Pumunta sa nilalaman

Bánh mì

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Bánh mì
UriSanwits
LugarTimog Biyetnam
Taond. 1950[1]
Pangunahing SangkapBiyetnames na baguette (tinatawag ding bánh mì)
Mga katuladnum pang, khao jee pâté[2]

Sa lutuing Biyetnames, ang bánh mì o banh mi ( /ˈbɑːn miː/,[3][4][5][6] /ˈbæn/;[7][6], 'tinapay') ay isang maikling baguette na may manipis at malutong na balat at malambot at mahangin na tekstura. Madalas itong hinahati nang pahaba at pinapalamanan ng karne at malasang sahog tulad ng submarine sandwich at inihahain tuwing kainan na tinutukoy bilang bánh mì thịt. Kinakain din ang bánh mì na walang laman bilang pangunahing pagkain.

Ang tipikal na Biyetnames na sanwits ay pusyon ng mga karne at gulay mula sa katutubong lutuin ng Biyetnam tulad ng chả lụa (tsoriso ng Biyetnam), unsoy (kulantro), pipino, inatsarang karots at labanos na pinagsama sa mga kondimento mula sa lutuing Pranses tulad ng pâté, pati sili at mayonesa.[8] Subalit samu't sari ang mga palaman na ginagamit, mula xá xíu (asadong baboy) at kahit sorbetes. Sa Biyetnam, karaniwang inaalmusal o minemeryenda itong mga sanwits.

Ipinakilala ang baguette sa Biyetnam ng mga Pranses noong gitna ng ika-19 na siglo, noong dinastiyang Nguyễn at naging isteypol noong ika-20 siglo. Noong d. 1950, nalinang ang isang Biyetnames na Biyetnames na sanwits sa Saigon na sumikat bilang pagkaing kalye, kilala rin bilang bánh mì Sài Gòn ('sanwits ng Saigon' or 'mala-Saigong bánh mì').[9][10] Kasunod ng Digmaang Biyetnam, pinasikat ng mga Biyetnames sa ibang bansa ang sanwits na bánh mì sa mga bansa tulad ng Australya, Kanada at Estados Unidos. Sa mga bansang ito, karaniwang ibinebenta ito sa mga panaderyang Asyano.

Kasaysayan

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Bánh mì chà bông (binulak na baboy), giò lụa (tsoriso), sili

Noon pa mang d. 1830, atestado na ang salitang bánh mì na nangangahulugang "tinapay", sa wikang Biyetnamita sa diksiyonaryo ni Jean-Louis Taberd na Dictionarium Latino-Annamiticum.[11] Ipinakilala ng mga Pranses ang baguette sa Biyetnam, pati na rin mga ibang inihurnong pagkain tulad ng pâté chaud, noong d. 1860, noong simula ng kanilang imperyalismo sa Biyetnam.[12][13] Noong una, bánh tây ang tawag ng mga Hilagang Biyetnames sa baguette, literal na "Kanluraning bánh", habang bánh mì ang tawag ng mga Timog Biyetnames, "de-trigong bánh".[14][15] Ibinanggit ni Nguyễn Đình Chiểu ang baguette sa kanyang tula noong 1861, "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc". Dahil sa presyo ng inangkat na trigo, kinonsiderang luho ang mga baguette at sanwits mula sa Pransiya. Noong Unang Digmaang Pandaigdig, dumagsa ang mga sundalo at panustos ng mga Pranses. Kasabay nito, ang pagkagambala sa pag-angkat ng trigo ay nagbunsod sa mga panadero na maghalo ng mumurahing harinang-bigas (na nagpalampot din sa tinapay). Bunga nito, naging posible na tamasahin ang mga ordinaryong Biyetnames ng mga isteypol mula sa Pransiya tulad ng tinapay.[16][17][15] Maraming panaderya ang naghurno nang dalawang beses kada araw, dahil waring napapanis ang tinapay sa mainit at mahalumigmig na klima ng Biyetnam. Inalmusal ang mga baguette at nilahukan ang mantikilya at asukal.[13]

