Rizal, Laguna
 | Marami pong problema ang artikulong ito. Tulungang mapabuti po ito o di kaya'y talakayin ang mga problemang nakasaad sa pahina ng usapan nito.
|
Rizal Bayan ng Rizal | ||
|---|---|---|
 | ||
| ||
 Mapa ng Laguna na nagpapakita ng lokasyon ng Rizal. | ||
 | ||
.svg)  Rizal Lokasyon sa Pilipinas | ||
| Mga koordinado: 14°06′30″N 121°23′30″E / 14.1083°N 121.3917°E | ||
| Bansa |  Pilipinas | |
| Rehiyon | Calabarzon (Rehiyong IV-A) | |
| Lalawigan | Laguna | |
| Distrito | — 0403423000 | |
| Mga barangay | 11 (alamin) | |
| Pagkatatag | 7 Enero 1919 | |
| Pamahalaan | ||
| • Manghalalal | 13,267 botante (2025) | |
| Lawak | ||
| • Kabuuan | 27.90 km2 (10.77 milya kuwadrado) | |
| Populasyon (Senso ng 2020) | ||
| • Kabuuan | 18,332 | |
| • Kapal | 660/km2 (1,700/milya kuwadrado) | |
| • Kabahayan | 4,638 | |
| Ekonomiya | ||
| • Kaurian ng kita | ika-5 klase ng kita ng bayan | |
| • Antas ng kahirapan | 5.96% (2021)[2] | |
| • Kita | ₱ 126.4 million (2022) | |
| • Aset | ₱ 233.8 million (2022) | |
| • Pananagutan | ₱ 135.8 million (2022) | |
| • Paggasta | ₱ 112.2 million (2022) | |
| Kodigong Pangsulat | 4003 | |
| PSGC | 0403423000 | |
| Kodigong pantawag | 49 | |
| Uri ng klima | Tropikal na monsoon na klima | |
| Mga wika | wikang Tagalog | |
Ang Rizal ay isang ika-5 klaseng bayan sa lalawigan ng Laguna, Pilipinas. Ayon sa senso ng 2020, ito ay may populasyon na 18,332 sa may 4,638 na kabahayan.
Kasaysayan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang mga kainginero ay kabilang sa mga unang naiulat na naninirahan sa bahaging ito ng Laguna noong ika-17 siglo. Sa kalagitnaan ng kalagitnaan ng 1800, ang lugar na ito ay tinawag na barrio "Pauli" at bahagi ng bayan ng Nagcarlan.
Sinasabi ng mga residente mula sa lugar na ito na ang barrio "Pauli" ay nakakuha ng pangalan nito mula sa paraan ng pag-agos ng batis nito sa gilid ng pamayanan, na ang daloy ay dumadaloy pabalik-balik. Ang "Pauli," ay dapat na nagmula sa salitang Tagalog na "Pauli-uli," na nangangahulugang pabalik-balik.
Mula noon, kumita ang mga lokal na nayon sa kanilang pamumuhay sa pamamagitan ng pagsasaka. Ang lupa sa baryo na ito ay mayaman at sagana sa tubig sapagkat maraming likas na bukal sa paligid ng pamayanan, na pinasasaya ang mga naninirahan sa masaganang ani ng mga niyog, ugat na pananim, gulay, at palay. Ang mga lokal na lugar ay umunlad din sa pamamagitan ng pangingisda mula sa Mayton at Mayit brooks at Lawa ng Kalibato (Calibato Lake), na ibinabahagi ng nayon sa bayan ng Sampalok, na ngayon ay San Pablo City.
Nang natapos ang pamamahala ng Espanya at ang Pilipinas ay naging isang estado ng komonwelt ng Estados Unidos, naging independyente ang Pauli mula sa bayan ng Nagcarlan at naging isang bagong bayan. Itinalaga ng Pamahalaang Pederal na Amerikano si Pedro Urrea bilang Pangulo ng Lungsod. Gayunpaman, ang bayan ng Pauli ay tumagal lamang ng isang maikling dalawang taon. Ang kawalan nito ng kakayahang suportahan ang mga gastos sa pang-administratibo ay naging sanhi upang makasama muli si Pauli sa ina nitong bayan.
Gayunpaman, sa pagitan ng 1912 at 1915, ang mga residente na pinamunuan ni Fortunato Urrea Arban, Agustin Vista, at Felix Isles, mga dating konsehal ng munisipyo ay nagkampanya upang makuha muli ang kanilang katayuang munisipal. Kasama sa petisyon ang pagsasama ng barrios Antipolo, Entablado, Laguan, Pook, Mayton, Pauli, Talaga at Tuy. Noong 18 Disyembre 1918, nagpalabas si Gobernador Francis Burton Harrison ng Executive Order 56 na lumilikha sa Munisipalidad ng Rizal, na pinangalanan ang bayan sa pinakamahalagang pambansang bayani na si Dr. Jose P. Rizal.
