Pumunta sa nilalaman

Santatlo

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Nakaturo ang "Trinidad" dito. Para sa ibang mga gamit, tingnan ang Trinidad (paglilinaw).
Ang Kalasag ng Trinidad o diagramang Scutum Fidei ng tradisyonal na simbolismo ng Kanlurang Kristiyanismo (sa Inglés).

Ang Santisima Trinidad o Trinitarianismo (Ingles: Trinity) ay tinatawag sa Simbahang Katoliko Romano bilang Banal na Santatlo (literal na "pangkat ng tatlo"[1]) ang doktrina na pinaniniwalaan ng ilang mga denominasyon ng Kristiyanismo kabilang ang Simbahang Katoliko Romano, Simbahang Silangang Ortodokso, mga Protestante at iba pa na: may isang Diyos sa tatlong persona na Diyos Ama, Diyos Anak at Diyos Espiritu Santo na natatangi sa bawat isa ngunit may isang substansiya, esensiya o kalikasan.[2] Ang kalikasan ay kung ano ang isa samantalang ang persona ay kung sino ang isa.[3][4][5] Ang Trinidad ay itinuturing na isang sagradong misteryo ng pananamapalataya sa ilang mga denominasyong Kristiyano.[6]

Ginamit ni Saint Patrick ang tatlong-dahon na klouber upang ipaliwanag ang Trinidad para ma-convert ang mga Paganismo

Bagaman itinatakwil ng mga ilang Trinitariano gaya ng Simbahang Romano Katoliko[7] ang doktrina ng subordinasyong ontolohikal na kanilang itinuturing na erehiya, kanilang tinatanggap ang subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal. Sa subordinasyong ontolohikal, ang Pagkadiyos ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang esensiya. Kabilang sa mga tagapagtaguyod nito si Origen ng Alehandriya na nagturong si Hesus ay isang ikalawang Diyos at ang Anak ay natatangi sa Ama at may ibang substansiya sa Ama.[8][9] Ayon kay R.P.C. Hanson, "maliban kay Atanasio, ang halos lahat ng mga teologo ng Simbahang Kanluranin at Simbahang Silanganin ay tumanggap sa isang anyo ng subordinasyonismo hanggang noong mga 355 CE. Ang doktrinang subordinasyonismo ay inilalarawan bilang ang tinanggap na ortodoksiya."[10] Sa subordinasyong ekonomiko, ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ito ay nagsasaad na bagaman natatangi sa kanilang mga relasyon sa bawat isa, sila ay isa sa lahat ng iba pa. Para sa Simbahang Katoliko Romano, ang buong akto ng paglikha at biyaya ay isang operasyong karaniwan sa lahat ng tatlong personang Diyos na sa parehong panahon ay gumagawa ayon sa kanilang mga walang katulad na katangian upang lahat ng bagay ay mula sa Ama, sa pamamagitan ng Anak at nasa Banal na Espiritu.[6] Ang tatlong mga persona ay kapwa-magkakatumbas, kapwa-walang hanggan at konsubstansiyal. Taliwas sa paniniwala ng Simbahang Katoliko Romano, ang Simbahang Silangang Ortodokso ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espiritu ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espiritu ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Ayon sa Katekismo ng Silangang Ortodosko, ang pananaw na ito ay minsang maling nauunawaan ng mga Kristiyano ng Simbahang Kanluranin na isang subordinasyonismo ngunit ito ay hindi tamang mailalapat sa katuruan ng Silangang Ortodokso dahil masasabing ang Ama ay nakasalalay sa Anak upang matawag na Ama.[11] Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espiritu ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak.

Ang doktrinang Trinidad o Trinitarianismo ay salungat sa mga paniniwalang hindi Trinitariano ng ibang mga denominasyon ng Kristiyanismo na kinabibilangan ng binitarianismo (isang diyos na may dalawang persona o dalawang diyos), unitarianismo (isang diyos sa isang persona na analogoso sa interpretasyong Hudyo ng Shema at paniniwalang tawhid sa Islam), pentekostalismong pagiging isa (oneness) o modalismo (isang diyos na namamalas sa tatlong magkakahiwalay na aspeto) at panlipunang trinitarianismo (tatlong diyos sa tatlong mga persona). Ang Hudaismo ay tumatakwil sa konsepto ng Trinitarianismo.

Etimolohiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang salitang Ingles na Trinity ay hinango mula sa Latin na Trinitas na nangangahulugang "ang bilang na tatlo, isang triad".[12] Ang abstaktong pangngalang ito ay nabuo mula sa pang-uri na trinus (tatlo bawat isa, makatatlo, triple).[13] Ang tumutugmang salita nito sa wikang Griyego ang Τριάς na nangangahulugang "isang hanay ng tatlo" o "ang bilang na tatlo".[14]

Kasaysayan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang salitang Trinidad o konsepto ng Trinidad ay hindi matatagpuan sa Bagong Tipan[15] gayundin sa Lumang Tipan.[16][17] Ang unang naitalang paggamit ng salitang Griyegong τριας(Trinidad) sa teolohiyang Kristiyano(bagaman hindi tungkol sa Trinidad na Pangdiyos) ay ni Teopilo ng Antioch noong 170 CE sa konteksto ng pagtalakay sa unang tatlong mga araw ng paglikha.[18][19] Ang teologong Latin na si Tertulian (c. 160 CE – c. 225 CE), na sumulat noong ika-3 siglo CE ang kinikilala sa paggamit ng mga salitang "Trinidad", "persona" at "substansiya" upang ipaliwanag na ang Ama, Anak at Banal na Espiritu ay "isa sa esensiya-hindi isang Persona".[20] Kanyang hayagang inilarawan ang Trinidad bilang Ama, Anak at Banal na Espiritu at ipinagtanggol ang teolohiyang Trinitariano laban sa erehiyang "Praxean".[21] Pagkatapos ng mga isang siglo noong 325 CE nang pagbotohan ng Unang Konsilyo ng Nicaea na paboran ang pananaw na homooúsios o ὁμοούσιος na ang Anak ay "nang isa o parehong substansiya sa Ama". Ang lahat ng mga skolar ay umaayon na ang mga Kredo sa konsilyong ekumenikal ay nilikha bilang reaksiyon sa mga magkakatunggaling pananaw sa Kristiyanismo sa mga simulang siglo ng Kristiyanismo tungkol sa kalikasan ng Anak na kinabibilangan ng Adopsiyonismo, Sabellianismo, Arianismo, Subordinasyonismo at marami pang iba pa. Ang hangarin ng Romanong Emperador na si Constantino I sa kanyang pagtitipon ng Unang konsilyong ekumenikal ay umabot sa kasunduan ng interpretasyon ang mga magkakatunggaling sektang Kristiyano sa kanyang Imperyo Romano. Ang katagang homooúsios ay ginamit ng mga Kristiyanong Gnostiko noong ika-2 siglo CE bago ang pagtanggap ng salitang ito sa Kredong Niceno (325 CE). Walang bakas ng pag-iral ng salitang homooúsios bago ang paggamit nito ng mga gnostiko noong ika-2 siglo CE.[22] Ang mga sinaunang teologo ng Simbahan ay malamang na nagkaroon ng kamalayan tungkol sa konseptong ito sa pamamagitan ng mga tekstong Gnostiko at kaya ay ng doktrina ng emanasyon ng mga gnostiko.[23] Sa mga tekstong Gnostiko, ang homooúsios ay ginagamit na may mga kahulugang: 1) pagkakakilanlan ng substansiya sa pagitan ng lumilikha at nalikha; 2) pagkakakilanlan ng substansiya sa pagitan ng mga bagay na nalikha ng magkatulad na substansiya; 3) pagkakakilanlan ng substansiya sa pagitan ng mga partner ng isang syzygy.