Pumunta sa nilalaman

Diwata (mitolohiyang Pilipino)

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Diwata)
Ang Agusan image isang Tagno ng Diwata (900–950 AD) ay natuklasan noong 1917 sa pampang ng Wawa River malapit sa Esperanza, Agusan del Sur, Mindanao sa Pilipinas . Bagama't may mga elementong Hindu at Budista, sinasamba ito ng mga lokal bilang Diwata.

Ang Divata (na kilala rin bilang Duwata, Dewata, Ruwata, Diya, Dewa, at iba pang kaugnay na pangalan) ay isang lumang katawagan para sa Diwata, isang pangkalahatang termino o katawagan na ginagamit sa Pilipinas para sa mga diyos, diyosa, espiritu ng kalikasan, nimpa, at engkantada o engkantado.[1] [2][3][4][5][6] Ang ilang espiritu na hindi kailanman naging tao ay pinag-iiba sa ilang pangkat-etnolinguistiko bilang diwata, na maaaring saklaw mula sa simpleng mga espiritu tagapagbantay ng mga bagay, halaman, hayop, o lugar, hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga abstraktong konsepto at likas na phenomena, pati na rin sa mga banal na nilalang na kabilang sa mga panteon. [7] [8]

Etimolohiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang terminong divata (at ang mga kaugnay nito tulad ng dewatu, duwata, diya, dwata) ay nagmula sa salitang Sanskrit na devatā (देवता) o deva (देव), na nangangahulugang "diyos" o "nilalang na banal".[9] Ang pamana ng wikang ito ay bunga ng di-tuwirang palitang pangkultura sa pagitan ng Pilipinas at Timog Asya, na naipamagitan sa pamamagitan ng mga Hindu-Buddhist na kaharian sa Timog-silangang Asya tulad ng Srivijaya Empire at Majapahit Empire.[10] Sa Tagalog, ang kaugnay na salita na diwa ay nangangahulugang "espiritu" o "esensya", na nagbibigay-diin sa espiritwal na kahulugan.[11]

Katangian

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pinaniniwalaang naninirahan ang mgadivata sa iba't ibang kaharian at larangan ng kalikasan at espiritwal na mundo. Ang kanilang mga tungkulin at katangian ay malawak at iba-iba:

  • Mga espiritu ng kalikasan: tagapangalaga ng mga puno, ilog, bundok, o hayop.[12]
  • Mga engkantada: Sa modernong Tagalog, ang diwata ay nangangahulugang engkantada o nimpa. Tumutukoy ito lalo na sa mga espiritu ng kalikasan at mga engkantada at diwata na may pambihirang kagandahan, tulad ni Maria Makiling.[13][14]
  • Mga diyos ng mga abstraktong konsepto: tulad ng kasaganaan, digmaan, o kalusugan.[8]
  • Mga miyembro ng pantheon: mga mataas na ranggong diyos na kinikilala ng ilang etnikong grupo, kadalasang may masalimuot na ritwal at handog.[7]

May ilan sa divata na mabubuti at tinatawag para sa proteksyon at pagpapala, samantalang ang iba ay ambivalente o masama ang intensyon, kaya nangangailangan ng pagpatahimik sa pamamagitan ng ritwal na handog.[11]

Mitolohiyang Pilipino

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa Mitolohiyang Pilipino, ang mga Diwata ay tumutukoy sa mga engkantada, espiritu ng kalikasan, mga nilalang na makalangit, at mga diyos sa mitolohiya. Sa relihiyong bayan, partikular itong tumutukoy sa mga nilalang na makalangit at espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Maaaring maging mga tagapangalaga sila ng mga bagay, halaman, hayop, o mga diyos na kumakatawan sa mga puwersa ng kalikasan, abstraktong kaisipan, o maging mga diyos sa isang panteon.[15][16][17][18]

Ang Pagdiwata ay isang ritwal ng pagpupuri, pagbibigay-galang, at pagsamba sa mga diyos at espiritu ng kalikasan.[19]

