Kan-Laon
| Kan-Laon | |
|---|---|
| Rehiyon | Kabisayaan |
Si Laon (na ang ibig sabihin ay “ang sinauna”), kilala rin bilang Kanlaon o ang demonyong Lalahon, ay isang makapangyarihang espiritu mula sa Bulkang Kanlaon sa isla ng Negros.[1] [2] [3][4][5][6][7] Minsan siyang kinikilalang diyos ng apoy at ani, ngunit sa ibang kwento, isa siyang mapanirang demonyo. Maaari siyang magbigay ng masaganang ani o magdulot ng kapinsalaan, gaya ng salot ng balang o pagputok ng bulkan. Sa mga alamat, si Laon ay minsang inilalarawan bilang lalaki, minsan naman bilang babae. [1] [2] [3][4][5][6][7]
Si Kan-Laon ay kilala sa bilang Lalahon ang diyosa ng mga sinaunang mga Bisaya, partikular ng mga Hiligaynon. Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, sinamba ng mga Bisaya si Kan-Laon bilang kanilang Kataas-taasang Pinuno. Sa wikang Bisaya, ang Kan-Laon ay nangangahulagang "Siya na Pinuno ng Panahon."
Ang Bundok Kanlaon na matatagpuan sa pulo ng Negros, ay ang pinakamalaking aktibong bulkan sa Pilipinas at ang pinakamataas na bundok sa rehiyon ng Kabisayaan.[8] Sinasabing na sa bundok na yaon pinapadama ni Laon ang kanyang presensya sa mga tao. Noong sinaunang panahon, may mga babaylan na umaakyat sa bundok at gumagawa ng mga rituwal tuwing may magandang ani o kung may natatanging seremonya. Nag-aalay din sila ng mga kaloob bilang tanda ng paggalang.
May katumbas na diyos si Kan-Laon sa ibang bahagi ng Pilipinas. Ilang lamang sa mga ito ay sina Bathala ng mga Tagalog, Gugurang ng mga Bikolano, at Kabunian ng mga Ilokano at mga Ifugao.
Si Kanlaon, na kilala bilang diyos ng bulkan, apoy, at pagkawasak sa mitolohiyang Pilipino, ay isang nilalang na iginagalang at kinatatakutan. Nakatuon ang mga kwento tungkol sa kanya sa Bundok Kanlaon, ang pinakamataas na bundok sa rehiyon ng Visayas. Ang mga alamat tungkol sa makapangyarihang diyos na ito ay nagpapakita ng dalawahang katangian ng mga bulkan—bilang tagapaghatid ng pagkawasak at simbolo ng muling pagsilang.[9]
Ang Diyos na si Kanlaon
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa mga kasulukuyang alamat, si Kanlaon ay inilalarawan bilang isang sinaunang at kapritsosong diyos na ang damdamin ay nagdidikta sa kapalaran ng mga naninirahan sa paligid ng bundok. Ang pagsabog ng Bundok Kanlaon ay itinuturing na pagpapakita ng galit o dalamhati ng diyos. Bilang "tagapagdala ng apoy," hawak ni Kanlaon ang hilaw na lakas ng kalikasan, kayang baguhin ang anyo ng lupain gamit ang daloy ng lava, abo, at usok. Para sa mga naninirahan malapit sa bulkan, ang mga mapanirang pagpapakita ng lakas na ito ay paalala ng kapangyarihan ni Kanlaon, na nagdudulot ng paggalang at pag-iingat.
Ang Demonyo ng Kanlaon
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa mga popular na kwento, at mga makabagong kwentong bayan lalo na sa mga pasalitang tradisyon, sinasabing may isang demonyo na naninirahan sa bulkan. Ang demonyong ito ay nagtatapon ng apoy at bato, nagdadala ng takot at pagkawasak sa mga naninirahan malapit dito. May mga nagsasabing ang demonyo ay tagapaglingkod ni Kanlaon, tumutupad sa mapanirang kagustuhan ng diyos. Ang iba naman ay naniniwalang ang demonyo ay isang nakakulong na nilalang na pilit kumakawala, na ang bawat pagsabog ay tanda ng kanyang galit at paghihirap.
