Biyernes

Ang Biyernes (ponemikong baybay: Byernes) ay ang araw ng linggo sa pagitan ng Huwebes at Sabado.

Biyernes ang araw ng linggo na nasa pagitan ng Huwebes at Sabado. Sa mga bansang sumusunod sa tradisyunal na "Unang-Araw ng Linggo," ito ang ikaanim na araw ng linggo. Sa mga bansang sumusunod sa ISO-defined na "Unang-Araw ng Lunes," ito ang ikalimang araw ng linggo.

Sa karamihan ng Kanluraning mga bansa, Biyernes ang ika-limang at huling araw ng linggo ng pagtatrabaho. Sa ibang mga bansa, Biyernes ang unang araw ng weekend, kasunod ang Sabado. Sa Israel, Biyernes ang ikaanim na araw ng linggo. Sa Iran, Biyernes ang huling araw ng weekend, at ang Sabado ang unang araw ng linggo ng pagtatrabaho. Sumunod sa konvensyong ito ang Bahrain, United Arab Emirates (UAE), Saudi Arabia at Kuwait hanggang sa nagdesisyon silang magbago tungo sa Biyernes-Sabado weekend noong Setyembre 1, 2006 sa Bahrain at UAE,[1] at isang taon matapos ito sa Kuwait.[2] Noong Enero 1, 2022, nagdesisyon ang UAE na magbago mula sa Biyernes-Sabado weekend tungo sa Sabado-Linggo.[3]

Etimolohiya

Ang pangalan na Friday ay nagmula sa Old English na frīġedæġ, na nangangahulugang "araw ni Frig", resulta ng isang lumang kumbensiyon na nag-aasosasyon ng Germanic goddess na si Frigg sa Roman goddess na si Venus, kung saan kaugnay ito sa araw sa maraming kultura. Ang parehong kahulugan ay makikita sa Frīatag sa Old High German, Freitag sa Modern German, at vrijdag sa Dutch.

Ang inaasahang katumbas na pangalan sa Old Norse ay friggjar-dagr. Ang pangalan ng Friday sa Old Norse ay frjá-dagr, nagpapakita ng pautang ng pangalan ng mga araw sa linggwistika ng Low German; gayunpaman, ang modernong pangalan ng Faroese ay fríggjadagur. Ang modernong pangalan sa Scandinavia ay fredag sa Swedish, Norwegian, at Danish, na nangangahulugang "araw ni Freyja". Ang pagkakaiba sa pagitan ni Freyja at Frigg sa ilang Germanic mythologies ay pinag-aawayan.

Ang salitang Friday sa karamihan ng mga wikang Romance ay nagmula sa Latin na dies Veneris o "araw ni Venus" (isang pagsasalin ng Greek na Aphrodī́tēs hēméra, Ἀφροδίτης Ἡμέρα), tulad ng vendredi sa French, venres sa Galician, divendres sa Catalan, vennari sa Corsican, venerdì sa Italian, vineri sa Romanian, at viernes sa Spanish, at nakaimpluwensiya rin sa Filipino na biyernes o byernes, at sa Chamorro na betnes. Ito rin ay nakikita sa p-Celtic Welsh language bilang Gwener.

Ang isang pagtitiyak ay Portuges, isang Romance language, na gumagamit ng salitang sexta-feira, na nangangahulugang "ika-anim na araw ng pagdiriwang ng panrelihiyon", na nanggaling sa Latin na feria sexta na ginamit sa mga teksto sa relihiyon kung saan hindi pinapayagan na magtakda ng mga araw sa mga diyos na pagan. Isa pang pagtitiyak sa mga wikang Romance ay sa Sardinian, na kung saan ang salitang chenàpura ay nagmula sa Latin na cena pura. Ang pangalang ito ay ibinigay ng Jewish community na nagsilikas sa isla upang magtukoy ng pagkain na espesyal na handa para sa Shabbat eve.

