Karakoa

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Ang pagsasalarawan ng klasikong caracoa ng Pilipinas, ni Raoul Castro.

Ang Karakoa ay isang malaking sasakyang tubig na may batangan na pangdigmang dagat mula sa Pilipinas . Ginagamit ang mga ito ng mga katutubong Pilipino, lalo na ng mga Kapampangan at mga Bisaya, sa panahon ng mga pagsalakay sa dagat. Ang Karakoa ay naiiba sa iba pang tradisyunal na sasakyang pandagat ng Pilipinas dahil ang mga ito ay mayroong mga plataporma para sa transportasyon ng mga mandirigma at para sa pakikipaglaban sa dagat. Sa panahon ng kapayapaan, ginamit din ito bilang mga barkong pangkalakal. Ang malalaking karakoa, na maaaring magdala ng daan-daang tagasagwan at mandirigma, ay kilala bilang joangas (na binabaybay din na juangas ) ng mga Espanyol.

Si Panday Piray ng Pampanga ay kilala rin sa paggawa ng mabibigat na tansong lantaka na ikinakabit sa mga barko ng Lakan (Naval Chief/Commander) na tinatawag na 'caracoas' na nakikipaglaban sa mga mananakop na Espanyol at ang mga kanyon ay kinomisyon din ni Rajah Sulayman para sa pagpapatibay at pagpapalakas ng Maynila.

Sa pagtatapos ng ika-16 na siglo, tinuligsa ng mga Espanyol ang paggawa ng barko ng karakoa at ang paggamit nito. Nang maglaon, humantong ito sa isang kabuuang pagbabawal sa barko at sa mga tradisyong itinalaga dito. Sa mga nagdaang taon, ang muling pagpapasigla ng paggawa ng barko na karakoa at ang paggamit nito ay itinutulak ng ilang iskolar mula sa Pampanga .

Etimolohiya[baguhin | baguhin ang wikitext]

Superstructure ng isang karakoa sa Kabisayaan (side view).

Ang Karakoa ay karaniwang binabaybay bilang " caracoa " noong panahon ng Kastila. Ang pangalan at mga tawag nito (kabilang ang caracora , caracore , caracole , corcoa , cora-cora , at caracolle ) ay ginamit nang palitan sa iba't ibang katulad na mga barkong pandigma mula sa pandagat na Timog Silangang Asya, tulad ng kora kora ng Kapuluang Maluku.[1][2]

Ang pinagmulan ng mga pangalan ay hindi alam. Iminumungkahi ng ilang may-akda na maaaring ito ay nagmula sa Arabic na qurqur (pl. qaraqir ) na nangangahulugang "malaking barkong caracca " sa pamamagitan ng Portuguese caracca ( carrack ). Gayunpaman, ito ay malamang na hindi dahil ang mga pinakalumang Portuges at Espanyol na pinagmumulan ay hindi kailanman tumutukoy dito bilang " caracca ", ngunit sa halip ay " coracora "," caracora " o " carcoa ". Ang Espanyol na mananalaysay na si Antonio de Morga ay tahasang nagsabi na ang pangalang karakoa ay sinauna at katutubo sa mga Tagalog sa Sucesos de las Islas Filipinas (1609). Mayroon ding maraming magkakaugnay sa mga pangalan ng iba pang sasakyang-dagat ng mga sasakyang Austronesian (ang ilan ay walang kontak sa mga mangangalakal na Arabo) tulad ng Ivatan na karakuhan, Malay kolek, Acehnese kolay , Maluku kora kora, Banda kolekole , Motu kora , at ang Marshallese korkor . Kaya ito ay mas malamang na ito ay isang tunay na Malayo-Polynesian na salita at hindi isang hiram na salita.[3]

Paglalarawan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Karakoa ay isang uri ng balangay (Philippine lashed-lug plank boats). Hindi ito mahihahalintulad sa ibang mga balangay dahil mayroon silang mga nakataas na kubyerta ( burulan ) sa gitna ng mga barko at sa mga outrigger, pati na rin sa mga outrigger spar na hugis-S. Mayroon din itong matutulis na hubog na mga prows at sterns, na nagbibigay sa mga barko ng isang katangian na hugis gasuklay. Mas makinis at mas mabilis din ang kanilang disenyo kaysa ibang balangay , kahit na ang karakoa ay karaniwang mas malaki. Tulad ng balangay, maaari silang magamit para sa parehong kalakalan at digmaan. Ang kanilang pangunahing gamit, gayunpaman, ay bilang mga barkong pandigma at transportasyon ng mga tropa sa panahon ng tradisyonal na pana-panahong pagsalakay sa dagat ( mangayaw ) o pandarambong (lalo na laban sa mga barkong pangkalakal ng Europa). Ang mga ito ay tinatayang may bilis na aabot sa 12 hanggang 15 knots.[4][5][6][7][8]

