Pumunta sa nilalaman

Pagsalakay sa Cabanatuan

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Pagsalakay sa Cabanatuan
Bahagi ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, Digmaang Pasipiko
A couple hundred men are all facing the camera, smiling and cheering. Many have their hands raised. The men are wearing uniforms, t-shirts, and shorts. Huts and trees can be seen in the background.
Mga dating bilanggo ng kampo sa Cabanatuan na nagdiriwang noong Enero 30, 1945
PetsaEnero 30, 1945
Lookasyon
Lungsod ng Cabanatuan, Nueva Ecija, Pilipinas
Resulta

Tagumpay ng Mga Alyado

  • Paglaya ng 552 mga Kaalyado na bilanggo ng digmaan (POW)
Mga nakipagdigma

 Estados Unidos

 Imperyo ng Hapon
Mga kumander at pinuno
Henry Mucci
Estados Unidos Arthur D. Simons
Pilipinas Juan Pajota
Pilipinas Eduardo Joson		 Tomoyuki Yamashita
Lakas
133 mga Amerikanong sundalo ng 6th Ranger Battalion at Alamo Scouts
250–280 Pilipinong gerilya		 est. 220 Tanod na Hapon at mga sundalo
est. 1,000 Mga Hapon na malapit sa kampo
est.5,000~8,000 mga Hapon na nasa Cabanatuan
Mga nasawi at pinsala
Amerikanong sundalo
2 patay
4 nasugatan
2 namatay na bilanggo
Pilipinas Pilipinong Gerilya
9 nasugatan sa labanan		 Imperyo ng Hapon:
530–1,000+ namatay
4 tangke na nasira

Ang Pagsalakay sa Cabanatuan (Ingles : Raid at Cabanatuan), na kilala rin bilang Ang Dakilang Pagsalakay ( Ingles : The Great Raid ), ay isang operasyon sa pagsagip ng mga alyadong bilanggo ng digmaan o POW (Prisoners of War) at sibilyan mula sa isang kampong hawak ng mga Hapones malapit sa Lungsod ng Cabanatuan, sa Pilipinas . Noong Enero 30, 1945, sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pangdaigdig, ang United States Army Rangers, Alamo Scout at mga gerilya ng Pilipinas ay nagpalaya sa mahigit 500 mga preso mula sa kampo ng POW .

Matapos ang pagsuko ng libu-libong mga tropang Amerikano sa Labanan sa Bataan, marami ang ipinadala sa kampo ng bilangguan ng Cabanatuan pagkatapos magmartsa mula sa Bataan. Inilipat ng mga Hapones ang karamihan sa mga bilanggo sa iba pang mga lugar, naiwan lamang sa 500 Amerikano at iba pang magkakatulad na POW at sibilyan sa bilangguan. Naharap sa mabagsik na mga kondisyon kabilang ang sakit, pagpapahirap, at malnutrisyon, natakot ang mga bilanggo na papatayin sila ng kanilang mga taga-bihag bago ang pagdating ni Heneral Douglas MacArthur at ng kanyang mga puwersang Amerikano na bumalik sa Luzon . Sa huling bahagi ng Enero 1945, isang plano ang binuo ng mga pinuno ng Sixth Army at gerilya ng Pilipinas upang magpadala ng isang maliit na puwersa upang iligtas ang mga bilanggo. Ang isang pangkat ng higit sa 100 Rangers at Scout at 200 gerilya ay naglakbay ng 30 milya (48 kilometro) patago sa mga Hapon upang makarating sa kampo.

Sa isang pag-atake sa gabi, sa ilalim ng takip ng kadiliman at sa panlilinlang ng P-61 Black Widow na pang-gabing pandigma nagulat ang grupo ng mga Hapon na pwersa sa loob at paligid ng kampo. Daan-daang mga tropa ng Hapon ang napatay sa 30-minuto na koordinatong pag-atake; ang mga Amerikano ay dumanas ng kaunting nasugatan. Ang mga Ranger, Scout, at gerilya ay itinakas ang mga POW pabalik sa mga linya ng Amerikano. Ang pagsagip ay nagpahintulot sa mga bilanggo na sabihin at isiwalat ang tungkol sa nakamamatay na mahabang lakarin at mga kabangisan sa kampo ng bilangguan, na nagdulot ng isang mabilis na pagpapasiya para sa giyera laban sa bansang Hapon. Ang mga tagapagligtas ay ginawaran ng mga papuri ni MacArthur, at kinilala rin ni Pangulong Franklin D. Roosevelt . Ang isang alaala ngayon ay nakaupo sa lugar ng dating kampo, at ang mga kaganapan ng pagsalakay ay nailarawan sa ilang mga pelikula.

Background

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Matapos ang pag-atake sa Pearl Harbour sa Estados Unidos noong Disyembre 7, 1941 ng mga puwersa ng Hapon, pumasok ito sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig upang sumali sa mga Alyadong pwersa sa kanilang pakikipaglaban sa mga Kapangyarihang Axis . Ang mga puwersang Amerikano na pinamumunuan ni Heneral Douglas MacArthur, na inilagay sa Pilipinas bilang isang hadlang laban sa isang pagsalakay ng mga Hapones sa mga isla, ay naatake ng mga Hapon ilang oras pagkatapos ng Pearl Harbour. Noong Marso 12, 1942, si Heneral MacArthur at ilang piling opisyal, sa utos ni Pangulong Franklin D. Roosevelt, iniwan ang mga puwersang Amerikano, na nangangako na babalik na may mga pagpapalakas. Ang 72,000 sundalo ng United States Army Forces sa Malayong Silangan (USAFFE),[1] nakikipaglaban gamit ang mga makalumang sandata, kulang ang mga suplay, at tinamaan ng sakit at malnutrisyon, sa kalaunan ay sumuko sa mga Hapon noong Abril 9, 1942. [2]

Ang mga Hapon ay una nang nagplano para sa 10,000-25,000 lamang na mga Amerikano at Pilipinong mga bilanggo ng digmaan (POW). Kahit na nag-ayos sila ng dalawang mga ospital, maraming pagkain, at guwardya para sa pagtatantya na ito, labis silang nasobrahan nang higit sa 72,000 mga bilanggo. [2] [3] Sa pagtatapos ng 60-milya (97-km) na martsa, 52,000 lamang na mga bilanggo (humigit-kumulang na 9,200 na Amerikano at 42,800 na Pilipino) ang nakarating sa Camp O'Donnell, na tinatayang 20,000 ang namatay dahil sa sakit, gutom, pagpapahirap, o pagpatay.[3][4][5] Nang maglaon, ang pagsasara ng Camp O'Donnell karamihan sa mga nakakulong na sundalo ay inilipat sa kampo ng bilangguan ng Cabanatuan upang sumama sa mga POW mula sa Labanan ng Corregidor . [6]

Noong 1944, nang makarating ang Estados Unidos sa Pilipinas upang makuha ito, ang mga utos ay ipinadala ng mataas na komandante ng Hapon na patayin ang mga POW upang maiwasan silang mailigtas ng mga pwersa ng pagpapalaya. Ang isang paraan ng pagpapatupad ay ang pag-ikot ng mga bilanggo sa isang lokasyon, ibuhos ang gasolina sa kanila, at pagkatapos ay sunugin sila ng buhay. [7] Matapos marinig ang mga salaysay ng mga nakaligtas mula sa masaker sa Puerto Princesa Prison Camp, natakot ang mga pwersang nagpapalaya na ang kaligtasan ng mga POW sa bansa ay nasa panganib, at nagpasya na maglunsad ng isang serye ng mga operasyon ng pagsalakay upang mailigtas ang mga nabubuhay pa na mga POW sa mga isla.

Kampo ng POW

[baguhin | baguhin ang wikitext]
A black-and-white pencil drawing of a man giving another a drink from a canteen. They are located in an enclosure surrounded by barbed wire with guards holding guns patrolling the perimeter.
Ang pagguhit ng dating POW sa isang bilanggo na nagbibigay ng inumin sa isa pa sa kampo ng Cabanatuan

Ang kampo ng bilangguan ng Cabanatuan ay pinangalanang malapit sa lungsod na may 50,000 mga tao (tinawag din ito ng mga lokal na Kampo Pangatian, pagkatapos ng isang maliit na malapit na nayon). [6] [8] Ang kampo ay unang ginamit bilang isang istasyon ng Kagawaran ng Agrikultura ng Amerika at pagkatapos ay isang kampo ng pagsasanay para sa hukbo ng Pilipino. [9] Nang salakayin ng mga Hapon ang Pilipinas, ginamit nila ang kampo na kulungan ng mga Amerikanong POW. Ito ay isa sa tatlong mga kampo sa lugar ng Cabanatuan at itinalaga para paglagyan ng mga may sakit na detenido. [10] [11] Ang pagsakop sa 100 akre (0.40 km2), ang hugis-parihabang hugis ng kampo ay humigit-kumulang 800 yard (730 m) ang haba at 600 yard (550 m) sa kabuuan, nahahati ng isang kalsada na tumatawid sa gitna nito. [12] [13] [14] [15] [16] Ang isang bahagi ng kampo ay nagtataguyod ng mga guwardya ng Hapon, habang ang iba pang kasama ang kuwartel na kawayan para sa mga bilanggo pati na rin ang isang seksyon para sa isang ospital. Pinangalanan na "Zero Ward" dahil nga sa walang posibilidad na makalabas dito ng buhay, ang ospital ay pangalagaan ng mga pinakamaysakit na mga bilanggo habang hinihintay nilang mamatay mula sa mga sakit tulad ng dysentery at malaria. [17] [18] Walong talampakan (2.4-m) ang mga mataas na barbed wire na bakod na nakapaligid sa kampo, bilang karagdagan sa maraming mga bunker ng pillbox at apat na palapag na mga tore ng bantay. [19] [20] [21]

Sa tugatog nito, ang kampo ay humawak ng 8,000. Ang mga sundalong Amerikano (kasama ang isang maliit na bilang ng mga sundalo at sibilyan mula sa ibang mga bansa kabilang ang United Kingdom, Norway, at Netherlands), na ginagawa itong pinakamalaking kampo ng POW sa Pilipinas. [22] [23] Ang bilang na ito ay bumaba nang malaki dahil ang mga sundalo na may malakas na katawan ay ipinadala sa iba pang mga lugar sa Pilipinas, Hapon, Taiwan na sinakop ng Hapones, at Manchukuo upang magtrabaho sa mga kampo bilang mga manggagawang alipin. At dahil hindi pa kinumpirma ng bansang Hapon ang Geneva Convention, ang mga POW ay dinala sa labas ng kampo at pinilit na magtrabaho sa mga pabrika upang gumawa ng armas ng bansang Hapon, mag-diskarga ng mga barko, at mag-ayos ng mga eroplano. [24] [25]

