Nagkakaisang Partido Manggagawa ng Polonya
| Nagkakaisang Partido Manggagawa ng Polonya Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (Polako) | |
|---|---|
| Islogan | "Workers of the world, unite!"[1] |
| Itinatag | 21 Disyembre 1948 |
| Binuwag | 30 Enero 1990 |
| Pagsasanib ng | PPR, PPS |
| Sinundan ng | PUS, SdRP, KPP (not legal successors) |
| Punong-tanggapan | Nowy Świat 6/12, 00-497 Warsaw |
| Pahayagan | Trybuna Ludu |
| Pangakabataang Bagwis |
|
| Military wing | Polish People's Army |
| Paramilitary wing | ORMO (until 1989) |
| Bilang ng kasapi | 3,100,000 (1980) |
| Palakuruan | |
| Posisyong pampolitika | Far-left |
| Kasapian pambansa |
|
| Kasapaing pandaigdig | Cominform (1948–56) |
| Opisyal na kulay | Red |
| Logo | |
 | |
Ang Nagkakaisang Partido Manggagawa ng Polonya, dinadaglat na NPMA Polako: PZPR, ay ang partidong tagapagtatag at nangibabaw sa Republikang Bayan ng Polonya mula 1948 hanggang 1989.
Pinangunahan ng PZPR ang dalawa iba pang legal na pinahihintulutang subordinate minor na mga partido magkasama bilang Harap ng Pambansang Pagkakaisa at kalaunan Patriotic Movement for National Rebirth. Sa ideolohikal, ito ay batay sa mga teorya ng Marxism-Leninism, na may matinding diin sa kaliwang-kaliwang nasyonalismo. Ang Polish United Workers' Party ay may ganap na kontrol sa mga pampublikong institusyon sa bansa pati na rin ang Polish People's Army, ang UB at SB na mga ahensya ng seguridad, ang Citizens' Militia (MO) puwersa ng pulisya at ng media.
Ang palsipikadong 1947 Polish legislative election ay nagbigay sa Komunista ng Polish Workers' Party (PPR) ng kumpletong awtoridad pampulitika sa post-war Poland. Ang PZPR ay itinatag kaagad noong Disyembre 1948 sa pamamagitan ng pagkakaisa ng PPR at ng Polish Socialist Party (PPS). Mula 1952, ang posisyon ng "Unang Kalihim" ng Polish United Workers' Party ay de facto na katumbas ng pinuno ng estado ng Poland. Sa buong pag-iral nito, pinanatili ng PZPR ang malapit na ugnayan sa mga partidong magkatulad sa ideolohiya ng Eastern Bloc, lalo na ang Nagkakaisang Partido Sosyalista ng Alemanya, Communist Party of Czechoslovakia at ang Partidong Komunista ng Unyong Sobyet. Sa pagitan ng 1948 at 1954, halos 1.5 milyong indibidwal ang nagparehistro bilang mga miyembro ng Polish United Workers' Party, at ang membership ay tumaas sa 3 milyon noong 1980.[2]
Ang pangunahing layunin ng partido ay upang magpataw ng sosyalista agenda sa lipunang Poland. Hinangad ng pamahalaang komunista na mapabuti ang antas ng pamumuhay ng proletaryado, gawing magagamit ng lahat ang edukasyon at pangangalagang pangkalusugan, magtatag ng isang sentralisadong pinaplanong ekonomiya, nasyonalisasyon lahat ng institusyon at magbigay ng panloob o panlabas na seguridad sa pamamagitan ng pagpapanatili ng malakas na sandatahang puwersa. Ang ilang mga konsepto na inangkat mula sa ibang bansa, tulad ng malakihang collective farming at sekularisasyon, ay nabigo sa kanilang mga unang yugto. Ang PZPR ay itinuring na mas liberal at maka-Western kaysa sa mga katapat nito sa East Germany o sa Soviet Union, at mas tutol sa [[radikal] pulitika]]. Bagama't ginamit ang propaganda sa mga pangunahing media outlet tulad ng Trybuna Ludu (lit. na 'People's Tribune') at sa telebisyon na Dziennik ('Journal'), censorship naging hindi epektibo noong kalagitnaan ng dekada 1980 at unti-unting inalis. Sa kabilang banda, ang Polish United Worker's Party ang may pananagutan sa brutal na pagpapatahimik ng sibil na paglaban at mga nagprotesta sa mga protesta ng Poznań noong 1956, ang 1970 na mga protesta ng Poland at sa buong batas militar sa pagitan ng 1981 at 1983. Ang PZPR ay nagpasimula rin ng isang mapait na anti-Semitiko na kampanya noong 1968 Polish na pampulitikang krisis, na pinilit ang natitirang bahagi ng Mga Hudyo na mangibang bansa.