[24][25] Si Origen ang tila ang unang manunulat ng simbahan na gumamit ng salitang homooúsios sa kontekstong Trinidad[26] bagaman ebidente sa kanyang mga kasulatan na kanyang itinuring na ang pagkadiyos ng Anak ay mas mababa sa pagkadiyos ng Ama dahil kanyang tinawag ang Anak na isang nilalang.[27] Kay Atanasio (296 CE - 373 CE) at sa Unang Konsilyo ng Nicaea (325 CE) nang ang Anak ay inangking may eksaktong kaparehong substansiya (homoousios) sa Ama.[28] Noong 269 CE, kinondena ng mga Synod ng Antioch si Pablo ng Samosata para sa kanyang teolohiyang adopsiyonismo at kanila ring kinondena ang katagang homoousios (ὁμοούσιος, "ng parehong substansiya") na kanyang ginamit.[29] Ang katagang Griyegong "homoousios"(ng parehong substansiya) na pinaboran ni Atanasio at pinagtibay sa Unang Konsilyo ng Nicaea ang aktuwal na terminong ginamit rin at pinaboran ng mga Sabellian sa kanilang Kristolohiya. Marami rin sa mga tagasunod ni Atanasio ay nabagabag sa terminong ito. Ang Sabellianismo ay nagsasaad na ang Ama, Anak at Banal na Espiritu ay mga prosopon(aspeto) kung paanong ang sangkatauhan ay nakipag-ugnayan sa o nakaranas sa diyos. Sa papel ng Ama, ang Diyos ang tagapagbigay at manlilikha ng lahat. Sa papel ng Anak, ang Diyos ay namalas sa laman bilang tao upang magdala ng kaligtasan sa sangkatauhan. Sa papel ng Banal na Espiritu, ipinamalas ng Diyos ang kanyang sarili mula sa langit sa pamamagitan ng kanyang mga aksiyon sa daigdig at loob ng mga buhay ng ma Kristiyano. Ang pananaw na ito ay itinakwil na erehiya sa mga konsilyong ekumenikal. Pinagtibay sa Unang Konsilyo ng Nicaea noong 325 CE ang pananaw ng ilang mga obispo na si Hesus na Anak ay isang tunay na Diyos mula sa Tunay na Diyos, ipinanganak at hindi nilalang, at nang isang substansiya o kaparehong substansiya sa Ama (homoousios sa Griyego). Kinondena ng Unang Konsilyo ng Nicaea ang mga katuruan ng heterodoksong teologong si Arius na may suporta ng ilang mga obispo na ang Anak ay nilikhang nilalang ng Ama, mas mababa sa Diyos Ama, may pasimula at hindi kapwa walang hanggan sa Ama at ang Ama at Anak ay ng isang katulad na substansiya (homoiousios) ngunit hindi ng kaparehong substansiya. Kabilang sa mga talatang ginamit ni Arius upang suportahan ang kanyang pananaw ang Juan 14:28, Colosas 1:15, Kawikaan 8:22 (Nilikha ako ng Panginoon sa pasimula ng kanyang gawa) at iba pa. Sa tinatayang mga 250–318 Kristiyano na dumalo, ang lahat maliban sa 2 ang bumoto laban sa pananaw ni Arius. Si Atanasio na kalahok sa Unang Konsilyo ng Nicaea noong 325 CE ay nagsaad na napilitang gumamit ang mga obispo ng terminolohiyang homoousios na hindi matatagpuan sa kasulatan dahil ang mga pariralang biblikal na kanilang nais gamitin ay inangkin ng mga Ariano na mapapakahulugan sa itinuring ng mga obispong isang kahulugang eretiko.[30] Dahil dito, "kanilang sinunggaban ang wala sa kasulatan na katagang homoousios (parehong substansiya) upang ingatan ang mahalagang ugnayan ng Anak sa Ama na itinanggi ni Arius".[31][32] Sa Unang konsilyo ng Nicaea, si Eusebio ng Caesarea ay nagmungkahi ng isang kredong kompromiso na ang Anak ay "Diyos ng DIyos, ang unang ipinanganak sa lahat ng mga nilalang, ang bugtong ng Ama bago ang lahat ng panahon". Ang mga obispong anti-Ariano ay umayon dito at kahit ang mga Ariano ngunit ang partido ni Alejandro ang malakas na tumutol dito. Sa pang-uudyok ni Hosius, iminungkahi ni Emperador Constantino I sa Unang Konsilyo ng Nicaea na ipasok ang katagang homoousios(parehong substansiya) sa Kredong Niceno ngunit ito ay hindi inayunan ng mga Ariano na nagmungkahi ng katagang homoiousios(katulad na substansiya).[33] Si Hosius na pinakamalapit na tagapayo at kompidante ng Emperador Constantino I sa lahat ng mga bagay na pangsimbahan ay maaaring nagtulak sa konsilyo na tanggapin ang homoousios. Sa karagdagan, itinuro ni Atanasio ang pagkatha ng kredong Niceno kay Hosius. Ang Konpesyon ng Konsilyo ng Nicaea ay nagsalita ng kaunti tungkol sa Banal na Espiritu.[34] Ang doktrina ng pagkadiyos at personalidad ng Banal na Espiritu ay pinaunlad ni Atanasio sa mga huling dekada ng kanyang buhay.[35] Kanyang pinagtanggol at nilinang ang pormulang Niceno.[34] Sa wakas ng ikaapat na ika-4 na siglo sa ilalim ng pamumuno ng mga mga amang Capadocio na sina Basil ng Caesarea, Gregorio ng Nyssa at Gregorio ng Nazianzus nang ang doktrina ng Trinidad ay malaking umunlad sa kasalukuyang anyo nito.[34] Ang pananaw ng mga amang Capadocio ay ang Diyos ay "tatlong hypostasis sa isang ousia". Noong ika-4 na siglo CE, may ilang kalituhan tungkol sa mga partikular na terminong ito. Sa panahong iyon, ang hypostasis ay hindi palaging itinatangi sa kahulugan mula sa ousia(esensiya) kaya ang hypostasis para sa ilang mga Kristiyano ay nangahulugang esensiya at para sa iba ay persona. Ayon kay Atanasio, ang ousia at hypsostasis ay magkapareho. Ang mga amang Capadocio ay tumulong na paghiwalayin ang mga terminong ito upang maiwasan ang monarkianismo.[36] Para sa mga teologo ng Simbahang Kanluranin(Romano Katoliko), ang hypostasis ay kasingkahulugan ng Latin na substantia(substansiya) at nagpakahulugan sa pananaw na 'tatlong hypostasis' sa pagkaDiyos ng mga teologo ng Simbahang Silanganin(Ortodokso) bilang 'tatlong mga substansiya' o isang triteismo. Ang pananaw ng mga teologo ng Simbahang Kanluranin ay ang "Diyos ay tatlong mga persona sa isang substansiya(hypostasis)". Ang pangkalahatang pinagkakasunduang kahulugan ng ousia sa Simbahang Silanganin ay "ang lahat ng umiiral sa sarili nito at nang walang pag-iral sa isa pa" bilang salungat sa hypostasis na pinapakahulugan ng mga ito na realidad o pag-iral.[37] Sa wakas nang ika-4 siglo CE bilang resulta ng mga kontrobersiya ukol sa angkop na kahulugan kung saan ilalapat sa Diyos, Kristo at sa Banal na Espiritu ang mga terminong gaya ng persona, kalikasan at substansiya nang ang doktrina ng Trinidad ay nagkaanyo na pinanataili sa mga konpesyon ng ilang pangkat Kristiyano.