Ang mga nabilanggo na sundalo ay tumatanggap ng dalawang rasyon ng pagkain sa isang araw ng sinaing na kanin, paminsan-minsan ay sinasamahan ng prutas, sopas, o karne. [26] Upang madagdagan ang kanilang diyeta, ang mga bilanggo ay nag-tatago ng pagkain at mga suplay na nakatago sa kanilang damit na panloob sa kampo sa mga biyahe na pinapayagan ng Hapon sa Cabanatuan. Upang maiwasan ang labis na pagkain, alahas, talaarawan, at iba pang mga mahahalagang bagay mula sa pagkumpiska, ang mga item ay nakatago sa mga damit o latrines, o binabaon sa hukay bago ang nakatakdang inspeksyon. [27] [28] Nakokolekta ng mga bilanggo ang pagkain gamit ang iba't ibang mga pamamaraan kabilang ang pagnanakaw, pag-suhol sa mga tanod, pagtatanim ng mga hardin, at pagpatay ng mga hayop na pumapasok sa kampo tulad ng mga daga, ahas, pato, at mga naliligaw na aso. [29] [30] [31] Ang mga Pilipino sa patago ay nakakolekta ng libu-libong mga quinine na tableta upang i-pasok ng palihim sa kampo upang malunasan ang malaria, at makasagip ng daan-daang buhay. [32] [33]

Isang pangkat ng mga bilanggo ng Corregidor, bago pumasok sa kampo, ang bawat isa ay nagtago ng isang piraso ng isang radyo sa ilalim ng kanilang kasuutan, upang kalaunan ay muling inayos na isang gumaganang aparato. [34] Kapag ang mga Hapones ay nangailangan ng isang technician ng radyo na Amerikano na ayusin ang kanilang mga radyo, nagnanakaw siya ng mga bahagi. Ang mga bilanggo ay mayroong maraming mga radyo upang makinig sa mga balita sa mga istasyon ng radyo hanggang sa San Francisco, na nagagawa ng mga POW na marinig ang tungkol sa katayuan ng giyera. [35] [36] [37] Isang nakaw na kamera ang ginamit upang idokumento ang mga kondisyon ng pamumuhay ng kampo. [38] Ang mga bilanggo ay gumawa rin ng mga sandata at nagpuslit ng mga bala sa kampo para sa posibilidad na makakuha ng isang baril. [39]

Black-and-white image a grass nipa hut raised a few feet off the ground by wooden supports. Another hut can be seen in the background.
Isang kubo na ginamit upang maglagay ng mga bilanggo sa kampo

Maramihang mga pagtatangka ng pagtakas ang ginawa sa buong kasaysayan ng kampo ng bilangguan, ngunit ang karamihan ay natapos sa kabiguan. Sa isang pagtatangka, apat na mga sundalo ay nahuling muli ng mga Hapon. Pinilit ng mga tanod ang lahat ng mga bilanggo na panoorin ang apat na mga sundalo habang sila ay pinapahirapan, pinilit na maghukay ng kanilang sariling mga libingan at pagkatapos ay binitay. [40] Pagkaraan ng ilang sandali, ang mga guwardiya ay naglagay ng mga palatandaan na nagpapahayag na kung ang iba pang mga pagtatangka sa pagtakas ay gagawin, sampu sa mga bilanggo ay papatayin para sa bawat makakatakas. [41] Ang mga tirahan ng mga bilangguan ay nahahati sa mga grupo ng sampu, na nag-udyok sa mga POW na bantayan ang iba upang maiwasan ang mga ito sa paggawa ng mga pagtatangka sa pagtakas. [42]

Pinayagan ng mga Hapones ang mga POW na magtayo ng mga septic system at mga kanal ng irigasyon sa buong bilangguan ng kampo. [43] [44] Ang isang kinatawan sa bilangguan ay naroon upang magbenta ng mga bagay tulad ng saging, itlog, kape, kuwaderno, at sigarilyo. [45] Pinapayagan ang mga aktibidad na libangan para sa mga paglalaro ng baseball, horseshoes, at mga labanan ng ping pong . Bilang karagdagan, isang aklatan na may 3,000 na aklat ang pinayagan (na kung saan ay ibinigay ng Red Cross ), at paminsan-minsan ay nagpapalabas ng mga pelikula. [46] [47] Isang bulldog na aso ang alaga ng mga bilanggo, at nagsilbing maskot para sa kampo. [48] Bawat taon sa panahon ng Pasko, binibigyan ng pahintulot ng mga guwardya ng Hapon ang Red Cross na magbigay ng isang maliit na kahon sa bawat isa sa mga bilanggo, na naglalaman ng mga item tulad ng corned beef, instant na kape, at tabako. [38] [49] [50] Ang mga bilanggo ay nakapagpadala rin ng mga postkard sa mga kamag-anak, bagaman ito ay ipinagbabawal ng mga tanod. [51]

Habang nagpapatuloy ang paglapit ng mga puwersa ng Amerika sa Luzon, iniutos ng Japanese Imperial High Command na ang lahat ng may kakayahang katawan na POW ay dalhin sa Japan. Mula sa kampo ng Cabanatuan, mahigit sa 1,600 sundalo ang inalis noong Oktubre 1944, naiwan ang higit sa 500 na may sakit, mahina, o may kapansanan na POW. [52] [53] [54] Noong Enero 6, 1945, ang lahat ng mga guwardiya ay lumayo mula sa kampo ng Cabanatuan, naiiwan ang mga POW. [55] Nauna nang sinabi ng mga guwardiya sa mga pinuno ng bilanggo na hindi nila dapat subukang tumakas, o kung hindi sila ay papatayin. [56] Nang umalis ang mga guwardya, pinansin ng mga bilanggo ang banta, na takot na ang mga Hapon ay naghihintay malapit sa kampo at gagamitin ang pagtatangka na makatakas bilang isang dahilan upang maisagawa ang lahat. Sa halip, ang mga bilanggo ay nagtungo sa guwardya sa gilid ng kampo at hinalughog ang mga gusali ng Hapon para sa mga suplay at maraming pagkain. Naiwan ang mga bilanggo sa loob ng maraming linggo, maliban kung ang umaatras na mga puwersa ng Hapon ay pana-panahong nananatili sa kampo. Hindi pinapansin ng mga sundalo ang mga POW, maliban kung humingi ng pagkain. Kahit na alam nila ang mga kahihinatnan, ang mga bilanggo ay nagpadala ng isang maliit na grupo sa labas ng mga pintuan ng bilangguan upang dalhin ang dalawang  kalabaw upang katayin. Ang karne mula sa mga hayop, kasama ang pagkain na na-kuha mula sa mga Hapon sa kampo, ay nakatulong sa marami sa mga POW na mabawi ang kanilang lakas, timbang, at tibay. [57] [58] [59] Noong kalagitnaan ng Enero, isang malaking pangkat ng mga tropang Hapones ang pumasok sa kampo at ibinalik ang mga bilanggo sa kanilang panig ng kampo. [60] Ang mga bilanggo, na na-kabalita sa pamamagitan ng tsismis, ay nag-isip na malapit na silang papatayin ng mga Hapon. [61]

Pagpaplano at paghahanda

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Si Capt. Juan Pajota

Noong Oktubre   20, 1944, ang pwersa ni Heneral Douglas MacArthur ay nakarating sa Leyte, na gumawa ng daan para sa pagpapalaya ng Pilipinas . Makalipas ang ilang buwan, habang pinagsama ng mga Amerikano ang kanilang mga puwersa upang maghanda para sa pangunahing pagsalakay sa Luzon, halos 150 na mga Amerikano ay pinatay ng kanilang mga tagabihag na Hapon noong Disyembre  14, 1944 sa Puerto Princesa Prison Camp sa isla ng Palawan . Isang babalang pag-salakay sa himpapawid ang tumunog upang ang mga bilanggo ay makapasok sa mga slit-trench at log-and-earth na sakop ng air-raid na mga silungan, at doon nilagyan ng gasolina at sinunog na buhay. [62] Ang isa sa mga nakaligtas, si PFC Eugene Nielsen, ay nagsaysay ng kanyang kwento sa Intelligence ng US Army noong Enero   7, 1945. [63] Pagkalipas ng dalawang araw, ang mga puwersa ni MacArthur ay nakarating sa Luzon at nagsimula ng isang mabilis na pagsulong patungo sa kapital, ang Maynila . [64]

Si Major Bob Lapham, ang pinuno ng Amerikanong USAFFE na pinuno ng gerilya, at isa pang pinuno ng gerilya, si Juan Pajota, ay itinuturing na palayain ang mga bilanggo sa loob ng kampo, [65] ngunit natatakot sa mga isyu sa logistik sa pagtatago at pag-aalaga sa mga bilanggo. [66] Isang naunang plano ay iminungkahi ni Lieutenant Colonel Bernard Anderson, pinuno ng mga gerilya malapit sa kampo. Iminungkahi niya na ang mga gerilya ay mai-secure ang mga bilanggo, pag-escort sa kanila ng 50 milya (80 km) papunta sa Debut Bay, at dalhin ang mga ito gamit ang 30 mga submarino. Ang plano ay tinanggihan ang pag-apruba dahil natatakot si MacArthur na mahuli ng mga Hapon ang mga tumatakas na mga bilanggo at papatayin silang lahat. [12] Bilang karagdagan, ang Navy ay wala ang kinakailangang mga submarino, lalo na sa nalalapit na pagsalakay ni MacArthur sa Luzon.