Isang bánh mì-han sa Lungsod ng Ho Chi Minh

Hanggang d. 1950, magkalapit ang mga sanwits sa mga panlasang Pranses, naging tipikal ang jambon-beurre (palamang hamon at mantikilya) na pinalambot ng mayonesa o pâté (sarsang atay).[16][17][13][2] Partisyon ng Biyetnam noong 1954 ang ikinalipat ng higit sa isang milyong migrante mula Hilagang Biyetnam patungo sa Timog Biyetnam na nagpabago sa lokal na lutuin ng Saigon.[14] Kabilang sa mga migrante sina Lê Minh Ngọc at Nguyễn Thị Tịnh na nagbukas ng maliit na panaderya na pinangalanang Hòa Mã sa Distrito 3. Noong 1958, Hòa Mã ang naging isa sa mga unang tindahan na nagbenta ng bánh mì thịt.[16][18][19] Sa panahong ito, nagsimulang magbenta ang isa pang migrante mula sa Hilaga ng mga tinapay na pinalamanan ng chả (tsoriso) mula sa basket sa isang mobylette,[20] at nagsimulang magbenta ang isang tinadhan sa Lalawigan ng Gia Định (Distrito ng Phú Nhuận sa kasalukuyan) ng mga phá lấu, isang uri ng sanwits.[21] Sa ilang tindahan, pinalamanan ang mga sanwits ng murang kesong Cheddar, na nanggaling sa ayudang pagkain ng mga Pranses na tinanggihan ng mga migrante mula sa Hilaga.[13] Nagsimula ring magbenta ng bánh mì ang mga komunidad ng Biyetnames sa Pransiya.[15]

Pagkatapos ng Pagbasak ng Saigon noong 1975, naging luho muli ang bánh mì.[14] Sa panahon ng tinatawag na "panahon ng subsidyo", kadalasang naghain ang mga phở-hang pag-aari ng pamahalaan ng mga tinapay at bahaw bilang pamutat na humantong sa kasalukuyang gawi ng pagsasawsaw ng quẩy (shakoy) sa phở.[22] Noong d. 1980, ang mga reporma sa merkado ng Đổi Mới ay humantong sa muling pagsilang ng bánh mì, pangunahing bilang pagkaing kalye.[14]

Bánh mì sa California

Samantala, dinala ng mga Biyetnames na Amerikano ang bánh mì sa mga lungsod ng Estados Unidos. Sa Hilagang California, pinapurihan sina Lê Văn Bá at kanyang mga anak sa pagpapasikat ng bánh mì sa kapwa Biyetnames at di-Biyetnames na Amerikano sa pamamagitan ng Lee's Sandwiches, ang kanilang kainan sa trak at paspudan, simula noong d. 1980.[15] Minsan inihalintulad ang bánh mì sa mga lokal na sanwits. Sa New Orleans, napanalunan ng isang resipi ng "Biyetnames na po' boy" ang gawad ng 2009 para sa pinakamahusay na po' boy sa taunang Pista ng Po-Boy sa Oak Street.[23] Nagbebenta ang isang restoran ng Philadelphia ng kahawig na sanwits na minamarket bilang "Biyetnames na hoagie".[24]

Mula d. 1970, dumating sa London ang mga Biyetnames na nagsilikas mula sa Digmaang Biyetnam at tinanggap sa mga sentro ng komunidad.[25] Kalaunan, pinagtatagan ang mga lugar sa London tulad ng De Beauvoir Town ng mga matagumpay na kantinang Biyetnames sa Shoreditch kung saan sumikat ang bánh mì pati ang phở mula d. 1990.