Sa gitna ng patuloy na pampulitika at pang-ekonomiyang mga krisis, ang Solidarity movement ay lumitaw bilang isang pangunahing anti-bureaucratic social movement na nagtataguyod ng pagbabago sa lipunan. Dahil pinaluwag ang pamamahala ng komunista sa mga kalapit na bansa, sistematikong nawalan ng suporta ang PZPR at napilitang makipag-ayos sa oposisyon at sumunod sa Kasunduan sa Round Table ng Poland, na nagpapahintulot sa malayang demokratikong halalan. Ang eleksiyon noong 4 Hunyo 1989 ay napatunayang nagwagi para sa Solidarity, kaya nagtapos sa 40-taong komunistang pamamahala sa Poland. Ang Polish United Workers' Party ay binuwag noong Enero 1990.
Programa at mga layunin[baguhin | baguhin ang wikitext]
Hanggang 1989, hawak ng PZPR ang mga diktatoryal na kapangyarihan (ang pag-amyenda sa konstitusyon ng 1976 ay binanggit ang "isang nangungunang pambansang puwersa") at kinokontrol ang isang mahirap gamitin na burukrasya, ang militar, ang lihim na pulisya, at ang ekonomiya. Ang pangunahing layunin nito ay lumikha ng isang Komunistang lipunan at tumulong sa pagpapalaganap ng Komunismo sa buong mundo. Sa papel, ang partido ay inorganisa batay sa demokratikong sentralismo, na nagpalagay ng demokratikong paghirang ng mga awtoridad, paggawa ng mga desisyon, at pamamahala sa aktibidad nito. Ang mga awtoridad na ito ay nagpasya tungkol sa patakaran at komposisyon ng mga pangunahing organo; bagaman, ayon sa batas, ito ay responsibilidad ng mga miyembro ng kongreso, na ginaganap tuwing lima o anim na taon. Sa pagitan ng mga sesyon, ang mga komite sa rehiyon, county, distrito at trabaho ay nagdaos ng mga kumperensya ng partido. Ang pinakamaliit na yunit ng organisasyon ng PZPR ay ang Fundamental Party Organization (FPO), na gumagana sa mga lugar ng trabaho, paaralan, institusyong pangkultura, atbp.
Ang pangunahing bahagi sa PZPR ay ginampanan ng mga propesyonal na pulitiko, o ang tinatawag na "hardcore ng partido", na binuo ng mga tao na inirerekomendang pamahalaan ang mga pangunahing institusyon ng estado, mga organisasyong panlipunan, at mga unyon ng kalakalan. Ang pinakamahabang panahon ng pag-unlad ng PZPR (sa pagtatapos ng 1970s) ay binubuo ng mahigit 3.5 milyong miyembro. Ang Opisina ng Pampulitika ng Komite Sentral, Secretariat at mga komiteng panrehiyon ay nagtalaga ng mga pangunahing puwesto sa loob ng partido at sa lahat ng organisasyong may ‘estado’ sa pangalan nito – mula sa mga sentral na tanggapan hanggang sa maliliit na kumpanya ng estado at kooperatiba. Tinawag itong nomenklatura na sistema ng pamamahala ng estado at ekonomiya. Sa ilang bahagi ng ekonomiya, halimbawa, sa agrikultura, ang sistema ng nomenklatura ay kinokontrol sa pag-apruba ng PZPR at ng mga kaalyadong partido nito, ang Partido ng Nagkakaisang Bayan (agrikultura at produksyon ng pagkain) , at ang Democratic Party (komunidad ng kalakalan, maliit na negosyo, ilang kooperatiba). Matapos magsimula ang batas militar, itinatag ang Patriotic Movement for National Rebirth upang ayusin ang mga ito at ang iba pang mga partido.
