Pumunta sa nilalaman

Kretasiko

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Late Cretaceous)
Cretaceous
~145.0 – 66.0 milyong taon ang nakakalipas
Mundo noong panahong Cretaceous ca. 90 milyong taon ang nakakalipas
Kronolohiya
Etimolohiya
PormalFormal
Impormasyon sa paggamit
Celestial bodyEarth
Paggamit panrehiyonGlobal (ICS)
Ginamit na iskala ng panahonICS Time Scale
Kahulugan
Yunit kronolohikalPeriod
Yunit stratigrapikoSystem
Pormal na time spanFormal
Kahulugan ng mababang hanggananNot formally defined
Lower boundary definition candidates
Lower boundary GSSP candidate section(s)None
Upper boundary definitionIridium-enriched layer associated with a major meteorite impact and subsequent K-Pg extinction event
Upper boundary GSSPEl Kef Section, El Kef, Tunisia
36°09′13″N 8°38′55″E / 36.1537°N 8.6486°E / 36.1537; 8.6486
GSSP ratified1991

Ang Cretaceous (bigkas /krë-tay-shës/, Kastila: Cretácico, Cretáceo) ,na hinango mula sa Latin na "creta" (chalk, na karaniwang pinaikling K para sa saling Aleman nitong Kreide (chalk) ay isang panahong heolohiko mula 145 milyong taon ang nakalilipas hanggang 66 milyong taon ang nakalilipas. Ito ay sumusunod sa panahong Hurasiko at sinundan ng panahong Paleoheno. Ito ang huling panahong ng era na Mesosoiko at sumasaklaw sa 80 milyong mga taon na pinakamahabang panahon ng era na Phanerozoic. Ito ay isang panahon ng relatibong mainit na klima na nagresulta sa isang mataas na mga lebel ng dagat na eustatiko at lumikha ng maraming mga mababaw na mga dagat na panloob ng lupain. Ang mga karagatan at dagat na ito ay napuno ng ngayong ekstinto na mga reptilyang pang-dagat, mga ammonita, at mga rudista samantalang ang mga dinosauro ay nagpatuloy na manaig sa lupain. Sa parehong panahon, ang mga bagong pangkat ng mga mamalya at mga ibon gayundin ang mga namumulaklak na mga halaman ay lumitaw. Ang Cretaceous ay nagwakas sa isang malaking ekstinsiyong pang-masa na pangyayaring ekstinsiyong na Cretaceous-Paleoheene kung saan ang maraming mga pangkat kabilang ang mga hindi-ibon na dinosauro, mga pterosaur at malalaking mga reptilyang pang-dagat ay namatay. Ang huli nang Cretaceous ay inilalarawan ng hangganang K-Pg na isang lagdang heolohiko na nauugnay sa ekstinskiyong pang-masa na nasa pagitan ng mga era na Mesosoiko at Cenozoic.

Heolohiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Kasaysayang pagsasaliksik

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Cretaceous bilang isang hiwalay na panahon ay unang inilarawan ng heologong Belhiyanong si Jean d'Omalius d'Halloy noong 1822 gamit ang strata sa Paris Basin[2] at ipinangalan ito para sa ekstensibong mga kama ng chalk(kalsiyum karbonata) na idineposito ng mga shell ng mga marinong inbertebrata na pangunahin ang mga coccolith na natagpuan sa Itaas na Kretasyeso ng kanluraning Europa. Ang pangalang "Cretaceous" ay hango sa Latin na creta na nangangahulugang chalk.[3] Ang pangalan ng island Creta ay may parehong pinagmulan.

