Panahong pre-Kolumbiyano - Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Ang panahong pre-Kolumbiyano ang mga subdibisyon ng mga panahon sa kasaysayan at bago-ang-kasaysayang mga Amerika bago ang paglitaw ng malaking impluwensiya ng mga Europeo sa mga kontinenteng Amerikano. Ito ay sumasaklaw mula sa orihinal na pagtira sa panahong Itaas na Paleolitiko hanggang sa kolonisasyon ng mga Amerika noong panahong maagang moderno. Bagaman ang pariralang panahong pre-Kolumbiyano ay tumutukoy lamang sa panahong nauna sa mga paglalayag ni Christopher Columbus noong 1492, sa kasanayan, ito ay karaniwang ginagamit upang tukuyin ang kasaysayan ng mga katutubong tao ng mga Amerika hanggang sa ang mga kulturang ito ay sinakop o malaking naimpluwensiyahan ng mga Europeo kahit pa nangyari ito sa mga dekada o siglo pagkatapos ng unang pagtuntong ni Columbus dito. Para sa kadahilanang ito, ang mga alternatibong terminong Precontact Americas, Pre-Colonial Americas o Prehistoric Americas ay ginagamit rin. Sa mga sakop ng Amerikanong Hispaniko, ang terminong karaniwang ginagamit ay Pre-Hispaniko. Ang ilan sa mga katutubong kabihasnang ito ay lumipas na sa panahon ng unang permanent pagdating ng mga Europeo at mga Aprikano ca. huling ika-15 hanggang maagang ika-16 siglo CE. Ito ay alam lamang sa pamamagitan ng mga imbestigasyon sa arkeolohiya. Ang iba kontemporaryo sa panahong kolonyal at nilalarawan ng mga salaysay na historikal ng panahong ito. Ang ilan gaya ng kabihasnang Maya ay may sarili nilang mga isinulat na rekord. Dahil nakia ng maraming mga Kristiyanong Europeo ang mga kasulatang ito ng mga katutubo na eretikal, winasak at sinunog ng mga taong tulad ni Diego de Landa ang marami sa mga kasulatang ito. Ang tanging ilang mga nakatagong dokumento ng mga katutubo ang nakaligtas sa kanilang mga orihinal na wika samantalang ang iba ay tinranskriba o dinikta sa wikang Espanyol. Ang mga katutubong mga tao ng mga Amerika ay patuloy na nag-eebolb pagkatapos ng panahong pre-Kolumbiyano. Marami sa mga taong ito at kanilang mga inapo ay nagpapatuloy ng mga tradisyonal na kasanayan ng kanilang mga ninuno habang umaangkop sa mga bagong kasanayang kultural at teknolohikal sa kanilang mga buhay.

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]

t u b Mga kabihasnan at kulturang pre-Kolumbiyano
Americas	Paleo-Indians · Kasaysayang henetiko · Arkeolohiya ng mga Amerika · Mga katutubong tao ng mga Amerika
Hilagang Amerika	mga kulturang pre-Kolumbiyano as Hilagang Amerika – Caddoan Mississippian – Chichimeca –Hopewell tradition – Coles Creek – Fremont – Marksville – Mississippian – Mogollon – Plaquemine – Plum Bayou – Poverty Point – Troyville – Weeden Island –
Mesoamerika	Mesoamerican pre-Columbian chronology – Capacha – Cholula – Coclé – Epi-Olmec – Huastec – Izapa – Mezcala – Mixtec – Olmec – Pipil – Quelepa – Shaft tomb tradition – Teuchitlan – Tarascan – Teotihuacan – Tlatilco – Tlaxcaltec – Toltec – Totonac – Veracruz – Xochipala – Zapotec
Timog Amerika	Mga katutubong tao ng Timog Amerika – pre-Columbian chronology – Cañaris – Chachapoya – Chancay – Chavín – Chimu – El Abra – Hydraulic culture of mounds (Bolivia) – Las Vegas – Lima – La Tolita (Tumaco) – Manteño-Guancavilca – Mapuche – Moche – Mollo – Muisca (Chibchas) – Nariño – Nazca – Norte Chico – Quimbaya – San Agustin – Shuar – Sican – Taino – Tairona – Tiwanaku – Tierradentro – Valdivia – Wari
	Aztec	Kabihasnang Maya	Imperyong Inca – Mga kabihasnang Andeano
Wika	Wikang Nahuatl	Mga wikang Mayan	Quechua
Kasulatan	Aztec writing	Mayan writing	Quipu
Relihiyon	Relihiyong Aztec	Relihiyong Maya	Relihiyong Inca
Mitolohiya	Mitolohiyang Aztec	Mitolohiyang Maya	Mitolohiyang Inca
Kalendaryo	Kalendaryong Aztec	Kalendaryong Maya
Lipunan	Lipunang Aztec	Lipunang Maya	Lipunang Inc
Imprastruktura	Chinampas	Maya architecture	Inca architecture (road system) Incan agriculture
Kasaysayan	Aztec history		Inca history
Mga tao	Moctezuma I Moctezuma II Cuitlahuac Cuauhtémoc	K'inich Janaab' Pakal Uaxaclajuun Ub'aah K'awiil Jasaw Chan K'awiil I	Manco Cápac Pachacutec Atahualpa Manco Inca Túpac Amaru II
Pananakop	Spanish conquest of the Aztec Empire (Hernán Cortés)	Spanish conquest of Yucatán (Francisco de Montejo) Spanish conquest of Guatemala (Pedro de Alvarado)	Spanish conquest of the Inca Empire (Francisco Pizarro)
See also
Portal:Indigenous peoples of North America – Columbian exchange – Mesoamerican writing systems – Native American cuisine – Native American pottery – Population history of American indigenous peoples – Pre-Columbian art – Painting in the Americas before Colonization