[38][39][40][41] Noong 327 CE ay nagsisi si Dakilang Constantino sa mga naging desisyon sa Unang Konsilyo ng Nicaea at pinagkalooban ng amnestiya ang mga pinunong Ariano at ipinatapon ang pro-Nicenong si Athanasius dahil sa Arianong si Eusebio ng Nicomedia. Ang tagapagtaguyod ng Arianismo na si Eusebio ng Nicomedia ang nagbautismo kay Dakilang Constantino noong Mayo 2, 337 CE bago ang kamatayan ng emperador. Ang kalaunang mga emperador na sina Constantius II (namuno noong 337-361) at Valens (namuno noong 364-378) ay sumuporta sa Arianismo at ang mga teologo ay lumikha ng mga alternatibong salita gaya ng homoios (katulad) at homoiousios (katulad na substansiya) o anomoios (hindi magkaperaho). Ang homoios ay nagkamit ng pagsuporta ng ilang mga Konsilyo ng Simbahan at ng mga Emperador ng Imperyo Romano at ang mga sumasalungat na pananaw ay sinupil. Noong 379 CE ay umakyat sa trono si emperador Theodosius I at ginawa niyang opisyal na relihiyon ng Imperyo Romano ang Kristiyanismong batay sa kredong Niceno. Sinupil at ipinagbawal ni Theodosius I ang ibang mga sumasalungat na pananaw sa kredong Niceno kabilang ang Arianismo. Hanggang noong mga 360 CE, ang mga debateng teolohikal ay pangunahing nauukol sa pagkadiyos ng Anak. Gayunpaman, dahil hindi nilinaw sa Unang Konsilyo ng Nicaea (325 CE) ang pagkadiyos ng Banal na Espiritu, ito ay patuloy na naging paksa ng debate. Ang paniniwala ng sektang Pneumatomachi na ang Banal na Espiritu ay isang nilalang ng Anak at lingkod ng Ama at Anak ay nagtulak sa Unang Konsilyo ng Constantinople (381 CE) na tinipon ni Theodosius I na idagdag sa Kredong Niceno ang, "At sa Banal na Multo, ang Panginoon, ang Tagabigay ng Buhay, Na nagmumula sa Ama, na kasama ng Ama at Anak ay katumbas na sinasamba at niluluwalhati..." Kinondena rin ng Konsilyong ito (381 CE) ang Arianismo. Ang Ikatlong Konsilyong Ekumenikal na Unang Konsilyo ng Efeso(431 CE) ay muling nagpatibay ng orihinal na bersiyon ng Kredong Niceno (325 CE) [42] at idineklara na "hindi nararapat para sa anumang tao na magsulong o sumulat o lumikha ng isang ἑτέραν (na isinaling "iba", "kasalungat" at hindi "iba pa") na Pananampalataya na itinatag ng mga banal na ama na nagtipon kasama ng Banal na Multo sa Nicæa (i.e. Kredong Niceno ng 325 CE)".[43][44] Ang ilang mga modernong skolar ay naniniwalang ang kredong Niceno ng 381 CE ay isinaad ng mga obispo sa Constantinople ngunit hindi pinalaganap bilang isang opisyal na akto sa Konsilyo. Ang ilang mga skolar ay tumututol rin kung ang Kredong Niceno ng 381 CE ay isang simpleng pagpapalawig ng Kredong Niceno ng 325 CE o ng isang tradisyonal na kredo na kapareho ngunit hindi katulad ng kredong Niceno ng 325 CE. Noong 451 CE, tinukoy ng Konsilyo ng Chalcedon ang Kredong Nceno ng 381 CE bilang "ang kredo...ng 150 banal na mga amang nagtipon sa Constantinople." [45] Ang Filioque na latin para sa "at sa Anak" ay idinagdag sa Ikatlong Konsilyo ng Toledo noong 589 CE(Credo in Spiritum Sanctum qui ex patre filioque procedit/Ako ay sumasampalataya sa Banal na Espiritu na nagmumula mula sa Ama at sa Anak") na tinanggap na paniniwala sa Simbahang Kanluranin noong ikatlong siglo CE at ginamit para sa mga kagamitang liturhikal nito noong ika-11 siglo CE. Ang karagdagang ito na filioque ay hindi tinanggap ng Simbahang Silanganin sa mga kadahilanang ang pagdarag ay ginawang mag-isa ng Simbahang Kanluranin na nagbabago sa kredong inaprobahan ng mga maagang konsilyong ekumenikal at ang pormula ay sumasalamin sa isang partikular na pananaw ng Trinidad ng Kanluraning Simbahan na tinutulan ng mga teologo ng Simbahang Silangangin. Ito ang isa sa mga pangunahing paktor na humantong sa Dakilang Paghahati sa pagitan ng mga Simbahang Silanganin at Simbahang Kanluranin. Ang mga teologo ng Simbahang Ortodokso gaya ni Vladimir Lossky ay bumatikos sa pagtutuon ng teolohiya ng Simbahang Kanluranin sa 'Diyos sa hindi nalikhang esensiya' bilang maling nagabayan na kanyang sinasabing modalistiko at kaya ay isang pagpapalagay na ekspresyon ng Diyos na indikatibo ng erehiyang Sabellanismo.[46] Ikinatwiran ng teologo ng Simbahang Silangang Ortodokso na si Michael Pomazansky na upang ang Banal na Espiritu ay magmula mula sa Ama at sa Anak sa Kredo, kailangang magkaroon ng dalawang mga pinagmulan ng diyos(dobleng pagmumula) samantalang sa isang Diyos ay may isa lamang pinagmulan ng pagkadiyos na hipostasis ng Ama sa Trinidad at hindi ang esensiya ng Diyos sa sarili nito.[47]

Mga talatang ginagamit ng mga Trinitariano

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Hindi matatagpuan sa Bagong Tipan ang salitang τριας(Trinity) o hayagang naglalarawan ng doktrinang Trinidad ng ilang mga denominasyong Kristiyano. Ang talatang 1 Juan 5:7–8 na tinawag ng mga skolar na Comma Johanneum ay matatagpuan sa ilang mga salin ng bibliya ngunit wala sa karamihan ng mga modernong salin ng Bagong Tipan dahil ito ay hindi umiiral sa pinakamaagang mga manuskritong Griyego ng Bagong Tipan. Ito ay nagsasaad na "May tatlong nagpapatotoo sa langit, ang Ama, ang Salita, ang Banal na Espiritu at ang tatlong ito ay iisa. May tatlong nagpapatotoo sa lupa, ang Espiritu, ang tubig at ang dugo. Ang tatlong ito ay nagkakaisa." Ang karamihan ng mga skolar ng Bagong Tipan ay naniniwala na ang Comma Johanneum ay isang interpolasyon o dagdag sa isang kalaunang manuskritong Lumang Latin batay sa glosa sa tekstong ito na may orihinal na glosang mula ikatlo hanggang ikaapat na siglo CE.[48] Ayon sa skolar ng Bagong Tipan na si Bart D. Ehrman, ang Comma Johanneum "ang pinakahalatang instansiya ng isang korupsiyon na may motibong teolohikal sa buong tradisyong manuskrito ng Bagong Tipan."[49] Ang karamihan ng mga skolar ng Griyegong Bagong Tipan ay tumuturing sa Mateo 28:19 (Humayo nga kayo. Gawin ninyong alagad ang lahat ng mga bansa, inyong bawtismuhan sila sa pangalan ng Ama at ng Anak at ng Banal na Espiritu.) na kilala rin bilang pormulang Trinitariano na isang interpolasyon (dagdag) at korupsiyon noong ika-2 o ika-3 siglo CE.[50] Ang mga skolar ng Seminar ni Hesus ay nagsaad na ang buong Mateo 28 ay resulta ng kalaunang gawang editoryal sa ebanghelyo. Si Luke Timothy Johnson na kritiko ng Seminar ni Hesus ay nagsaad sa kanyang aklat na The Writings of the New Testament: An Interpretation na ang kanyang pagsasaliksik ay nagpapatibay na ang Mateo 28:19 ay apokripal. Ayon sa mga Hindi Trinitariano, ang karamihan ng utos sa Bagong Tipan ay magbautismo sa ngalan lamang ni Hesus (Mga Gawa*, Roma 6:3, Galacia 3:27, 1 Corinto 1:13. Nang sipiin ni Eusebius ng Caesarea (263 CE – 339 CE) ang Mateo 28:19 ay palaging nagtatapos ng talata ng mga salitang sa aking pangalan. Halimbawa, ayon sa Aklat II ng Kasaysayan ni Eusebius, Ngunit ang natitira ng mga apostol...ay tumungo sa lahat ng mga bansa upang ipangaral ang Ebanghelyo na umaasa sa kapangyarihan ni Kristo na nagsabi sa kanila, Humayo kayo at gawing alagad ang lahat ng mga bansa sa aking pangalan". Ayon kay Kardinal Joseph Ratzinger (Papa Benedicto XVI): "Ang basikong anyo ng ating (Trinitariano na Mateo 28:19) na paghahayag ng pananampalataya ay nagkahugis noong kurso ng ikalawa at ikatlong siglo na may kaugnayn sa seremonya ng bautismo...kaya ang teksto ng Mateo 28:18 ay hindi nagmula mula sa orihinal na Simbahan na nagsimula sa Herusalem noong mga 33 AD. Sa halip ay gaya ng pinatutunayan ng ebidesiya ay isang kalaunang imbensiyon ng Romano Katolisismo na kumpletong inimbento. Napaka-kaunti ang nakakalam tungkol sa mga katotohanang historikal na ito."[51]