Mga subdibisyong stratigrapiko

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang panahong Cretaceous ay nahahati sa Simulang Cretaceous at Huling Cretaceous o Mababa at Itaas na Cretaceousng serye. Sa mga mas matandang literatura, ang Cretaceous ay minsang hinahati sa tatlong mga serye: Neocomian (maababa/simula), Gallic (gitna) and Senonian (itaas/huli). Ang isang labingisang mga yugto na lahat ay nagmumula sa stratigrapiyang Europea ay ginagamit na ngayon sa buong mundo. Sa maraming mga bahagi ng mundo, ang alternatibong mga lokal na subdibisyon ay ginagamit pa rin. Gaya ng ibang mga mas matandang panahon, ang mga kamang bato ng Cretaceous ay mahusay na natukoy ngunit ang mga eksaktong edad ng tuktok at base nito ay hindi matiyak ng ilang mga milyong taon. Walang malaking ekstinsiyon o putok ng dibersidad ang naghihiwalay sa Cretaceous mula sa panahong Hurasiko. Gayunpaman, ang tuktok ng sistemang ito ay matalas na inilarawan na inilagay sa mayaman sa iridium na patong na natagpuan sa buong mundo at pinaniniwalaang nauugnay sa banggang krater na Chicxlub sa Yucatan at Golpo ng Mehiko. Ang patong na ito ay mahigpit na pinetsaha ng 65.5 milyong taon ang nakalilipas.[4]

Mga pagkakabuo ng bato

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Isang guhit ng mga posil na panga ng Mosasaurus hoffmanni, mula sa Maastrichtian ng Dutch Limburg, ng heologong Olandes na si Pieter Harting (1866).

Ang mataas na eustatikong lebel ng dagat at katamtamang init na klima ng Kretasyoso ay nangangahulugang ang isang malaking sakop ng mga kontinente ay natatakpan ng isang katamtamang init na mga mabababaw na dagat. Ang Kretasyoso ay ipinangalan sa ekstensibong mga deposito ng chalk ng panahong ito sa Europa ngunit sa maraming mga bahagi ng mundo, ang sistemang Cretaceous ay binubuo sa karamihang bahagi ng mga marinong batong apog na isang uri ng bato na nabubuo sa katamtamang init at mga sirkunstansiyang mababaw na marino. Sanhi ng mataas na lebel ng dagat, may isang ekstensibong espasyong akomodasyon para sa sedimentasyon upang ang mga makakapal na deposito ay mabuo. Dahil sa relatibong batang edad at malaking kakapalan ng sistema, ang mga batong Cretaceous ay nakausli sa maraming mga lugar sa buong mundo. Ang chalk ay isang uri ng bato na karakterisiko ng(ngunit hindi limitado sa) Cretaceous. Ito ay binubuo ng mga coccolith at mikroskopikong maliit na mga kalansay na kalsito ng mga coccolithophore na isang uri ng algae na yumabong sa mga dagat na Cretaceous. Sa hilagang kanluranin ng Europa, ang mga depositong chalk mula sa Itaas na Cretaceous ay karakteristiko ng pangkat Chalk na bumubuo ng mga puting talampas ng Dover sa timog baybayin ng Inglater at mga katulad na talampas sa baybayin ng Normandy sa Pransiya. Ang pangkat ay matatagpuan sa Inglater, hilagaang Pransiya at mga mababang ansa, hilagaang Alemanya, Denmark at sa subsurpasiyo ng katimugang bahai ng Dagat Hilaga. Ang chalk ay madaling makokonsolida at ang pangkat Chalk ay binubuo ng mga maluwag na sedimento sa maraming mga lugar. Ang pangkat ay may mga ibang batong apog at mga arenita. Kabilang sa mga fossil na nilalaman nito ang mga dagat urchin, mga belemnita, mga ammonita at mga reptilya ng dagat gaya ng Mosasaurus. Sa katimugang Europa, ang Cretaceous ay karaniwang isang sistemang marino na binubuo ng kompetenteng mga kama ng batong apog o mga inkompetenteng mga marl. Dahil ang mga kadenang bundok na Alpine ay hindi pa umiiral sa panahong Cretaceous, ang mga depositong ito ay nabuo sa katimugang gilid ng shelf na kontinental ng Europa sa marhin ng Karagatang Tethys. Ang stagnasyon ng mga kuryente malalalim na mga dagat sa Gitnang Cretaceous ay nagsanhi ng anoksikong kondisyon sa katubigan ng dagat. Sa maraming mga lugar sa buong mundo, ang isang maitim na anoksikong mga shale ay nabuo sa interbal na ito.[5] Ang mga shale na ito ay mahalagang pinagkukunang bato para sa langis at gaas halimbawa sa subsurpasiyo ng Dagat Hilaga.

Paleoheograpiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa panahong Cretaceous, ang huling Paleozoic hanggang simulang Mesosoiko, kinumpleto ng superkontinente na Pangaea ang tektonikang paghahati nito sa kasalukuyang panahong mga kontinente bagaman ang mga posisyon nito ay malaking iba sa panahong ito. Habang ang Karagatang Atlantiko ay lumalapad, ang konberhenteng marhin na mga oroheniya na nagsimula noong panahong Hurasiko ay nagptuloy sa Kordilyerang Hilagang Amerika dahil ang oreheniyang Nevadan ay sinundan ng mga oroheniyang Sevier at Laramide. Bagaman ang Gondwana ay buo pa rin pagsisimula ng Cretaceous, ito ay nahati habang ang Timog Amerika, Antarctica at Australia ay nahating papalayo sa Aprika bagaman ang India at Madagascar ay nanatiling magkakabit sa bawat isa. Dahil dito, ang mga karagatang Timog Atlantiko at Karagatang Indiyano ay bagong nabuo. Ang gayong aktibong paghahati ay nagtaas ng malalaking kadeng pang-ilalim na dagat na mga kabundukuan sa kahabaan ng mga welt na nagtataas ng eustatikong mga lebel ng dagat sa buong mundo. Ang mga malalawak na mga mababaw na mga dagat ay sumulong papatawid sa sentral Hilagang Amerika(ang Kanluraning Panloob na daangdagat) at Europa at pagkatapos ay umurong sa huli ng panahon na nag-iiwan ng makapal na mga depositong marino sa pagitan ng mga kamang coal. Sa rurok ng transgresyon sa panahong Cretaceous, isang tatlo ng kasalukuyang sakop ng lupain ng mundo ay lumubog.[6] Ang Cretaceous ay makatwirang sikat sa batong chalk nito. Ang katunayan, ang mas maraming chalk ay nabuo sa panahong Cretaceous kesa sa anumang panahon ng epoch na Phanerozoic. [7] Ang gawaing ridge na Gitnang Karagatan o ang sirkulasyon ng alat tubig hanggang sa mga lumaking ridge ay nagpayam ng karagatan sa kalsiyum. Ito ay gumawa sa mga karagatan na mas saturado gayundin ay nagpataas ng pagiging makakuha nang biolohiko ng mga elemento para sa kalkareyosong nanoplankton.[8] ANg mga malawakang karbonatang ito at iba pang mga depositong sedimentaryo ay gumagawa sa rekord ng batong Cretaceous na lalong mahusay. Ang sikat na mga pormasyon mula sa Hilagang Amerika ay kinabibilangan ng mayamang mga marinong fossil ng Chalk na Mausok na Bundo ng Kansa at mga faunang pang-luapin ng Pormasyong Hell Creek sa Huling Cretaceous. Ang ibang mga mahahalagang pagkakalantad ng Huling Cretaceous ay nangyari sa Europa (halimabawa ang Weald, Tsina). Sa area ng ngayong India, ang mga malalaknig kamang lava ng mga Trap na Deccan ay sumabog sa Huling Cretaceous at Simulang Paleoseno.

