Kalis (sandata)
| Kalis / | |
|---|---|
 | |
| Kasaysayan ng Serbisyo | |
| Specifications | |
| Length | 46-66 cm (blade) |
| Blade type | Double edged |
| Hilt type | Wood, ivory |
| Scabbard/sheath | Wood |
Ang kalis ( Baybayin : o ; Abecedario : cáli, cális ) ay isang uri ng dobleng talim na Pilipinong tabak o espada, kadalasang may "kulot" na bahagi. Ang kalis ay may dobleng talim o kabilaan na talim (double edged blade), na karaniwang tuwid mula sa dulo ngunit pa-kulot malapit sa hawakan. Ang Kalis na may ganap na tuwid o ganap na kulot na mga talim ay mayroon din. Ito ay katulad ng Javanese keris, ngunit naiiba dahil ang kalis ay isang espada, hindi isang punyal. Ito ay mas malaki kaysa sa keris at may isang tuwid o bahagyang hubog na tatagnan o hawakan, na dahilan na ito ay isang mabigat na panglaslas na sandata (kaibahan sa panaksak na pistol grip ng keris).
Ang kulot na bahagi ng kalis ay sinasabing sinadya upang mapadali ang mas madaling paglaslas sa labanan - dahil ang isang tuwid na gilid ay may posibilidad na mapigil o madikit sa mga buto ng kalaban, ang kulot na bahagi ay nagbibigay-daan sa maydala ng kalis na mas madaling hilahin ang sandata mula sa katawan ng kanyang kalaban. .
Ang armas na ito ay itinampok sa American bladesmithing competition, Forged in Fire (serye sa TV) season 1 episode 8.
Kasaysayan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang hinalinhan ng kalis, ang keris, ay unang lumitaw noong ika-13 siglo, na orihinal na mula sa isla ng Java sa Indonesia . Mula doon ang keris ay lumipat sa Pilipinas kung saan ito ay umunlad at naging kalis. Ang iba pang mga bansa kung saan matatagpuan ang mga armas na parang keris at keris ay kinabibilangan ng Malaysia, Brunei, southern Thailand at ilang iba pang bansa sa Mainland Southeast Asia .
Parehong ginamit sa Pilipinas ang bersyon ng espada at punyal, na ang bersyon ng punyal ay kilala bilang gunong (tinatawag ding punyal, mula sa puñal de kris , "kris dagger"). Hindi tulad ng keris, ang gunong ay mas karaniwang ginagamit bilang kagamitan na kutsilyo at ginagamit lamang bilang sandata sa huling paraan. Isa itong nakatagong kutsilyo, kadalasang nakasuksok sa mga sintas ng mga lalaki at babae. Dahil dito, ito ay karaniwang walang palamuti o bihira lamang ang palamuti. Ang talim nito ay maaari ding isa lang o dobleng talim. Katulad ng kalis, ang talim nito ay nag-iiba mula sa tuwid, sa bahagyang kulot, hanggang sa ganap na kulot. Ang ilang mga bersyon ay may napakaikli, halos tatsulok na talim. Ang mga lumang bersyon ng gunong ay may tuwid o bahagyang kurbadong hawakan, ngunit kalaunan ay naging pistol grip .
Ang lahat ng mga Pilipinong uri ng espadang kalis ay mas malaki at mas mabigat kaysa sa mga mula sa Indonesia. Kahit na ito ay itinuturing na isang panglaslas na sandata, ang kalis ay maaaring epektibong magamit para sa mga pag-tusok at saksak. Ang mas malaking kalis ay ipinakilala pabalik sa Indonesia, lalo na sa Kalimantan at Sulawesi, kung saan ito ay kilala bilang sundang, sondang o keris Sulu (hindi dapat ika-lito sa súndang, isa pang katutubong tabak ng Pilipinas mula sa Visayas ).
Pisikal na paglalarawan
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Talim
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang talim ng kalis ay tinukoy bilang isa na na may malawak sa pundasyon at may dalawang talim. Ito ay may kakayahang maghatid ng pagtaga at pagputol na pahiwa. Bagama't ipinapalagay ng marami na ang tradisyunal na anyo ng kalis ay ang ganap na kulot o pa-alon na talim, ang may kalahating pa-alon at kalahating tuwid, gayundin ang ganap na tuwid na mga talim, ay pareho kung hindi man ay mas karaniwan, dahil ang mga tuwid na talim ay mas praktikal sa labanan. Ang mga matalim na kalis ng mga Moro ay karaniwang may sukat mula 18 hanggang 26 pulgada (46 hanggang 66 cm), bagaman tulad ng lahat ng mga sandata ng Moro ay may mga pagbubukod. Sa pangkalahatan, gayunpaman, ang mas malalaking talim ay matatagpuan sa mga makabagong gawa, habang ang pinakalumang kalis ng Moro ay may mas maliit ang haba. Ang Damascene na disenyo ay madalas at hindi kontrolado gaya ng nakikita sa kumplikadong pagpapanday ng mas maliit na keris ng Malay.