Kasaysayan[baguhin | baguhin ang wikitext]
Panahon ng pagtatatag at Sobyetisasyon[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang Polish United Workers' Party ay itinatag sa unification congress ng Communist Polish Workers' Party at ng Polish Socialist Party sa mga pulong na ginanap sa pangunahing gusali ng Warsaw University of Technology mula sa 15 hanggang 21 Disyembre 1948. Ang pag-iisa ay naging posible dahil ang PPS ay epektibong kinuha ng mga maka-Komunista kapwa manlalakbay, at ang mga aktibistang sumalungat sa pag-iisa ay pinilit na umalis sa partido. Katulad nito, ang mga miyembro ng PPR na inakusahan ng "rightist–nationalist deviation" (Polako: odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne) ay pinatalsik. Kaya, ang pagsasanib ay talagang isang absorption ng PPS ng PPR, na nagreresulta sa kung ano ang pinalitan ng pangalan at pinalaki na PPR para sa lahat ng layunin at layunin.
Ang "Rightist-nationalist deviation" ay isang political propaganda na terminong ginamit ng Polish Stalinist laban sa mga kilalang aktibista, gaya nina Władysław Gomułka at Marian Spychalski na sumalungat sa Sobyet sa mga gawaing panloob ng Poland, gayundin ang internasyonalismo na ipinakita sa pamamagitan ng paglikha ng Cominform at ang kasunod na pagsasanib na lumikha ng PZPR. Pinaniniwalaan na si Joseph Stalin ang nagpilit kay Bolesław Bierut at Jakub Berman na tanggalin sina Gomułka at Spychalski pati na ang kanilang mga tagasunod mula sa kapangyarihan noong 1948. Tinatayang mahigit 25 % ng mga sosyalista ay inalis sa kapangyarihan o pinatalsik sa buhay pampulitika.
Bolesław Bierut, isang NKVD ahente[3] at isang hardline [ [Stalinismo|Stalinist]], nagsilbi bilang unang Kalihim ng Heneral ng naghaharing PZPR mula 1948 hanggang 1956, na gumaganap ng isang nangungunang papel sa pagpapataw ng komunismo at pag-install ng mapaniil na rehimen nito. Naglingkod siya bilang Pangulo mula noong 1944 (bagaman sa isang pansamantalang batayan hanggang 1947). Matapos alisin ng bagong konstitusyon ang pagkapangulo, pumalit si Bierut bilang Punong Ministro, isang posisyon na hawak niya hanggang 1954. Nanatili siyang pinuno ng partido hanggang sa kanyang kamatayan noong 1956.
Pinangasiwaan ni Bierut ang mga pagsubok ng maraming pinunong militar sa panahon ng digmaang Poland, gaya nina Heneral Stanisław Tatar at Brig. Heneral Emil August Fieldorf, gayundin ang 40 miyembro ng Wolność i Niezawisłość (Kalayaan at Kasarinlan) na organisasyon, iba't ibang opisyal ng Simbahan at marami pang ibang kalaban ng bagong rehimen kabilang si Witold Pilecki, ay kinondena. hanggang sa kamatayan sa panahon ng lihim na pagsubok. Pinirmahan ni Bierut ang marami sa mga hatol na iyon ng kamatayan.
Ang misteryosong pagkamatay ni Bierut sa Moscow noong 1956 (di-nagtagal pagkatapos dumalo sa 20th Congress of the Communist Party of the Soviet Union) ay nagbunga ng maraming haka-haka tungkol sa pagkalason o pagpapakamatay, at simbolikong minarkahan ang pagtatapos ng panahon ng Stalinismo sa Poland.