Klima

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang epoch na Berriasian ay nagpapakita ng kagawiang paglalamig na nakita sa huling epoch na Hurasiko. May ebidensiya na ang mga pagbagsak ng niyebe ay karanian sa mga mas mataas na latitudo at ang mga tropiko ay naging mas basa kesa sa mga panahong Triasiko at Hurasiko.[9] Gayunpaman, ang glasiasyon(pagyeyelo) ay limitado sa mga glasyer na alipin sa ilang mga matataas na latitudo bagaman ang mga pang-panahong niyebe ay maaaring umiral sa mas malayong timog. Ang pagrarapto ng yelo ng mga bato sa mga kapaligirang marino ay nangyari sa halos panahon ng Cretaceous ngunit ang ebidensiya ng deposisyon ng direkta mula sa mga glasyer ay limitado sa Simulang Cretaceous ng Basin na Eromanga sa katimugang Australia.[10][11] Gayunpaman, pagkatapos ng wakas ng Berriasian, ang mga temperatura ay muling tumaas at ang mga kondisyong ito ay halos hindi nagbabago hanggang sa wakas ng panahong ito.[9] Ang kagawiang ito ay sanhi ng masidhing gawaing pang-bulkano na lumikha ng malalaking mga kantidad ng karbon dioksido. Ang produksiyon ng malalaking mga kantidad ng magma na iba't ibang itinuro sa mga plumang mantel o sa mga ekstensiyal na tektonikang plato [12] ay karagdagang nagpataas ng mga lebel ng dagat upang ang mga malalaking area ng mga krustong kontinental ay natatakpan ng mababaw na mga dagat. Ang Karagatang Tethys na nagdudugtong sa mga dagat tropiko mula sa silangan hanggang kanluran ay tumulong rin sa katamtamang pag-iinit ng klimang pandaigdigan. Ang umangko sa katamtamang init na mga fossil na halaman ay alam mula sa mga lokalidad na kasinglayo ng Alaska at Greendland samantalang ang mga fossil ng mga dinosauro ay natagpuan sa loob ng 15 digri ng timog polo sa panahong Cretaceous.[13] Ang isang napakamahinahong gradientong temperatura mula sa ekwador hanggang sa mga polo ay nangangahulugang mas mahinang mga hanging pandaigdigan na nag-aambag sa kaunting pag-uupwell at mas stagnanteng mga karagatan kesa sa kasalukuyan. Ito ay binibigyang ebidensiya ng malawakang itim na pagdedeposito ng shale at kadalasang mga pangyayaring anoksiko.[14] Ang mga core na sedimento ay nagpapakita ang tropikong temperatura ng surpasiyo ng dagat ay maaaring maikling katamtamang init bilang 42 °C (107 °F), 17 °C ( 31 °F) na mas katamtamang init kesa sa kasalukuyan at ang mga ito ay may aberaheng mga 37 °C (99 °F). Samantala, ang mga temperatura ng malalalim na karagatan ay mga 15 hanggang 20 °C (27 to 36 °F) na mas mataas kesa temperatura sa kasalukuyan.[15][16]

Karagdagang impormasyon: Cool tropics paradox

Buhay

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Bagaman ang mga unang representatibo ng mga madahong puno at mga tunay na damo ay lumitaw sa panahong Cretaceous, ang flora ay pinananaigan pa rin ng mga konipero gaya ng Araucaria (Dito ay modernong Araucaria araucana sa Chile).

Flora

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang mga namumulaklak na mga halaman(mga angiosperma) ay kumalat sa panahogn ito bagaman ang mga ito ay hindi naging nananaig hanggang sa yugtong Campanian na malapit sa wakas ng epoch. Ang ebolusyon ng mga ito ay tinulungan ng paglitaw ng mga unang bubuyog. Ang katunayan, ang mga angiosperma at mga insekto ay isang mahusay na halimbaw ng kapwa ebolusyon. Ang unang mga kinatawan ng maraming mga madahong puno kabilang ang mga igos, platanus at mga magnolia ay lumitaw sa panahong Cretaceous. Sa parehong panahon, ang ilang mas naunang mga Mesosoikong mga gymnsperm tulad ng mga konipero ay patuloy na yumabong. Ang mga pehuén (monkey puzzle trees na Araucaria) at iba pang mga konipero ay kilalang sagana at malaganap. Ang ilang mga order ng fern gaya ng Gleicheniales[17] ay lumitaw sa fossil rekord sa Cretaceous at nagkamit ng simulang malawakang distribusyon. Ang taksang Gymnosperm tulad ng Bennettitales ay namatay bago ang wakas ng panahong ito.