Sa Arabic, ang Friday ay الجمعة al-jumʿah, mula sa isang ugat na nangangahulugang "pagtitipon/pagtitipon". Sa mga wika ng mga bansang Islamic sa labas ng mundo ng Arabo, ang salitang ginagamit para sa Friday ay karaniwang isang panggagaling nito: (Malay Jumaat (Malaysia) o Jumat (Indonesian), Turkish cuma, Persian/Urdu جمعه, jumʿa).

Sa modernong Griyego, apat sa mga salita para sa mga araw ng linggo ay nagmula sa mga ordinals. Gayunpaman, ang salitang Griyego para sa Biyernes ay Paraskevi (Παρασκευή) at nagmula sa isang salita na nangangahulugang "maghanda" (παρασκευάζω). Tulad ng Sabado (Savvato, Σάββατο) at Linggo (Kyriaki, Κυριακή), ang Biyernes ay tinawag ayon sa kahalagahan nito sa liturhiya bilang araw ng paghahanda bago ang Sabado, na ipinamana ng kultura ng Griyegong Kristiyano Orthodoxy mula sa mga kasanayan ng mga Hudyo.

Noong una, ang Biyernes ay isang araw ng pag-aayuno ng mga Kristiyano; ito ang pinagmulan ng Irish Dé hAoine, Scottish Gaelic Di-Haoine, Manx Jeheiney, at Icelandic föstudagur, na lahat ay nangangahulugang "araw ng pag-aayuno".

Sa parehong biblika at modernong Hebreo, ang Biyernes ay יום שישי Yom Shishi na nangangahulugang "ikaanim na araw".

Sa karamihan ng mga wika sa India, ang Biyernes ay Shukravāra, na pinangalanang alinsunod sa Shukra, ang planeta na Venus. Sa Bengali, ang শুক্রবার o Shukrobar ay ang ikaanim na araw sa linggo ng Bengali Calendar at ang simula ng katapusan ng linggo sa Bangladesh. Sa Tamil, ang salita para sa Biyernes ay velli, na isa rin sa pangalan para sa Venus; at sa Malayalam naman ay velliyalca.

Sa wikang Hapones, ang 金曜日 (きんようび, kinyōbi) ay binubuo ng mga salitang 金星 (きんせい, kinsei) na nangangahulugang Venus (na kumakatawan sa ginto + planeta) at 曜日 (ようび, yōbi) na nangangahulugang araw (ng linggo).

Sa wikang Koreano, ito ay 금요일 sa pagsusulat ng Korean Hangul (Romanization: geumyoil), at ang binibigkas na anyo ng nasabing salita ay 金曜日 sa mga Chinese character, katulad ng sa wikang Hapones.

Sa wikang Nahuatl, ang Biyernes ay quetzalcōātōnal ([ket͡saɬkoːaːˈtoːnaɬ]) na nangangahulugang "araw ni Quetzalcoatl".

Sa karamihan ng mga Slavic na wika, ang Biyernes ay tinatawag na "ikalimang (araw)": Belarusian пятніца - pyatnitsa, Bulgarian петък - petŭk, Czech pátek, Polish piątek, Russian пятница - pyatnitsa, Serbo-Croatian петак - petak, Slovak piatok, Slovene petek, at Ukrainian п'ятниця - p'yatnitsya. Ang salitang Hungarian na péntek ay mula sa Pannonian dialect ng wika ng Slavic. Ang n sa péntek ay nagpapahiwatig ng maagang pag-angkop mula sa Slavic, kung kailan maraming dialect ng Slavic ay mayroon pa ring mga nasal vowels. Sa modernong mga wika ng Slavic, tanging Polish lang ang nagtataan ng mga nasal vowels.

