang pag-usbong sa Panahon ng Pagmumulat noong ika-17 na siglo sa mga Europeyong bansa, kung saan tinutulan nito ang pang-aalipin na siyang gumagamit ng mga doktrina at batas na bumabagabag sa tao at palitan ito ng maayos at mabuting pagrarason. Sa ika-18 na siglo ay unti-unting lumaganap ito sa iba't ibang sulok ng daigdig at kasamang humubog ng iba't ibang ideyolohiya tulad ng Liberalismo at Komunismo na nais baguhin ang kasalukuyang pamamalakad ng lipunan. Ang isa sa tanyag na mga anarkista na si Pierre-Joseph Proudhon ng Pransiya ay isa sa mga naka-impluwensiya sa pulitikal na pananaw ng ilan sa ating mga bayani tulad ni José Rizal.

Anarkismo ni Rizal

Pinaniniwalaan na ang kaalaman ni Jose Rizal sa Anarkismo ay nagmula sa pag-aaral at pamamalagi niya sa Espanya kung saan namulat ang kaniyang mga mata sa kakaibang kultura na hindi niya naranasan sa pamahalaan ng Kolonyang Pilipinas. Malaki ang gampanin nito sa dalawa niyang nobela na pinamagatang, "Noli Me Tangere" at "El Filibusterismo".

Nakilala umano ni Rizal si Francisco Pi y Margall, isang disipulo ni Proudhon, at naging mentor na nagturo ng pundasyon sa pang-ekonomiya at pulitkal na pananaw nito. Isa na rito ang konseptong pederalismo, paghihiwalay ng simbahan at gobyerno, ang mapayapang paraan ng pagpapalit ng pamamahala, maging ang ekonomiyang kapwaan ni Proudhon. Ngunit hanggang ngayon, pinagdedebatihan pa kung si Rizal ay isang anarkista o hindi.

La Liga Filipina

Ang La Liga Filipina ay naglalaman ng ekonomiyang kapwaan ni Proudhon kung saan makikita sa isa sa mga panukala nito ang pagtatatag ng "bangko ng mga tao" na siyang gagamitin nila sa propaganda at pagtulong ng kanilang mga kamiyembro. Kinalaunan ay isinama ang ilan sa mga panukala nito sa paglathala ni Andres Bonifacio ng Katipunan.

Noli Me Tangere

Salin ng salita:

Huwag mo akong hipuan | Huwag mo akong pakielaman

Pagsasaalin ng akda sa Ingles: The Social Cancer

Maaaring ang nobelang ito ay tumutukoy sa isa sa mga importanteng konsepto ng anarkismo, ang pagsasarili o "autonomiya". Dito rin niya pinamukha na maaaring magtatag ng ilusyong asal ang mga nasa simbahan kapag nabigyan sila ng lubos na kapangyarihan dahil ginagamit nila ang mga doktrina o salita ng Diyos para sa pamamahala ng kanilang nasasakupan. Sa introduksyon ng nobela, ang dedikasyon, inilalarawan ni Rizal ang kanser sa lipunan bilang isang nakamamatay at malubhang sakit na nais niyang hanapan ng lunas. Bagamat hindi man direktang sabihin ni Rizal ay pinapahiwatig niya na ang panunupil ang isa sa mga sintomas ng kanser ng lipunan.

El Filibusterismo

Salin ng salita:

Ang Pagrerebelde | Ang Pag-aaklas

Pagsasalin ng akda sa Ingles: The Reign of Greed

Inilarawan si Simoun, ang pangunahing tauhan ng kwento, bilang isang mayamang kapitalista na gumagamit ng marahas na pamamaraan upang labanan ang mga nanunungkulan. Ang tanyag na Eksena sa pagsabog ng Bombang Lampara ang sumisimbolo sa karaniwang "Propaganda ng Gawain" ng mga Anarkista sa kapanahunan niya. Mayroon din isang eksena sa isang kabanata kung saan ipinakita dito ang pantay na pagpapalitan ng halaga kung saan hindi mabili ni Simoun ang pinakamamahal niyang kwintas kay Kabesang Tales gamit ang mga alahas at pera niyang naipon. Bagkus ay iniwan na lamang ni Kabesang Tales ang kwintas bilang paumanhin sa pagkuha niya ng baril ni Simoun. Sa buong nobela, si Isagani at Padre Florentino ang kumakatawan bilang intelektwal na siyang representasyon ng anarkismo..