Ang autarchic komunismo ni Gomułka[baguhin | baguhin ang wikitext]
Noong 1956, ilang sandali matapos ang ika-20 Kongreso ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet, ang pamunuan ng PZPR ay nahati sa dalawang paksyon, na tinawag na Natolinians at Puławians. Ang paksyon ng Natolin – pinangalanan sa lugar kung saan ginanap ang mga pagpupulong nito, sa isang villa ng gobyerno sa Natolin – ay laban sa mga programang liberalisasyon pagkatapos ng Stalinist (Gomułka thaw). Kabilang sa mga pinakakilalang miyembro sina Franciszek Jóźwiak, Wiktor Kłosiewicz, Zenon Nowak, Aleksander Zawadzki, Władysław Dworakowski, Hilary Chełchowski.
Ang pangkat ng Puławian – ang pangalan ay nagmula sa Puławska Street sa Warsaw, kung saan nakatira ang marami sa mga miyembro – ay naghangad ng mahusay na liberalisasyon ng sosyalismo sa Poland. Matapos ang mga kaganapan noong Poznań June, matagumpay nilang sinuportahan ang kandidatura ni Władysław Gomułka para sa Unang Kalihim ng partido, kaya nagpataw ng malaking pag-urong sa mga Natolinians. Kabilang sa mga pinakakilalang miyembro ay sina Roman Zabrowski at Leon Kasman. Ang parehong paksyon ay nawala sa pagtatapos ng 1950s. Sa simula ay napakapopular para sa kanyang mga reporma at naghahanap ng "Polish na paraan sa sosyalismo",[5] at simula ng isang panahon na kilala bilang Gomułka's thaw, napasailalim siya sa presyon ng Sobyet. Noong dekada ng 1960, sinuportahan niya ang pag-uusig sa Iglesia Katolika Romana at mga intelektuwal (kapansin-pansin Leszek Kołakowski na napilitang ipatapon). Lumahok siya sa interbensyon ng Warsaw Pact sa Czechoslovakia noong 1968. Noong panahong iyon, responsable din siya sa pag-uusig sa mga mag-aaral pati na rin sa pagpapatibay ng censorship ng media. Noong 1968, nag-udyok siya ng panlaban sa Zionistang kampanyang propaganda, bilang resulta ng pagsalungat ng bloke ng Sobyet sa Anim na Araw na Digmaan.
Noong Disyembre 1970, isang madugong sagupaan sa mga manggagawa sa shipyard kung saan ilang dosenang manggagawa ang namatay na binaril ang nagpilit sa kanyang pagbibitiw (opisyal para sa mga kadahilanang pangkalusugan; sa katunayan siya ay na-stroke). Isang dinamikong nakababatang lalaki, Edward Gierek, ang pumalit sa pamumuno ng Partido at humina ang mga tensyon.
Pagbukas ng ekonomiya ni Gierek[baguhin | baguhin ang wikitext]
Sa huling bahagi ng 1960s, si Edward Gierek ay lumikha ng isang personal na base ng kapangyarihan at naging kinikilalang pinuno ng batang paksyon ng teknokrata ng partido. Nang sumiklab ang kaguluhan sa mga kalagayang pang-ekonomiya noong huling bahagi ng 1970, pinalitan ni Gierek si Gomułka bilang unang sekretarya ng partido.[6] Nangako si Gierek ng reporma sa ekonomiya at itinatag isang programa para gawing moderno ang industriya at pataasin ang pagkakaroon ng mga consumer goods, karamihan ay ginagawa ito sa pamamagitan ng mga dayuhang pautang.[7] Ang kanyang magandang relasyon sa mga Kanluraning pulitiko, lalo na Ang Valéry Giscard d'Estaing ng France at Helmut Schmidt ng Kanlurang Alemanya, ay naging dahilan ng kanyang pagtanggap ng tulong at mga pautang mula sa Kanluran.