Noong Enero   26, 1945, naglalakbay si Lapham mula sa kanyang lokasyon malapit sa kampo ng bilangguan hanggang sa punong-himpilan ng Anim na Hukbo, na 30 milya (48 km) layo. [67] Inirerekomenda niya kay Lieutenant General Walter Krueger sa intelligence chief na si Colonel Horton White na isang pagsusumikap na iligtas upang mapalaya ang tinatayang 500 na mga POW sa kampo ng bilangguan ng Cabanatuan bago ang mga Hapon ay posibleng patayin silang lahat. Tinantiya ni Lapham ang mga puwersa ng Hapon na isama ang 100-300   sundalo sa loob ng kampo, 1,000 sa tapat ng Cabu River sa hilagang-silangan ng kampo, at marahil sa paligid ng 5,000 sa loob ng Cabanatuan City. Ang mga larawan ng kampo ay magagamit din, dahil ang mga eroplano ay kumuha ng mga imahe ng pagsubaybay kamakailan noong Enero 19. [68] Tinantya ni White na hindi makakarating ang I Corps City sa Cabanatuan City hanggang Enero 31 o Pebrero 1, at kung ang anumang pagtatangka sa pagsagip ay gagawin, kailangan nitong sa Enero 29. [69] Iniulat ni White ang mga detalye kay Krueger, na nagbigay ng order para sa pagtatangka sa pagliligtas.

Tenyente Koronel Henry Mucci at Kapitan Vaughn Moss

Pinulong ni White si Tenyente koronel Henry Mucci, pinuno ng 6th Ranger Battalion, at tatlong tenyente mula sa Alamo Scout - ang espesyal na yunit ng reconnaissance na nakalakip sa kanyang Ika-anim na Hukbo - para sa isang panayam sa misyon na salakayin ang Cabanatuan at iligtas ang mga POW. [67] Ang grupo ay bumuo ng isang plano upang iligtas ang mga bilanggo. Ang labing-apat na Scout, na binubuo ng dalawang koponan, ay aalis ng 24 oras nang maaga sa pangunahing puwersa, upang suriin ang kampo. [70] Ang pangunahing puwersa ay binubuo ng 90 mga Rangers mula sa C Company at 30 mula sa F Company na magmamartsa ng 30   milya sa likuran ng mga linya ng Hapon, palibutan ang kampo, patayin ang mga guwardya, at iligtas sa pag-eskapo ang mga bilanggo pabalik sa mga linya ng Amerikano. [71] Ang mga Amerikano ay sasanib sa 80 mga gerilyang Pilipino, na magsisilbing gabay at tulong sa pagtatangka sa pagsagip. [72] Ang paunang plano ay ang pag-atake sa kampo sa 17:30 PST ( UTC + 8 ) noong Enero 29. [73]

Noong gabi ng Enero 27, pinag-aralan ng mga Rangers ang mga larawan sa pag-mamatyag sa himpapawid at nakinig sa mga nakalap na kaalaman ng mga gerilya sa kampo ng bilangguan. [74] Ang dalawa pangkat na limang-tao na koponan ng Alamo Scout, na pinangunahan nina 1st Lts. William Nellist at Thomas Rounsaville, ay umalis sa Guimba ng 19:00 at lumusot sa likuran ng mga linya ng kaaway para sa mahabang paglalakbay upang subukang makitang muli ang kampo ng bilangguan. [75] [76] [77] Ang bawat Scout ay armado ng isang .45   pistol, tatlong mga granada, isang riple o M1 karbin, isang kutsilyo, at dagdag na bala. Kinaumagahan, naki-ugnay ang mga Scout kasama ang ilang mga yunit ng gerilyang Pilipino sa nayon ng Platero, 2 milya (3.2 km) hilaga ng kampo.

Ang mga Rangers ay armado ng iba't ibang baril na Thompson submachine, BARs, M1 Garand rifles, pistol, granada, kutsilyo, at dagdag na bala, pati na rin ang ilang mga bazooka . [78] Apat   sa mga litratista sa labanan mula sa isang yunit ng 832nd Signal Service Battalion ay nagboluntaryo upang samahan ang Scout at Rangers upang i-tala ang pagligtas matapos iminungkahi ni Mucci ang ideya ng pagdokumento ng pagsalakay. [79] Ang bawat litratista ay armado ng isang pistol. [80] Sa kabila ng mga paghihigpit ng Geneva Convention sa mga armadong medikal na tauhan, ang siruhano na si Kapitan Jimmy Fisher at ang kanyang mga mediko ay bawat isa ay may dalang mga pistola at karbin. Upang mapanatili ang isang ugnayan sa pagitan ng grupong sasalakay at Army Command, isang radyo outpost ang naitatag sa labas ng Guimba. Ang puwersa ay may dalawang radyo, ngunit ang kanilang paggamit ay inaprubahan lamang sa paghingi ng suporta sa sasakyang panghimpapawid kung tumakbo sila sa malalaking puwersa ng Hapon o kung mayroong mga huling minuto na pagbabago sa pagsalakay (pati na rin ang pagtawag sa friendly fire ng sasakyang panghimpapawid ng Amerika). [70] [81]

Sa likod ng mga linya ng kaaway

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang Rangers, Scout, at gerilya ay dumaan sa magkakaibang lupain at tumawid ng maraming ilog papunta sa kampo ng bilangguan.

Ilang sandali makalipas ang 05:00 noong Enero 28, si Mucci at isang pinalakas na kumpanya ng 121 Rangers [79] [82] [83] sa ilalim ni Capt. Robert Prince na nagmaneho ng 60 milya (97 km) patungong Guimba, bago nakalusot sa mga linya ng Hapon pagkatapos ng 14:00. [81] [84] Pinangunahan ng mga gerilyang Pilipino, ang mga Rangers ay naglakad sa mga damuhan upang maiwasan ang mga patrolya ng kaaway. [67] Sa mga nayon sa kahabaan ng ruta ng Rangers, ang iba pang mga gerilya ay tumulong sa pag- bubusal ng mga aso at paglalagay ng mga manok sa mga kulungan upang maiwasan ang pagdinig ng mga Hapones sa kanilang paglalakbay. [85] Sa isang punto, ang mga Rangers ay makitid na naiwasan ang isang tangke ng Hapon sa pambansang kalsada sa pamamagitan ng pagtunton sa isang bangin na tumatawid sa ilalim ng kalsada. [86] [87] [88]

Nakarating ang grupo sa Balincarin, isang baryo 5 milya (8.0 km) hilaga ng kampo, nang susunod na umaga. [89] Nakipag-ugnay si Mucci kasama sina Scout Nellist at Rounsaville upang puntahan ang pag-mamatyag sa kampo mula sa nakaraang gabi. Inilahad ng mga Scout na patag ang lupain sa paligid ng kampo, na mag-iiwan sa puwersa na nakalantad sa harap ng pagsalakay. Nakipagpulong din si Mucci sa gerilya ng USAFFE na si Kapitan Juan Pajota at ang kanyang 200 na mga tauhan, na may mga mahusay na kaalaman sa aktibidad ng kaaway, ang mga lokal, at ang lupain ay nagpatunay na mahalaga. [90] Nang malaman na nais ni Mucci na itulak ang pag-atake noong gabing iyon, nilabanan ito ni Pajota, iginiit na isang pagpapakamatay ito. Inilahad niya na ang mga gerilya ay nagmamanman ng tinatayang 1,000  mga sundalong Hapon ay nagkampo sa buong Cabu River ng ilang daang yarda mula sa bilangguan. [91] Kinumpirma rin ni Pajota ang mga ulat na halos 7,000 na mga tropa ng kaaway ay na-deploy sa paligid ng Cabanatuan City na matatagpuan ilang milya ang layo. [92] Sa nagsusulong na puwersa ng Amerika mula sa timog-kanluran, isang dibisyon ng Hapon ang umatras sa hilaga sa isang kalsada na malapit sa kampo. [93] Inirerekomenda niya na hintayin ang paglipas ng dibisyon upang ang puwersa ay haharap sa kaunting oposisyon. Matapos isama ang impormasyon mula kay Pajota at mga Alamo Scout tungkol sa mabigat na aktibidad ng kaaway sa lugar ng kampo, sumang-ayon si Mucci na ipagpaliban ang pagsalakay ng 24 oras, [94] at inalertuhan ang Ika-anim Punong-himpilan ng Army sa napagkasunduan sa pamamagitan ng radyo. [95] Inutusan niya ang mga Scout na bumalik sa kampo at makakuha ng karagdagang kaalaman, lalo na sa lakas ng mga tanod at eksaktong lokasyon ng mga bihag na sundalo. Umalis ang Rangers papunta sa Platero, isang baryo (suburb) na 2.5 milya (4.0 km) timog ng Balincarin .

Diskarte

[baguhin | baguhin ang wikitext]

"Hindi namin ma-rehearse ito. Anumang bagay ng kalikasan na ito, karaniwang nais mong gawin nang paulit-ulit para sa mga ilang linggo nang mas maaga. Kumuha ng higit pang impormasyon, bumuo ng mga modelo, at talakayin ang lahat ng mga contingencies. Magtrabaho sa lahat ng mga gusot. Wala kaming oras para sa anuman. Ito ay ngayon, o hindi kailanman"

—Tinukoy ni Kapitan Prince na sumasalamin sa oras sa pagpaplano ng pagsalakay[96]

Noong 11:30 ng Enero 30, ang mga Alamo Scout na sina Tenyente Bill Nellist at Kabo Rufo Vaquilar, na nakilala bilang mga lokal, ay nakakuha ng access sa isang inabandunang dampa 300 yard (270 m) mula sa kampo. [75] [97] Iniiwasan na matiktikan ng mga guwardya ng Hapon, naobserbahan nila ang kampo mula sa damp at naghanda ng isang detalyadong ulat sa mga pangunahing tampok ng kampo, kabilang ang pangunahing tarangkahan, lakas ng tropang Hapon, lokasyon ng mga wire ng telepono, at ang pinakamahusay na mga ruta sa pag-atake. [13] [98] Maya-maya pa ay nagsama sila ng tatlong iba pang mga Scout, na inatasan ni Nellist na maihatid ang ulat kay Mucci. [99] Si Nellist at Vaquilar ay nanatili sa dampa hanggang sa pagsisimula ng pagsalakay. [100]

Nabigyan na si Mucci noong Enero   29 ng hapon ng ulat ni Nellist at ipinasa ito kay Prince, na ipinagkatiwala niya upang alamin kung paano makukuha ang mga Rangers papasok at labas ng looban ng bilangguan, at sa kaunting mga pagkamatay hangga't maaari. Bumuo si Prince ng isang plano, na kung saan pagkatapos ay binago ayon sa bagong ulat mula sa inabandunang pagmamatyag sa dampa na natanggap sa oras na 14:30. [101] Iminungkahi niya na ang mga Ranger ay mahahati sa dalawang pangkat: mga 90 Ranger ng C Company, na pinangunahan ni Prince, ay sasalakay sa pangunahing kampo at pag-eskapo sa mga bilanggo, habang 30 sa mga Ranger ng isang platun mula sa F Company, na pangungunahan ni Tenyente John Murphy, ay hudyat ng pagsisimula ng pag-atake sa pamamagitan ng pagpapaputok sa iba't ibang posisyon ng Hapon sa likuran ng kampo sa oras ng 19:30. [102] [103] Tinatantya ni Prince na ang pagsalakay ay magagawa nang 30   minuto o mas kaunti. Nang matiyak ni Prince na ang lahat ng mga POW ay mailigtas sa labas ng kampo, mag-babaril siya ng pulang pailaw, na magpapahiwatig na ang lahat ng tropa ay babalik sa isang pagkikita sa Pampanga River na 1.5 milya (2.4 km) hilaga ng kampo kung saan 150   ang mga gerilya ay handa na sa mga karetelang hila ng kalabaw upang isakay ang mga POW. [104] Ang grupong ito ay makakatulong upang mai-karga ang mga POW at pag-bantay sa mga ito pabalik sa mga linya ng Amerikano.