Paglaganap ng Anarkismo sa Pilipinas

Nagsalin si Isabelo de los Reyes ng mga akdang anarkismo upang palaganapin ang reporma at rebolusyon laban sa mga Espanyol. Ang madalas na ideyolohiyang nakakabit dito ay ang Anarkistang syndikalismo at pinalawak ang impluwensiya nito sa pamamagitan ng pagtatatag niya ng organisasyong Unión Obrera Democrática Filipina. Kasama dito ang tanyag na manunulat na si Lope K. Santos sa kanyang tanyag na librong pinamagatan na "Banaag at Sikat" na siyang nagpalaganap ng kaisipang Mapagpalayang Sosyalismo.

Napalitan ito ng Marxismo–Leninismo sa dekada '30 ng taong lipas 1900 at siyang naging pangunahing sandigan ng rebolusyong Pilipino sa kapanahunan ng pamamalakad ng Amerikano at Imperyong Hapon.

Nagbalik ang Anarkismo sa pamamalakad ng diktador na si Ferdinand Marcos kasama ang kulturang Punk noong dekada '70.

Sa pag-usbong ng social media at teknolohiyang pagbabago, masnagkaroon ng access ang mga tao sa diskurso sa anarkismo.

Diwa ng Anarkismo

Ang ilan sa mga mahalagang konsepto ng anarkismo ay ang radikal na kalayaan, malasakit, pagbabayanihan, pagdadamayan, at pagkalaban sa pang-aalipusta at pang-aalipin.

Propaganda ng Gawain

Ang propaganda ng gawain ay isang mahalagang kaisipan ng anarkismo kung saan pinapalaganap nito ang mga prinsipyo at kaisipan sa pamamagitan ng pagsasagawa ng kilos at hindi sa pagpapalaganap ng mga salita.

Maraming klase ng propaganda ng gawain. Maaaring ito ay marahas, at maari din na mabuting gawain na nakapupukaw ng atensyon sa publiko. Isang halimbawa ng propaganda ng gawain ay ang tulad ng community pantry na nauso sa gitna ng 2019 coronavirus na pandemya.

Bayanihan at Bolunterismo

Ang bayanihan ay isang makamundong pananaw ng pagtutulungan. Mula sa pagbubuhat ng bahay kubo hanggang sa pagbabayad ng jeepney ay naisasakatuparan natin ang bayanihan. Sa ingles, ito ay kilala bilang "volunteerism". Ang kaibahan nito, ang bayanihan ay kolektibong pananaw at ang volunteerism naman ay indibidwal na pananaw. Kumbaga, ang bayanihan ay isang konsepto ng lipunan na tumatawag sa birtud ng lipunan at tao, madalas isinasakatuparan sa gitna ng krisis, ngunit ang bolunterismo naman ay ang pagbibigay ng partisipasyon sa isang gawain.

Pahalang na Pagsasaayos at Malayang pakikipag-ugnayan

At dahil walang lider ang mga anarkista, naisasapuso nito ang pahalang na pagsasaayos ng isang grupo o organisasyon. Ibig sabihin lamang nito na walang isang lider na siyang magdedesisyon at magdidikta sa gagawin ng iba nitong kamiyembro, kundi pagkakasunduan nito ang mga gagawin at malayang humiwalay at makipag-ugnayan ang mga kaanib nito kung nanaisin man nila anumang oras.