Ang makabagong pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwata ay sumasaklaw sa mga kahulugang gaya ng engkantada, musa, nimpa, diyosa ng kagubatan, o maging isang diyos o diyosa.[20] [21][22][23] Pinaniniwalaang nagmula ang salita sa wikang Sanskrit na devata (diyos o diyosa).[24]

Sa alamat at mitolohiya, ang mga diwata ay madalas na iniuugnay o ipinapantay sa mga engkantada na tinatawag na lambana.[25][26][27]

Sa makabagong Tagalog, ang diwata ay nangangahulugang engkantada o nimpa. Tumutukoy ito lalo na sa mga espiritu ng kalikasan na may pambihirang kagandahan, gaya ni Maria Makiling.[28][29] Ang mga espiritu na hindi kailanman naging tao ay inihihiwalay sa ilang pangkat-etniko bilang diwata. Maaari silang maging mga simpleng espiritu ng isang bagay, halaman, hayop, o lugar,[note 1] hanggang sa maging mga diyos na kumakatawan sa mga abstraktong konsepto at likas na penomena,[note 2] hanggang sa maging mga diyos na kabilang sa isang tunay na panteon.[note 3]

Kilala rin sila sa iba’t ibang katawagan gaya ng dewatu, divata, duwata, ruwata, dewa, dwata, diya, at iba pa sa iba’t ibang wikang Pilipino (kabilang ang Tagalog na diwa, na nangangahulugang “espiritu” o “esensya”); lahat ng ito ay nag-ugat mula sa Sanskrit na devata (देवता) o devá (देव), na nangangahulugang “diyos o diyosa”. Ang mga katawagang ito ay bunga ng pagsasanib sa mga paniniwalang Hindu-Budista dahil sa hindi tuwirang palitang kultural (sa pamamagitan ng Srivijaya at Majapahit) sa pagitan ng Pilipinas at Timog Asya.[7][30]

Gayunman, nag-iiba ang mga nilalang na itinuturing na diwata ayon sa pangkat-etniko. Sa ilang pangkat gaya ng B'laan, Cuyonon, Visayans, at Tagalog, tumutukoy ang Diwata sa kataas-taasang diyos sa kanilang panteon,[note 4] kaya may ibang katawagan para sa mga espiritung hindi tao.[7][31]

Tulad ng sa mga espiritu ng ninuno, tinatawag ang mga diwata gamit ang magagalang na pamagat ng kamag-anakan kapag direktang kinakausap, gaya ng apo (“matanda”) o nuno (“ninuno”).[32][33]

Sikat na paglalarawan ng isang Diwata, si Maria Sinukuan, isang tanyag na diwata sa mitolohiyang Pilipino at alamat


Makabagong Paggamit

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang makabagong pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwata ay sumasaklaw sa mga kahulugang gaya ng musa, engkantada, nimpa, diyosa ng kagubatan, o maging diyos o diyosa.[34][35] Pinaniniwalaang nagmula ang salita sa wikang Sanskrit na devata (diyos o diyosa).[24]

Sa alamat at mitolohiya, ang mga diwata ay madalas na iniuugnay o ipinapantay sa mga engkantada na tinatawag na lambana.[25][36][27]

Sa modernong Tagalog, ang diwata ay nangangahulugang engkantada o nimpa. Tumutukoy ito lalo na sa mga espiritu ng kalikasan na may pambihirang kagandahan, gaya ni Maria Makiling.[28][29]

Dahil ang mga diwata ay mga espiritu ng kalikasan o diyos, mas madali silang naisama sa mga ideya ng Katolisismo tungkol sa mga santo o anghel. Ang kanilang mga tungkulin sa pagpapagaling, pagkamayabong, at kalikasan ay nagbigay ng impresyon na hindi sila banta sa simbahan. Kalaunan, sila ay inromantisa bilang mga mahiwagang nilalang (engkantada) na may anyong Europeo, na akma sa kolonyal na pamantayan ng kagandahan at kabutihan.[37][38][39][40]

Sa kontemporaryong gamit, madalas na itinuturing ang divata at diwata na katumbas ng “engkantada” sa popular na imahinasyon. Madalas na isinalin ng mga misyonerong Kastila at manunulat noong kolonyal na panahon ang salita bilang “duwende” o “fairy” bilang katumbas sa alamat ng Europa.[41]