Kanlaon sa Mitolohiyang Bicolano
[baguhin | baguhin ang wikitext]Para sa mga Bikolano si Kanlaon ay ang masamang lalaking diyos ng bulkan at pagkawasak na katungali ni Gugurang ang diyos ng Bulkang Mayon.[10]
Iba't ibang Interpretasyon kay Laon / Lalahon
[baguhin | baguhin ang wikitext]Lalahon: Ang diyos ng Apoy at Ani ng Negros
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa mga unang tala ng panahong kolonyal ng Espanya, inilarawan si Lalahon bilang isang babaeng diyosa na may kaugnayan sa apoy at agrikultura. Ayon kay Miguel de Loarca sa Relación de las Yslas Filipinas (1582), siya ay naninirahan sa isang bulkan sa Isla ng Negros (na noon ay tinatawag na Buglas). Siya ay tinatawag upang humiling ng masaganang ani, ngunit kapag siya'y nagalit, nagpapadala siya ng mga salot ng balang upang sirain ang mga pananim:[5][7]
“El dios Lalahon dicen que reside en un volcán que está en la isla de Negros que hecha fuego… A este Lalahon invocan para sus sementeras y cuando no quieren dárselas buenas, échales la langosta…” — Loarca, 1582[5][7]
Pinagtibay ng historyador na si William Henry Scott ang paglalarawang ito, na nagsabing:
"Si Lalahon ay ang diyosa na bumubuga ng apoy ng Bundok Kanlaon na maaaring tawagin upang magkaroon ng magandang ani ngunit nagpapadala ng mga balang kapag siya ay nagalit." — William Henry Scott, Barangay: Sixteenth-Century Philippine Culture and Society[11]
Laon: Kataas-taasang Diyos ng mga Bisaya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa isang mas huling tala, kinilala ni Padre Pedro Chirino (1604) si Laon bilang pangunahing diyos ng mga Bisaya, na inihalintulad kay Bathala Maykapal ng mga Tagalog. Binanggit niya na ang salitang "Laon" ay nangangahulugang "katandaan" o "kasuod", na nagpapahiwatig ng matanda at mataas na katayuan sa kosmolohiya ng mga Bisaya:
“Laon denotes antiquity and was the name of the chief and superior god of the Visayas.” — Chirino, 1604[12][13]
Ayon sa Mythological Dictionary of the Philippines, si Laon ay pinararangalan sa buong Kabisayaan, partikular sa Isla ng Negros, kung saan pinaniniwalaang naninirahan siya sa Bulkan Malaspina, na ngayon ay kilala bilang Bundok Kanlaon.[13]
Kanlaon: Bulkan at Diyos
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang pangalan na Kanlaon ay tumutukoy sa aktibong bulkan sa Negros at sa diyos na pinaniniwalaang naninirahan dito. Sa iba't ibang mga ulat, si Kanlaon ay inilalarawan bilang isang gender-fluid na espiritu—na minsang lumilitaw bilang si Laon, isang lalaking diyos ng apoy, at minsan bilang si Lalahon, isang babaeng espiritu ng agrikultura at pagkasira. Ipinapakita ng dualidad na ito ang pananaw ng mga animista na ang mga diyos ay maaaring magbago ng anyo bilang lalaki, babae, espiritu, o demonyo.[14]
Sa kasalukuyang panitikan, may ilang lokal sa Negros ang nagsasabing si Lallaon ay isang demonikong nilalang na naninirahan sa bulkan at nagdadala ng kapahamakan kapag hindi nasisiyahan:[14]
"Si Lalahon, o Laon o Lauon… ay isang diyos na naninirahan sa bulkan ng Alalaspina (Isla ng Negros)... Sa ngayon, sinasabi ng mga magsasaka sa Visayas ng Negros na ang demonyong si Lallaon ay naninirahan sa Bulkan Malaspina." — Ferdinand Blumentritt[14]
Laon sa Mitolohiyang Bikolano: Diyos ng Apoy at Pagkasira
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa labas ng Kabisayaan, partikular sa mitolohiyang Bikolano, si Laon ay may ibang interpretasyon bilang isang lalaking mabagsik diyos na kaugnay ng apoy at pagkasira. Sa mga tradisyong ito, ginagamit ni Laon ang kapangyarihang bulkaniko upang magparusa o maglinis, at madalas na inuugnay sa mga pagsabog ng bulkan at iba pang likas na kalamidad:[14][6]
"Si Laon o Kanlaon ay iginagalang bilang nakakatakot at mabagsik diyos ng apoy at pagkasira." — Tradisyong oral ng mga Bikolano[6]
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ 1.0 1.1 Demetrio, Francisco R. (1991). The Soul Book: Introduction to Philippine Pagan Religion. GCF Books. pp. 12, 13, 15.