Faunang pang-lupain

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa lupain, ang mga mamalya ay isang maliit at relatibo pa ring maliit na bahagi ng fauna. Ang sinaunang mga mamalyang marsupyal ay nag-ebolb sa Simulang Cretaceous na ang mga tunay na placental ay lumitaw sa Huling Cretaceous. Ang fauna ay pinananaigan ng mga reptilyang arkosauro lalo na ang mga dinosauro na nasa pinaka dibersong yugto nito. Ang mga pterosaur ay karaniwan sa simula at gitnang Cretaceous ngunit habang ang Cretaceous ay nagpapatuloy, ang mga ito ay naharap sa papalagong kompetisyon mula sa radiasyong pag-aangkop ng mga ibon at sa wakas ng panahong ito, ang tanging dalawang mataas na espesyalisadong mga pamilya nito ang nanatili. Ang lagerstätte na Liaoning (Chaomidianzi formation) sa Tsina ay nagbibigay ng isang sulyap ng buhay sa Simulang Cretaceous kung saan ang mga naingatang labi ng maraming mga uri ng maliliit na mga dinosauro, mga ibon at mga mamalya ay natagapuan. Ang mga dinosaurong coelurosauro na natagpuan doon ay kumakatawan sa mga uri ng pangkat ng Maniraptora na fossil na transisyonal sa pagitan ng mga dinosauro at ibon at kilala sa pagkakaron ng mga tulad ng buhok na mga balahibo. Ang mga insekto ay nagdibersipika sa panahong Cretaceous at ang pinakamatandang alam na mga langgam, mga anay at ilang mga lepidoptera na katulad ng mga paru-paro at mga mariposa ay lumitaw. Ang mga aphid, mga tipaklong at mga gall wasp ay lumitaw.[18]

Marinong fauna

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa mga dagat, ang mga ray, mga modernong pating at mga teleosta ay naging karaniwan.[19] Ang mga marinong reptilya ay kinabibilangan ng mga ichthyosauro sa simula at gitnang Cretaceous (na naging ekstinto sa pangyayaring ekstinsiyong Cenomanian-Turonina sa huli ng Cretaceous), mga plesiosauro sa buong panahong Cretaceous at mga mosasauro na lumitaw sa Huling Cretaceous. Ang Baculite na isang henus ng ammonita na may tuwid na shell ay yumabong sa mga dagat kasama ng mga nagtatayo ng reef na mga rudistang tulya. Ang mga Hesperornithiformes ay hindi nakakalipad na sumisid sa dagat na mga ibon na lumangoy ng tulad ng mga grebe. Ang Globotruncanid Foraminifera at mga echinoderma gaya ng mga dagat urchin atdagat bituin ay yumabong. Ang unang radiasyong pag-aangkop ng mga diatoma(na pangkalahatang siliseyoso kesa sa kalkareyoso) sa mga karagatan ay lumitaw sa Cretaceous. Ang mga sariwang tubig na diatoma ay hindi lumitaw hanggang sa Mioseno lamang.[18] Ang panahong Cretaceous ay mahalaga ring interbal sa ebolusyon ng bioerosyon na produksiyon ng mga pagbubutas at pagkakaskas sa mga bato, matigas na lupain at mga shell. (Taylor and Wilson, 2003).