Pag-ukit ng karakoa mula sa The Discovery and Conquest of the Molucco and Philippine Islands (1711) ni Bartolomé Leonardo de Argensola, isinalin sa Ingles ni John Stevens

[9]

Inilarawan ng paring Espanyol na si Francisco Combés ang karakoa sa mahusay na detalye noong 1667. Humanga rin siya sa bilis at pagkakayari ng mga sasakyang-dagat, na nagsasabi:[10]

"Ang pangangalaga at atensyong iyan, na namamahala sa kanilang pag-gawa ng bangka, ay nagiging dahilan para maglayag ang kanilang mga barko tulad ng mga ibon, samantalang ang ating mga barko ay parang tingga sa bagay na ito."

— Francisco Combés, Historia de las islas de Mindanao, Iolo y sus adyacentes (1667)

Katulad ng ibang outrigger vessels, ang karakoa ay mayroong napakababaw na draft, na nagpapahintulot sa kanila na mag-layag hanggang sa baybayin. Ang katawan ng barko ay mahaba at makitid at ginawa mula sa magaan na materyales. Ang buong sasakyang-dagat ay maaaring hilahin sa pampang kapag hindi ginagamit o upang protektahan ito mula sa mga bagyo.

Isang ilustrasyon mula sa Historia de las Islas e Indios de Bisayas na naglalarawan sa isang may tattoo na Visayan horo-han (karaniwang mandirigma) na may sagwan na hugis dahon ( bugsay ). Ang horo-han karakoa at mandirigma para sa karakoa , sila ay nakaupo sa mga plataporma ( daramba ) na naka-mount sa mga outrigger.

Ang kilya ay may mahalagang hukay o ukit na ginawa mula sa isang puno na matigas tulad ng tugas ( Vitex parviflora ) o tindalo ( Afzelia rhomboidea ). Ang mga guhit ay iniukit sa mga gilid ng kilya, na bumubuo sa katawan ng barko. Karaniwang gawa ang mga ito mula sa kahoy na lawaan ( Shorea spp.) at mahigpit na nilalapat sa kilya at sa isa't isa ng mga sabat na pinalalakas pa ng mga hibla (karaniwan ay mula sa sugar palm ) sa mga inukit na sabat. Ang mga hugis tadyang para sa suporta at pagkakabit-kabit ay nagdudugtong sa mga strakes sa kabuuan, na nababalot din ng hibla. Ang paggamit ng mga sabat at mga hibla sa halip na mga bakal na pako ay nagagawang mabaluktot ang katawan ng barko, na siyang tumutugon sa anumang mababangga na mga bagay sa ilalim ng dagat na makakabasag ng mas matibay na mga kasko. Ang mga matibay na hubog na tabla ay nilagyan sa magkabilang dulo ng kilya, na nagbibigay sa barko ng hugis gasuklay (crescent) na hubog. Ang mga ito ay karaniwang detalyadong inukit sa mga disenyo ng ahas o dragon ( bakunawa). Ang mga matataas na poste na pinalamutian ng mga makukulay na balahibo o mga watawat ay nakakabit din dito, na tinatawag na sombol (prow) at ang tongol (mabalasik). [note 1] Ang anterioposterior symmetry ay nagbigay-daan sa bangka na mabilis na baligtarin ang direksyon sa pamamagitan lamang ng pagpapaikot ng mga tagasagwan sa kanilang mga upuan.