Pinalakas pa ito noong ika-19 at ika-20 siglo sa pamamagitan ng panitikan, ulat ng mga kolonyal, at kalaunan sa mga midyang naglalarawan sa mga diwata bilang mabait, may pakpak, at kahawig ng mga engkantada ng Europa, sa halip na ang kanilang mas komplikadong tungkulin bilang mga diyos at espiritu ng kalikasan sa katutubong kosmolohiya.[42]

Ipinapaliwanag ng antropologong si Alicia Magos na ang katawagang “fairy” ay isang Kanluraning pagpapataw na labis na pinasimple ang papel ng diwata sa katutubong pananaw bilang mga tagapamagitan ng tao at ng daigdig ng espiritu.[43]

Mga Pagkakaibang Panrehiyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang konsepto ng divata ay konektado sa mas malawak na tradisyon sa Timog-Silangang Asya ng mga espiritu ng kalikasan at diyos na may mga pangalang nagmula sa Sanskrit:

Sa Indonesia, ang Dewata ay mga diyos at espiritu sa Hinduismong Balinese, tinatawag sa mga ritwal at iniuugnay sa mga likas na pook.[44]

Sa Java naman, ang mga Dewi ay mga diyosa (hal., si Dewi Sri, diyosa ng palay) na kaugnay ng kasaganaan at agrikultura.[45]

Sa Malaysia at Brunei, ang kaugnay na salitang Dewa ay tumutukoy sa mga diyos at sobrenatural na nilalang, na madalas kaugnay ng pre-Islamikong animismo at impluwensyang Hindu-Budista.[46]

Ipinapakita ng mga pagkakahawang ito ang magkakaparehong ugat na Austronesyano at Indic ng mga Pilipinong divata, habang binibigyang-diin ang kanilang natatanging pag-unlad sa mga lokal na mitolohiya.

Pagsasanib ng Paniniwala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa pagdating ng mga ideya mula Hindu-Budismo sa sinaunang Pilipinas, inangkin ng salitang divata ang mga kosmolohiyang impluwensya mula sa Timog at Timog-Silangang Asya.[10]

Kasunod ng pagpapakilala ng Islam sa Mindanao at Kristiyanismo noong panahong Kastila, maraming diwata/divata ang muling binigyang-kahulugan, ipininta bilang masasama, o isinama sa mga Katolikong santo at mga gawi ng relihiyong bayan.[41]

Noong panahong Kastila, ang diwata ay isinanib sa mga duwende at engkantada sa mitolohiyang Europeo, at binigyan ng mga katawagan gaya ng duende (duwende o lamang-lupa), encantador o encanto (“manggagaway”), hechicero (“mangkukulam”), sirena (“sirena”), o maligno (“masamang espiritu”).[7][47][48]

Sa mga Islamisadong pangkat-etniko ng Pilipinas, karaniwang tinatawag ang mga espiritu ng kalikasan na jinn o saitan, bunga ng impluwensiya ng mitolohiyang Islamiko.[47][49][50]