Gangya o bantay
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang gangya (bantay) ng talim ng kalis ay ginawa sa paraang ang kanilang mga linya ay dumaloy nang napaka-elegante patungo sa talim nito, tumutuloy mula sa paglipat mula sa mismong gangya patungo sa talim. Ang mga antigong kalis (kalis na ginawa bago ang 1930) ay ginawa gamit ang isang hiwalay na gangya (bantay) tulad ng kanilang mga katulad sa Malay, habang ang mas modernong kalis ay wala ito at mayroong gangya na kasama na sa talim. Ang ilang mas bagong kalis ay may nakaukit na linya upang gayahin ang hitsura ng isang hiwalay na gangya, ngunit kapag siniyasat nang maigi ay maliwanag na ito ay isang cosmetic engraved line lamang, at hindi isang tunay na hiwalay na gangya. Sa ilang mga punto malapit sa unang bahagi ng ika-19 na siglo, nagsimulang gawin ang gangya na may natatanging 45-degree na anggulo malapit sa dulo. Sa tapat ng parang kawit na fretwork sa gangya, mayroong isang kurbadang lukab. Iminungkahi na ang lukab na ito ay kumakatawan sa mahabang ilong ng isang elepante, ang iba ay nag-aakala na ito ay ang bibig ng naga (serpiyente) na ang talim ay ang buntot, at ang iba ay nag-aakala na ito ay sa katunayan ang nakabukang bibig ng isang agila.
Ang mga modernong talim ng kalis na dayuhan ay maaaring makilala sa pamamagitan ng bilang ng mga tampok na pagkakakilanlan na kung matutukoy ay madaling makita. Marahil ang pinakamadaling matukoy na katangian ng modernong dayuhan/pekeng kalis blade ay ang paghubog ng mga alon. Itinatampok ng tradisyonal na kalis ang matikas na pag-kulot na mga alon na makikitang tumutuloy nang malalim sa talim at tumagos nang diretso sa gitnang linya ng talim. Ang mga pekeng kalis, sa kabilang banda, ay nagtatampok ng mababaw na anggulo ng alon, na tila pinutol mula sa bakal kaysa sa hinasa at iginaya sa talim.
Tatagnan
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang tatagnan ay tuwid o may bahagyang hubog na kurbada (pinakakaraniwan sa cockatoo ( kakatua ) pommel hilt). Ang mga ibang uri ng pommel ay marami, gayunpaman ang pinakakaraniwan ay ang horse-hoof (ang pinakanatatanging pagkakaiba-iba na nagmumula sa Sultanato ng Sulu) at ang cockatoo. Karaniwan ang pommel ay gawa sa magandang matibay na kahoy (tulad ng banati) na ang tatagnan ay nakabalot sa isang lacquered natural fiber (tulad ng jute). Gayunpaman, sa matataas na uri ng kalis, na kabilang sa matataas na uri, ang pommel ay gawa sa mga kakaibang materyales gaya ng garing, pilak na kalupkop, solidong tanso, atbp. na may mga tatagnant na kadalasang marangyang nakabalot sa pilak o swasaa (isang pinaghalong ginto na katulad ng red-gold) na mga tali na madalas na may mga naka tirintas na pilak na kawad.
Kaluban
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang kaluban ng kalis ng mga Moro ay nagbabahagi ng maraming karaniwang katangian sa kanilang mga katulad sa Malay, ngunit natatangi sa kanilang sariling istilo at anyo. Ang mga kaluban ay kadalasang gawa sa malalapad na butil na katutubong matigas na kahoy (hal. mahogany, teak, narra, atbp.), at binibigkis ng rattan. Minsan ang cross-piece ay isang hiwalay na piraso, na ang tail-piece ay naka-dugtong, ngunit kadalasan ang cross-piece at tail ay gawa sa isang tabla. Ang mga mas lumang kaluban ay nagtatampok ng mas malapad na rattan, at karaniwang sumasaklaw lamang sa maliliit na bahagi (hal. ibaba 1/3, 4 pulgadang banda, atbp.) ng kaluban.
Mga klase
[baguhin | baguhin ang wikitext]Kabilang sa iba pang mga armas na hinango ng keris sa Pilipinas ang balasiong espada at punyal (o gunong ) na punyal.
Tingnan din
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Filipino martial arts
- Indonesian martial arts
- Arnis
- Barong
- Bolo kutsilyo
- Klewang
- Kampilan
- Kris
- Panabas
- Pinuti
Karagdagang pagbabasa
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Cato, Robert (1996). Moro Swords. Singapore: Graham Brash. ISBN 981-218-059-1.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)