May mga talata na pinapakahulugan ng mga Trinitariano na sumusuporta sa Trinidad. Halimbawa, may ilang mga talata na nagrerepensiya sa Ama, Anak at Banal na Espiritu bilang natatanging mga entidad sa isang salaysay: Mateo 3:16–17, Marcos 1:10–11, Lucas 3:22, Juan 1:32, Mga Gawa*. Salungat sa tatlong sinoptikong ebanghelyo, ang Ebanghelyo ni Juan ay pinapakahulugang nilayon na magbigay diin sa pagkadiyos ni Hesus bilang isang Logos, preeksistente at diyos (Juan 1:1,3,5:18,8:58,10:30,38 at Juan 20:28. Sa mga sulat ni Pablo ang mga talatang pinapakahalugan na nagsasaad ng pagkadiyos ni Hesus ang Colosas 1:16,2:9 Galacia 1:1. Ang mga talatang ito ay may ibang interpretasyon o pagpapakahulugan ng mga Hindi-Trinitariano at ang mga talatang pinapakahulugan ng mga Hindi-Trinitariano upang suportahan ang kanilang pananaw ay may ibang interpretasyon ng mga Trinitariano. Halimbawa ayon kay Arius, ang Juan 10:30 ay hindi nangangahulugang ang ama at anak ay aktuwal na kapwa-magkatumbas o kapwa-walang hanggan o isa sa substansiya at sa halip ay ang pagiging isa sa paggawang pagpapastol o pagliligtas. Upang suportahan ito, ginamit rin ng mga Ariano ang Juan 17:21. May dalawang mga isyung nakakaapekto sa pagsasalin ng θεὸς ἦν ὁ λόγος sa Juan 1:1 sa teolohiya at angkop na paglalapat ng mga patakarang gramatikal. Ito ay literal na nangangahulugang Ang Diyos ang Logos o Ang Diyos ang Salita. Sa kontruksiyong ito, ang paksa (ang Logos) at ang komplemento (Diyos) ay parehong lumilitaw sa kasong nominatibo at kaya ang komplemento ay karaniwang itinatangi sa pamamagitan ng paghulog ng anumang artikulo at paglipat nito bago ang pandiwa.[52][53] Kaya sa gramatika, ay maaaring basahin bilang "ang Salita ay Diyos" o "ang Diyos ay isang diyos".[52] Sa gramar na Griyego, ang salitang Ingles na 'a' ay hindi umiiral at pangakalahatang inuunawa na nagpapahiwatig sa pinakakalikasan ng kawalan nito. Ang mga iba't ibang tagasalin ay nagpasyang idagdag ito o hindi. Ang mga sinaunang manuskritong Griyego ng Bagong Tipan ay hindi rin nagtatangi ng malaki at maliit na letra.[52] Ang ilang mga salin ng Juan 1:1 ay nagpreserba ng kahulugang hindi malinaw na "the Word was divine". Ang mga Trinitariano ay naniniwala na ito dapat isaling "Ang Salita ay Diyos" (and the Word was God).[54] Ang mga Hindi-Trinitariano gaya ng Saksi ni Jehovah na naniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama ay naniniwala na ang tamang salin ng Juan 1:1 ay "...isang diyos" (a god) o "...ay makadiyos" (divine).[55] Ang ilang mga skolar ay tumututol sa saling "...isang diyos" (a god)[56][57][58] samantalang ang ibang mga skolar ay naniniwala na ito ay posible o kahit kanais nais.[59][60][61] Ayon sa mga modalista, ang pariralang "ang Logos ay naging laman" sa Juan 1:14 ay hindi dapat pakahulugan na isang preeksistenteng Hesus na naging tao kundi ay plano o walang hanggang isipan ng Diyos na namalas sa kapangakan ng taong si Hesus. Ang mga modalista na naniniwalang ang Ama, Anak at Banal na Espiritu ay iba't ibang mga modo o aspeto ng Isang Diyos ay nagpapakahulugan ng Mateo 3:16–17 na ito ay nagpapatunay ng omnipresensiya (nasa lahat ng lugar ng sabay sabay) ng diyos at ang kanyang kakayahan na ipamalas ang kanyang sarili sa kanyang pagnanais. Ayon sa mga modalista, ang Juan 12:44–45,14:9–10,16:32,10:30,38,8:23–30 ay nagpapatunay na ang Ama ay nasa Anak at umiiral ng sabay bilang Ama at Anak gayundin din ang Colosas 2:9 na nananahan sa kaniyang katawan ang lahat ng kapuspusan (fullness) ng kalikasan ng Diyos. Gayunpman, ayon sa mga hindi-Trinitariano, ang Colosas 2:9 ay hindi nagpapatunay na diyos din si Hesus dahil ayon sa Efeso 3:19, ang mga mananampalataya ay napupuspos rin ng lahat ng kapuspusan(fullness) ng Diyos. Ang isang pang talata na ginagamit ng mga oneness ang 1 Timoteo 3:16 na Ang hiwaga ng pagmakaDiyos ay dakila: siya ay nahayag sa laman. Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng 1 Timoteo 3:16 ay mababasang "Ang diyos (theos) ay nahayag sa laman" sa halip na matatagapuan sa mga pinakamaagang manuskrito na hos o ho ("he who" o "he"). Ayon kay Ehrman, ang pagbasang theos (diyos) ay korupsiyon ng sektang ortodokso sa manuskrito bilang pagsalungat sa sinaunang paniniwala na adoptionismo. Ayon sa sektang Hindi-Trinitariano na Oneness, ang dahilan kung bakit si Hesus ay palaging nagsalita ng Diyos sa ikatlong persona ay dahil hindi niya nais na lumitaw sa mga tao bilang Diyos ngunit ninais na magmukhang tao gaya ng isinasaad sa Filipos 2:5–8. Kanilang ikinatwiran na minsang nagtatangi si Hesus sa Ama at Anak dahil sa kanyang dalawang kalikasan na buong tao at buong Diyos (Filipos 2:5–8). Kabilang sa mga talatang kanilang ginagamit upang patunayan na ang Ama rin ang Anak: Sinabi ni Hesus na siya ay magpapadla ng isang Tagapayo (Juan 16:7 ngunit kanya ring sinabi na ang Ama ang magpapadala ng tagapayo (Juan 14:26). Ayon sa Juan 6:44, ang tanging Ama ang makakapaglapit ng mga tao sa Diyos at ayon sa Juan 12:32 ay sinabi ni Hesus na kanyang ilalapit ang lahat ng tao sa kanya. Ayon sa Juan 6:40, bubuhayin ni Hesus ang lahat ng mga mananampalataya sa huling araw at ayon sa Roma 4:17 at 1 Corinto 6:14 ay ang Ama ay bumbuhay sa mga namatay. Ayon sa Efeso 5:26 ay si Hesus ang tagabanal ng mga mananampalataya at ayon sa Judas 1:1 ay ang tagabanal ang Ama. Ang mga Oneness ay naniniwala na mga paglalarawan sa Bagong Tipan na ang Anak ay nasa kananng kamay ng Diyos gaya ng nasa Roma 8:34, Hebreo 12:2,10:12, Mga Gawa* etc. ay hindi nagpapakita na si Hesus ay pisikal na nasa kanan ng Diyos na tila nagpapahiwatig na si Hesus ay iba sa Diyos. Sa halip ay kanilang pinapakahulugan itong isang ekspresyon ng pagluluwalhati, kapangyarihan, prestihiyo, karangalan ni Hesus gaya ng pinapahiwatig sa Marcos 14:62 at Lucas 22:69. Ito ay kanilang sinusuportahan ng mga talata gaya ng Exodo 15:6; Awit 20:6,77:10,98:1,109:31; Isaias 62:8; 63:12. Sa Awit 16:8 ay isinasaad na ang Panginoon ay nasa kanang kamay ni David na kanilang ikinatwirang hindi literal na nasa kanan ni David ang Diyos. Ang Diyos ay inilalarawan ring may mga mata (Proverbs 15:3), butas ng ilong (Exodo 15:8), paa (Isaiah 66:1), pakpak at balahibo (Psalm 91:4) na hindi mga literal na paglalarawan ng Diyos. Gayundin, kanilang ikinatwirang ang pagkuha ng Kordero (Hesus) ng balumbon mula sa kanang kamay ng nakaupo sa trono ay hindi nangangahulugang si Hesus ay iba sa nakaupo sa trono. Sa halip ay isa itong simbolikong paglalarawan (gaya ng ibang mga simbolismo sa Pahayag) ng pagkakamit ng kapangyarihan ng pinaslang na Kordero mula sa Diyos. Kanilang ikinatwirang ang korderong pinaslang bilang handog ay ang pag-iral ng nag-iisang Diyos bilang tao. Ayon sa mga Oneness, ang tamang salin sa Griyego ng Pahayag 5:6 ay ang Kordero ay nasa gitna ng trono at hindi ang salin na ang Kordero ay nasa harap ng trono. Upang suportahan ito, kanilang itinuturo ang Pahayag 21:22 na nagsasaad na walang nakitang templong sa siyudad ng langit dahil ang Panginoong Diyos at ang Kordero ang templo nito. Sa Griyego, ang pandiwang estin ay kanilang ikinatwirang singular na literal na nagsasaad na "the Lord God Almighty and the Lamb is the temple".