Black-and-white image of two men in military attire walking next to each other and smiling. Several other men can be seen in the background.
Ang mga Kapitan na sina Jimmy Fisher at Robert Prince at ilang gerilya ng mga Pilipino ilang oras bago magsimula ang pagsalakay.

Isa sa mga pangunahing alalahanin ni Prince ay ang kapatagan ng kanayunan. Pinanatili ng mga Hapon ang lupain na malinis sa mga pananim upang matiyak na ang mga papalapit na mga pag-atake ng gerilya ay makikita upang makita din ang mga bilanggo na tumatakas. [8] Alam ni Prince na ang kanyang Rangers ay kailangang gumapang sa isang mahaba, bukas na kabukiran na sila ay mga nakadapa, sa ilalim mismo ng mga mata ng mga bantay ng Hapon. Magkakaroon lamang ng higit sa isang oras ng buong kadiliman, habang ang araw ay papalubog sa ilalim ng kagiliran at ang buwan ay sumikat. Maaari pa rin ang posibilidad ng mga guwardya ng Hapon na mapansin ang kanilang paggalaw, lalo na sa halos kabilugan ng buwan. Kung matuklasan ang mga Ranger, ang tanging plano na tugon ay para sa lahat na agad na tumayo at magmadali sa kampo. [105] [106] Ang mga Ranger ay walang kamalayan na ang mga Hapon ay walang anumang mga ilaw sa paghahanap na maaaring magamit upang mapaliwanag ang buong kapaligiran. [107] Iminungkahi ni Pajota na upang abalahin ang mga guwardya, dapat na mag-ingay ang isang eroplano ng United States Army Air Forces (USAAF) sa kampo upang ilipat ang mga mata ng mga tanod sa kalangitan. Sumang-ayon si Mucci sa ideya at ang isang kahilingan sa radyo ay ipinadala upang mag-utos na humingi ng isang eroplano na lumipad sa kampo habang ang mga kalalakihan ay ginagawang lumapit habang gumagapang sa buong kabukiran. [108] Bilang paghahanda sa mga posibleng pinsala o sugat na matatanggap sa engkwentro sa mga Hapon, ang batalyon na siruhano, si Kapitan Jimmy Fisher, ay nakabuo ng isang pansamantalang hospital sa bahay paaralan sa Platero. [109]

Sa pagitan ng madaling araw noong Enero 30, ang kalsada sa harap ng kampo ay malinis sa mga naglalakbay ng mga tropang Hapon. [110] Nagpagawa ng plano si Mucci na protektahan ang mga POW sa sandaling mapalaya sila sa kampo. Dalawang pangkat ng gerilya ng Luzon Guerrilla Armed Forces, isa sa ilalim ni Pajota at isa pa sa ilalim ni Kapitan Eduardo Joson, [111] ay ipapadala sa kabilaang mga direksyon upang hawakan ang pangunahing kalsada malapit sa kampo. Si Pajota at 200 na mga gerilya ay nag-tayo ng isang harang sa daan sa tabi ng kahoy na tulay sa ibabaw ng Ilog Cabu. [104] [112] Ang pag-harang na ito, sa hilagang-silangan ng kampo ng bilangguan, ay ang unang linya ng pagtatanggol laban sa mga puwersang Hapon na nagkampo sa kabila ng ilog, na abot dinig ang magiging pag-atake sa kampo. Si Joson at ang kanyang 75 na mga gerilya, kasama ang isang koponan ng bazooka ng Ranger, ay mag-tatayo ng isang harang sa daan 800 yard (730 m) timog-kanluran ng kampo ng bilangguan upang mapahinto ang anumang mga puwersa ng Hapon na darating mula sa Cabanatuan. Ang parehong mga grupo ay bawat lugar na may 25 minang pasabog sa lupa sa harap ng kanilang mga posisyon, at isang gerilya mula sa bawat pangkat ay binigyan ng isang bazooka upang sirain ang anumang nakabaluti na sasakyan. Matapos ang mga POW at ang nalalabing puwersa ng pag-atake ay makarating sa tagpuan sa Pampanga River, si Prince ay mag-babaril ng pangalawang pailaw na apoy upang ipahiwatig sa mga lugar ng tambangan na umatras pabalik (unti-unti, kung nahaharap sila ng oposisyon) at tumungo sa Platero. [103]

Dahil walang kaalaman ang mga POW sa darating na pag-atake, dumaan sila sa kanilang normal na gawain noong gabing iyon. Noong nakaraang araw, ang dalawang batang Pilipino ay nagtapon ng mga bato sa bilangguan ng kampo na may mga tala na nakalagay, "Maging handa kayong lumabas." [113] Sa pag-aakalang ang mga batang lalaki ay kumukuha ng isang kalokohan, hindi pinansin ng mga POW ang mga tala. Nagiging mas maingat ang mga POW sa mga guwardya ng Hapon, na naniniwala na anumang oras sa mga susunod na araw maaari silang i-masaker sa anumang kadahilanan. Inisip nila na hindi nais ng mga Hapon na iligtas sila sa pamamagitan ng pagsulong ng mga puwersa ng Amerika, mabawi ang kanilang lakas, at bumalik upang labanan muli ang mga Hapon. Bilang karagdagan, maaaring patayin ng mga Hapon ang mga bilanggo upang maiwasan ang mga ito na sabihin ang mga kalupitan ng Bataan Paglalakad ng Kamatayan sa Bataan o ang mga kondisyon sa kampo. [114] Sa limitadong bantay ng Hapon, ang isang maliit na grupo ng mga bilanggo ay nakapagpasya na na gumawa sila ng pagtatangka sa pagtakas ng mga 20:00. [115] [116]

Pagsagip sa mga bilanggo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Color image of a two-seater airplane in flight
Isang P-61 Black Widow, na katulad ng isa na nagambala sa mga tanod ng Hapon habang ang mga puwersa ng Amerika ay gumapang patungo sa kampo

Sa 17:00, ilang oras matapos maaprubahan ni Mucci ang plano ni Prince, umalis ang mga Ranger mula sa Platero. Ang mga puting tela ay nakatali sa kanilang kaliwang braso upang maiwasan ang mga "friendly fire". [117] Tumawid sila sa Ilog Pampanga at pagkatapos, sa 17:45, ang mga tauhan ni Prince at Murphy ay naghati-hati upang palibutan ang kampo. [102] [115] Sina Pajota, Joson, at ang kanilang gerilyang pwersa bawat isa ay nagtungo sa kanilang mga tambangan. Ang mga Ranger sa ilalim ni Prince ay nagtungo sa pangunahing tarangkahan at huminto ng mga 700 yard (640 m) mula sa kampo upang maghintay para sa pagdilim ng gabi at ang pambubulabog ng eroplano.

Samantala, isang P-61 Black Widow mula sa ika-547 na Night Fighter Squadron, na nagngangalang Hard to Get, ay naganap noong 18:00, pinalipad ni Kapitan Kenneth Schrieber at 1st Lt. Bonnie Rucks. [118] Mga 45   minuto bago ang pag-atake, pinatay ni Schrieber ang kaliwang makina nang ito ay nas 1,500 talampakan (460 m) sa kampo. Pinaandar niya itong muli, na lumilikha ng isang malakas na pag-backfire, at inulit ang pamamaraan nang dalawang beses pa, bumaba ng lipad sa taas ng 200 talampakan (61 m) . Nagpapanggap na ang kanyang eroplano ay may sira, tumungo si Schneber patungo sa mababang mga burol, sa pamamagitan lamang ng 30 talampakan (9.1 m) . Sa mga tagamasid ng Hapon, tila babagsak ang eroplano at pinanood nila, naghihintay para sa isang nagniningas na pagsabog. Paulit-ulit itong inulit ni Schneber habang nagsasagawa rin ng iba't ibang mga akrobatikong maniobra. Ang panlilinlang ay nagpatuloy sa loob ng dalawampung minuto, na lumilikha ng isang liblib para sa mga Ranger na pumapasok sa kampo ng pagapang. [119] Kalaunan ay pinuri ni Prince ang mga aksyon ng mga piloto: "Ang ideya ng isang panghimpapawid na panlilinlang ay medyo hindi pangkaraniwan at sa totoo lang, hindi ko inisip na gagana ito, hindi sa isang milyong taon. Ngunit ang mga mapaglalangan ng piloto ay napakahusay at mapanlinlang na ang pagkuha ng atensyon ay kumpleto. Hindi ko alam kung saan tayo papunta kung wala ito. " Habang binubulabog ng eroplano ang kampo, sina Tenyente Carlos Tombo at ang kanyang mga gerilya kasama ang isang maliit na bilang ng Ranger ay ginupit ang mga linya ng telepono ng kampo upang maiwasan ang komunikasyon sa malaking puwersa na naka-istasyon sa Cabanatuan. [103]

Three men, wearing uniforms and hats are standing and looking to the right. They are armed with grenades, guns, and have pouches. Other men can be seen in the background.
Mga gerilya ni Kapitan Pajota sa Cabanatuan

