Pumunta sa nilalaman

Antonio de Morga

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Antonio de Morga
KapanganakanAntonio de Morga Sánchez Garay
29 Nobyembre 1559(1559-11-29)
Seville, Espanya
Kamatayan21 Hulyo 1636(1636-07-21) (edad 76)
Quito, Ecuador
TrabahoColonial official, lawyer and writer
WikaEspanyol
PagkamamamayanEspanyol
Alma materUnibersidad ng Osuna
Unibersidad ng Salamanca

Si Antonio de Morga Sánchez Garay (29 Nobyembre 1559 - 21 Hulyo 1636) ay isang abogadong Espanyol at isang may mataas na ranggo ng kolonyal na opisyal sa loob ng 43 taon, sa Pilipinas (1594 hanggang 1604), New Spain at Peru, kung saan naging pangulo siya ng Audiencia sa loob ng 20 taon.

Isa rin siyang mananalaysay. Matapos siyang muling maitalaga sa Mexico, inilathala niya ang aklat na Sucesos de las islas Filipinas noong 1609, na itinuturing na isa sa pinakamahalagang gawa sa unang kasaysayan ng kolonisasyong Espanyol ng Pilipinas.[1] Bilang Deputadong Gobernador sa Pilipinas, ibinalik niya ang audencia. Kinuha niya ang tungkulin bilang hukom o oidor . Kinuha rin niya ang tungkuling bilang komandante ng mga barkong Espanyol noong 1600 na labanan ng hukbo laban sa mga piratang ng Olandes, ngunit nakaranas ng pagkatalo at siya ay bahagyang nakaligtas.

Ang kanyang kasaysayan ay unang nai-lathala sa Ingles noong 1868; maraming mga edisyon na nai-limbag sa Ingles, kabilang ang isang edisyon ng 1907 na nasa online sa Gutenberg Project . Na-limbag din ito sa Espanyol at iba pang mga wika.

Edukasyon at serbisyo sa Pilipinas

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Antonio de Morga Sánchez Garay ay ipinanganak sa Seville . Nagtapos siya sa Unibersidad ng Salamanca noong 1574 at noong 1578 ay nakatanggap ng isang titulo ng batas sa kanon. Nagturo siya saglit sa Osuna, at pagkatapos ay bumalik sa Salamanca upang pag-aralan ang batas sibil. Noong 1580 sumali siya sa serbisyo ng gobyerno bilang isang abogado. Kabilang sa iba pang mga posisyon sa Espanya, siya ang may hawak ng tagasuring heneral ng mga pangdigmaang bangka. Noong 1582 siya ay naglingkod bilang alkalde ng Baracaldo sa Vizcaya noong una siyang ikinasal, kay Juana de Briviesca de Munotones.[2]

Noong Agosto 1593 ay binigyan siya ng notipikasyon na siya ay napili bilang Tenyente sa Gobernador-Heneral ng Pilipinas, na nagsimula kung ano ang magiging 43 taon niyang paglilingkod sa kolonyal. Naglakbay siya kasama ng kanyang pamilya, 14 tagapaglingkod, tatlong itim na alipin at kanyang koleksyon ng mga libro. Kasunod ng ruta ng panahon na iyon, siya ay naglayag mula sa Cadiz noong Pebrero 1594, at dumating sa Mexico noong Mayo. Nang susunod na panahon ng kanyang paghahanda para sa paglalakbay sa Pasipiko, narinig niya ang dalawang mahahalagang kaso, at pinangasiwaan ang pagbibigay ng dalawang barko na gagamitin. Nangalap din siya ng 200 sundalo para sa garison sa Maynila . Lumisan sila sa Acapulco noong 22 Marso 1595, at nakarating sa Maynila noong 11 Hunyo 1595. Siya ay may hawak ng pangalawang pinakamakapangyarihang posisyon sa kolonya.[2]