Tingnan din

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ "The best Vietnamese Sandwich to Fall in Love With" [Ang pinakamainam Sanwits ng Biyetnam na Maiibigan]. Authenticfoodquest.com (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 4 Marso 2021. Nakuha noong 20 Marso 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ 2.0 2.1 Moskin, Julia (7 Abril 2009). "Building on Layers of Tradition" [Pagpapatayo sa Mga Suson ng Tradisyon]. The New York Times (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 28 Abril 2021. Nakuha noong 9 Abril 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ "banh mi". OxfordDictionaries.com (British & World English) (sa wikang Ingles). Oxford University Press. Inarkibo mula sa orihinal noong 16 Disyembre 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ "banh mi". OxfordDictionaries.com (North American English). Oxford University Press. Inarkibo mula sa orihinal noong 16 Disyembre 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ "banh mi". The American Heritage Dictionary of the English Language (ika-5th (na) edisyon). Houghton Mifflin Harcourt. Inarkibo mula sa orihinal noong 28 Setyembre 2020. Nakuha noong 9 Mayo 2017.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ 6.0 6.1 "Banh Mi". Merriam-Webster (sa wikang Ingles). Encyclopædia Britannica, Inc. Inarkibo mula sa orihinal noong Mayo 31, 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ "banh mi". Collins English Dictionary. HarperCollins. Inarkibo mula sa orihinal noong 24 Nobyembre 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ Young, Daniel (25 Setyembre 1996). "East Meets West in 'Nam Sandwich" [Silangan at Kanluran, Nagtagpo sa Sanwits ng 'Nam]. New York Daily News (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 23 Marso 2020.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Saigon-Style Banh Mi [Mala-Saigong Banh Mi] (sa wikang Ingles). Naka-arkibo 29-05-2020 sa Wayback Machine., Los Angeles Times
  10. ↑ "Bánh mì Sài Gòn ở Mỹ". baomoi.com. Inarkibo mula sa orihinal noong 19 Disyembre 2014. Nakuha noong 2 Disyembre 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Jean-Louis Taberd (1838). "Panis". Dictionarium Latino-Annamiticum. Dictionarium anamitico-latinum (sa wikang Latin). p. 453. hdl:2027/uc1.b000742998. Inarkibo mula sa orihinal noong 4 Disyembre 2021. Nakuha noong 12 Abril 2018 – sa pamamagitan ni/ng HathiTrust.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ Nicholls, Walter (6 Pebrero 2008). "The Banh Mi of My Dreams" [Ang Pangarap Kong Banh Mi]. The Washington Post (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 12 Disyembre 2020. Nakuha noong 20 Setyembre 2017.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Vũ Hồng Liên (2016). Rice and Baguette: A History of Food in Vietnam [Kanin at Baguette: Kasaysayan ng Pagkain sa Biyetnam] (sa wikang Ingles). London: Reaktion Books. pp. 147–150. ISBN 9781780237046. Inarkibo mula sa orihinal noong 21 Hulyo 2021. Nakuha noong 9 Abril 2018 – sa pamamagitan ni/ng Google Books.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 Eckhardt, Robyn (30 Hulyo 2010). "Saigon's Banh Mi" [Ang Banh Mi ng Saigon]. The Wall Street Journal (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 9 Marso 2021. Nakuha noong 3 Agosto 2017.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 Lam, Andrew (2015). "The Marvel of Bánh Mì" [Ang Hiwaga ng Bánh Mì] (PDF). The Cairo Review of Global Affairs (sa wikang Ingles). American University in Cairo (18): 64–71. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 7 Agosto 2017. Nakuha noong 8 Mayo 2017.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 Hương Giang (10 Setyembre 2016). "Bánh mì Việt Nam và hành trình chinh phục cả thế giới". Người Lao động (sa wikang Biyetnames). Blg. 212. Inarkibo mula sa orihinal noong 8 Marso 2021. Nakuha noong 3 Abril 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ 17.0 17.1 Lê Văn Nghĩa (11 Hunyo 2017). "Chuyện xưa – chuyện nay: Bánh mì Sài Gòn trong thơ" [Noon at ngayon: Mga sanwits ng Saigon sa mga tula]. Tuổi Trẻ (sa wikang Biyetnames). Ho Chi Minh Communist Youth Union. Inarkibo mula sa orihinal noong 8 Marso 2021. Nakuha noong 3 Abril 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  18. ↑ Phong Vinh (21 Nobyembre 2015). "Bánh mì Hòa Mã 50 năm ở Sài Gòn" [Panaderyang Hòa Mã, 50 taon nang nasa Saigon]. VnExpress (sa wikang Biyetnames). FPT Group. Inarkibo mula sa orihinal noong 9 Hulyo 2018. Nakuha noong 3 Abril 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ "5 quán ăn lâu đời nhất Sài Gòn" [Ang 5 pinakalumang kainan sa Saigon]. Barcode (sa wikang Biyetnames). Indochine Media Ventures Vietnam. 8 Agosto 2016. Inarkibo mula sa orihinal noong 4 Abril 2018. Nakuha noong 3 Abril 2018.{{cite magazine}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ P.V. (5 Hunyo 2013). "Vào hẻm tìm ăn bánh mì cụ Lý" [Mga sanwits ni lolo Lý, hinahanap sa mga eskinita]. Thanh Niên (sa wikang Biyetnames). Vietnam United Youth League. Inarkibo mula sa orihinal noong 27 Pebrero 2021. Nakuha noong 3 Abril 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  21. ↑ "Xe bánh mì phá lấu 60 năm tại góc phố Sài Gòn". Ngôi sao (sa wikang Biyetnames). VnExpress. 8 Agosto 2016. Inarkibo mula sa orihinal noong 9 Hulyo 2018. Nakuha noong 3 Abril 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ Trịnh Quang Dũng (22 Enero 2010). "Phở theo thời cuộc" [Pho sa kasalukuyan]. Báo Khoa Học Phổ Thông (sa wikang Biyetnames). Ho Chi Minh City Union of Science and Technology Associations. Inarkibo mula sa orihinal noong 13 Abril 2013. Nakuha noong 22 Mayo 2013.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ "The Vietnamese Po-Boy" [Ang Biyetnames na Po-Boy] (sa wikang Ingles). WWNO. 15 Hulyo 2010. Inarkibo mula sa orihinal noong 14 Hulyo 2014. Nakuha noong 8 Mayo 2012.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  24. ↑ "Vietnamese Hoagies Now on the Menu" [Nasa Menyu na Ang Mga Biyetnames na Hoagie] (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 1 Oktubre 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  25. ↑ "An Viet House in de Beauvoir could become Asian community's answer to Jamie Oliver's training restaurant Fifteen" [Bahay An Viet sa de Beauvoir, maaari maging tugon ng Asyanong komunidad sa restorang pang-ensayo ni Jamie Oliver, Fifteen] (sa wikang Ingles). 27 Pebrero 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bánh_mì&oldid=2128385"