17th-century depiction ng isang Espanyol joangan mula sa Historia de las Islas e Indios de Bisayas (1668) ni Francisco Ignacio Alcina

Ang Karakoa ay may tungko na kawayan (dalawa o tatlo sa mga malalaking ulr), na nagtataglay ng alinman na crab-claw sails o parihabang tanja sails (lutaw). Ang mga layag ay tradisyonal na ginawa mula sa pinagtagpi na mga hibla ng halaman (tulad ng nipa),ngunit kalaunan ay pinalitan ng mga materyales tulad ng linen. Bilang karagdagan sa mga layag, ang karakoa ay may mga tripulante ng mga tagasagwan (karaniwan na mga mandirigmang horohan mula sa mga alipin) na may mga sagwan (bugsay),[note 2] o gaod (gaor)[note 3] sa kabilang gilid. Sa pagitan ng mga tagasagwan ay isang bukas na espasyo na ginagamit bilang isang daanan para sa paggalaw sa unahan at likod ng barko. Ang iba't ibang mga awit at kanta ay nagpapanatili sa bilis at ritmo ng mga tagasagwan. Sa itaas ng mga tagasagwan ay isang natatanging nakataas na plataporma (burulan) na gawa sa kawayan kung saan ang mga mandirigma (timawa) at ibang pasahero ay nakatayo,upang maiwasan ang makasagabal sa mga tagasagwan . Ang platapormang ito ay maaaring takpan ng isang hinabing dahon ng palma (kayang, Spanish: cayanes) sa panahon ng mainit na araw o kapag umuulan, pinoprotektahan nito ang mga tripulante at kargamento. Ang Karakoa ay walang gitnang timon at sa halip ay pinangungunahan ng malalaking sagwan na kinokontrol ng nakhoda (helmsman) na nakaupo sa isang may bubong na istraktura malapit sa likod ng barko. Ang mga sagwan na ito ay maaaring itaas sa isang sandali upang maiwasan ang mga sagabal tulad ng mababaw na bahura .

Ang katawan ng barko ay konektado sa mga biga ng istruktura, na binubuo ng hugis-S na pahalang na biga ( tadik ) na nakakabit sa mga palutang ( katig o kate ) sa antas ng tubig. Ang katig na nagbigay ng katatagan at karagdagang palutang, na pinipigilan ang bangka mula sa pagtaob kahit na ang katawan ay ganap na nakalubog ng tubig. Ang katig , tulad ng mismong katawan ng barko, ay kurbadang paitaas sa magkabilang dulo, pinapaliit ang pagkaladkad at pinipigilan ang paggulong. Katig ay karaniwang ginawa gamit ang malalaking poste ng kawayan na tradisyonal na pinatigas ng apoy at baluktot sa init. Sa pagitan ng katig at ang katawan ng barko ay isa pang pahaba na biga na tinatawag na batangan . Ito ang nagsisilbing istruktura ng suporta para sa dalawang karagdagang burulan sa magkabilang gilid ng bangka na tinatawag na pagguray , pati na rin ang karagdagang upuan para sa mga tagasagwan na tinatawag na daramba .

Ang Karakoa ay maaring umabot ng 25 metro (82 tal) ang haba. Ang malalaking karakoa ay maaaring makapag paupo ng daan-daang mga tagasagwan sa magkabilang gilid at dose-dosenang mga mandirigma sa burulan. Ang mga saksakyang dagat na ganito ang laki ay karaniwang sasakyan ng mga mararangal at hindi tumpak na tinatawag ng mga Espanyol na joangas o juangas ( joanga, Espanyol para sa "junk", katutubo na dyong o adyong).[8]

Pagsalakay sa dagat[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Karakoa ay isang mahalagang bahagi ng tradisyonal na pagsalakay sa dagat (mangayaw) ng mga Pilipinong hari ng karagatan. Ito ay mga pandagat na ekspedisyon (karaniwan ay pana-panahon) laban sa mga nayon ng kaaway para sa layunin ng pagkakaroon ng prestihiyo sa pamamagitan ng pakikipaglaban, mga pandarambong, at pagkuha ng mga alipin o bihag (minsan ay mga asawa) .

Bago ang isang pagsalakay, ang mga Bisaya ay nagsagawa ng isang seremonya na tinatawag na pagdaga , kung saan ang prow at ang kilya ng mga barkong pandigma ng karakoa ay pinapahiran ng dugo na kinuha mula sa isang nahuli na miyembro ng tinutukoy na lugar ng kaaway. Ang Karakoa at mas maliliit na barko ay karaniwang abay . Isang mabilis na scout ship, na tinatawag na dulawan (lit. "bisita") o lampitaw , ay kadalasang ipinapadala nang maaga sa abay . Kung maharang sa pamamagitan ng pagtatanggol sa mga barko ng kaaway, ang karakoa ay maaaring makisali sa mga labanan sa barko na tinatawag na bangga . Ang pagtugis sa mga barko ng kaaway ay tinatawag na banggal .