Teoryang Ekonomiya

Komunismo

Ang Komunismo ay isang pilosopiyang pangekonomiya kung saan gumagamit ng pag gugrupo-grupo upang maisaayos ang ekonomiya. Maraming klase ng komunismo, ngunit ang diwa ng komunismo ayon kay Karl Marx ay magkaroon ng mundo na hindi gumagamit ng pera, walang mahirap at mayaman, walang ekslusibong pagmamay-ari ng produksyon, at gobyernong nagkokontrol dito.

Ang Anarkistang Komunismo ay maaaring gawin sa maraming paraan, ngunit ang karaniwan na komunistang anarkismo ay kadalasan nagpapalaganap ng Syndikalismo, o ang pagtatag ng mga unyon ng mga manggagawa o trabahador at sila ang mismong mangangasiwa at magdedesisyon sa produksyon ng isang lipunan. Ang kaibahan nito sa Marxismo-Leninismo ay hindi ito gumagamit ng estado, ngunit binubuo ang malawakang kilusan sa pamamagitan ng desentralisadong organisasyon o ilalim-pataas na pag-oorganisa imbes na gumagamit ng partidong sentral.

Ekonomiyang Kapwaan

Ang ekonomiyang kapwaan ay isa ring malawakang pilosopiyang pangekonomiya kung saan ang lahat ng tao ay nagtutulungan para sa benepisyo ng isa't isa. Ayon sa isang tanyag na anarkistang si Peter Kropotkin, ipinapaliwanag nito na likas makipagtulungan ang iba't ibang klase ng hayop at hindi lamang dahil mayroong isang species na nakalalamang sa iba pang uri ng hayop para makaligtas sa daloy ng kalikasan.

Sa ekonomiyang kapwaan ni Proudhon na hinahaluan ng merkadong pananaw, ito ay gumagamit ng konseptong patas na pakikipagpalitan at pagtatatag ng "bangko ng mga tao" kung saan nag-aambag ang mga miyembro nito para sa kolektibong kilusan. Tulad ng komunismo, ang konseptong ito ay tutol sa pagpaparami ng pera na hahantong sa panlalamang ng isa sa kanyang kapwa at ang pagkamkam ng ari-ariang ipinasasapribado na siyang dapat ilaan sa personal o pampublikong paggamit.

Regaluhang Ekonomiya

Ang regaluhang ekonomiya ay isang makalumang ekonomiya kung saan ang lahat ng tao ay libreng nagpapamigay ng kaniyng mga produkto o trabaho na walang halong kapalit. Ang ekonomiyang ito ay nakasalalay sa malawakang pag-unawa at pagsaasakatuparan ng mga kakailanganing birtud at mabuting pagrerelasyon, na hindi sapilitan, nang sa gayon ay naiiwasan nito ang pag-aaksaya ng produkto at maipagpatuloy ang kaugalian na totoong pagbibigayan na hindi hinahaluan ng pangongontrata o direktang pagpapalitan ng serbisyo o produkto.

Halimbawa ng Anarkistang Pamayanan

Rebolusyon sa Catalonia

Isa sa tinitingalang anarkistang pamayanan ay ang Rebolusyon sa Catalonia ng Espanya sa gitna ng panloob na digmaan noong taong 1936 hanggang 1937. Sa pamayanang ito isinagawa ang pagkawala ng kontrol ng gobyerno, simbahan, at pribadong pagmamay-ari upang maisakatuparan ang Syndikalismong lipunan. Dito nagkaroon ng malawakang pagbabago sa ekonomiya at kulturang pananaw na pinamumunuan ng mga trabahador imbes na mga negosyo.

Ilan sa mga mahahalagang naisakatuparan ay ang purong libreng edukasyon na may kaakibat na malayang pagpili ng aaralin ng estudyante, ang purong libreng atensyong medikal, ang libreng pamimigay ng lupa at direktang kontrol nito sa merkado, o kaya naman ang kolektibong pag-oorganisa ng mga tao sa agrikultura, at industriya.