[62] Ang Pahayag 22:3–4 ay kanila ring ikinatwirang nagsasaad ng "trono (singular) ng Diyos at ng Kordero ay makikita sa lungsod. Ang kaniyang mga alipin ay maglilingkod sa kaniya. Makikita nila ang kaniyang mukha. Ang kaniyang pangalan ay nasa mga noo nila" na maliwanag na tumutukoy sa isang trono at isang entitad at hindi isang trono na may dalawang mga entidad. Kanilang ikinatwirang may isang trono lamang sa langit (1 Hari 22:19;Isaias 6:1,5,8;Ezekiel 1:1,24–28,2:1,6:1;Pahayag 1:10–15,4:1–3,20:11–12) at hindi dalawa o tatlong mga trono. Ang mga Trinitariano ay naniniwala na ang Trinidad ay ipinakilala sa Lumang Tipan sa Aklat ni Isaias 9:6 na nagsasaad na Sapagkat isinilang ang isang sanggol na lalaki para sa atin. Ibibigay sa kanya ang pamamahala; at siya ay tatawaging Kahanga-hangang Tagapayo, Makapangyarihang Diyos, Walang Hanggang Ama, Prinsipe ng Kapayapaan. Gayunpaman, ang mga Hindi-Trinitariano na onenesss ay nangatwirang ang talatang ito ay nagpapahiwatig na si Hesus rin ang Diyos Ama. Ang mga Trintariano ay nangatwiran na kaya siya tinawag na Walang Hanggang Ama ay dahil sa kanyang papel bilang manlilikha ng mga tao gayundin ang kanyang pagiging isa at pagkakawangis sa Ama. Ayon sa patakaran ni Granville Sharp,[63] kapag ang dalawang mga pangngalan na personal, singular at hindi mga angkop na pangalan ay nauugnay sa isang patern na The—Substantive—Kai—Substantive kung saan ang kai ay salitang Griyego para sa at, kung gayon ang dalawang mga pangngalan ay tumutukoy sa parehong persona.[64] Ang mga talatang Tito 2:13 at 2 Pedro 1:1 ay inaangking nagkakasya sa patern na ito. Kaya nang sabihin sa Tito 2:13 na ng ating dakilang Diyos at Tagapagligtas na si Hesucristo siya ay gramatikong tumutukoy kay Kristo bilang dakilang Diyos. Ang mga angkop na pangngalan ay hindi ginagamit sa pariralang ito.[65] Ayon kay Christopher Wordsworth, ang mga ama ng simbahan ay may parehong pagkaunawa sa mga tekstong ito.[66] Ang isang sumasalungat na pananaw ng mga Hindi-Trinitariano sa patakaran ni Granville Sharp ay nangatwirang ang Mateo 21:12 ay nagsaad na itinaboy niya ang lahat ng nagtitinda at namimili sa templo (τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγοράζοντας). Kaya sa Marcos 11:15, ang mga dalawang klase ay ginawang natatangi ng pagpasok ng τούς bago ἀγοράζοντας. Dahil dito, kanilang ikinatwiran na walang makatwirang magpapalagay na ang parehong mga persona ay inilalarawan na parehong nagtitinda at bumibili ngunit ang mga ito ay nagkakasya sa patakaran ni Sharp. Kaya kanilang ikinatwirang may ebidensiyang biblikal na nagtatangi sa pagitan ng ang dakilang Diyos at ating Tagapagligtas na si HesuKristo sa Tito 2:13 at sa ekstensiyon ay sa 2 Pedro 1:1.[67] Gayunpaman, ayon sa mga Trinitariano, hindi tulad ng 2 Pedro 1:1 at Tito 2:12, ang Mateo 21:12 at Marcos 11:15 ay hindi nagkakasya sa patakaran ni Sharp dahil ang mga ito ay gumagamit ng mga partisipleng plural at hindi mga singular na pangngalang personal. Ang mga Hindi-Trinatariano ay gumagamit rin ng mga talata na kanilang pinapakahulugang tumatakwil sa katuruang Trinidad bagaman ang mga Trinitariano ay may ibang mga interpretasyon o pagpapakahulugan sa mga talatang ito. Bagaman ang pangunahing tekstong ginamit ng mga Trinitariano upang ipagtanggol ang pagkadiyos ng Banal na Espiritu ang Mateo 28:19, ang Mga Amang Cappadocian gaya ni Dakilang Basil ay gumamit ng mga talatang Mga Gawa* at [68]1 Corinto 2:11. Ang isa pang talata na sinipi ng mga Amang Cappadocian ay Awit 33:6. Kanilang ikinatwirang ang "hininga" at "espiritu" ay parehong "רוּחַ" ("ruach"), ang talatang ito ay naghahayg ng mga papel ng Anak at Banal na Espiritu bilang mga kapwa manlilikha.[68] Ayon sa mga Hindi-Trinitariano, ang "רוּחַ" ("ruach") na Griyegong espiritu na pneuma ay may may iba't ibang mga kahulugan at matutukoy lamang mula sa konteksto ng paggamit nito. Kanilang inangkin ang ang mga Griyegong manuskrito ay parehong gumamit ng mga malalaking letra at kaya ay walang tumpak na pagtatangi ang magagawa sa mga Griyegong manuskrito sa pagitan ng may malaking letrang "Banal na Espiritu" na isang angkop na pangngalan at ang mababang letrang "banal naeEspiritu" na tumutukoy sa isang hindi personal na pwersa. Sa karagdagan, kanila ring ikinatwirang ang salitang Griyegong "espiritu" (pneuma) ay neuter gayundin ang lahat ng mga panghalip na tumutukoy sa espiritu at kaya ay gumagawa ritong hindi personal. Kanilang isinaad na ang mga ilang tagasalin ng Bagong Tipan ay alam ito ngunit isinalin pa rin ng "He" sa halip na "it" (halimbawa sa Juan 14:17) dahil sa kanilang pagkiling sa Trinatarianismo. Ang sektang Hindi-Trinitariano na Pneumatomachi ay sumalungat sa mga Amang Cappadocian sa pamamagitan ng pagsipi ng Hebreo 1:14 na nangatwirang ang Banal na Espiritu ay walang pinagkaiba sa mga nilikhang espiritung anghel.[69] Ang mga ama ng simbahan ay tumutol na nangatwirang ang Banal na Espiritu ay mas dakila sa mga anghel dahil ito ay nagkakaloob ng kaloob ng propesiya(1 Corinto 12:8–10).[68] Inaangkin rin ng mga Hindi-Trinitariano na ang Banal na Espiritu ay sinasalita sa maraming mga paraan na nagpapakitang ito ay hindi isang personang diyos. Halimbawa, ito ay tinukoy na kaloob (Mga Gawa*,1 Timoteo 4:14), ang spirito ay mapapawi o mapapatay (1 Tesalonica 5:19), mabubuhos (Mga Gawa*), maiinom at matitikman (Juan 7:37–39,Hebreo 6:4). Ang mga pangkat Kristiyano na may teolohiyang Unitariano ay naniniwala na ang Banal na Espiritu ay hindi isang aktuwal na persona gaya ng Ama at Anak ngunit aspeto ng kapangyarihan ng Diyos.