  • Isang eksena mula sa Simulang Cretaceous: isang Woolungasaurus na inaatake ng Kronosaurus.
    Isang eksena mula sa Simulang Cretaceous: isang Woolungasaurus na inaatake ng Kronosaurus.
  • Ang Tylosaurus ang pinakamalaking alam na mosasauro na isang karniborosong marinong reptilya na lumitaw sa Huling Cretaceous.
    Ang Tylosaurus ang pinakamalaking alam na mosasauro na isang karniborosong marinong reptilya na lumitaw sa Huling Cretaceous.
  • Ang malakas na lumalango at may ngiping maninilang ibongtubig na Hesperornis ay gumala sa mga karagatan ng Huling Cretaceous.
    Ang malakas na lumalango at may ngiping maninilang ibongtubig na Hesperornis ay gumala sa mga karagatan ng Huling Cretaceous.
  • Isang ammonita Discoscaphites iris, Pormasyong Owl Creek (Itaas na Cretaceous), Ripley, Mississippi.
    Isang ammonita Discoscaphites iris, Pormasyong Owl Creek (Itaas na Cretaceous), Ripley, Mississippi.
  • Isang plato na may Nematonotus sp. , Pseudostacus sp., at isang parsiyal na Dercetis triqueter na natagpuan sa Hakel, Lebanon
    Isang plato na may Nematonotus sp. , Pseudostacus sp., at isang parsiyal na Dercetis triqueter na natagpuan sa Hakel, Lebanon

Pangyayaring ekstinsiyong sa Wakas ng Cretaceous

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang pagbangga ng isang asteroyd o kometa ay malawakang tinatanggap ngayon bilang pangunahing dahilan ng pangyayaring ekstinsiyong Cretaceous-Paleohene.

May isang patuloy na pagbagsak ng biodibersidad sa yugtong Maastrichtian ng panahong Cretaceous bago ang iminungkahing krisis ekolohikal na pinukaw ng mga pangyayari sa hangganan K-Pg. Sa karagdagan, ang biodibersidad ay nangangailangan ng malaking halaga ng panahon upang makaahon mula sa pangyayaring K-T sa kabilang ng malamang pag-iral ng kasagaanan ng bakanteng mga niche na ekolohikal.[20] Sa kabila ng pagiging malala ng pangyayaring hangganang ito, may isang malaking pagkakaiba sa rate ng eksinksiyon sa pagitan at loob ng iba't ibang mga klaso. Ang mga espesyeng nakasalalay sa potosinteiss ay bumagsak ay naging ekstinto dahil sa pagbabawas ng enerhiyang pang-araw na umaabot sa mundo sanhi ng mga partikulong atmosperiko na humaharang sa liwanag ng araw. Gaya ng sa kaso ngayon, ang mga organismong nagpoposintesis gaya ng mga phytoplankton at mga halamang pang-lupain ay bumuo ng pangunahing bahagi ng kadena ng pagkain sa Huling Cretaceous. Ang ebidensiya ay nagmumungkahi na ang mga hayop na herbiboros na nakasalalay sa mga halaman at plankton sa pagkain ng mga ito ay namatay dahil ang mga pinagkukunang pagkain ng mga ito ay nagkulang. Dahil dito, ang mga mataas na maninila gaya ng Tyrannosaurus rex ay napahamak rin.[21] Ang mga Coccolithophorid at mga molluska kabilang ang mga ammonita, mga rudista at mga sariwang tubig na mga suso at tahong gayundin ang mga organismo na ang kadenang pagkain ay kinabibilangan ng mga nagbubuo ng mga shell na ito ay naging ekstinto o dumanas ng mabigat na mga kawalan. Halimbawa, inakalang ang mga ammonita ang mga pangunahing pagkain ng mga mosasauro na isang pangkat ng mga marinong reptilya na naging ekstinto sa hangganan.[22]

Ang mga ombinora, insektibora at mga kumakain ng bangkay ay nakaligtas sa pangyayaring ekstinsiyon na marahil ay dahil sa tumaas na pagiging makukuha ng mga mapagkukunang pagkain. Sa wakas ng Cretaceous, tila walang purong mga herbiboros o karniborosong mga mamalya. Ang mga mamalya at mga ibon na nakaligtas sa ekstinsiyon ay kumakain ng mga insekto, larva, mga uod, mga suso na ang mga ito ay kumakain naman ng mga patay na halaman at materya ng hayop. Tineorisa ng mga siyentipiko na ang mga organismong ito ay nakaligtas sa pagguho ng nakabatay sa halamang mga kadena ng pagkain dahil ang mga ito ay kumakain ng detritus.[23][20][24]