Ang antas ng pamumuhay ay bumuti sa Poland noong 1970s, ang ekonomiya, gayunpaman, ay nagsimulang humina sa panahon ng 1973 krisis sa langis, at noong 1976 ay kinailangan ang pagtaas ng presyo. Sumiklab ang mga bagong kaguluhan noong Hunyo 1976, at bagama't sapilitang pinigilan ang mga ito, nasuspinde ang nakaplanong pagtaas ng presyo.[8] Ang mataas na utang sa ibang bansa, kakapusan sa pagkain, at isang lumang industriyal na base ay nagtulak sa isang bagong yugto ng mga reporma sa ekonomiya noong 1980. Muli, ang pagtaas ng presyo ay nagdulot ng mga protesta sa buong bansa, lalo na sa mga shipyard ng Gdańsk at Szczecin. Napilitan si Gierek na magbigay ng legal na katayuan sa Solidarity at upang tanggapin ang karapatang magwelga. (Kasunduan sa Gdańsk).
Di-nagtagal pagkatapos noon, noong unang bahagi ng Setyembre 1980, si Gierek ay pinalitan ni Stanisław Kania bilang Pangkalahatang Kalihim ng partido ng Komite Sentral, sa gitna ng malaking kaguluhan sa lipunan at ekonomiya.
Inamin ni Kania na ang partido ay nakagawa ng maraming pagkakamali sa ekonomiya, at itinaguyod ang pakikipagtulungan sa Catholic at mga grupong oposisyon ng unyonistang manggagawa. Nakipagpulong siya sa pinuno ng Solidarity Lech Wałęsa, at iba pang mga kritiko ng partido. Bagama't sumang-ayon si Kania sa mga nauna sa kanya na dapat panatilihin ng Partido Komunista ang kontrol sa Poland, hindi niya kailanman tiniyak sa mga Sobyet na ang Poland ay hindi magpapatuloy ng mga aksyong hiwalay sa Unyong Sobyet. Noong 18 Oktubre 1981, inalis ng Komite Sentral ng Partido ang tiwala sa kanya, at si Kania ay pinalitan ng Punong Ministro (at Ministro ng Depensa) Gen. Wojciech Jaruzelski.
Ang awtokratikong pamumuno ni Jaruzelski[baguhin | baguhin ang wikitext]
[[Larawan:TrybunaLudu3.png|thumb|kanan|270px|Ang pahayagan ng PZPR na "Trybuna Ludu" na isyu noong Disyembre 13, 1981 ay nag-ulat martial law sa Poland.]] Noong 11 Pebrero 1981, si Jaruzelski ay nahalal Punong Ministro ng Poland at naging unang kalihim ng Polish United Workers' Party noong 18 Oktubre 1981. Bago simulan ang plano ng pagsugpo sa Solidarity, siya iniharap ito sa Sobyet Premier Nikolai Tikhonov. Noong 13 Disyembre 1981, ipinataw ni Jaruzelski ang batas militar sa Poland.
Noong 1982, muling binuhay ni Jaruzelski ang Harap ng Pambansang Pagkakaisa, ang organisasyong ginamit ng mga Komunista upang pamahalaan ang kanilang mga partido sa satellite, bilang Patriotic Movement for National Rebirth.
Noong 1985, nagbitiw si Jaruzelski bilang punong ministro at ministro ng depensa at naging tagapangulo ng Polish Council of State, isang post na katumbas ng posisyon ng presidente o diktador, na ang kanyang kapangyarihan ay nakasentro at matatag na nakabaon sa kanyang coterie ng "LWP" na mga heneral at mas mababang ranggo na opisyal ng Polish People's Army.
Pagkasira ng awtokrasya[baguhin | baguhin ang wikitext]
Sa kabila ng pagtatangkang magpataw ng hubad na diktadurang militar, ang mga patakaran ni Mikhail Gorbachev ay nagpasigla sa repormang pampulitika sa Poland. Sa pagsasara ng ikasampung sesyon ng plenaryo noong Disyembre 1988, napilitan ang Polish United Workers Party, pagkatapos ng strike, na lumapit sa mga pinuno ng Solidarity para sa pag-uusap.
