Republikang Bayan ng Polonya
Republikang Bayan ng Polonya Polska Rzeczpospolita Ludowa (Polako)
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1947–1989 | |||||||||
Salawikain: Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się! "Mga proletaryo ng lahat ng bansa, magkaisa!" | |||||||||
 | |||||||||
| Katayuan | Kasapi ng Pakto ng Varsovia at Comecon | ||||||||
| Kabisera at pinakamalaking lungsod | Varsovia 52°13′N 21°02′E / 52.217°N 21.033°E | ||||||||
| Wikang opisyal | Polako | ||||||||
| Katawagan | Polako Polones | ||||||||
| Pamahalaan | 1947–1956: Unitaryong Marxista–Leninistang unipartidistang sosyalistang republika sa ilalim ng Stalinistang diktadura 1956–1989: Unitaryong Marxista–Leninistang unipartidistang sosyalistang republika 1981–1983: Huntang militar | ||||||||
| First Secretary and Leader | |||||||||
• 1947–1956 (first) | Bolesław Bierut | ||||||||
• 1989–1990 (last) | Mieczysław Rakowski | ||||||||
| Head of Council | |||||||||
• 1947–1952 (first) | Bolesław Bierut | ||||||||
• 1985–1989 (last) | Wojciech Jaruzelski | ||||||||
| Prime Minister | |||||||||
• 1944–1947 (first) | E. Osóbka-Morawski | ||||||||
• 1989 (last) | Tadeusz Mazowiecki | ||||||||
| Lehislatura | Sejm | ||||||||
| Panahon | Digmaang Malamig | ||||||||
| 19 February 1947 | |||||||||
| 22 July 1952 | |||||||||
| 21 October 1956 | |||||||||
| 13 December 1981 | |||||||||
| 4 June 1989 | |||||||||
| 31 December 1989 | |||||||||
| Lawak | |||||||||
• Kabuuan | 312,685 km2 (120,728 mi kuw) | ||||||||
| Populasyon | |||||||||
• Pagtataya sa 1989 | 37,970,155 | ||||||||
| TKP (1989) | 0.910 napakataas · 33rd | ||||||||
| Salapi | Złoty (PLZ) | ||||||||
| Sona ng oras | UTC+1 (CET) | ||||||||
• Tag-init (DST) | UTC+2 (CEST) | ||||||||
| Gilid ng pagmamaneho | kanan | ||||||||
| Kodigong pantelepono | +48 | ||||||||
| |||||||||
.svg)
Ang Republikang Bayan ng Polonya ay estadong sosyalista na umiral sa Gitnang Europa mula 1947 hanggang 1989. Hinangganan nito ang Dagat Baltiko sa hilaga, Unyong Sobyetiko sa silangan, Tsekoslobakya sa timog, at Silangang Alemanya sa kanluran. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay Varsovia. Naging estadong satelite ito ng Unyong Sobyetiko sa mas malaking Silangang Bloke.
Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, itinulak ng Hukbong Pula ang mga tropa ng Alemanyang Nazi mula sa okupadong Polonya. Noong Pebrero 1945, pinahintulutan ng Kumperensiya sa Yalta ang pagbuo ng pansamantalang pamahalaan sa Polonya mula sa isang kompromisong koalisyon hanggang maganap ang mga posgerang halalan. Binalewala ni Iosif Stalin ang Polakong gobyerno sa pagpapatapon sa Londres at binuo ang administrasyong papet na Pamahalaang Probisyonal ng Pambansang Pagkakaisa. Sa kasunod na Kumperensiya sa Potsdam noong Hulyo hanggang Agosto, pinagtibay ng tatlong pangunahing Alyados ang malawakang lipat pakanluran ng mga hangganan ng Polonya, kung saan pinasyahan ang bagong teritoryo nito sa pagitan ng mga Linya ng Oder–Neisse at Curzon. Kinonsolida ng nangungunang Nagkakaisang Partido Manggagawa ng Polonya o PZPR ang kapangyarihan nito sa bansa sa ilalim ni Bolesław Bierut. Ipinahayag ang Konstitusyong Hulyo noong 1952, at idineklara ang Polonya na republikang bayan.
Kasunod ng pagkamatay ni Stalin noong 1953, nagsimula ang Kruschovistang pagtunaw kung saan lumitaw ang mas liberal na paksyong komunista na pinamumunuan ni Władysław Gomułka. na makakuha ng kapangyarihan. Noong kalagitnaan ng 1960s, nagsimulang dumanas ang Poland ng dumaraming kahirapan sa ekonomiya pati na rin sa pulitika. Nagwakas sila sa krisis pampulitika noong 1968 at sa mga protesta ng Poland noong 1970 nang humantong sa isang alon ng mga welga ang pagtaas ng presyo ng mga mamimili. Ipinakilala ng pamahalaan ang isang bagong programang pang-ekonomiya batay sa malakihang mga pautang mula sa mga kanluraning nagpapautang, na nagresulta sa pagtaas ng mga pamantayan ng pamumuhay at mga inaasahan, ngunit ang programa ay nangangahulugan ng lumalagong integrasyon ng ekonomiya ng Poland sa pandaigdigang ekonomiya at ito ay humina pagkatapos ng krisis sa langis noong 1973. Napilitan si Edward Gierek na muling magtaas ng mga presyo na humantong sa mga protesta noong Hunyo 1976.
Pinalakas ng di-inasahang paghalal kay Karol Wojtyła bilang si Santo Papa Juan Pablo II ang pagkontra sa nakitang awtoritaryo at di-epektibong sistema ng sosyalismo. Noong unang bahagi ng Agosto 1980, isang bagong serye ng mga welga ang nagresulta sa pagtatatag ng makasarinlang unyong manggagawa na Solidaridad na pinamumunuan ni Lech Wałęsa. Ang lumalagong lakas at aktibidad ng oposisyon ay naging dahilan upang ideklara ng gobyerno ng Wojciech Jaruzelski ang batas militar noong Disyembre 1981. Gayunpaman, sa mga reporma ni Mikhail Gorbachov sa Unyong Sobyet, pagtaas ng presyur mula sa Kanluran, at hindi gumaganang ekonomiya, napilitan ang rehimeng makipag-ayos sa mga kalaban nito. Ang mga Usapan sa Mesang Bilugan ay humantong sa pakikilahok ng Solidarity sa halalan noong 1989. Bumitiw si Jaruzelski sa pagkapangulo at pinalitan ni Wałęsa, na nagmarka sa wakas ng rehimeng komunista sa bansa.
Sa kabila ng maraming kahirapan sa ekonomiya, ang ilang malalaking tagumpay ay naitatag sa panahong ito, kabilang ang pinabuting kalagayan ng pamumuhay, mabilis na industriyalisasyon, at urbanisasyon. Ang access sa pangkalahatang pangangalagang pangkalusugan, aborsyon at libreng edukasyon ay ginawang magagamit, at ang populasyon ay halos dumoble sa pagitan ng 1947 at 1989. Ang Ministeryo ng Pampublikong Seguridad, na sa kalauna'y, Serbisyong Seguridad ay ang punong ahensyang intelihensya na kumilos bilang sikretong pulis. Kaakibat dito ang organisasyon na Milisyang Mamamayan na nagsagawa ng malawakang pagmamanman marahas na pagsupil sa mga nagproprotesta upang ipanatili ang PZPR sa kapangyarihan.