Sa mga pamayanang batis, ang ilang mga pangkat ng hayop ay naging ekstinto. Ang mga pamayanang batis ay mas kaunting umaasa sa pagkain mula sa mga buhay na halaman at mas marami sa detritus na natatangay mula sa lupain.[25] Ang mga katulad ngunit mas komplikadong mga paterno ay natagpuoan sa mga karagatan. Ang ekstinsiyon ay mas malala sa mga hayop na namumuhay sa sonang Pelahiko kesa sa mga hayop na namumuhay sa sahig ng dagat. Ang mga sa kolumn ng tubig ay halos buong nakasalalay sa pangunahing produksiyon mula sa mga nabubuhay na phytoplankton samantalang ang mga hayop na nabubuhay sa sahig ng karagatan ay kumkain ng detritus o maaaring lumipat pagkain ng detritus.[20] Ang pinakamalaking humihinga ng hanging mga nakaligtas sa pangyayaring ekstinsiyon na mga crocodilian at mga champsosauro ay mga semi-akwatiko at may paglapit sa detritus. Ang mga modernong crocodilian ay maaaring mamuhay bilang mga naghahanap ng mga itinapong materya at maaaring magpatuloy ng mga buwan nang walang pagkain o pumasok sa hibernasyon nang ang mga kondisyon ay hindi kanais nais. Ang mga batang supling nito ay maliit, mabagal na lumalaki at malaking kumakain sa mga inbertebrata at mga patay na organismo o pragmento ng mga organismo para sa unang mga ilang taon nito. Ang mga katangiang ito ay nauugnay sa pagpapatuloy ng mga crocodilian sa wakas ng Cretaceous.[23]

  • Maraming mga pagbubutas sa cobble na Cretaceous sa Faringdon, England; Ang mga ito ang mahusay na mga halimbaw ng bioerosyong fossil.
    Maraming mga pagbubutas sa cobble na Cretaceous sa Faringdon, England; Ang mga ito ang mahusay na mga halimbaw ng bioerosyong fossil.
  • Matigas na lupain mula sa Cretaceous mula sa Texas na nagkukrusto ng mga talaba at mga pagbubutas. Ang barang iskala ay 10 mm.
    Matigas na lupain mula sa Cretaceous mula sa Texas na nagkukrusto ng mga talaba at mga pagbubutas. Ang barang iskala ay 10 mm.
  • Mga Rudistang bibalbo mula sa Cretaceous ng mga Bulubunduking Omani,United Arab Emirates. Ang barang iskala ay 10 mm.
    Mga Rudistang bibalbo mula sa Cretaceous ng mga Bulubunduking Omani,United Arab Emirates. Ang barang iskala ay 10 mm.
  • Isang Inoceramus mula sa panahong Cretaceous, South Dakota.
    Isang Inoceramus mula sa panahong Cretaceous, South Dakota.