Una siyang nagsilbi sa ilalim ng Gobernador-Heneral na si Luis Pérez Dasmariñas, na pansamantalan sa posisyon matapos ang pagkamatay ng kanyang ama. Sa lalong madaling panahon si Francisco Tello de Guzmán ay humalili sa kanya, at nagpakita sa kanya si Morga sa loob ng panahon niya sa kolonya. Sa kanyang pagkakatanda ng kolonyal na Pilipinas na inilathala noong 1609, nabanggit ni Morga ang kahabag-habag na kondisyon na dinanas ng marami sa mga sundalong Kastila / Mexico, na mga bata pa, walang bayad at nagdurusa sa hindi pamilyar na kapaligiran. Ilang nais na manirahan sa Maynila, at ang mga opisyal ng gobyerno na may mataas na antas ay hinahangad ding umalis sa kolonya sa loob lamang ng ilang taon. Ang kanyang unang dalawang ulat sa Kaharian ay sumasaklaw sa isang iba't ibang mga paksa, binanggit ang Hapon, Mindanao, at Tsina, bilang karagdagan sa mga aktibidad na sibil, militar at pang-simbahan sa loob ng kolonya.[2]

Naglabas siya ng mga regulasyon para sa repormang pang-administratibo, na kilala bilang Ordenzas. Kabilang sa kanyang mga reporma ay upang maibalik ang audencia. Noong 1598 siya ay nagbitiw bilang tenyente gobernador upang gampanan ang tanggapan ng oidor, o hukom, sa bagong muling itinatag na Audiencia ng Maynila. Kinakailangan ng posisyon ang kanyang pagtanggal sa maraming pampublikong buhay.

Ang mga Babae ng Hukuman ng Dating Shu, ni Tang Yin (1470 – 1523); Ming dinastiya sutlang tela tulad ng mga isinusuot ng mga kababaihan sa pagpipinta na ito ay na-angkat nang malaki sa teritoryo ng Espanya sa pamamagitan ng Maynila, na binanggit ni de Morga.

Sa panahong ito, hinikayat ni Morga ang paglaki ng kalakalan sa pagitan ng Espanya at Tsina, na kilala bilang kalakalang galyon. Ang mga barkong Tsino ay dumating sa Maynila upang mangalakal. Mula roon, ang mga Espanyol ay nagpadala ng mga galyon sa Acapulco, kung saan ipinapadala ang mga kalakal sa Lungsod ng Mehiko at pagkatapos ay sa Veracruz, para sa transportasyon patungo sa Espanya. Binabayaran sila ng pilak ng Espanya / Mexico, na naging pera sa Tsina.[2]

Habang nakapuwesto sa Maynila, napansin ni Morga ang marami sa mga paninda na na-angkat mula sa Ming dinastya ng Tsina . Isang beses niyang binanggit ang porselana, bagaman sa panahon na iyon, ito ay isa sa mga pinakadakilang mga bagay sa pag-luluwas, kasama ang sutla, sa Europa mula sa Tsina.[3] Mula sa kanyang pagmamasid sa mga tela sa imbentaryo ng Maynila, ang mga Espanyol ay bumili:

... bagong sutla sa mga bigkis ... pinong hindi nakabuhol na sutla, puti at ng lahat ng mga kulay ... dami ng mga balbula, ilang payak at ilang mga burdado sa lahat ng uri ng mga pigura, kulay, at moda, na may katawan ng ginto at nakaburda ng ginto ; pinagtagping mga bagay at brocades, ng ginto at pilak sa sutla ng iba't ibang kulay at disenyo ... telang Damasco, satin, tapete. . .[4]

Ang iba pang mga kalakal na binanggit ni de Morga bilang na-iluluwas sa kalakal ng galyon ay:

... musk, benzoin at garing ; maraming mga burloloy ng kama, mga pabitin, pangtakip at tapiserya ng mga burdadong mga tela ... mga mantel, unan, at mga karpet; mga gayak ng kabayo ng magkaparehong bagay, at may burda na may mga kuwintas na salamin at mga binhing perlas; mayroon ding mga perlas at ruby, sapiro at kristal; mga palangganang metal, mga takure na tanso at iba pang mga tanso at kalderong bakal ... maging harina, mga gawang kahel, milokoton, pares, moskada at luya, at iba pang mga prutas ng Tsina; asin baboy at iba pang karneng may asin; buhay na mga manok na may mabuting lahi at maraming magagarang mga tandang ... mga kastanyas, nogales ... maliit na kahon at mga kahon ng pagsulat; kama, lamesa, upuan, at mga tubog na bangko, pinintahan ng maraming mga pigura at disenyo. Nagdadala sila ng mga alagaing kalabaw; mga gansa na kahawig ng swan; kabayo, ilang mga mola at asno; maging ang mga nakahawlang ibon, ang ilan ay nagsasalita, habang ang iba ay umaawit, at nagagawa nila silang maglaro ng hindi mabilang na mga kahusayan ... paminta at iba pang pampalasa.[5]

Tinapos ni De Morga ang kanyang listahan ng imbentaryo sa pamamagitan ng pagsasabi na mayroong mga "pambihira na, tinukoy ko ba silang lahat, hindi ko ito matatapos, o magkaroon ng sapat na papel para dito." [3]

Laban sa mga piratang Olandes

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Noong 1600 ang mga piratang Olandes sa ilalim ni Olivier van Noort ay nag-aabang sa mga barkong pangkalakal papasok sa daungang ng Maynila. Ayon sa ala-ala ni Morga, inatasan ni Gobernador Francisco de Tello de Guzmán at ang Audiencia si Morga na pumunta sa Cavite at magtipon, magbigay ng mga kasangkapan at magbigay ng isang armada upang atakehin ang mga Olandes (31 Oktubre 1600). Ang mga barko na magagamit ay ang San Diego, ang San Bartolomé at ilang mas maliit na mga sasakyang-dagat. May kaunting pagsasa-ayos na kinakailangan, dahil kapwa ang San Diego at ang San Bartolomé ay mga barko ng kargamento. Ayon kay Morga, ito ay ginawa nang walang pagguhit sa kabang-yaman ng kolonyal (ibig sabihin, sa kanyang sariling gastos, marahil sa iba pang mga pribadong kontribusyon).

Si Morga ay nagkaroon ng karanasan sa militar, naging heneral ng isang armada ng Espanya ilang panahon dati at tenyente ng kapitan heneral ng Pilipinas sa loob ng ilang taon, ngunit hindi pa siya nakaranas ng labanan.

Paglalarawan ng 1603 na kumakatawan sa labanan ng San Diego ng Morga laban sa Mauritius ni Van Noort

Noong 1 Disyembre 1600, inatasan ni Gobernador Tello na maging kapitan heneral si Morga ng armada, na may mga utos na salakayin ang dalawang barkong Olandes. Ang dalawang puwersa ay nagtagpo noong 14 Disyembre 1600. Ang mga Espanyol ay mayroon ding dalawang mga barko, at ang isa ay naglayag upang habulin ang isa sa mga barkong Olandes. Hindi makapagpaputok - sarado ang mga bukana ng kanyon dahil nasa ilalim sila ng tubig, dahil pinahintulutan niya na ang barko ay may labis na karga- Inutusan ni Morga ang San Diego salpukin ang Mauritius at makipagbuno dito. Tatlumpung sundalo at ilang mga mandaragat ang sumakay sa Mauritius, na nakuha ang unahan ng barko at kabin at nakuha ang barkong Olandes. Ang pangunahing palo ng bapor ay inalisan ng mga layag at palubid. Umatras sa harap nga bapor ang mga Olandes, kung saan sa umpisa ay tila malapit na silang sumuko. Gayunpaman, sa lalong madaling panahon ay nabago nila ang laban gamit ang mga baril na musket at artilerya.