Noong 19:40, ang buong looban ng bilangguan ay nagkaroon ng maliit na palitan ng putok ng armas nang si Murphy at ang kanyang mga tauhan ay pinaputukan ang mga bantay sa tore at baraks. [120] Sa loob ng unang labinlimang   ilang segundo, ang lahat ng mga bantay na tore ng kampo at mga pillbox ay na-puntirya at nawasak. [121] Nagmadali si Sarhento Ted Richardson na sirain ang isang kandado mula sa pangunahing tarangkahan gamit ang kanyang .45 pistol. [122] Ang mga Ranger sa pangunahing tarangkahan ay nagmaniobra upang makuha ang mga baraks ng guwardiya at mga opisina ng opisyal, habang ang mga nasa likuran ay tinanggal ang mga kaaway malapit sa kubo ng mga bilanggo at pagkatapos ay nagpatuloy nang paglisan. Ang isang koponan ng bazooka mula sa F Company ay tumakbo sa pangunahing daan patungo sa isang latang dampa na sinabi ng mga Scout kay Mucci na may mga laman na tanke. Bagaman tinangka ng mga sundalong Hapon na tumakas na nakasakay sa dalawang   mga trak, nagawa ng koponan na sirain ang mga trak at pagkatapos ay ang dampa. [123] [124]

Sa simula ng putokan ng mga baril, marami sa mga bilanggo ang naisip na ito ang mga Hapones na nagsisimula sa pagpatay sa kanila. [125] Sinabi ng isang bilanggo na ang pag-atake ay tunog tulad ng "pumipitong banatan, kandilang Romano, at nagaapoy na bulalakaw na naglalayag sa aming mga ulo." [126] Agad na nagtago ang mga bilanggo sa kanilang mga selda, palikuran, at kanal ng irigasyon.

Nang sumigaw ang mga Ranger sa mga POW na lumabas at mailigtas, marami sa mga POW ang natatakot na ito ay tinangka ng mga Hapones na linlangin sila na papatayin. [127] Gayundin, ang isang malaking bilang ay sumalungat dahil ang mga sandata at uniporme ng Ranger ay mukhang hindi tulad ng mga ilang taon na mas maaga; halimbawa, ang mga Ranger ay nagsuot ng takip, ang mga naunang sundalo ay may mga helmet na M1917 at sinasadya, ang mga Hapon ay nagsusuot din ng takip. [128] [129] Ang mga Ranger ay hinamon ng mga POW at tinanong kung sino sila at saan sila nagmula. Minsan ay kinakailangang gumawa ng pisikal na puwersa ang mga Ranger upang maalis ang mga detenido, na itapon o sipain ng palabas ang mga ito. [130] Ang ilan sa mga POW ay tumitimbang ng kaunti dahil sa sakit at malnutrisyon na maraming mga Ranger ang bumubuhat ng dalawang kalalakihan. [131] Sa sandaling wala na sa kuwartel, sinabihan sila ng mga Ranger na magpatuloy sa pangunahin, o harap na tarangkahan. Ang mga bilanggo ay nalito dahil ang "pangunahing gate" ay nangangahulugang pasukan sa panig ng Amerikano ng kampo. [132] Ang mga POW ay nagbanggaan sa isa't isa sa pagkalito ngunit sa kalaunan ay pinamunuan ng mga Rangers.

Isang nag-iisang kawal ng Hapon ang nakapagpaputok sa tatlong mortar na sunod sunod papunta sa pangunahing tarangkahan. Bagaman mabilis na natagpuan ng mga miyembro ng F Company ang sundalo at pinatay siya, maraming Rangers, Scout, at POW ang nasugatan sa pag-atake. [133] [134] Ang siruhano ng Batalyon na si Kapitan James Fisher ay nasugatan sa tiyan at dinala sa kalapit na nayon ng Balincari. [135] Ang scout na si Alfred Alfonso ay may sugat ng shrapnel sa kanyang tiyan. [136] [137] Si Scout Lt. Tom Rounsaville at Ranger Pvt. 1st Class Jack Peters ay nasugatan din ng pambobomba.

Overhead map of the layout of the prisoner camp. Arrows indicate the directions the American soldiers attacked the camp, and a legend at the right indicates the types of buildings located in the camp
Ang paglalarawan ng layout ng kampo at ang mga posisyon ng umaatake na puwersa ng Amerika

Ilang segundo matapos marinig ni Pajota at ng kanyang mga tauhan ang paputok ni Murphy sa unang pagbaril, pinaputokan nila ang nakaalerto na pangkat ng Hapon na matatagpuan sa kabila ng ilog Cabu. [138] [139] Nauna nang nagpadala si Pajota ng isang dalubhasa sa demolisyon na magtakda ng pag-papasabog sa walang bantay na tulay at sirain ito sa 19:45. [112] [140] Ang bomba ay sumabog sa itinalagang oras, at bagaman hindi nito nasira ang tulay, nabuo nito ang isang malaking butas kung saan hindi makadaan ang mga tanke at iba pang mga sasakyan. [141] [142] Ang sunod sunod na mga tropang Hapones ay sumugod sa tulay, ngunit ang hugis-V na choke point na nilikha ng mga gerilya ng Pilipino ay naiwakasi sa bawat pag-atake. [124] Isang gerilya, na sinanay na gumamit ng bazooka lamang ng ilang oras na mas maaga ng mga Ranger, ay nawasak o nabalda ang apat na mga tangke na nagtatago sa likod ng isang kumpol ng mga puno. [143] Ang isang pangkat ng mga sundalong Hapones ay nagsisikap na palutangin ang posisyon ng pag-aabang sa pamamagitan ng pagtawid sa ilog palayo sa tulay, ngunit nakita at pinatay ng mga gerilya ang mga ito.

Sa 20:15, ang kampo ay nakuha mula sa Hapon at pinutok ni Prince ang kanyang pasikalb upang maging hudyat ng pagtatapos ng pag-atake. [144] Walang putukan na naganap sa huling labinlimang minuto. [145] Gayunpaman, habang ang mga Ranger ay tumungo patungo sa tagpuan, Si Kabo Roy Sweezy ay nabaril ng dalawang beses sa pamamagitan ng pagbaril ng kakampi, at pagkatapos ay namatay. [146] Ang mga Ranger at mga pagod, mahina, at may sakit na mga POW ay nagpunta sa itinalagang Ilog Pampanga na nakalulugod, kung saan isang karaban ng 26 na mga karetelang may kalabaw ay naghintay na dalhin ang mga ito sa Platero, na pinapatakbo ng mga lokal na tagabaryo na inayos ni Pajota. [147] Sa 20:40, sa sandaling nalaman ni Prince na ang bawat tao ay nakatawid na sa Ilog Pampanga, ipinaputok niya ang kanyang pangalawang pasiklab upang ipahiwatig sa mga tao nina Pajota at Joson. [148] Ang mga Scout ay nanatili sa likuran sa tagpuan upang suriin ang lugar para sa mga paggalaw ng kaaway. [149] Samantala, ang mga tauhan ni Pajota ay nagpatuloy na pigilan ang umaatake na kaaway hanggang sa wakas ay maaari na silang mag-atras sa 22:00, nang tumigil ang mga Hapon sa pakikipaglaban sa tulay. [150] Hindi nakatagpo ng pagsalungat sina Joson at ang kanyang mga tauhan, at bumalik sila upang tulungan ang pag-alalay sa mga POW. [151]

Bagaman ang mga litratista ng labanan ay nakuhanan ang mga imahe ng paglalakbay patungo at mula sa kampo, hindi nila nagawang gamitin ang kanilang mga kamera sa oras ng pag-atake sa gabi, dahil ang mga ilaw ng flash ay magpapahiwatig ng kanilang mga posisyon sa mga Hapon . [152] Isa sa mga litratista ay sumalamin sa naging hadlang sa gabi: "Naramdaman namin tulad ng isang sabik na sundalo na dala ang kanyang riple para sa mahabang distansya sa isa sa mga pinaka-importanteng laban sa digmaan, pagkatapos ay hindi kailanman nagkaroon ng pagkakataon na paputukin ito." [103] Ang mga litratista ng Signal Corps sa halip ay tumulong sa pag-alalay sa mga POW sa labas ng kampo.

Daan sa mga linya ng Amerikano

[baguhin | baguhin ang wikitext]

"Nagawa ko ang Paglalakad ng Kamatayan sa Bataan, kaya sigurado kong magagawa ang isang ito!"

—isa sa mga POW habang naglalakbay pabalik sa linya ng mga Amerikano[153]

Pagsapit ng 22:00, ang mga Ranger at mga dating POW ay nakarating sa Platero, kung saan nagpahinga sila ng kalahating oras. [149] [151] [154] Isang mensahe sa radyo ang ipinadala at natanggap ng Anim na Hukbo noong 23:00 na ang misyon ay naging isang tagumpay, at bumalik sila kasama ang mga nailigtas na mga bilanggo sa mga linya ng Amerikano. [155] Matapos ang isang headcount, natuklasan na si POW Edwin Rose, isang bingi na sundolong Briton, ay nawawala. [156] Sinabi ni Mucci na wala sa mga Ranger ang maiiwasang maghanap para sa kanya, kaya't nagpadala siya ng maraming mga gerilya upang gawin ito sa umaga. Nabatid na kalaunan ay nakatulog si Rose sa palikuran bago ang pag-atake. [141] Maagang nagising si Rose kinabukasan, at napagtanto na ang iba pang mga bilanggo ay wala na at naiwan siya. Gayunpaman, naglaan siya ng oras upang mag-ahit at magsuot ng kanyang pinakamahusay na damit na nai-tago niya para sa araw na ililigtas siya. Lumakad siya palabas ng kampo ng bilangguan, iniisip na malapit na siyang matagpuan at hahantong sa kalayaan. Sapat na, natagpuan si Rose sa pamamagitan ng pagdaan ng mga gerilya. [157] [158] Ang mga pag-aayos ay ginawa para sa isang yunit ng tanke upang kunin siya at dalhin siya sa isang ospital. [159]

Mga dating POWs ng Cabanatuan na naglalakad sa linya ng mga Amerikano

Sa isang pansamantalang hospital sa Platero, si Scout Alfonso at Ranger Fisher ay mabilis na inilagay sa operasyon. Ang shrapnel ay tinanggal mula sa tiyan ni Alfonso, at inaasahang makakabawi siya kung makabalik sa mga linya ng Amerikano. Ang shrapnel ni Fisher ay tinanggal din, ngunit sa limitadong mga supply at laganap na pinsala sa kanyang tiyan at bituka, napagpasyahan na mas malawak na operasyon ang kailangang makumpleto sa isang ospital sa Amerika. [160] Inutusan ni Mucci na ang isang airstrip ay itatayo sa isang bakanteng lupa na katabi ng Platero upang ang isang eroplano ay maaaring ilipad siya sa mga linya ng Amerikano. Ang ilang mga Scout at ang mga nakalayang bilanggo ay nanatili sa likuran upang itayo ang airstrip.