t u b Pre-Kolunbiyanong Hilagang Amerika
Mga panahon Lithic Archaic Formative Classic Post-Classic
Archaeological cultures	Adena Alachua Ancient Pueblo (Anasazi) Baytown Belle Glade Buttermilk Creek Complex Caborn-Welborn Calf Creek Caloosahatchee Clovis Coles Creek Deptford Folsom Fort Ancient Fort Walton Fremont Glades Glacial Kame Hopewell List of Hopewell sites Hohokam Leon-Jefferson Mississippian List of Mississippian sites Mogollon Monongahela Old Cordilleran Oneota Paleo-Arctic Paleo-Indians Patayan Plano Plaquemine Poverty Point Prehistoric Southwest Red Ocher Santa Rosa-Swift Creek St. Johns Steed-Kisker Tchefuncte Tocobaga Troyville
Archaeological sites	Angel Mounds Bandelier National Monument The Bluff Point Stoneworks Cahokia Chaco Canyon Casa Grande Coso Rock Art District Eaker Effigy Mounds National Monument Etowah Indian Mounds Eva Folsom Site Fort Ancient Fort Center Gila Cliff Dwellings National Monument Holly Bluff Site Hopewell Culture National Historical Park Kincaid Mounds Kolomoki Manitou Cliff Dwellings Marksville Meadowcroft Rockshelter Mesa Verde Moorehead Circle Moundville Mummy Cave Nodena Site Ocmulgee National Monument Old Stone Fort Parkin Park Pinson Mounds Portsmouth Earthworks Poverty Point Pueblo Bonito Rock Eagle Rock Hawk Russell Cave National Monument Salmon Ruins Serpent Mound Spiro Mounds SunWatch Taos Pueblo Toltec Mounds Town Creek Indian Mound Winterville
Miscellaneous	Ballgame Black drink Buhl Woman Calumet Chunkey Clovis point Container Revolution Eastern Agricultural Complex Eden point Effigy mound Falcon dancer Folsom point Green Corn Ceremony Horned Serpent Kennewick Man Kiva Metallurgy Mi'kmaq hieroglyphic writing Medicine wheel Mound builders N.A.G.P.R.A. Norse colonization of the Americas Piasa Southeastern Ceremonial Complex Three Sisters agriculture Thunderbird Underwater panther
Related Genetic history Indigenous Portal of North America Pre-Columbian era

Mga katutubong tao ng mga Amerika

Kasaysayan

Kolonosisasyong
Europeo

Ayon sa bansa

Hilagang Amerika	Dominica Greenland Canada United States Jamaica Mexico Central America El Salvador Costa Rica West Indies Panama
Timog Amerika	Argentina Bolivia Brazil Chile Colombia Ecuador Paraguay Peru Venezuela

Mga nauugnay na paksa

Category
Portal

t u b Mga lugar pang-kultura ng Mga katutubong Hilagang Amerikano
Arctic California Great Basin Mexico Aridoamerica Mesoamerica Northeastern Woodlands Northwest Coast Plains Plateau Southeastern Woodlands Southwest Subarctic

t u b Kasaysayan ng Estados Unidos
Linyang panahon	Bago ang kasaysayan Pre-Kolumbiyano Kolonyal 1776–1789 1789–1849 1849–1865 1865–1918 1918–1945 1945–1964 1964–1980 1980–1991 1991–kasalukuyan
Mga paksa	Amerikanong Aprikano Amerikanong Asyano Demograpika Diplomatiko Ekonomika Edukasyon Imigrasyon Hudyo Medikal Kalakalang pandagat Amerikanong Mehikano Militaryo Musikal Katutubong Amerikano Relihiyoso Katimugan Mga selyo Teknolohikal at industriyal Mga nakuhang teritoryo Ebolusyong pang-teritoryo Kababaihan
Kategorya Portal