Maaaring maraming kontrobersiya at problemang kinaharap nito tulad ng pagpaslang ng mga kleriko at kawalan ng maayos na militar upang labanan ang mga Pasista.

Komunidad sa Manchuria

Ang Manchuria ay matatagpuan sa hilagang silangang bahagi ng Tsina ngayon. Ang komunidad sa Manchuria ay binubuo ng iba't ibang lahi at tao, mayroong makasaysayang pamahalaan sa iba't ibang dinastiya ng Tsina at kinalaunan ay pinamahalaan ng isang dakilang militar na lider na si Kim Chwa-Chin na siyang namahala sa mga anarkistang koreano na tumakas mula sa Korea noong lumusob ang mga Hapon. Sa pamamahala ni Kim-Chwa Chin ay itinatag niya ang "Shinmin Prefecture" o maskilala bilang "Korean People's Association in Manchuria" (KPAM). Dahil sa palpak na pag-oorganisa ng mga nasyonalista ay napilitan silang magsanib-pwersa kasama ang mga anarkista upang tutulan ang mga Marxismo-Leninismo ng USSR at mga Pasista ng Hapon. Dahil sa kontradiksyon ng paggamit ng estado, nagkaroon ng malawakang pag-aalitan. Sa kanilang pamamahala ay nagtatag sila ng mga konseho na gumagamit ng direktang demokrasya, nagpalaganap ng mapagpalayang edukasyon na tutuligsa sa mga Imperyalistang Hapon at mga Marxismo-Leninismo at paitingin ang relasyon ng mga Koreano at Intsik. Isang malaking kontradiksyon nito ang gumamit ng itaas-pailalim na istruktura ng organisasyon kaya noong pinaslang si Kim Chwa-Chin ay madali nitong nasira ang anarkistang eksperimentasyon.

Kilusang Makhno (Makhnovschina)

Ang kilusang Makhno ay nagsimula sa Hulyaipole ng Ukraine at nagtatag ng kilusang anarkista upang labanan ang mga Rusong Puti at organisahin ang mga magsasaka upang tutulan ang kilusang puti. Sa pamumuno ni Nestor Makhno ay napagtagumpayan nilang labanan ang mga Rusong Puti kasama ang mga Bolshevik noong kapanahunan nito. Ngunit, kinalaunan ay trinaydor sila ng mga ito sa abiso ni Leon Trotsky at pamumuno ni Vladimir Lenin.

Oposisyon ng Anarkismo sa iba't ibang pulitikal na pananaw

Liberalismo

Bagamat may pagkakapareho sa liberal na pananaw nito, ang anarkismo ay pinupuna nito ang karamihan ng konsepto nito tulad ng istriktong pagsunod sa kontrata, karapatan, paghahari ng batas, pluralismo at pribadong pagmamay-ari. Maaaring tutol o sang-ayon ang ilan sa mga paniniwala nito, ngunit hindi nito tinatanggap sa lahat ang konsepto ng pribadong pagmamay-ari.

Pasismo, Diktadurya, at Nasyonalismo

Ang pinaka-kinaaayawan ng mga anarkista ay ang pasismo at diktadurya sapagkat ito ay humahantong sa malawakang pagpaslang ng mga inosenteng tao. Ang pasismo ay lubos na salungat sa prinsipyo ng anarkismo sa maraming paraan, ngunit ang pinakatampok na dahilan ay dahil ito ay pinapalawig ang kultura ng pangingibabaw sa iba't ibang klase ng tao at ang pagsasakripisyo ng buhay ng indibidwal para sa kapakanan ng marami o kabansaan.