Isang matindi, anim na oras na mano manong laban ang nagpatuloy, at marami ang napatay sa bawat panig. Ang mga Olandes ay sinasabi na kakaunti ang mga kalalakihan na naiwan, at pagkatapos ay nasunog ang Mauritius . Natatakot sa apoy, ipinatawag ng San Diego ang mga kalalakihan nito at pinaalis. Gayunpaman, ang barko ng Espanya ay napupuno ng tubig at papalubog, alinman sa galing sa pagbunggo o mula sa artilerya ng Mauritius . (Ang mga kadahilanan ay naiiba. )

Kinuha ng mga Olandes ang pagkakataong ito upang puksain ang apoy at maglayag gamit ang panglayag, ang tanging bangka na natitira, at may isang balangkas ng kawan. Kalaunan ay nakarating sila sa Borneo. Ang ibang barkong Olandes, gayunpaman, ay nakuha ng San Bartolome . Dinala ito sa Maynila, kung saan ang kapitan at ang nalalabi na mga mandaragat ay ginarote sa mga utos ng gobernador.

Mabilis na lumubog ang San Diego na ang mga kalalakihan para sa pinakamaraming bahagi ay hindi nagawang madisarmahan o iwanan ang barko. Marahil ang 350 mga lalaki ay nawala. Si Morga ay lumangoy sa loob ng apat na oras, humawak sa bapor ng Olandes, at nakarating ito sa isang maliit na isla, kung saan dumating ang ilang iba pang kumpanya ng barko.

Ito ay batay sa pagkakatanda ni Morga, tulad ng nai-lathala sa kanyang 1609 Sucesos de las Islas Filipinas. Sinisi niya ang kapitan ng San Bartolome dahil sa pagkawala ng San Diego, dahil hinabol niya ang iba pang barko ng Olandes kaysa pag-atake sa Mauritius . Ang pagkaka-ala-ala ng mga Olandes ng mga kaganapang ito ay ibang-iba, na inaakusahan si Morga ng kawalan ng kakayahan at duwag.[6]

Noong 1992, ang mga mananaliksik ng Pranses na pinamumunuan ni Franck Goddio ay hinukay ang lumubog na San Diego sa kayamanan nito. Dahil sa maraming bilang ng mga artifact na natagpuan kasama nito (higit sa 34,000), ito ay pinangalanang bilang isang mahusay na pagtuklas ng arkeolohiko . Kasama sa mga artifact ang porselanang Tsino, celadon, katana ng Hapon, salakot ng Kastila, kanyon ng Portuges at Mehikanong barya. Isang sasakyang pandigma ng San Diego ay itinayo sa Fortune Island upang maipakita at mabigyang kahulugan ang marami sa mga artifact. Ito ang isla na naabot ni Morga at ang iba pang nakaligtas sa San Diego .[7]

Sa Bagong Espanya at Peru

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Noong 10 Hulyo 1603 si Morga ay muling itinalaga sa Mehiko, bilang komandante ng mga barko na naglayag sa taong iyon para sa Bagong Espanya. Naging alcalde siya ng mga kriminal na layunin sa Royal Audiencia ng Lungsod ng Mehiko. Tagapayo din siya sa viceroy tungkol sa mga bagay sa militar at payo para sa Banal na Tanggapan ng Pagsisiyasat . Naglingkod siya sa Mehiko hanggang 1615, inilathala ang kanyang kasaysayan ng Pilipinas noong 1609, na napansin para sa lathala nito noong mga unang taon ng kolonyal at isinalin sa maraming wika at nai-limbag sa maraming mga edisyon.