Iba’t Ibang Salin

Idioma	Nombre	Etimología
español latín catalán francés italiano veneto gallego rumano asturiano leonés tagalo	viernes dies Veneris divendres vendredi venerdì vènare / vendre venres vineri vienres vienres Biyernes	araw ni Venus
alemán sueco noruego neerlandés inglés finés	Freitag Fredag Fredag vrijdag Friday perjantai	araw ni Frigg
quechua	ch'askachaw	araw ng lucero ng alba: Venus
japonés coreano	金曜日 (kinyōbi) 금요일 (geumyoil)	día del oro
euskera	ostirala, barikua	helecho o campo de Urtzi
hebreo portugués gallego latín eclesiástico	יום ששי (Yom Shishi) sexta-feira sexta feira feria sexta	ika anim na araw
árabe persa turco	الجمعة (al-ŷum`a) جمعه (ŷom'e) cuma	araw ng reunión
griego	Παρασκευή (paraskeué)/(paraskeví)	araw ng paghahanda
ruso esloveno checo ucraniano polaco chino	Пятница (pyatnitsa) petek patek П'ятниця (piátnytsya) piątek 星期五 (xīng qī wǔ)	quinto día de la semana
náhuatl	quetzalcōātōnal	araw ni Quetzalcóatl

Sa Folklore

Sa ilang kultura, itinuturing na malas ang Biyernes. Ito ay lalo na sa mga nasa seafaring circles; marahil ang pinakatagal na sailing superstition ay ang hindi pagpapasimulang maglayag sa Biyernes. Noong ika-19 siglo, inilarawan ni Admiral William Henry Smyth ang Biyernes sa kanyang nautical lexicon na The Sailor's Word-Book bilang:

Ang Dies Infaustus, kung saan ayaw ng matatandang mandaragat na umalis, dahil sa malas na kapalaran.

(Ang Dies Infaustus ay nangangahulugang "malas na araw".) Ang superstition na ito ang pinagmulan ng kilalang urban legend ng HMS Friday.

Sa modernong panahon, itinuturing na lalo pang malas ang Biyernes ng ika-13 dahil sa pagsasama ng Biyernes at ang malas na numero ng labing-tatlo. Ang ganitong Biyernes ay maaaring tawaging "Black Friday".

Gayunpaman, hindi ito universal na paniniwala, lalo na sa kultura ng Scottish Gaelic:

Bagaman itinuturing na laging malas ang Biyernes sa maraming bansa ng Kristiyano, sa Hebrides, pinaniniwalaan na ito ay isang mapalad na araw para sa pagsasaka. Ang Good Friday sa partikular ay isang paboritong araw para sa pagtatanim ng patatas - kahit ang mga strictong Roman Catholics ay nagpaparamdam ng pagtatanim ng isang baldeng patatas sa araw na iyon. Marahil ang ideya ay dahil sa Resurrection na sumunod sa Crucifixion at Burial, kaya naman sa kaso ng binhi, matapos ang kamatayan ay darating ang buhay?

Sa Astrolohiya

Sa astrolohiya, ang Biyernes ay konektado sa planeta ng Venus at sinisimbolo ng simbolo ng planeta na ♀. Kaugnay din ng Biyernes ang astrolohiyang mga tanda ng Libra at Taurus.

Sa Relihiyon

Sa Kristiyanismo, ang Biyernes Santo ay ang Biyernes bago ang Pasko ng Pagkabuhay. Ito ay nagbabalik-tanaw sa pagpapako kay Jesus. Kaya't ang mga adherent ng maraming denominasyon ng Kristiyanismo kabilang na ang Romano Katoliko, Silangang Ortodokso, Metodista, at Anglican traditions ay nag-oobserve ng Friday Fast, na kadalasang kasama ang pagpapakasakit mula sa karne, gatas at alak sa bawat Biyernes ng taon.[12][13][14]

Tradisyonal na, ang mga Romano Katoliko ay dapat mag-abstain mula sa pagkain ng karne ng mga hayop na mayroong mainit na dugo[15] tuwing Biyernes, bagaman pinapayagan ang pagkain ng isda. Ang Filet-O-Fish ay imbentado noong 1962 ni Lou Groen, isang may-ari ng McDonald's franchise sa Cincinnati, Ohio,[15][16] bilang tugon sa pagbagsak ng bentahan ng hamburger tuwing Biyernes dahil sa Romano Katolikong praktis ng pagsisikap sa karne tuwing Biyernes.[17]

Sa kasalukuyan, ang mga episcopal conference ay awtorisado na magpayagan ng ibang anyo ng penance upang mapalitan ang pag-abstain sa karne. Sinasabi sa 1983 Code of Canon Law:

Canon 1250. Ang mga araw at oras ng penance para sa buong Simbahang Katolika ay bawat Biyernes ng buong taon at ang panahon ng Kuwaresma. Canon 1251. Ang pag-abstain sa karne, o sa ibang uri ng pagkain na itinatakda ng Episcopal Conference, ay dapat sundin sa lahat ng Biyernes, maliban kung mayroong isang solemnity na jinatagpuan sa Biyernes. Ang pagpapakasakit at pag-abstain ay dapat sundin tuwing Miyerkules ng Abo at Biyernes ng Biyernes Santo. Canon 1253. Maaaring magtakda ang Episcopal Conference ng mas partikular na mga paraan kung paano dapat sundin ang pagpapakasakit at pag-abstain. Sa halip ng pag-abstain o pagpapakasakit ay maaaring magpalit, sa kabuuan o bahagi, sa ibang anyo ng penance, lalo na mga gawa ng kawanggawa at mga pagsasanay ng kabutihan.[18]

Sa Methodism, ang mga Directions Given to Band Societies (25 Disyembre 1744) ay nag-uutos sa lahat ng mga Methodist na mag-aayuno at magpapakababa mula sa karne sa lahat ng Biyernes ng taon.[14]

Ang Eastern Orthodox Church ay patuloy na nagmamasid ng Biyernes (pati na rin ang mga Miyerkules) bilang mga araw ng pag-aayuno sa buong taon (maliban sa ilang mga panahon ng pagpapahinga sa pag-aayuno sa buong taon). Ang pag-aayuno sa Biyernes ay nangangailangan ng pagpapakababa mula sa karne o mga produkto ng karne (halimbawa, mga hayop na may apat na paa), mga manok, at mga produktong gawang gatas (pati na rin sa isda). Maliban kung mayroong isang araw ng kapistahan sa Biyernes, ang mga Orthodox ay hindi rin gumagamit ng langis sa kanilang pagluluto at hindi rin umiinom ng mga inuming may alak (mayroong ilang pagtatalo tungkol sa kung kailan dapat iwasan ang langis). Sa mga napakahalagang araw ng kapistahan, maaari rin ang pagkain ng isda. Para sa mga Orthodox, ang mga Biyernes sa buong taon ay nagpapakalala ng Pagpapako sa Krus ng Cristo at ang Theotokos (Inang Diyos), lalo na habang siya ay nakatayo sa paanan ng krus. Mayroong mga awit sa Octoekhos na nagpapakita nito sa pangangaral. Kasama sa mga ito ang mga Theotokia (mga awit sa Ina ng Diyos) na inaawit sa mga Miyerkules at Biyernes na tinatawag na Stavrotheotokia ("Cross-Theotokia"). Ang pagsasara ng mga serbisyo sa Biyernes ay nagsisimula sa mga salitang: "May Kristo ang aming tunay na Diyos, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng mahal at nagbibigay-buhay na krus...."

Ang mga Quaker ay tradisyonal na tinatawag ang Biyernes bilang "Sixth Day," na hindi sumasang-ayon sa mga pinagmulan ng pangalan.[21] Sa mga bansang Slavic, ito ay tinatawag na "Fifth Day" (Polish: piątek, Russian: пятница, pyatnitsa).

Sa Islam

Sa Islam, ang Biyernes (mula sa paglubog ng araw ng Huwebes hanggang sa paglubog ng araw ng Biyernes, mas simple kaysa sa pagitan ng mga alas-dose ng hatinggabi hanggang sa alas-dose ng hatinggabi sa panahon bago pa magkaroon ng relo) ay ang araw ng komunyon, ng panalangin kasama-sama, kadalasang tinatawag na banal na araw ng mga Muslim na katumbas ng Linggo sa Kristiyanismo at Sabbath (mula Biyernes ng gabi hanggang Sabado ng gabi) sa Judaism at Sabbatarian Christianity; ngunit ang ikapitong araw ay araw ng pananalangin at pagpapahinga din para sa mga Muslim, na tinatawag na "Al-sabt" - السبت sa Arabic - ang Sabbath. Ang pag-observa sa Biyernes ay kinabibilangan ng pagdalo sa moske para sa congregational prayer o Salat AlJumu'ah. Ito ay itinuturing na araw ng kapayapaan at awa (tingnan ang Jumu'ah) pati na rin araw ng pagpapahinga.