Habang paalis ang grupo sa Platero sa ganap na 22:30 upang maglakbay pabalik patungo sa mga linya ng Amerikano, si Pajota at ang kanyang mga gerilya ay patuloy na hiningi sa mga lokal na tagabaryo upang magbigay ng karagdagang mga karetelang kalabaw upang maihatid ang mga mahina na bilanggo. [147] Ang karamihan sa mga bilanggo ay may kaunti o walang damit at sapatos, at naging mahirap para sa kanila na maglakad. [161] Nang makarating ang grupo sa Balincarin, natipon nila halos ang 50   mga kariton [162] Sa kabila ng kaginhawaan ng paggamit ng mga kariton, ang mga kalabaw ay naglakbay sa isang mabagal na tulin, 2 miles per hour (3.2 km/h) , na lubos na nabawasan ang bilis ng biyahe pabalik. [149] Sa oras na naabot ng pangkat ang mga linya ng Amerikano, 106 na mga kariton ang nagamit. [163]

Bilang karagdagan sa pagod na dating mga bilanggo at sibilyan, ang karamihan ng mga Ranger ay natulog lamang ng lima hanggang anim na oras sa nakaraang tatlong araw. Ang mga sundalo ay madalas na may guni-guni o nakatulog habang nagmamartsa sila. Ang Benzedrine ay ipinamahagi ng mga mediko upang mapanatili na aktibo ang mga Ranger sa mahabang paglalakad. Ang isang Ranger ay nagkomento sa epekto ng gamot: "Nararamdaman na ang iyong mga mata ay nakabukas. Hindi mo maaaring isarado ang mga ito kung nais mo. Isang pildora ay ang lahat ng aking nakuha - ito lang ang kailangan ko. " [164]

Muling tinulungan ng P-61 Black Widows ang grupo sa pamamagitan ng pag-patroll sa landas na kanilang tinungo pabalik sa mga linya ng Amerika. Sa 21:00, ang isa sa mga sasakyang panghimpapawid ay sumira ng limang Japanese trucks at isang tangke na matatagpuan sa isang kalsada na 14 milya (23 km) mula sa Platero na lalabas ang grupo sa kalaunan. Natugunan din ang grupo sa pamamagitan ng pag-ikot ng P-51 Mustangs na nagbabantay sa kanila habang papalapit sila sa mga linya ng Amerikano. Ang nakalayang bilanggo na si George Steiner ay nagsabi na sila ay "galak na galak sa hitsura ng aming mga eroplano, at ang tunog ng kanilang pag-rapido ay musika sa aming mga tainga". [157]

Map of the Philippines, indicating the path taken from Guimba to the prisoner camp, as well as the path to return to Guimba. The map details roads, rivers, towns, and Japanese positions.
Ang iba't ibang mga ruta ay ginamit para sa paglusot at pagkuha sa likuran ng mga linya ng Hapon

Sa isang daan ng pagbabalik, ang mga kalalakihan ay pinatigil ng mga Hukbalahap, mga gerilyang Komunistang Pilipino na kinapootan ang mga Amerikano at ang Hapon. Karibal din nila ang mga tauhan ni Pajota. Ang isa sa mga tenyente ni Pajota ay nakipagpulong sa Hukbalahap at bumalik upang sabihin kay Mucci na hindi sila pinapayagan na dumaan sa nayon. Nagalit sa mensahe, pinabalik ni Mucci ang tenyente upang igiit na darating ang humahabol na mga puwersa ng Hapon. Bumalik ang tenyente at sinabi kay Mucci na ang mga Amerikano lamang ang maaaring dumaan, at ang mga kalalakihan ni Pajota ay kailangang manatili. Ang parehong mga Ranger at gerilya ay sa wakas pinayagan matapos ang isang nabalisa na si Mucci ay nagsabi sa tenyente na tatawag siya sa isang artileryang hukbo at papatagin ang buong nayon. Sa katunayan, ang radyo ni Mucci ay hindi gumagana sa puntong iyon. [165]

Karitelang Kalabaw na katulad ng mga ginamit sa paglalakbay sa mga linya ng Amerika

Sa 08:00 noong Enero   31, ang taga-radyo ni Mucci ay sa wakas ay nakipag-ugnay sa punong tanggapan ng Ika-anim na Hukbo. Inatasan si Mucci na pumunta sa Talavera, isang bayan na nakuha ng Sixth Army na 11 milya (18 km) mula sa kasalukuyang posisyon ni Mucci. [163] Sa Talavera, ang mga pinalaya na sundalo at sibilyan ay sumakay ng mga trak at ambulansya para sa huling daan ng kanilang paglalakbay pauwi. [166] Ang mga POW ay inalisan ng mga kuto, at binigyan ng mga mainit na paligo at bagong damit. [167] Sa ospital ng POW, ang isa sa mga Ranger ay muling pinagsama kasama ang kanyang nailigtas na ama, na ipinapalagay na pinatay na sa labanan noong tatlong taon na ang nakaraan. [168] Ang Scout at ang natitirang mga POW na naiwan sa likuran upang mailagay si James Fisher papunta sa isang eroplano ay nakatagpo din ng pagtutol ng Hukbalahap. [169] Matapos bantain ang mga komunista, binigyan ng ligtas na daanan ang mga Scout at POW at nakarating sa Talavera noong Pebrero   1.

Ilang araw matapos ang pagsalakay, sinuri ng mga tropa ng Sixth Army ang kampo. Nakolekta nila ang isang malaking bilang ng mga sertipiko ng kamatayan at mga layout ng sementeryo, [159] pati na rin ang mga talaarawan, tula, at sketchbook. [158] Ang mga sundalong Amerikano ay nagbayad din ng 5 piso sa bawat isa sa mga nagmaneho ng karitelang kalabaw na tumulong sa paglisan ng mga POW. [170]

Kinahinatnan at pangkasaysayan na kabuluhan

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Iniligtas na mga bilanggo [171]
Mga sundalong Amerikano 464
Mga sundalong Briton 22
Mga sundalong Dutch 3
Amerikanong sibilyan 28
Mga Norwegian na sibilyan 2
Sibilyan ng Britanya 1
Sibilyan ng Canada 1
Pilipinong sibilyan 1
Kabuuan 522

Ang pagsalakay ay itinuturing na matagumpay - 489 POW ay pinalaya, kasama ang 33 sibilyan. Ang kabuuang kasama 492   Amerikano, 23   British, tatlo   Dutch, dalawa ang mga taga-Norway, isa Canada, at isang   Pilipino. [171] Ang pagsagip, kasama ang pagpapalaya ng Camp O'Donnell sa parehong araw, pinayagan ang mga bilanggo na sabihin ang mga kalupitan sa Bataan at Corregidor, na nagdulot ng isang bagong alon ng paglutas para sa giyera laban sa bansang Hapon. [172] [173]

Nagbigay ng malaking kredito si Prince para sa tagumpay ng pagsalakay sa iba: "Ang anumang tagumpay na mayroon kami ay dahil hindi lamang sa aming mga pagsisikap kundi sa Alamo Scout at Air Force. Ang mga piloto (Kapitan. Kenneth R. Schrieber at Tenyente Bonnie B. Rucks) ng eroplano na nagpalipad nang mababa sa ibabaw ng kampo ay hindi kapani-paniwalang matapang na mga tao. " [174]

Ang ilan sa mga Ranger at Scout ay nagpunta sa mga bond drive tour sa buong Estados Unidos at nakipagpulong din kay Pangulong Franklin D. Roosevelt . [170] [172] Noong 1948, ang Kongreso ng Estados Unidos ay lumikha ng batas na nagbigay ng $ 1 ($ 10.43 ngayon) para sa bawat araw na nakakulong ang mga POW sa isang kampo ng bilanggo, kabilang ang Cabanatuan. [175] Dalawa taon pagkalipas , muling inaprubahan ng Kongreso ang isang karagdagang $ 1.50 bawat araw (isang pinagsamang kabuuan ng $ 26.03 ngayon).

Ang mga pagtatantya ng mga sundalong Hapon na napatay sa pag-atake ay mula 530 hanggang 1,000. [167] [172] Kasama sa mga pagtatantya ang 73 guwardya at humigit-kumulang na 150 naglalakbay na Hapon na nanatili sa kampo nang gabing iyon, pati na rin ang mga pinatay ng mga tauhan ni Pajota na tinangkang tumawid sa Ilog ng Cabu. [21] [176] [177]

Maraming Amerikano ang namatay habang at pagkatapos ng pagsalakay. Ang isang bilanggo na humina sa sakit ay namatay dahil sa atake sa puso habang dinala siya ng isang Ranger mula sa kuwartel hanggang sa pangunahing tarangkahan. [178] [179] Sa bandang huli ay naalaala, "Ang kaguluhan ay naging labis para sa kanya, sa palagay ko. Ito ay talagang malungkot. Siya ay nasa ilang daang hakbang na lamang mula sa kalayaan na hindi niya kilala nang halos tatlong taon. " Ang isa pang bilanggo ay namatay sa sakit matapos makaabot ng grupo sa Talavera. [180] Bagaman iniutos ni Mucci na ang isang eroplano ay itatayo sa isang bukid sa tabi ng Plateros upang ang isang eroplano ay maaaring maglikas kay Fisher upang makakuha ng medikal na atensyon, hindi ito ipinadala, at namatay siya nang sumunod na araw. [181] Ang kanyang huling mga salita ay "Mabuting suwerte sa inyong paglabas." [182] Ang iba pang Ranger na napatay sa pagsalakay ay si Sweezy, na nasaktan sa likuran ng dalawang pag-putok mula sa kakamping pagputok. Parehong si Fisher at Sweezy ay inilibing sa Manila National Cemetery . Dalawampu sa mga gerilya ni Pajota ay nasugatan, pati na ang dalawang   Scout at dalawang Ranger. [167] [172]