Ang mga mandirigma na sakay ng mga karakoa ay pinangangalagaan mula sa mga panudla ng mga naaalis na panel ng kawayan o hinabing nipa, bilang karagdagan sa mga personal na kalasag. Sila ay karaniwang armado ng iba't ibang mga espada tulad ng kalis at matutulis na sibat na tinatawag na bangkaw . Bilang karagdagan, ang karakoa ay mayroon ding paghahagis ng mga sibat na tinatawag na sugob , na itinapon sa malaking bilang sa mga barko ng kaaway. Hindi tulad ng bangkaw, wala silang mga bakal na dulo at nilalayong hindi na kakailanganin. Ang mga ito ay ginawa mula sa matalas na bagakay ( Schizostachyum lumampao ) kawayan na ang mga loob ay napuno ng buhangin upang magdagdag ng bigat sa paghagis. Minsan ito ay may mga dulong kahoy na nilagyan ng kamandag ng ahas . Mga maikling busog ( pana o busog ) ay ginagamit din minsan sa malapit sa mga barko ng kaaway.

Tulad ng ibang mga barko para sa kalakalan at digmaan sa pandagat na Timog-silangang Asya, ang karakoa ay kadalasang armado rin ng isa o higit pang gawa sa tanso <i>swivel gun na</i> tinatawag na lantaka, at minsan ay mas malalaking baril din.

Malaki ang karangalan sa pagsali sa isang pagsalakay. Ang mga pagsasamantala sa panahon ng mga pagsalakay ay permanenteng naitala sa mga tattoo ng mga mandirigmang Bisaya at maharlika ( timawa at tumao ), na tinawag silang pintados ("mga pininturahan") mula sa Espanyol.

Mga Tala[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

  1. ↑ Tongol means "to behead" or "severed head" in Visayan, which may have been the original item placed on the stern pole
  2. ↑ Bugsay were carved from a single piece of wood, around 1 metro (3.3 tal) in length, with leaf-shaped blades
  3. ↑ Gaod had disc-shaped blades

Tingnan din[baguhin | baguhin ang wikitext]

  • Balangay
  • Lashed-lug boat
  • Lanong
  • Garay
  • Kora kora, katulad na mga barkong pandigma mula sa Maluku Islands
  • Outrigger boat
  • Paraw
  • barko ng Borobudur
  • Jong, malaking cargo at pampasaherong barko mula sa Java

Mga sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

  1. ↑ Charles P.G. Scott (1896). "The Malayan Words in English (First Part)". Journal of the American Oriental Society. 17: 93–144.
  2. ↑ Raymond Arveiller (1999). Max Pfister (pat.). Addenda au FEW XIX (Orientalia). Beihefte zur Zeitschrift für romanische Philologie. Bol. Volume 298. Max Niemeyer. p. 174. ISBN 9783110927719. {{cite book}}: |volume= has extra text (tulong)
  3. ↑ Haddon, A. C. (January 1920). "The Outriggers of Indonesian Canoes" (PDF). The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 50: 69–134. doi:10.2307/2843375. JSTOR 2843375.
  4. ↑ Scott, William Henry (1982). "Boat-Building and Seamanship in Classic Philippine Society" (PDF). Philippine Studies. 30 (3): 334–376.
  5. ↑ William Henry Scott (1994). Barangay. Sixteenth-Century Philippine Culture and Society. Ateneo de Manila University Press. p. 63. ISBN 9715501389.
  6. ↑ Aurora Roxas-Lim. "Traditional Boatbuilding and Philippine Maritime Culture" (PDF). Interntaional Information and Networking Centre for Intangible Cultural Heritage in the Asia-Pacific Region, UNESCO. Inarkibo mula sa ang orihinal (PDF) noong 2019-12-12. Nakuha noong 2021-12-09.
  7. ↑ Patricia Calzo Vega (1 June 2011). "The World of Amaya: Unleashing the Karakoa". GMA News Online. Nakuha noong 4 May 2018.
  8. ↑ 8.0 8.1 Emma Helen Blair & James Alexander Robertson, pat. (1906). The Philippine Islands, 1493-1898.
  9. ↑ Bartolomé Leonardo de Argensola (1711). "The Discovery and Conquest of the Molucco and Philippine Islands.". In John Stevens (pat.). A New Collection of Voyages and Travels, into several Parts of the World, none of them ever before Printed in English. p. 61.
  10. ↑ Francisco Combés (1667). Historia de las islas de Mindanao, Iolo y sus adyacentes : progressos de la religion y armas Catolicas.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Karakoa&oldid=2018291"