[70][71] Sa Hindi-Trinitarianong sektang Oneness, ang Banal na Espiritu ay si Hesus. Ito ay kanilang pinatutunayan sa Roma 8:9,Galacia 4:6,Filipos 1:19 kung saan ay nagsasalita tungkol sa pagtanggap ng Espiritu ni Kristo o sa 2 Corinto 3:17, 1 Corinto 15:45, 1 Pedro 1:11 ay tumutukoy kay Kristo bilang ang Espiritu. Ang Efeso 4:4 ay nagsasaad na may iisang Espiritu at sinasaad sa Juan 14:17–18 na ang pagtanggap kay Kristo ay pagtanggap sa Espiritu. Sa Pahayag 5:6, ang Kordero (Hesus) ay inilarawan na may pitong sungay at pitong mga mata na mga pitong Espiritu ng Diyos na sinugo sa lahat ng lupa. Ayon sa Juan 14:26,15:26 at ayon sa Juan 6:46,8:42,16:28, si Hesus ay nagmumula sa Ama. Ayon sa Juan 20:22, hiningahan niya (Hesus) sila at sinabi sa kanila: Tanggapin ninyo ang Banal na Espiritu. Sa Hudaismo, ang "Banal na Espiritu" ay pangkalahatang tumutukoy sa aspetong propesiya at karunungan ng diyos. Ito ay tumutukoy rin sa pwersang makadiyos, kalidad at impluwensiya ng diyos sa uniberso o sa nilalang sa ibinigay na mga konteksto.[72] Sa Hudaismo, ang Diyos ay Isa at ang ideya na ang Diyos ay isang dualidad o trinidad na pinaniniwalaan ng mga hentil ay isang Shituf (hindi purong monoteistiko). Ang ilang mga Trinitariano ay nag-aangkin na ang Shema (Deut. 6:4) ay sumusuporta sa Trinidad dahil ang mga salitang echad (isa) at elohim (literal na "mga diyos") ay kanilang inaangking tumutukoy sa pluralidad. Gayunpaman, ang interpretasyong ito ay tinatakwil ng mga Hudyo. Ang echad ay maaaring tumukoy sa pinaghalong isa ngunit tumutukoy rin sa absolutong isa, halimbawa sa 2 Samuel 13:30, 2 Samuel 17:12, Exodus 9:7, Ecclesiastes 4:8. Inaangkin ng mga Hudyo na sa kahulugang absolutong isa na ang echad ay ginamit sa Deut. 6:4. Sa Exodo 7:4, ang elohim ay ginamit rin kay Moises. Ayon sa ilang mga skolar, kapag ang elohim ay ginagamitan ng mga pandiwa at pang-uring singular, ito ay karaniwang singular na "diyos". Kapag ginagamit sa mga pandiwa at panghalip na plura, ito ay nangangahulugang "mga diyos" o "mga kapangyarihan".[73][74] Walang mga pandiwa o panghalip na plural na tumutukoy sa elohim sa Deuteronomy 6:4, kaya ang elohim sa talatang ito ay tumutukoy sa "diyos" at hindi "mga diyos". Pangkalahatang pinananiwalaan ng mga skolar na ang elohim ay nabuo mula sa eloah na pinalawig na anyo ng Hilagang-kanlurang pangngalang Semitiko na il (אֵל, ʾēl [75]). Ang eksaktong kognato nito ang Ugaritikong ʾlhm, na pamilya ni El na manlilikhang diyos ng panteon na Relihiyong Cananeo. Ayon kay Smith, ang pagiging hindi malinaw ng elohim sa Tanakh ay resulta ng mga pagbabago na muling interpretasyon ng politeistikong mga diyos ng sinaunang Israelita bilang ang monolatristang diyos na lumitaw noong ika-7 at ika-6 siglo BCE at karagdagan sa paglitaw ng monoteismo sa paglitaw ng Rabinikong Hudaismo noong ika-2 siglo CE.[76] Sa Awit 82:1 ang elohim ay ginamitan ng pandiwang singular at tumutukoy sa "diyos". Sa Awit 82:6 ay ginamitan ng plural na pandiwa at tumutukoy sa "mga diyos". Ito ay pinapakahulugan ng mga skolar na ang diyos ay nangangaiwa sa kapulungan ng mga diyos.[77] Ang Juan 14:28 ay pinapakahulugan ng mga Hindi-Trinitariano na ang pahayag ni Hesus na "ang aking Ama ay higit na dakila kaysa sa akin" ay naghahayag ng isang hierarka.[78] Gayunpaman, ang mga ama ng simbahan na Trinitariano gaya ni Augustine ay nangatwirang ang pahayag na ito ay dapat unawain na si Hesus ay nagsasalita sa anyo ng isang tao.[79] Ang sektang Agnoetae na Hindi-Trinitariano ay nangatwirang mismong si Hesus ay tumanggi sa kanyang omnisiyensiya (alam ang lahat ng bagay) nang kanyang sabihin sa Marcos 13:32 at Mateo 24:36 na Ngunit patungkol sa araw o oras na iyon walang nakakaalam, kahit na ang mga anghel sa langit, kahit na ang Anak kundi ang Ama lamang ang nakakaalam. Gayunpaman inangkin ng mga ama ng simbahan na ang "makaalam" ay minsang nangangahulugang "ihayag". Ayon kay Athanasius, nang sabihin ni Hesus na hindi alam ng anak ay nagsasalita siya ayon sa kanyang pagkatao at hindi pagkadiyos. Ikinatwiran rin ni Athanasius na kung ang nakakaalam lang ng araw at oras ang ama, kung gayon, ang implikasyon ay hindi rin alam ng Banal na Espiritu ang araw at oras. Ikinatwiran ng ilan na ito ay sumasalungat sa 1 Corinto 2:10 na naglalarawan sa Banal na Espiritu na "sumasaliksik ng lahat ng mga bagay maging ang mga malalalim na bagay ng Diyos". Si Ambrose ay naniwalang ang pariralang "...kahit na ang Anak" ay isang interpolasyon ng mga Ariano at nangatwirang kung talagang isinulat ng ebanghelista ang mga salitang ito, ang pangalang "Anak" ay yumayakap sa parehong mga kalikasan. Ang ilang mga komentador ng bibliya ay naniniwalang ang Marcos 13:32 ay isang kalaunang dagdag ng sinaunang Simbahan upang pangatwiranan ang pagkaantala ng inaasahang nalalapit na muling pagbabalik ni Hesus sa unang siglo CE. Kanilang ikinatwiran na dahil hindi kailanman ginamit sa Marcos ang absolutong anyong "ang Anak" sa iba pang lugar, ang pag-iral nito ay dapat pagdudahan.[80] Ang ilang mga Hindi-Trinitariano ay tumututol sa paniniwala ng mga Trinitariano na ang Anak ay limitado lamang sa kanyang buhay sa lupa. Kanilang inaangking si Hesus ay mas mababa sa Ama kahit pagkatapos ng kanyang pagkabuhay na muli at pagluluwalhati. Halimbawa, Mga Gawa*1 Corinto 11:3,15:24,28, Filipos 2:9Hebreo 9:24. Ayon sa mga Hindi-Trinitariano, ang Juan 20:28–29 na nagsasaad na Sumagot si Tomas at sinabi sa kaniya: Aking Panginoon at aking Diyos. ay hindi nangangahulugang si Hesus ang tinawag na Diyos kundi Ang Panginoong Hesus at pagkatapos ay ang Ama. Kanilang isinaad na ang mga anyong Griyego na ginamit sa tekstong ito ay hindi tumutukoy sa dalawang mga deskripsiyon ng isang persona kundi dalawang mga persona na inilarawan ng hiwalay. Ang ilan ay nangatwirang kahit pa ipagpalagay na si Hesus ay tinawag na diyos ay hindi nangangahulugang siya ay katumbas na ng diyos ama dahil mismong si Hesus ay nagsalita sa Juan 10:33–35 na Sumagot ang mga Hudio sa kaniya na sinasabi: Hindi ka namin binabato dahil sa anumang mabuting gawa kundi dahil sa iyong pamumusong. Ginagawa mong Diyos ang sarili mo, ikaw na isang tao. Tinugon sila ni Jesus: Hindi ba nasusulat sa inyong kautusan: Aking sinabi na kayo ay mga diyos? Tinawag niyang mga diyos ang mga tao, na sa pamamagitan nila ay dumating ang salita ng Diyos. At ang kasulatan ay hindi masisira. Ayon kay Arius, si Hesus ay tinawag na Diyos sa pangalan lamang at hindi kasalo sa kalikasan ng pagkaDiyos. Ang mga talatang pinapakahulugan ng mga Hindi-Trinitariano na nagpapatunay na si Hesus ay isa lamang tao at hindi Diyos kundi ang Ama lamang ang Juan 17:3, Mga Gawa*, 1 Timoteo 2:5, 1 Corinto 8:5–6. Gayunpaman, ayon sa mga Trinitariano, sa talatang Hebreo 1:8 ay tinawag ng Diyos ang Anak na Diyos. Ayon sa mga hindi-Trinitariano, ang