Black-and-white image of ten men in two rows, the top row standing and the bottom row crouching, are all facing the camera. They are wearing military attire and are holding rifles.
Alamo Scout matapos ang pagsalakay

Ang mga bilanggo na Amerikano ay mabilis na bumalik sa Estados Unidos, karamihan sa pamamagitan ng eroplano. Ang mga may sakit pa rin o nanghihina ay nanatili sa mga ospital ng Amerika upang magpatuloy na makabawi. Noong Pebrero   11, 1945, 280 POW ang umalis sa Leyte sakay sa transportasyon na USS General AE Anderson na papunta sa San Francisco sa pamamagitan ng Hollandia, New Guinea . [183] Sa pagsisikap na pigilan ang napabuti na moral ng Amerikano, ang mga tagapagbalita ng radyo ng propaganda ng Hapon ay nag-salaysay sa mga sundalong Amerikano na ang mga submarino, barko, at eroplano ay hinahabol ang General Anderson . [184] Ang mga banta ay napatunayang isang pananakot, at ligtas na nakarating ang barko sa San Francisco Bay noong Marso   8, 1945. [185]

Ang balita ng pagsagip ay isiniwalat sa publiko noong Pebrero 2. [186] Ang pagtatanghal ay ipinagdiwang ng mga sundalo ni MacArthur, mga Allied na sulatin, at ang publikong Amerikano, dahil ang pagsalakay ay humipo sa isang emosyonal na haplos sa mga Amerikano na nag-aalala tungkol sa kapalaran ng mga tagapagtanggol ng Bataan at Corregidor . Ang mga miyembro ng pamilya ng POW ay nakipag-ugnay sa telegrama upang ipaalam sa kanila ang pagsagip. [187] Ang balita ng pagsalakay ay na-ipahayag sa maraming mga himpilan ng radyo at mga pahinang harap ng pahayagan. [188] Ang mga Ranger at POW ay nakapanayam upang ilarawan ang mga kondisyon ng kampo, pati na rin ang mga kaganapan ng pagsalakay. [189] Ang sigasig sa pagsalakay ay natabunan nang ibang pagkakataon ng iba pang mga kaganapan sa Pasipiko, kabilang ang Labanan para sa Iwo Jima at ang pagbagsak ng mga bomba ng atomika sa Hiroshima at Nagasaki . [173] [190] Ang pag-pagsalakay ay kaagad na sinundan ng karagdagang mga matagumpay na pagsalakay, tulad ng pagsalakay sa Santo Tomas Civilian Internment Camp noong Pebrero   3, [191] ang pagsalakay sa Bilibid Prison noong Pebrero   4, [192] at pagsalakay sa Los Baños noong Pebrero 23. [193]

Several men are sitting and laying down near a building. Some are bandaged, and others have no shirts. Various boxes and cots are nearby.
Dating Cabanatuan POWs sa isang pansamantalang hospital sa Talavera

Ang isang ulat ng Ika-anim na Hukbo ay nagsabi na nagpakita ang pagsalakay "   ...   kung ano ang maaaring gawin ng mga patrol sa teritoryo ng kaaway sa pamamagitan ng pagsunod sa mga pangunahing prinsipyo ng scouting at patrolling, 'sneaking at peeping,' [ang] paggamit ng pagtatago, pagkilala ng mga ruta mula sa mga litrato at mga mapa bago ang aktwal na operasyon, ... at ang koordinasyon ng lahat ng sandatahan sa pagsasakatuparan ng isang misyon. " [194] Nagsalita si MacArthur tungkol sa kanyang reaksyon sa pagsalakay: "Walang insidente ng kampanya sa Pasipiko ang nagbigay sa akin ng kasiyahan tulad ng pagpapakawala ng mga POW sa Cabanatuan. Ang misyon ay mahusay na matagumpay. " [195] Ipinakita niya ang mga parangal sa mga sundalo na lumahok sa pagsalakay noong Marso   3, 1945. Kahit na si Mucci ay hinirang para sa Medalya ng karangalan, siya at si Prince ay parehong tumanggap ng Distinguished Service Crosses . Si Mucci ay na-promote sa koronel at binigay ang pagiging komandante ng 1st Regiment ng 6th Infantry Division . [175] Ang lahat ng iba pang mga opisyal na Amerikano at mga napiling nakalista ay nakatanggap ng Mga Bituin ng Pilak . [196] Ang natitirang mga lalaki na nakalista sa Amerikano at ang mga Pilipinong opisyal ng gerilya ay iginawad ang Bituin na Tansos . Sina Nellist, Rounsaville, at iba pang labindalawang Scout ay nakatanggap ng Mga Presidential Unit Citations . [197]

Sa huling bahagi ng 1945, ang mga bangkay ng mga tropang Amerikano na namatay sa kampo ay hinukay, at inilipat ang mga bangkay sa iba pang mga sementeryo. [198] Ang lupain ay naibigay sa huling bahagi ng 1990 ng gobyerno ng Pilipinas upang lumikha ng isang alaala. Ang lugar ng kampo ng Cabanatuan ay ngayon ay isang parke na kasama ang isang pang-alaalang pader na naglista ng 2,656 na mga Amerikanong bilanggo na namatay doon. [199] Ang alaala ay pinondohan ng dating mga Amerikanong POW at mga beterano, at pinapanatili ng American Battle Monuments Commission .[200] Ang isang magkasanib na resolusyon ng Kongreso at ni Pangulong Ronald Reagan na itinalaga noong Abril 12, 1982 bilang "American Salute to Cabanatuan Prisoner of War Memorial Day". [201]

[baguhin | baguhin ang wikitext]

"Sinusubukan ng mga tao sa lahat ng dako na magpasalamat sa amin. Sa palagay ko ang salamat ay dapat pumunta sa iba pang paraan. Magpapasalamat ako sa nalalabi kong buhay na nagkaroon ako ng pagkakataon na gumawa ng isang bagay sa digmaang ito na hindi mapanira. Walang anuman para sa akin ang makapaghambing sa kasiyahan na nakuha ko sa pagtulong upang palayain ang aming mga bilanggo."

—Si Kapitan Prince, na sumasalamin sa reaksyon ng publiko sa misyon[202]

Maraming mga pelikula ang nakatuon sa pagsalakay, habang kasama rin ang archival footage ng mga POW. [203] Ang pelikula ni Edward Dmytryk noong 1945 na Back to Bataan, na pinagbibidahan ni John Wayne, ay nagbukas sa pamamagitan ng muling pagsasalaysay ng salakay sa kampo ng POW sa Cabanatuan kasama ang totoong buhay na pelikula ng mga nakaligtas na POW. Batay sa mga librong The Great Raid on Cabanatuan at Ghost Soldier, ang 2005 na pelikula ni John Dahl na The Great Raid ay nakatuon sa pagsalakay na nakipag-ugnay sa isang kuwentong pag-ibig. Naglingkod si Prince bilang isang consultant sa pelikula, at naniniwala na ito ay naglalarawan ng tama sa pagsalakay. [204][205] Ipinakita ni Marty Katz ang kanyang interes sa paggawa ng pelikula: "Ang [pagligtas] na ito ay isang napakalaking operasyon na kakaunti ang tsansa ng tagumpay. Ito ay tulad ng isang pelikula sa Hollywood - hindi ito maaaring mangyari, ngunit nangyari ito. Iyon ang dahilan kung bakit kami ay naaakit sa materyal. "[206] Ang isa pang pagkopya ng pagsalakay na isinagawa noong Disyembre 2006 bilang isang yugto ng dokumentaryo ng serye na Shootout! . [207]

Mga larawan ng alaala ng Cabanatuan

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Dambana ng Pag-alala sa Kampo ng Pangatian (Pagsalakay sa Lungsod ng Kabanatuan, pinananatili ng American Battle Monuments Commission)
    Dambana ng Pag-alala sa Kampo ng Pangatian (Pagsalakay sa Lungsod ng Kabanatuan, pinananatili ng American Battle Monuments Commission)
  • Ang Liwasan ng pag-alala sa tabi ng Pangunahing Monumento at Museo ng Kuwadranteng Pang-araw
    Ang Liwasan ng pag-alala sa tabi ng Pangunahing Monumento at Museo ng Kuwadranteng Pang-araw
  • "Hour of the Great Rescue" Kuwadranteng pang-araw na Monumento at Museo
    "Hour of the Great Rescue" Kuwadranteng pang-araw na Monumento at Museo
  • Luntiang entrada sa Pag-alala kasama ang mga puno ng mangga
    Luntiang entrada sa Pag-alala kasama ang mga puno ng mangga
  • Ang looban ng Liwasan
    Ang looban ng Liwasan
  • Ang mga pangalan ng mga Bayani ng Digmaan na nasa marble I
    Ang mga pangalan ng mga Bayani ng Digmaan na nasa marble I
  • Ang mga pangalan ng mga Bayani ng Digmaan na nasa marble II
    Ang mga pangalan ng mga Bayani ng Digmaan na nasa marble II
  • Ang isa pang tanawin ng Luntiang entrada sa Pag-alala
    Ang isa pang tanawin ng Luntiang entrada sa Pag-alala