Noong 1615 siya ay pinangalanan bilang pangulo ng Audiencia ni Quito, sa loob ng Viceroyalty ng Peru . Nakarating siya sa Guayaquil noong 8 Setyembre 1615, nang pahirapan siyang makatakas at mahulog sa mga kamay ng mga piratang Olandes sa isla ng Santa Clara. Naupo siya sa kanyang tanggapan sa Quito noong 30 Setyembre 1615. Sa panahon ng kanyang pamamahala, ang industriya ng paghahabi ay sumulong at ang Unibersidad ng San Gregorio Magno ay itinatag. Ito ay isang panahon ng paghaharap sa pagitan ng mga kapangyarihang sibil at simbahan, pati na rin ang mga pagtatalo sa pagitan ng mga monghe ng Creole at Peninsular para sa kontrol ng mga order ng relihiyon.[8] Bagaman malawak na kilala si Morga na madalas magsugal, nagkaroon ng mga babae, at nagsasagawa ng iba pang mga kaduda-dudang aktibidad, nakamit niya pa rin ang mga repormang burukrata, pati na rin ang liturhiya, at tumulong mapagbuti ang pakikitungo sa mga katutubong tao.[2]

Noong 1625 si de Morga ay siniyasat para sa katiwalian at inaresto. Noong 18 Setyembre 1627 siya ay na-linis sa mga pananagutan at ang kanyang mga tanggapan ay naibalik sa kanya. Namatay siya noong 1636. Maliban sa panahon ng 1625–27, pinangasiwaan niya ang posisyon ng pangulo ng Audiencia ng Quito sa loob ng 20 taon, mula 1615 hanggang sa taon ng kanyang kamatayan. Karamihan sa mga pangulo ng Audencia ay naglingkod ng halos 5 taon.[2] Kahit na siya ay may edad na, nambababae pa rin si Morga. Ilang sandali bago ang kanyang kamatayan noong 1636, siya ay naalis sa kanyang mga tungkulin. Siya ay pinarusahan ng 2000 gintong ducats para sa "pagkakaroon ng mga imoral na relasyon na sobrang publisidad at sa maraming kababaihan".

Kasaysayan ng mga Isla ng Pilipinas

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pamagat na pahina ng Sucesos de las Islas Filipinas .

Si Morga ay nagdusa ng mahahalagang pagkabigo sa kanyang kakayahan sa militar at pampulitika. Ang mga ito ay hindi masasabi para sa kanyang trabaho bilang mananalaysay. Noong 1609, inilathala niya ang akdang kung saan na-kikilala siya ngayon - ang Sucesos de las Islas Filipinas (Mga Kaganapan sa mga Isla ng Pilipinas ). Ang gawaing ito, marahil ang pinakamahusay na tala ng kolonyalismong Espanya sa Pilipinas na isinulat sa panahong iyon, ay bahagyang batay sa mga pagsasaliksik ng dokumentaryo, bahagi sa masigasig na pagmamasid, at bahagyan sa personal na pagkakasangkot at kaalaman ni Morga.

Ang kasaysayan ay nai-limbag sa dalawang kabuuan, kapwa noong 1609 ng Casa de Geronymo Balli, sa Lungsod ng Mehiko. (Ang gawain ay nagpalipat-lipat ng maraming taon bago ito nagawa porma ng manuskrito. ) Ang Bagong Espanya na si Viceroy Luis de Velasco (hijo) ay nagpahintulot sa paglathala at binigyan si Morga ng nag-iisang karapatan na mailathala ito sa loob ng sampung taon, noong 7 Abril 1609. Sa parehong petsa, si Prayle García Guerra, arsobispo ng Mehiko, naaprubahan ang paglalathala ng gawain. Sakop ng kasaysayan ang mga taon mula 1493 hanggang 1603. Ang mga pampulitika, panlipunan, at pang-ekonomiyang mga yugto ng buhay, kapwa sa mga katutubo at kanilang mga mananakop, ay tinalakay. Ang opisyal na posisyon ni Morga ay nagpahintulot sa kanya na makakuha ng impormasyon sa maraming mga dokumento ng gobyerno.