Mula 6 Pebrero hanggang 15 Abril 1989, ang mga negosasyon ay ginanap sa pagitan ng 13 nagtatrabahong grupo sa panahon ng 94 na sesyon ng roundtable talks.
Ang mga negosasyong ito ay nagresulta sa isang kasunduan na nagsasaad na isang malaking antas ng kapangyarihang pampulitika ang ibibigay sa isang bagong likhang bicameral legislature. Lumikha din ito ng bagong post ng presidente upang kumilos bilang pinuno ng estado at punong ehekutibo. Idineklara ding legal na organisasyon ang solidarity. Sa mga sumunod na halalan sa Poland, nanalo ang mga Komunista ng 65 porsiyento ng mga puwesto sa Sejm, kahit na ang mga puwestong napanalunan ay ginagarantiyahan at ang mga Komunista ay hindi nakakuha ng mayorya, habang 99 sa 100 na puwesto sa Senado — lahat ay malayang ipinaglaban — ay napanalunan ng mga kandidatong suportado ng Solidarity. Nanalo si Jaruzelski sa balota ng pangulo sa pamamagitan ng isang boto.
Hindi matagumpay si Jaruzelski sa pagkumbinsi kay Wałęsa na isama ang Solidarity sa isang "grand coalition" sa mga Komunista at nagbitiw sa kanyang posisyon bilang pangkalahatang kalihim ng Polish United Workers Party. Sinira ng dalawang kaalyadong partido ng PZPR ang kanilang matagal nang alyansa, na pinilit si Jaruzelski na italaga ang Solidarity Tadeusz Mazowiecki bilang unang non-komunistang punong ministro ng bansa mula noong 1948. Nagbitiw si Jaruzelski bilang Pangulo ng Poland noong 1990, na pinalitan ni Wałęsa noong Disyembre .
- ↑ (Polako: Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!)
- ↑ fakt.pl/wydarzenia/polityka/kto-byl-w-pzpr-zwykli-ludzie-byli-w-partii-nalezalo-3-mln-osob/0kg4h8q "Zwykli Polacy przyznają się, że byli w PZPR!".
{{cite web}}: Check|url=value (tulong); Unknown parameter|=ignored (tulong) - ↑ Błażyński, Zbigniew (2003). Mówi Józef Ś Za kulisami bezpieki i partii, 1940–1955. Warszawa: Wydawnictwo LTW. pp. 20/21, 27. ISBN 83-88736-34-5.
- ↑ Hubert Zawadzki, Jerzy Lukowski, A Concise History of Poland, Cambridge University Press, 2006, ISBN 0-521-85332-X, -wHWEC&pg=PA296&vq=gomulka&dq=Stalinismo+sa+Poland&sig=3x9G9ewYMYgmpBB1sX2JMkCFcUE Google Print, p.295-296
- ↑ Time Magazine https://web.archive.org/web/20080412102621/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,808728-1,00.html. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 12 Abril 2008. Nakuha noong 14 Oktubre 2006.
{{cite magazine}}: Invalid|url-status=patay(tulong); Missing or empty|title=(tulong); Unknown parameter|pamagat=ignored (tulong); Unknown parameter|petsa=ignored (tulong) - ↑ Oras artikulo ng magasin mula 4 Enero 1971, web/20081221210959/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,942389,00.html Ang Mundo: Bagong Rehime ng Poland: Mga Regalo at Mga Pangako
- ↑ Time artikulo ng magazine mula 14 Oktubre 1974, /web/20080408132716/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,908864,00.html POLAND: Gierek: Building from Scratch
- ↑ Oras artikulo ng magasin mula noong Nobyembre 8, 1976 [ https://web.archive.org/web/20110220151218/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,918491,00.html POLAND: Ang Taglamig ng Kawalang-kasiyahan]