Tingnan din

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Tala

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ United States Armed Forces in the Far East, composed of the highly trained U.S. Army Philippine Scouts and the inadequately-trained Philippine Army
  2. ↑ 2.0 2.1 Breuer 1994
  3. ↑ 3.0 3.1 McRaven 1995
  4. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 24:52 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ Breuer 1994
  6. ↑ 6.0 6.1 Sides 2001
  7. ↑ Sides 2001
  8. ↑ 8.0 8.1 Rottman 2009
  9. ↑ McRaven 1995
  10. ↑ Waterford 1994
  11. ↑ Carson 1997
  12. ↑ 12.0 12.1 Alexander 2009
  13. ↑ 13.0 13.1 Sides 2001
  14. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 33:03 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑ Tenney, Lester I. (2001-01-01). My Hitch in Hell: The Bataan Death Marso (sa wikang Ingles). Potomac Books, Inc. ISBN 9781597973465.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ "Cabanatuan Camp". philippine-defenders.lib.wv.us. Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 4, 2016. Nakuha noong Setyembre 20, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Naka-arkibo 2016-03-04 sa Wayback Machine.
  17. ↑ Wodnik 2003
  18. ↑ Carson 1997
  19. ↑ Rottman 2009
  20. ↑ McRaven 1995
  21. ↑ 21.0 21.1 King 1985
  22. ↑ Sides 2001
  23. ↑ Rottman 2009
  24. ↑ Norman & Norman 2009
  25. ↑ Breuer 1994
  26. ↑ Parkinson & Benson 2006
  27. ↑ Wright 2009
  28. ↑ Carson 1997
  29. ↑ Breuer 1994
  30. ↑ Wright 2009
  31. ↑ Sides 2001
  32. ↑ Breuer 1994
  33. ↑ Sides 2001
  34. ↑ Breuer 1994
  35. ↑ Breuer 1994
  36. ↑ Sides 2001
  37. ↑ Wright 2009
  38. ↑ 38.0 38.1 Bilek & O'Connell 2003
  39. ↑ Breuer 1994
  40. ↑ Breuer 1994
  41. ↑ Wright 2009
  42. ↑ Sides 2001
  43. ↑ Sides 2001
  44. ↑ Wright 2009
  45. ↑ Wright 2009
  46. ↑ Wright 2009
  47. ↑ Parkinson & Benson 2006
  48. ↑ Sides 2001
  49. ↑ Wright 2009
  50. ↑ Sides 2001
  51. ↑ Bilek & O'Connell 2003
  52. ↑ Breuer 1994
  53. ↑ Breuer 1994
  54. ↑ Sides 2001
  55. ↑ Breuer 1994
  56. ↑ Sides 2001
  57. ↑ Breuer 1994
  58. ↑ Sides 2001
  59. ↑ McRaven 1995
  60. ↑ Sides 2001
  61. ↑ Sides 2001
  62. ↑ Reichmann, John A. (Setyembre 4, 1945). "Massacre of Americans is Charged". San Jose News. Nakuha noong Marso 15, 2010 – sa pamamagitan ni/ng Google News.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  63. ↑ Sides 2001
  64. ↑ "General MacArthur Had Remarkable Military Career...52 Years". Eugene Register-Guard. Associated Press. Abril 6, 1964. p. 2. Nakuha noong Marso 15, 2010 – sa pamamagitan ni/ng Google News.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  65. ↑ Breuer 1994
  66. ↑ Hunt 1986
  67. ↑ 67.0 67.1 67.2 Breuer 1994
  68. ↑ Sides 2001
  69. ↑ Rottman 2009
  70. ↑ 70.0 70.1 Rottman 2009
  71. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 29:20 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  72. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 32:20 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  73. ↑ Breuer 1994
  74. ↑ Breuer 1994
  75. ↑ 75.0 75.1 Breuer 1994
  76. ↑ Zedric 1995
  77. ↑ Sides 2001
  78. ↑ Sides 2001
  79. ↑ 79.0 79.1 Sides 2001
  80. ↑ Breuer 1994
  81. ↑ 81.0 81.1 Breuer 1994
  82. ↑ Breuer 1994
  83. ↑ Rottman 2009
  84. ↑ Breuer 1994
  85. ↑ Black 1992
  86. ↑ Breuer 1994
  87. ↑ Sides 2001
  88. ↑ Alexander 2009
  89. ↑ Breuer 1994
  90. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 32:42 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  91. ↑ Sides 2001
  92. ↑ Sides 2001
  93. ↑ King 1985
  94. ↑ Breuer 1994
  95. ↑ Sides 2001
  96. ↑ Sides 2001, p. 122
  97. ↑ Alexander 2009
  98. ↑ Breuer 1994
  99. ↑ Sides 2001
  100. ↑ Sides 2001
  101. ↑ Sides 2001
  102. ↑ 102.0 102.1 Sides 2001
  103. ↑ 103.0 103.1 103.2 103.3 Breuer 1994
  104. ↑ 104.0 104.1 Breuer 1994
  105. ↑ Sides 2001
  106. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 35:33 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  107. ↑ Rottman 2009
  108. ↑ Sides 2001
  109. ↑ Rottman 2009
  110. ↑ Sides 2001
  111. ↑ Hunt 1986
  112. ↑ 112.0 112.1 Sides 2001
  113. ↑ Rottman 2009
  114. ↑ Sides 2001
  115. ↑ 115.0 115.1 Breuer 1994
  116. ↑ Sides 2001
  117. ↑ Rottman 2009
  118. ↑ Sides 2001
  119. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 36:20 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  120. ↑ Breuer 1994
  121. ↑ Sides 2001
  122. ↑ Breuer 1994
  123. ↑ Breuer 1994
  124. ↑ 124.0 124.1 Alexander 2009
  125. ↑ Sides 2001
  126. ↑ Sides 2001
  127. ↑ Breuer 1994
  128. ↑ Sides 2001
  129. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 41:44 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  130. ↑ Sides 2001
  131. ↑ Sides 2001
  132. ↑ Sides 2001
  133. ↑ Zedric 1995
  134. ↑ Sides 2001
  135. ↑ Sides 2001
  136. ↑ Breuer 1994
  137. ↑ Sides 2001
  138. ↑ Sides 2001
  139. ↑ Zedric 1995
  140. ↑ "WWII: Raid on the Bataan Death Camp". Shootout!. Panahon 2. Episode 5. Disyembre 1, 2006. 34:56 minuto sa. History Channel. {{cite episode}}: Unknown parameter |serieslink= ignored (|series-link= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  141. ↑ 141.0 141.1 Breuer 1994
  142. ↑ Sides 2001
  143. ↑ Sides 2001
  144. ↑ Sides 2001
  145. ↑ Breuer 1994
  146. ↑ Sides 2001
  147. ↑ 147.0 147.1 Breuer 1994
  148. ↑ Sides 2001
  149. ↑ 149.0 149.1 149.2 Breuer 1994
  150. ↑ McRaven 1995
  151. ↑ 151.0 151.1 Sides 2001
  152. ↑ Sides 2001
  153. ↑ Breuer 1994, pp. 188–190
  154. ↑ Sides 2001
  155. ↑ Rottman 2009
  156. ↑ Sides 2001
  157. ↑ 157.0 157.1 Breuer 1994
  158. ↑ 158.0 158.1 Sides 2001
  159. ↑ 159.0 159.1 Zedric 1995
  160. ↑ Sides 2001
  161. ↑ Breuer 1994
  162. ↑ Breuer 1994
  163. ↑ 163.0 163.1 Breuer 1994
  164. ↑ Sides 2001
  165. ↑ Sides 2001
  166. ↑ Breuer 1994
  167. ↑ 167.0 167.1 167.2 Sides 2001
  168. ↑ Lessig, Hugh (Hulyo 6, 2011). "Another storied WWII veteran passes on". Daily Press Publisher Group. Inarkibo mula sa orihinal noong Hulyo 7, 2011.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Naka-arkibo October 9, 2012[Date mismatch], sa Wayback Machine.
  169. ↑ Zedric 1995
  170. ↑ 170.0 170.1 Alexander 2009
  171. ↑ 171.0 171.1 Rottman 2009
  172. ↑ 172.0 172.1 172.2 172.3 Zedric 1995
  173. ↑ 173.0 173.1 Johnson 2002
  174. ↑ Goff, Marsha Henry (Mayo 23, 2006). "Rangers Played Heroic Role in Camp Liberation". Lawrence Journal-World. Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 4, 2010. Nakuha noong Marso 29, 2010.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  175. ↑ 175.0 175.1 Breuer 1994
  176. ↑ McRaven 1995
  177. ↑ Kelly 1997
  178. ↑ Breuer 1994
  179. ↑ Kerr 1985
  180. ↑ Sides 2001
  181. ↑ Zedric 1995
  182. ↑ Alexander 2009
  183. ↑ Breuer 1994
  184. ↑ Sides 2001
  185. ↑ Sides 2001
  186. ↑ Rottman 2009
  187. ↑ "Visitor is Thrilled to Get Word Son Among Yanks Rescued From Cabanatuan". St. Petersburg Times. Pebrero 6, 1945. Nakuha noong Marso 15, 2010 – sa pamamagitan ni/ng Google News.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  188. ↑ Breuer 1994
  189. ↑ Hogan 1992
  190. ↑ Sides 2001
  191. ↑ McDaniel, C. Yates (Pebrero 5, 1945). "3,700 Internees, Mostly Americans, Freed From Camp in Heart of Manila". Toledo Blade. Nakuha noong Hulyo 26, 2011.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  192. ↑ Parrott, Lindesay (Pebrero 6, 1945). "Japanese Cut Off" (Fee required). The New York Times. Nakuha noong Hulyo 26, 2011.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  193. ↑ Alexander 2009
  194. ↑ King 1985
  195. ↑ O'Donnell 2003
  196. ↑ Breuer 1994
  197. ↑ Alexander 2009
  198. ↑ Johnson 2002
  199. ↑ Sides 2001
  200. ↑ Rottman 2009
  201. ↑ Carson 1997
  202. ↑ Breuer 1994, p. 206
  203. ↑ Pullen, Randy (Agosto 18, 2005). "Great Raid on Cabanatuan depicts Warrior Ethos". The Fort Bliss Monitor. Inarkibo mula sa orihinal noong Hunyo 3, 2008. Nakuha noong Pebrero 21, 2010.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Naka-arkibo June 3, 2008[Date mismatch], sa Wayback Machine.
  204. ↑ Barber, Mike (Agosto 25, 2005). "Leader of WWII's "Great Raid" looks back on real-life POW rescue". Seattle Post-Intelligencer. Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 4, 2010. Nakuha noong Marso 15, 2010.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  205. ↑ Hui Hsu, Judy Chia (Agosto 20, 2005). ""The Great Raid" includes Seattle native who helped save POWs". The Seattle Times. Inarkibo mula sa orihinal noong Agosto 4, 2010. Nakuha noong Hunyo 20, 2010.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  206. ↑ Tariman, Pablo A. (Pebrero 9, 2005). "'Most Successful Rescue Mission in US History'". Philippine Daily Inquirer. Google News. Nakuha noong Marso 15, 2010.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  207. ↑ Lam, Jeff; Larioza, Nito; Sessions, David; Thompson, Erik (2006-12-01), WWII: Raid on the Bataan Death Camp, nakuha noong 2017-04-20{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

Sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga panlabas na kawing

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pagsalakay_sa_Cabanatuan&oldid=2123867"