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pelikula at telebisyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Amaya, isang makasaysayang serye sa telebisyon tungkol sa prekolonyal na Pilipinas. Ipinapakita rito ang mga diwata bilang mga diyosa.[51]
  • Okay Ka, Fairy Ko!, isang pantasyang serye sa telebisyon na komedyang situwasyonal (may mga adaptasyong pelikula) tungkol sa isang mortal na lalaki na napangasawa ang prinsesa ng mga engkantada – isang diwata.[52]
  • Super Ma'am (pandaigdigang pamagat: My Teacher, My Hero) ay isang Philippine television drama aksiyon pantasya na serye na tampok ang isang diwata na dating diyosa na naging engkantada at tagapaggabay ng pangunahing tauhan.
  • Ang Juan dela Cruz (TV series) ay nagpapakita ng anito bilang masamang diyos at ang mga diwata bilang mabubuting engkantada. [1]
  • Diwata (1987), isang pelikulang idinirek ni Tata Esteban at isinulat ni Rei Nicandro, ay nagpapakita ng mahiwagang buhay ng mga diyos. Gumanap si Olga Miranda bilang pangunahing tauhan, kasama sina Lala Montelibano, Dick Israel at George Estregan.[53]
  • Encantadia at Mulawin, dalawang serye sa telebisyon (may mga adaptasyong pelikula) sa iisang uniberso na nagpapakita ng mga diwata bilang isang lahi ng mga engkantada at supernatural na nilalang na naninirahan sa Encantadia, isang dimensyong lampas sa mundo ng tao.[54]
  • Faraway (2014), isang independent film na tumatalakay sa isang babae at ang kaniyang paghahanap sa tribong Diwata.[55]
  • Indio, isang serye sa telebisyon kung saan ang pangunahing tauhan ay anak ng isang mortal na lalaki at isang babaeng diwata.[56]
  • One Day Isang Araw, isang pantasyang antolohiya sa telebisyon ay tampok ang isang episode na pinamagatang *Ang Huling Diwata*, tungkol sa isang diyosang naging engkantada at tagapangalaga ng isang lawa.[57]
  • Elemento, isang dokudramang antolohiya sa telebisyon na tumatalakay sa isang diwata ng ilog na isinumpa dahil sa pag-ibig sa isang mortal na lalaki.[58]
  • Wansapanataym, isang pantasyang antolohiya sa telebisyon, ay tampok sa isang episode na pinamagatang *Enchanted Trees* ang mga diwata bilang mga engkantada at tagapangalaga ng mga puno.[59]

Sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Scott, William Henry (2004). Barangay: sixteenth century Philippine culture and society (ika-5. pr (na) labas). Manila: Ateneo de Manila Univ. Pr. ISBN 978-971-550-135-4.
  2. ↑ Jocano, F. Landa (1967-03-31). "The Beginnings of Filipino Society and Culture". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 15 (1). doi:10.13185/2244-1638.2332. ISSN 2244-1638.
  3. ↑ "diwata – Wiktionary". Nakuha noong 2025-10-05.
  4. ↑ "Diwata – Tagalog.com Dictionary". Nakuha noong 2025-10-05.
  5. ↑ Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. ISBN 978-1-4629-0983-4
  6. ↑ "Diwata – Lingvanex Dictionary". Nakuha noong 2025-10-05.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 Scott, William Henry (1994). Barangay: Sixteenth-Century Philippine Culture and Society. Ateneo de Manila University Press. pp. 203–207. ISBN 978-9715501354.
  8. ↑ 8.0 8.1 Jocano, F. Landa (1969). Philippine Mythology. Centro Escolar University Research and Development Center. pp. 115–120.
  9. ↑ Javellana, Renato (1984). "Sanskrit Loanwords in Philippine Languages". Philippine Quarterly of Culture and Society. 12 (2): 85–94.
  10. ↑ 10.0 10.1 Junker, Laura L. (1999). Raiding, Trading, and Feasting: The Political Economy of Philippine Chiefdoms. University of Hawaii Press. pp. 321–325. ISBN 978-0824820341. {{cite book}}: Check |isbn= value: checksum (tulong)
  11. ↑ 11.0 11.1 Demetrio, Francisco R. (1991). Encyclopedia of Philippine Folk Beliefs and Customs. Bol. 1. Giraffe Books. pp. 278–280.
  12. ↑ Eugenio, Damitila Ramos (1994). Philippine Folk Literature: The Myths. University of the Philippines Press. pp. 55–60. ISBN 9789715420617.
  13. ↑ Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. ISBN 978-1-4629-0983-4
  14. ↑ Lanuza, Michelle, The Legend of Maria Makiling, archived from the original on 2007-10-02, retrieved September 30, 2007
  15. ↑ Eslit, Edgar R. (2023-06-20). "Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry". doi:10.20944/preprints202306.1412.v1. {{cite web}}: Missing or empty |url= (tulong)
  16. ↑ "People: January/February 2025". Default Digital Object Group. 2025-01-06. doi:10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14. Nakuha noong 2025-01-24.
  17. ↑ Owen, Norman G. (February 1998). "Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00". The Journal of Asian Studies (sa wikang Ingles). 57 (1): 273–275. doi:10.2307/2659094. ISSN 0021-9118. JSTOR 2659094.
  18. ↑ Tilman, Robert O. (February 1971). "The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins". Asian Survey (sa wikang Ingles). 11 (2): 139–148. doi:10.2307/2642713. ISSN 0004-4687. JSTOR 2642713.
  19. ↑ Scott, William Henry (2004). Barangay: sixteenth century Philippine culture and society (ika-5. pr (na) labas). Manila: Ateneo de Manila Univ. Pr. ISBN 978-971-550-135-4.
  20. ↑ Scott, William Henry (2004). Barangay: sixteenth century Philippine culture and society (ika-5. pr (na) labas). Manila: Ateneo de Manila Univ. Pr. ISBN 978-971-550-135-4.
  21. ↑ Jocano, F. Landa (1967-03-31). "The Beginnings of Filipino Society and Culture". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 15 (1). doi:10.13185/2244-1638.2332. ISSN 2244-1638.
  22. ↑ "diwata – Wiktionary". Nakuha noong 2025-10-05.
  23. ↑ "Diwata – Tagalog.com Dictionary". Nakuha noong 2025-10-05.
  24. ↑ 24.0 24.1 Daniélou, Alain (1991). The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series. Rochester: Inner Traditions International, Limited. ISBN 978-0-89281-354-4.
  25. ↑ 25.0 25.1 admin (2019-10-05). "Entering Lambana's mythical realm". PeopleAsia (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2025-03-15.
  26. ↑ Clark, Jordan (2016-03-03). "The Diwata of Philippine Mythology | Ancestors, Spirits, & Deities". The Aswang Project (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2025-03-15.
  27. ↑ 27.0 27.1 www.wisdomlib.org (1970-01-01). "Lambana: Significance and symbolism". www.wisdomlib.org (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2025-03-15.
  28. ↑ 28.0 28.1 Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. ISBN 978-1-4629-0983-4
  29. ↑ 29.0 29.1 Lanuza, Michelle, The Legend of Maria Makiling, archived from the original on 2007-10-02, retrieved September 30, 2007
  30. ↑ Cole, Fay‐Cooper (1919-04-06). "The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature. A. L. K<scp>roeber</scp>". American Anthropologist. 21 (2): 203–208. doi:10.1525/aa.1919.21.2.02a00150. ISSN 0002-7294.
  31. ↑ Cole, Fay‐Cooper (1919-04-06). "The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature. A. L. K<scp>roeber</scp>". American Anthropologist. 21 (2): 203–208. doi:10.1525/aa.1919.21.2.02a00150. ISSN 0002-7294.