- ↑ 2.0 2.1 Blair, Emma Helen; Robertson, James Alexander; Bourne, Edward Gaylord (1903). The Philippine Islands, 1493–1803. Bol. 5 (1582–1583). The Arthur H. Clark Company.
- ↑ 3.0 3.1 Yuste, Eduardo Descalzo (2010). "La historia natural y moral de Filipinas en la obra de Pedro Chirino, S.I. (1557-1635)". Ciencia Y Cultura entre Dos Mundos: Segundo Simposio. Fundación Canaria Orotava. pp. 25–48. ISBN 9788461550449.
- ↑ 4.0 4.1 Blumentritt, Fernando (1895). Diccionario Mitologico de Filipinas.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 LeRoy, James A.; Blair, Emma Helen; Robertson, James Alexander; Bourne, Edward Gaylord (October 1903). "The Philippine Islands, 1493-1803". The American Historical Review. 9 (1): 149. doi:10.2307/1834235. ISSN 0002-8762.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Realubit, Maria Lilia (1990-12-31). "A Survey of Contemporary Bikol Writing: A Bibliographical Note". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 38 (4). doi:10.13185/2244-1638.1314. ISSN 2244-1638.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Coello de la Rosa, Alexandre (2022-01-18). ""Against Muhammad's Perfidy": The Jesuit Francisco Combés and His Relación de las islas Filipinas (c. 1654)". Journal of Jesuit Studies. 9 (2): 180–206. doi:10.1163/22141332-09020002. ISSN 2214-1324.
- ↑ Pinoy Moutaineer: Mount Kanlaon. Hinango Agosto 28, 2008.
- ↑ https://vismin.ph/2024/the-myth-of-supreme-god-kan-laon/.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(tulong) - ↑ Realubit, Maria Lilia F. (1983). Bikols of the Philippines. A.M.S. Press.
- ↑ Lewis, Henry T.; Scott, William Henry (1998). "Barangay: Sixteenth-Century Philippine Culture and Society". Pacific Affairs. 71 (1): 131. doi:10.2307/2760859. ISSN 0030-851X.
- ↑ Alzina, Francisco Ignacio; Alzina, Francisco Ignacio (1996). Yepes, Victoria (pat.). Una etnografía de los indios bisayas del Padre Alzina. Biblioteca de historia de América. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas. ISBN 978-84-00-07618-4.
- ↑ 13.0 13.1 Floyd, Troy S. (1968-02-01). "Documentos jesuíticos relativos a la historia de la Compañía de Jesús en VenezuelaRelato de las misiones de los padres de la Compañía de Jesús en las islas y en tierra firme de América Meridional". Hispanic American Historical Review. 48 (1): 116–118. doi:10.1215/00182168-48.1.116. ISSN 0018-2168.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 Elera, Casto de (1895). Catálogo sistemático de toda la fauna de Filipinas conocida hasta el presente. Manila: Imprenta del colegio de Santo Tomás.