Ayon sa ilang mga tradisyon ng Islam, sinasabi na ang araw ay orihinal na banal na araw na inatasan ng Diyos, ngunit ngayon ay kinikilala ng mga Hudyo at Kristiyano ang mga araw na sumunod dito. Sa ilang mga bansang Islamiko, ang linggo ay nagsisimula sa Linggo at nagtatapos sa Sabado, katulad ng linggo sa mga Hudyo at sa ilang mga bansang Kristiyano. Sa karamihan ng mga bansang Islamiko, tulad ng Somalia at Iran, ang linggo ay nagsisimula sa Sabado at nagtatapos sa Biyernes. Ang Biyernes rin ang araw ng pagpapahinga sa Baháʼí Faith. Sa ilang mga estado sa Malaysia, ang Biyernes ang unang araw ng weekend, at ang Sabado ang pangalawang araw, upang payagan ang mga Muslim na magtupad ng kanilang mga relihiyosong obligasyon sa Biyernes. Ang Linggo naman ang unang araw ng trabaho sa linggo para sa mga ahensya ng pamahalaan.

Sa Islam, ang Biyernes (mula sa pagsikat ng araw ng Huwebes hanggang pagsikat ng araw ng Biyernes) ay araw ng komunyon at panalangin. Ito ang araw ng mga Muslim na pumupunta sa moske para sa Salat AlJumu'ah o congregation prayer. Ito ay itinuturing na araw ng kapayapaan at habag (tingnan ang Jumu'ah) pati na rin ng pahinga. Ayon sa ilang tradisyon sa Islam, ang Biyernes ang orihinal na banal na araw na ipinag-utos ng Diyos, ngunit ngayon ay kinikilala na lamang ito ng mga Judio at Kristiyano. Mayroon ding sura o kabanata sa Quran na tinatawag na Al-Jumu'ah (Ang Biyernes).

Judaism Ang Sabado ng mga Judio ay nagsisimula sa paglubog ng araw ng Biyernes at nagtatapos sa paglubog ng araw ng Sabado. Mayroong isang tradisyon sa mga Judio na mag-ayuno tuwing Biyernes ng linggo ng Chukat.

Sa Thailand

Sa Thailand, ang kulay na kaugnay ng Biyernes ay asul (tingnan ang kalendaryong Thai).[citation needed]

Mga Kilalang Biyernes

• Ang Black Friday ay tumutukoy sa anumang isa sa maraming nakaraang trahedya na nangyari tuwing Biyernes, at, sa pangkalahatan, sa anumang Biyernes ng panglabingtatlo.
• Sa Estados Unidos, ang Black Friday ay ang tawag sa araw pagkatapos ng Araw ng Pasasalamat, ang unang araw ng tradisyonal na panahon ng pamimili para sa Pasko.
• Ang Casual Friday (tinatawag din na Dress-down, Aloha o Country and Western Friday) ay isang pagpapaluwag sa pormal na dress code na ginagamit ng ilang korporasyon para sa huling araw ng linggo ng trabaho.
• Ang Magandang Biyernes ay ang Biyernes bago ang Pasko sa Kristiyanong kalendaryo. Ito ay nagpapakita ng pag-alala sa pagpapako kay Jesus.

Iba pa

• Ang School strike for climate ni Greta Thunberg ay karaniwang nangyayari tuwing Biyernes, at tinatawag din itong Fridays for Future.[27]
• Ang simbahan ng Flying Spaghetti Monster ay nagdiriwang ng bawat Biyernes bilang isang banal na araw.

Mga araw ng linggo

Linggo | Lunes | Martes | Miyerkules | Huwebes | Biyernes | Sabado

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.