Pinasinayaan ng mga opisyal ang bagong bayan isang taon makalipas ang 7 Enero 1919 at naging alkalde si Fortunato Urrea Arban. Bago nagwagi ang mga mamamayan ng Pauli ng kanilang bayan, ang Innocente Sumague ay nag-abuloy ng isang piraso ng lupa para sa pagtatayo ng isang simbahan (Parroquia De San Miguel Arcangel) noong 1916. Ang mga manggagawa sa konstruksyon ay kinubkob ang Mayton Creek para sa mga bato at graba. Ang quarry ay kumitil ng maraming buhay bago matapos ang konstruksyon, sa oras para sa hatinggabi na misa ng Pasko ng 1917.
Si Pablo Urrea ay naging alkalde noong 1941 at pagkatapos ay binitiw ang kanyang tungkulin upang pamunuan ang mga mandirigmang gerilya sa panahon ng pananakop ng Hapon.
Heograpiya
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ito ay isang munisipalidad na hindi nakakandado na matatagpuan 25 kilometro (16 mi) mula sa kabisera ng lalawigan ng Santa Cruz at may hangganan sa hilaga ng munisipalidad ng Calauan, sa silangan ng Nagcarlan, sa kanluran ng Lungsod ng San Pablo, at sa timog ng Dolores, Quezon.
Matatagpuan sa gitna ng mga puno ng niyog, napapaligiran ang Rizal ng mga paanan ng Mount San Cristobal, Mount Banahaw, at Basilin Hill.
Mga Barangay
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang bayan ng Rizal ay nahahati sa 11 barangay.
- Antipolo
- Entablado
- Laguan
- Paule 1
- Paule 2
- East Poblacion
- West Poblacion
- Pook
- Tala
- Talaga
- Tuy
Klima
[baguhin | baguhin ang wikitext]| Data ng klima para sa Rizal, Laguna | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Month | Jan | Feb | Mar | Apr | May | Jun | Jul | Aug | Sep | Oct | Nov | Dec | Year |
| Average high °C (°F) | 25
(77) |
27
(81) |
28
(82) |
30
(86) |
30
(86) |
29
(84) |
28
(82) |
28
(82) |
27
(81) |
27
(81) |
27
(81) |
26
(79) |
28
(82) |
| Average low °C (°F) | 19
(66) |
19
(66) |
19
(66) |
21
(70) |
22
(72) |
23
(73) |
23
(73) |
22
(72) |
22
(72) |
21
(70) |
21
(70) |
20
(68) |
21
(70) |
| Average precipitation mm (inches) | 52
(2.0) |
35
(1.4) |
27
(1.1) |
27
(1.1) |
82
(3.2) |
124
(4.9) |
163
(6.4) |
144
(5.7) |
145
(5.7) |
141
(5.6) |
100
(3.9) |
102
(4.0) |
1,142
(45) |
| Average rainy days | 12.0 | 8.1 | 8.8 | 9.7 | 17.9 | 22.6 | 26.2 | 24.5 | 24.6 | 22.0 | 16.7 | 14.9 | 208 |
| Source: Meteoblue | |||||||||||||
Demograpiko
[baguhin | baguhin ang wikitext]| Taon | Pop. | ±% p.a. |
|---|---|---|
| 1903 | 1,882 | — |
| 1939 | 3,036 | +1.34% |
| 1948 | 3,901 | +2.82% |
| 1960 | 5,392 | +2.73% |
| 1970 | 6,539 | +1.95% |
| 1975 | 8,097 | +4.38% |
| 1980 | 7,510 | −1.49% |
| 1990 | 9,501 | +2.38% |
| 1995 | 11,537 | +3.71% |
| 2000 | 13,006 | +2.60% |
| 2007 | 15,459 | +2.41% |
| 2010 | 15,518 | +0.14% |
| 2015 | 17,253 | +2.04% |
| 2020 | 18,332 | +1.20% |
| Sanggunian: PSA[3][4][5][6] | ||
Sa senso noong 2015, ang populasyon ng Rizal, Laguna, ay 17,253 katao, [3] na may density na 620 mga naninirahan kada square square o 1,600 na mga residente bawat square mile.
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ "Province:". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.
- ↑ "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.
- ↑
Census of Population (2015). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: numeric names: mga may-akda (link) - ↑
Census of Population and Housing (2010). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: numeric names: mga may-akda (link) - ↑
Censuses of Population (1903–2007). "Region IV-A (Calabarzon)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: numeric names: mga may-akda (link) CS1 maint: url-status (link) - ↑ "Province of". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.
Mga Kawing Panlabas
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Philippine Standard Geographic Code Naka-arkibo 2012-04-13 sa Wayback Machine.
- 2010 Philippine Census Information Naka-arkibo 2012-06-25 sa Wayback Machine.
 Lalawigan ng Laguna | ||
|---|---|---|
Santa Cruz (kabisera) | ||
| Mga bayan |  | |
| Mga nakapaloob na lungsod | ||
| Mga barangay | Tingnan: Talaan ng mga barangay sa Laguna | |
| Mga distritong pambatas | ||