Monarkiya at Dinastiya

Tinututulan din nito ang Monarkiya at Dinastiya dahil isa ito sa mga nagpapalaganap ng kahambugan at panunupil ng isang grupo ng tao sa nasasakupan nito. Ang kaibahan nito sa pasismo, maaaring magkaroon ng demokratikong uri ng monarkiya na siyang pipiliin ng mga tao. Ngunit, kahit ang mga anarkista ay hindi ito pinapaburan dahil maaaring linlangin ng isang dinastiya ang kanilang nasasakupan sa pamamagitan ng pagtatatag ng kulto.

Sosyalistang Gobyerno

Ang sosyalistang gobyerno ay tinututulan din ng anarkismo sapagkat ibinabadya nito na ang mga sosyalista o komunista ay maaring nagiging kurap o iniiwan ang kanilang tungkulin sa rebolusyonaryong adhikain sa tuwing maupo sila sa pwesto.

Teokrasya

Tinututulan din ng anarkismo ang paghahari ng mga paniniwala ng relihiyon at ang pamumuno ng pastor, prayle, pari, imam, dalai lama o anumang klase ng pinuno ng relihiyon sapagkat hindi lamang ito maaaring abusuhin ng pinuno ng relihiyon, kundi madali rin nitong minamanipula ang tao kapag tayo ay naindoktrinahan.

Pangmaramihang Demokrasya

Bagamat naniniwala ang mga anarkista na hindi nararapat maghari ang kakaunting tao sa lipunan, ay hindi rin nito pinapayagang maghari ang marami sa kakaunting tao. Kung mayroon mang hinaing ang kakaunting tao ay dapat marinig pa rin upang sila ay mabigyan ng lugar upang ipaglaban ang kanilang kabuhayan o integridad.

Kapitalismo at Merkadong Ekonomiya

Tutol ang lahat ng anarkista sa kapitalismo dahil ito ay pinapalawig ang malawak na agwat ng kayamanan ng tao. Tutol din ang anarkismo sa pagsalalay ng lipunan sa merkadong ekonomiya dahil ikinukubli nito ang kayamanan at madalas kinukurap nito ang kaugalian ng tao para sa kapakanan ng merkado.

Marxismo-Leninismo at Maoismo

Bagamat magkapareho ng layunin ang anarkismo at marxismo sa pagwawakas ng kapitalismo at estado, ang kaibahan nito, ang anarkismo ay direktang isinasaayos ang lipunan upang makamit ang anarkiya, ngunit ang marxismo ay naglalayong agawin ang estado at gamitin ito upang bumuo ng partido na bibigyan ng kapangyarihan ang mga trabahador hanggang sa magkaroon ng maraming kontradiksyon na siyang magpapahina sa gobyerno.

Malaki ang pagtutol ng anarkismo sa paggamit ng estado sa pagkamit ng komunistang lipunan sapagkat, naniniwala ito na habang tumatagal ay nagiging masmarahas ito upang paigtingin pa ang kapangyarihan ng gobyerno, o kaya naman ay madali silang ma-hijack ng mga konserbatibo upang maging kontra-rebolusyonaryo.

Isang mahalagang diskusyon dito ay ang pagtatalo ni Karl Marx at Mikhail Bakunin.

Plutokrasya, Teknokrasya, at Meritokrasya

Tutol ang anarkiya sa pamumuno ng mayayaman, ng mga eksperto, at ng mga nakakamit ng karangalan dahil minomonopolya nito ang karanasan ng tao sa pagsasaayos ng lipunan para sa kapakanan ng kanilang kayamanan, at karangalan.

Minarkismo

Kahit na ang maliit na impluwensiya ng gobyerno ay tinututulan ng anarkismo sapagkat pinagdududahan nito ang pagkaepektibo nito upang makamit ang ninanais na anarkiya. Ngunit, maspinapaboran ito kaysa sa ibang klaseng pulitikang pananaw lalo na kung ito ay gumagamit ng mga konseptong anarkismo tulad ng Demokratikong Munisipalismo at Demokratikong Kumpederalismo.

Tingnan din

Mga sanggunian

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.