  32. ↑ Eder, Matthias; Demetrio, Francisco (1971). "Dictionary of Philippine Folk Beliefs and Customs". Asian Folklore Studies. 30 (2): 144. doi:10.2307/1177533. ISSN 0385-2342.
  33. ↑ Cole, Fay‐Cooper (1919-04-06). "The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature. A. L. K<scp>roeber</scp>". American Anthropologist. 21 (2): 203–208. doi:10.1525/aa.1919.21.2.02a00150. ISSN 0002-7294.
  34. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Andrews 1916); $2
  35. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Afanasyeva 170–172); $2
  36. ↑ Clark, Jordan (2016-03-03). "The DIWATA of Philippine Mythology | Ancestors, Spirits, & Deities". The Aswang Project (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2025-03-15.
  37. ↑ McCoy, Alfred W. (1982-06-30). "Culture and Consciousness in a Philippine City". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 30 (2). doi:10.13185/2244-1638.1654. ISSN 2244-1638.
  38. ↑ McCoy, Alfred W. (1982-06-30). "Culture and Consciousness in a Philippine City". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 30 (2). doi:10.13185/2244-1638.1654. ISSN 2244-1638.
  39. ↑ Demetrio, Francisco R. (1986). "On Human Values in Philippine Epics". Asian Folklore Studies. 45 (2): 205. doi:10.2307/1178618. ISSN 0385-2342.
  40. ↑ Aguilar, Filomeno V. (1998). Clash of spirits: the history of power and sugar planter hegemony on a Visayan island. Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 978-0-8248-1992-7.
  41. ↑ 41.0 41.1 Rafael, Vicente L. (1988). Contracting Colonialism: Translation and Christian Conversion in Tagalog Society Under Early Spanish Rule. Duke University Press. pp. 144–150. ISBN 978-0822310264. {{cite book}}: Check |isbn= value: checksum (tulong)
  42. ↑ Manuel, E. Arsenio (1973). Philippine Folklore, A Handbook. Greenwood Press. pp. 64–68.
  43. ↑ Magos, Alicia P. (1992). The Enduring Ma-aram Tradition: An Ethnography of a Kinaray-a Village in Antique. New Day Publishers. pp. 55–57.
  44. ↑ Covarrubias, Miguel (1937). Island of Bali. Alfred A. Knopf. pp. 220–225.
  45. ↑ Geertz, Clifford (1960). The Religion of Java. University of Chicago Press. pp. 30–35.
  46. ↑ Endicott, Kirk (1992). An Analysis of Malay Magic. Oxford University Press. pp. 55–60.
  47. ↑ 47.0 47.1 Michael L. Tan (2008). Revisiting Usog, Pasma, Kulam. University of the Philippines Press. ISBN 9789715425704.
  48. ↑ Cynthia A. Strong & David K. Strong (2006). "Dwarves, Elves, and Vampires: An Exploration of Syncretism in Metro Manila". Mula sa Gailyn Van Rheenen (pat.). Contextualization and Syncretism: Navigating Cultural Currents. Evangelical Missiological Society No. 13. William Carey Library. ISBN 9780878083879.
  49. ↑ Clifford Sather (2006). "Sea Nomads and Rainforest Hunter-Gatherers: Foraging Adaptations in the Indo-Malaysian Archipelago – The Sama-Bajau". Mula sa Peter Bellwood; James J. Fox; Darrell Tryon (mga pat.). The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives. ANU E Press. pp. 257–264. ISBN 9781920942854.
  50. ↑ Hanafi Hussin (2010). "Balancing the Spiritual and Physical Worlds: Memory, Responsibility, and Survival in the Rituals of the Sama Dilaut (Bajau laut) in Sitangkai, Tawi-Tawi, Southern Philippines and Semporna, Sabah, Malaysia" (PDF). Mula sa Birgit Abels; Morag Josephine Grant; Andreas Waczkat (mga pat.). Oceans of Sound: Sama Dilaut Performing Arts. Göttinger Studien zur Musikwissenschaft Volume 3.
  51. ↑ "Amaya". GMA Entertainment. Nakuha noong February 9, 2020.
  52. ↑ "Okay ka, fairy ko!". IMDb. Nakuha noong February 9, 2020.
  53. ↑ "Diwata (1987)". IMDb. Nakuha noong February 9, 2020.
  54. ↑ "'I Juander': Naniniwala pa ba sa diwata si Juan?". GMA News. July 15, 2013.
  55. ↑ "Faraway (2014)". IMDb. Nakuha noong February 9, 2020.
  56. ↑ "Bong proud to be called 'Indio'". Manila Standard. January 27, 2013. Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 10, 2016. Nakuha noong February 9, 2020.
  57. ↑ "One Day Isang Araw: Ang Huling Diwata". www.gmanetwork.com (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2024-12-15.
  58. ↑ "'Elemento': new GMA original series, premieres this October". GMA News Online (sa wikang Ingles). 2014-07-31. Nakuha noong 2024-12-15.
  59. ↑ Jeepney TV (2022-07-01). Wansapanataym: Enchanted Trees feat. Angel Aquino (Full Episode 186) | Jeepney TV. Nakuha noong 2024-12-15 – sa pamamagitan ni/ng YouTube.


Maling banggit (May <ref> tag na ang grupong "note", pero walang nakitang <references group="note"/> tag para rito); $2

Nagmula sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diwata_(mitolohiyang_Pilipino)&oldid=2180061"