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ International Commission on Stratigraphy. "ICS - Chart/Time Scale". www.stratigraphy.org.
  2. ↑ Great Soviet Encyclopedia (sa wikang Ruso) (ika-3rd (na) edisyon). Moscow: Sovetskaya Enciklopediya. 1974. vol. 16, p. 50. {{cite book}}: Unknown parameter |nopp= ignored (|no-pp= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ Glossary of Geology (ika-3rd (na) edisyon). Washington, D.C.: American Geological Institute. 1972. p. 165.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ The official geologic timescale of the ICS (in 2008) gives 65.5 Ma as upper boundary of the Cretaceous, new callibrations by Kuiper et al. (2008) yield 65.9 Ma
  5. ↑ See Stanley (1999), pp. 481–482
  6. ↑ Dougal Dixon et al., Atlas of Life on Earth, (New York: Barnes & Noble Books, 2001), p. 215.
  7. ↑ Stanley, Steven M. Earth System History. New York: W.H. Freeman and Company, 1999. ISBN 0-7167-2882-6 p. 280
  8. ↑ Stanley, pp. 279–81
  9. ↑ 9.0 9.1 The Berriasian Age
  10. ↑ Alley, N.F. and Frakes, L.A. 2003. "First known Cretaceous glaciation: Livingston Tillite, South Australia". Australian Journal of Earth Science 50:134–150.
  11. ↑ Frakes, L.A. and Francis, J. E. 1988. "A guide to Phanerozoic cold climates from high latitude ice rafting in the Cretaceous". Nature 333:547–549.
  12. ↑ Foulger, G.R. (2010). Plates vs. Plumes: A Geological Controversy. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-6148-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ Stanley, pp. 480–2
  14. ↑ Stanley, pp. 481–2
  15. ↑ "Warmer than a Hot Tub: Atlantic Ocean Temperatures Much Higher in the Past" PhysOrg.com. Retrieved 12/3/06.
  16. ↑ Skinner, Brian J., and Stephen C. Porter. The Dynamic Earth: An Introduction to Physical Geology. 3rd ed. New York: John Wiley & Sons, Inc., 1995. ISBN 0-471-59549-7. p. 557
  17. ↑ C.Michael Hogan. 2010. Fern. Encyclopedia of Earth. National council for Science and the Environment. Washington, DC
  18. ↑ 18.0 18.1 http://www.ucmp.berkeley.edu/mesozoic/cretaceous/cretlife.html
  19. ↑ http://www.talkorigins.org/origins/geo_timeline.html
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 MacLeod, N, Rawson, PF, Forey, PL, Banner, FT, Boudagher-Fadel, MK, Bown, PR, Burnett, JA, Chambers, P, Culver, S, Evans, SE, Jeffery, C, Kaminski, MA, Lord, AR, Milner, AC, Milner, AR, Morris, N, Owen, E, Rosen, BR, Smith, AB, Taylor, PD, Urquhart, E & Young, JR (1997). "The Cretaceous–Tertiary biotic transition". Journal of the Geological Society. 154 (2): 265–292. doi:10.1144/gsjgs.154.2.0265. Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-12-23. Nakuha noong 2012-09-25.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  21. ↑ Wilf, P & Johnson KR (2004). "Land plant extinction at the end of the Cretaceous: a quantitative analysis of the North Dakota megafloral record". Paleobiology. 30 (3): 347–368. doi:10.1666/0094-8373(2004)030<0347:LPEATE>2.0.CO;2.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ Kauffman, E (2004). "Mosasaur Predation on Upper Cretaceous Nautiloids and Ammonites from the United States Pacific Coast". PALAIOS. Society for Sedimentary Geology. 19 (1): 96–100. doi:10.1669/0883-1351(2004)019<0096:MPOUCN>2.0.CO;2. Nakuha noong 2007-06-17.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ 23.0 23.1 Shehan, P & Hansen, TA (1986). "Detritus feeding as a buffer to extinction at the end of the Cretaceous". Geology. 14 (10): 868–870. Bibcode:1986Geo....14..868S. doi:10.1130/0091-7613(1986)14<868:DFAABT>2.0.CO;2. Nakuha noong 2007-07-04.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  24. ↑ Aberhan, M, Weidemeyer, S, Kieesling, W, Scasso, RA, & Medina, FA (2007). "Faunal evidence for reduced productivity and uncoordinated recovery in Southern Hemisphere Cretaceous–Paleogene boundary sections". Geology. 35 (3): 227–230. Bibcode:2007Geo....35..227A. doi:10.1130/G23197A.1.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  25. ↑ Sheehan, PM & Fastovsky, DE (1992). "Major extinctions of land-dwelling vertebrates at the Cretaceous–Paleogene boundary, eastern Montana". Geology. 20 (6): 556–560. Bibcode:1992Geo....20..556S. doi:10.1130/0091-7613(1992)020<0556:MEOLDV>2.3.CO;2. Nakuha noong 2007-06-22.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kretasiko&oldid=2134955"