tekstong Hebreo ng Awit45:5-6 na sinipi sa Hebreo 1:8 sa Griyego gayundin ang bersiyong Griyego ng Awit 45:5-6 ay hindi naglalaman ng pahayag na "O, Diyos". Ito ay isinalin sa bibliyang interlinyar at NAS bilang "ng Diyos". Inaangkin ng mga Trinitariano na dahil sinamba(proskuneo) si Hesus ng mga tao(e.g. Mateo 2:2,11, "Sila ay nagpatirapa at sinamba(proskuneo) ang bata") at anghel(Hebreo 1:6, "At hayaan siyang sambahin(proskuneo) ng lahat ng anghel ng Diyos") ay nagpapatunay na isa siyang Diyos. Ayon sa footnote ng Juan 9:38 ng ASV, ang proskuneo ay tumutukoy sa akto ng paggalang kahit ito ay ibinigay sa nilalang o sa maylalang. Sa Pahayag 3:9, isinaad ni Hesus sa mga mananampalatayang Kristiyano na gagawin niya ang mga nasa sinagoga ni Satanas na "sumamba(proskuneo) sa iyong(mga Kristiyano) mga paa". Ayon sa mga Trinitariano, si Hesus ay isinasaad na may preeksistensiya (Juan 8:23,58,6:38,17:5) na kanilang pinapakahulugan na nagpapatunay ng kanyang pagkaDiyos. Ayon sa ilang mga Hindi-Trinitariano, ang mga talatang ito ay hindi nagpapatunay na ang Anak ay personal na kasama ng Ama sa pagsimula. Sa halip ay kanilang pinapakahulugan ang mga talatang ito na nagpapakita ng kaalaman ng Diyos sa pasimula. Kanilang pinaniniwalaang si Hesus ay umiral sa isipan ng Diyos bilang plano ng Diyos sa pagtubos ng mga tao. Kanilang inaangking ang Juan 8:56 ay tumpak na isinalin na nakita ni Abraham ang araw ni Hesus na araw ng pagsakop ni Hesus sa daigdig at pagtatag ng kanyang kaharian at nagkakasya sa Hebreo 11:8–10 na nagsasaad na inaasahan ni Abraham na makita ang isang lungsod na nasa hinaharap. Nang makita ni Abraham ang araw ni Hesus, ang araw na ito ay umiiral sa isipan ng Diyos bago pa kay Abraham at kaya ay sa konteksto ng plano ng Diyos na umiiral mula pa sa pasimula, si Kristo ay tiyak na "bago" pa kay Abraham.[81] Ayon sa Jeremias 1:5, si Jeremias ay nakilala na at ginawang banal at propeta bago pa siya ipinanganak. Gayundin, ayon sa 1 Pedro 1:20, si Hesus ay pinili na bago pa itinatag ang sanglibutan, nguni't inihayag sa mga huling panahon. Sa Pahayag 13:8 na si Hesus ay inilarawan na "ang Korderong pinatay mula ng itatag ang sanlibutan" na hindi nangangahulugang si Hesus ay pinatay bago pa ang kanyang pagiging tao. Kanila ring ikinatwiran na kung ito ay tumutukoy sa preeksistente ni Hesus ay mangangahulugan rin ng preeksistensiya ng mga tagasunod ni Hesus ayon sa Efeso 1:4[82] Ayon sa oneness, hindi ang Anak ng Diyos ang preekstintente sa pagkakatawang tao ngunit si Hesus bilang Espiritu ay preeksistente bilang Logos. Kung paanong si Hesus ay sinasabing ang korderong pinaslang bago itatag ang sanlibutan nang walang pisikal na katawan, ang Diyos ay maaaring magbigay luwalhati sa Logos bago ito magkatawang tao (Juan 17:5). Kanilang inaangkin na ito ay sinusuportahan ng Roma 4:17 na ang Diyos ay tumatawag na magkaroon ng mga bagay na wala pa. Ang ilang mga Trinitariano ay nagpalagay na ang pagsasabi ni Hesus na Ako ay (I am) o ego eimi sa Juan 8:58 ay kanyang paghahayag ng kanyang sarili na Diyos dahil sa pagpapalagay na ang ego eimi ay nauugnay sa "I am that I am" (Hebreong Ehyeh-Asher-Ehyeh sa Exo. 3:14). Gayunpaman, sa saling Septuagint ng Exo. 3:14, ang aktuwal na pagsasalin ay "ego eimi ho on" na nangangahulang "The Being, The One Who Is". Si Jason BeDuhn ay nagbanggit ng gramar ni Hebert Weir Smyth na nagpapakita ng mga halimbawa sa klasikong salaysay kung saan ang paggamit ng kasalukuyan ng Griyego ay maisasalin bilang kasalukuyang perpektong progresibo at nangatwiran si DeBuhn para sa nakaraang progresibo na "I have been" ng Juan 8:58. Ang ilan ay nangatwirang ang ego eimi ay buong malamang na walang kaugnayan sa Exo. 3:14.[83] Ang ilang mga Hindi-Trinitariano' gaya ni Isaac Newton at John Locke ay tumanggap sa preeksistensiya ni Kristo ngunit hindi tumanggap sa kanyang buong pagkaDiyos ayon sa pagpapakahulugang Trinitariano. Ang Saksi ni Jehovah ay naniniwalang si arkanghel Miguel ay ang pangalan ni Hesus sa langit sa kanyang preeksistensiya bago ang kanyang pagkakatawang tao at pagkatapos ng resureksiyon. Si Arius at mga tagasunod nito ay malamang na tumanggap ng preeksistensiya ni Kristo.[84] Gayunpaman, ayon kay Thomas Aquinas, si Arius ay "nagpanggap na ang Persona ng Anak ng Diyos ay isang nilalang at mas mababa sa Ama kaya kanyang isinaad na ang Anak ay nagsimula at 'may isang panahon na siya ay hindi."[85] Ginamit ni Arius ang saling Griyego na LXX ng Kawikaan 8:22 na ako ay nilikha (ektisen) ng Panginoon bilang ebidensiya na bagaman ang Anak ay umiiral bago nilikha ang daigdig, siya ay hindi walang hangganan at nagmula sa isang panahon at sumasailalim ng Diyos. Ayon kay Arius, kung ang anak ay bugtong (pinanganak) gaya ng makikita sa Juan 1:14,3:16,18, 1 Juan 4:9, ang Anak ay dinala sa pag-iral ng Ama. Ginamit rin ni Arius ang Colosas 1:15 na sa ilang salin ay nagsasaad na ang Anak ang panganay ng lahat ng mga nilalang. Ang mga kalaban ni Arius gaya nina Athanasius na umayon na ang Karunungan ay tumutukoy sa Anak ay gumamit ng ibang bersiyon na matatagpuan sa ilang manuskrito ng LXX at Aquila etc. na nagsasaad sa Kawikaan 8:22 na ako ay nakamit (ektesato) ng Panginoon. Ang salin ng LXX na nilikha ay pinakahulugan rin ni Athanasius na binuo ako bilang ulo ng paglalang. Ayon sa Interpreter's Bible, "ang qanah (ng Hebreo ng Kaw. 8:22) ay maaaring isalin na nakamit ako o nilikha ako. Sa pananaw ng mga pahayag na ginawa sa mga sumusunod na talata na nauukol sa karunungan, tila ang RSV (Revised Standard Version) ay nagsasalin ng tama[na nilikha]." Ang qanah ay isinalin ng iba't ibang mga salin ng Bibliya bilang ipinanganak, nilikha, binuo at iba pa.[86] Ang mga adoptionista ay tumanggi sa walang hanggang preeksistensiya ni Kristo at nagsaad na si Hesus ay naging Anak ng Diyos sa kanyang pag-aampon ng ama sa kanyang bautismo, resureksiyon o pag-akyat sa langit. Ang Lucas 3:22 sa mga mas lumang manuskrito ay sumipi ng Awit 2:7, "Ikaw ang aking Anak, ngayong araw ay ipinanganak kita". Ayon kay Bart D. Ehrman ang pag-aalis na ito sa Lucas 3:22 at ang mga salitang "sa kapangyarihan" sa Roma 1:4 na isang kalaunang dagdag sa manuskrito ang ilan sa maraming halimbawa ng "mga korupsiyong ortodokso" ng nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo upang paliitin ang mga implikasyong adoptionista ng tekstong ito. Ang karagdagang suporta para sa pananaw na si Hesus ay naging Anak ng Diyos lamang sa kanyang resureksiyon ang nasa Mga Gawa*. Sinuri din ni Ehrman ang mga talatang Mga Gawa* kung saan ang Pagiging Anak ni Hesus ay malamang na nauugnay sa kanyang resureksiyon.