Ang gawain ay labis na hinangaan ng bayani ng kalayaan ng Pilipinas na si José Rizal (1861–96), na siya mismo ay isang taong manunulat at may kilos. Nagpasya siyang i-komentaryo ito at mag-palimbag ng isang bagong edisyon. Nagsimula siyang magtrabaho nito sa London, nakumpleto ito sa Paris noong 1890. Sumulat siya:

Kung ang aklat (Sucesos de las Islas Filipinas) ay nagtagumpay upang gisingin ang iyong kamalayan sa aming nakaraan, na na-bura mula sa iyong memorya, at upang matuwid kung ano ang hindi tama at sinirang-puri, kung gayon hindi ko ito ginawa nang walang kabuluhan, at kasama ito bilang isang batayan, gayunpaman gaano man kaliit ito, magagawa nating pag-aralan ang hinaharap.[9][10]

Ang unang pagsasalin ng Ingles ay nai-lathala sa London noong 1868. Ang isa pang salin sa Ingles ni Blair at Robertson ay na -ilimbag sa Cleveland noong 1907,[11] (magagamit ito online sa Gutenberg Project ) at isang edisyon na na-edit ni JS Cummins ay nai-lathala ng Hakluyt Society noong 1971 ( ISBN   0-521-01035-7 ).

Mga gawa

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Morga, Antonio De (2009). The Philippine Islands, Moluccas, Siam, Cambodia, Japan, and China. Applewood Books. ISBN 1429091398. Nakuha noong 24 Abril 2014. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

Sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ de MORGA, Antonio (1890) [1609]. Sucesos de las Islas Filipinas (sa wikang Kastila). Annotated and reprinted by Dr José Rizal in Paris, 1890; another annotated edition by Wenceslao E RETANA in Madrid, 1910; first English translation by Sir Henry Edward John Stanley of Alderley published by Hakluyt Society of London, 1868; also reproduced in Blair & Robertson as vols XV and XVI. Mexico City: en casa de Gerónymo Balli : por Cornelio Adriano Cesar. ISBN 978-0521010351. OCLC 645286630.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Journal of Southeast Asian History, Vol. 10, No. 3, December 1968, accessed 6 October 2014 (kailangan ang suskripsyon)
  3. ↑ 3.0 3.1 Brook, 206.
  4. ↑ Brook, 205.
  5. ↑ Brook, 205–206.
  6. ↑ Account of the battle between the San Diego and the Mauritius, from a Dutch perspective Naka-arkibo March 2, 2009, sa Wayback Machine.
  7. ↑ "Archived copy". Inarkibo mula sa orihinal noong 2006-08-21. Nakuha noong 2006-08-31.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ [1], University of Texas
  9. ↑ http://www.univie.ac.at/Voelkerkunde/apsis/aufi/rizal/hall03.htm
  10. ↑ About Rizal's Morga
  11. ↑ BLAIR, Emma Helen; ROBERTSON, James Alexander, mga pat. (1904). The Philippine Islands, 1493–1898 (sa wikang Kastila). Bol. Volume 15 of 55 (1609). Completely translated into English and annotated by the editors. Cleveland, Ohio: Arthur H. Clark Company. ISBN 978-1231213940. OCLC 769945706. Explorations by early navigators, descriptions of the islands and their peoples, their history and records of the catholic missions, as related in contemporaneous books and manuscripts, showing the political, economic, commercial and religious conditions of those islands from their earliest relations with European nations to the close of the nineteenth century. — From their discovery by Magellan in 1521 to the beginning of the XVII Century; with descriptions of Japan, China and adjacent countries, by Dr. ANTONIO DE MORGA Alcalde of Criminal Causes, in the Royal Audiencia of Nueva Espana, and Counsel for the Holy Office of the Inquisition. {{cite book}}: |volume= has extra text (tulong); Unknown parameter |lastauthoramp= ignored (|name-list-style= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antonio_de_Morga&oldid=2125982"