Tingan din

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ "trinity"... "group of three", Hammond Quick & Easy Notebook Reference Atlas & Webster Dictionary, pahina 102, ISBN 0-8437-0922-7
  2. ↑ Definition of the Fourth Lateran Council quoted in Catechism of the Catholic Church, 253
  3. ↑ "Frank Sheed, Theology and Sanity". Inarkibo mula sa orihinal noong 2018-07-30. Nakuha noong 2012-12-15.
  4. ↑ "Understanding the Trinity". Inarkibo mula sa orihinal noong 2016-01-25. Nakuha noong 2012-12-15.
  5. ↑ Baltimore Catechism, No. 1, Lesson 7
  6. ↑ 6.0 6.1 "Catechism of the Catholic Church: The Dogma of the Holy Trinity".
  7. ↑ http://www.vatican.va/archive/ccc_css/archive/catechism/p1s2.htm
  8. ↑ Migne 14:108-110
  9. ↑ Prestige xxvii
  10. ↑ R.P.C. Hanson 1988. The Search for the Christian Doctrine of God: The Arian Controversy, 318-381 (Grand Rapids, MI: Baker Academic) p.xix.
  11. ↑ Revised Catechism of the Orthodox Faith, Question 095
  12. ↑ "Lewis and Short: ''trinitas''". Perseus.tufts.edu. Nakuha noong 2012-01-02.
  13. ↑ "Lewis and Short: ''trinus''". Perseus.tufts.edu. Nakuha noong 2012-01-02.
  14. ↑ Liddell & Scott, A Greek-English Lexicon. entry for Τριάς, retrieved December 19, 2006
  15. ↑ “Because the Trinity is such an important part of later Christian doctrine, it is striking that the term does not appear in the NT. Likewise the developed concept of three coequal partners in the Godhead found in later creedal formulations cannot be clearly detected within the confines of the canon” (Oxford Companion to the Bible, ed. Bruce Metzger, OUP, 1993, p. 782).
  16. ↑ “Theologians today are in agreement that the Hebrew Bible does not contain a doctrine of the Trinity” (The Encyclopedia of Religion, ed. Mircea Eliade, Macmillan Publishing Company, 1987, Vol. 15, p. 54).
  17. ↑ “The doctrine of the Trinity is not taught in the Old Testament” (New Catholic Encyclopedia, 1967, Vol. XIV, p. 306).
  18. ↑ "In like manner also the three days which were before the luminaries, are types of the Trinity [Τριάδος], of God, and His Word, and His wisdom. And the fourth is the type of man, who needs light, that so there may be God, the Word, wisdom, man."
  19. ↑ Aboud, Ibrahim (Fall 2005). Theandros an online Journal of Orthodox Christian Theology and Philosophy. Bol. 3, number 1.{{cite book}}: CS1 maint: year (link)
  20. ↑ History of the Doctrine of the Trinity Naka-arkibo 2010-07-23 sa Wayback Machine.. Accessed September 15, 2007.
  21. ↑ Tertullian Against Praxeas
  22. ↑ Adolf von Harnack, Dogmengeschichte, 1:284-85, n. 3; 2:232-34, n. 4. Ignacio Ortiz de Urbina, "L' homoousios preniceno," Orientalia Christiana Periodica 8 (1942): 194-209; Ignacio Ortiz de Urbina, El Simbolo Niceno (Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas, 1947), 183-202. Luis M. Mendizabal, "El Homoousios Preniceno Extraeclesiastico," Esthdios Eclesiasticos 30 (1956): 147-96. George Leonard Prestige, God in Patristic Thought (London: SPCK, 1936; 2d ed., 1952), 197-218. Peter Gerlitz, Aufierchristliche Einflilsse auf die Entwicklung des christlichen. Trinitatsdogmas, zugleich ein religions- und dogmengeschichtlicher Versuch zur Erklarung der Herkunft der Homousie (Leiden: Brill, 1963), 193-221. Ephrem Boularand, L'heresie d'Arius et la "foi" de Nicke, vol. 2, "La "foi" de Nicee" (Paris:Letouzey & Ane, 1972), 331-53. John Norman D. Kelly, Early Christian Creeds, 3d ed. (London: Longman, 1972), 245. Frauke Dinsen, Homoousios. Die Geschichte des Begriffs bis zum Konzil von Konstantinopel (381), Diss. Kiel 1976, 4-11. Christopher Stead, Divine Substance, 190-202.
  23. ↑ Aloys Grillmeier, Christ in Christian Tradition, vol. 1, From the Apostolic Age to Chalcedon (451) (London: Mowbrays, 1975), p. 109.
  24. ↑ According to Hippolytus: "Υἱότης τριμερής, κατὰ πάντα τῷ οὐκ ὄντι θεῷ ὁμοούσιος". (Refutatio omnium haeresium 7:22) See also, for the Gnostic use of the term, Miroslav Marcovich in Patristische Texte und Studien, 25 (Berlin: W. de Gruyter, 1986), 290f. V,8,10 (156); V,17,6.10 (186 f.).
  25. ↑ According to Epiphanius: "Τοῦ ἀγαθοῦ φύσιν ἔχοντος τὰ ὅμοια ἑαυτῷ καὶ ὁμοούσια γεννᾶν τε καὶ προφέρειν". (Panarion 33:7,8)
  26. ↑ In an exegetical comment on Heb. 1:3, cited in the first book of the Apology for Origen by Pamphilus and Eusebius, Origen explains the special relationship of Christ, the Wisdom of God (Wisd. 7:25), with the Father: "Vaporis enim nomen inducens hoc ideo de rebus corporalibus assumpsit, ut vel ex parte aliqua intelligere possimus quomodo Christus, qui est Sapientia, secundum similitudinem eius vaporis qui de substantia aliqua corporea procedit, sic etiam ipse ut quidem vapor exoritur de virtute ipsius Dei. Sic et Sapientia ex eo procedens ex ipsa substantia Dei generatur; sic nilominus, et secundum similitudinem corporalis aporrhoeae, esse dicitur aporrhoea gloriae Omnipotentis, pura et sincera. Quae utraeque similitudines manifestissime ostendunt communionem substantiae esse Filio cum Patre. Aporrhoea enim ὁμοούσιος videtur, id est unius substantiae, cum illo corpore ex quo est vel aporrhoea, vel vapor." (See PG 14:1308 and PG 17:580, 581).
  27. ↑ Jaroslav Pelikan, The Christian Tradition: A History of the Development of Doctrine, The Chicago University Press, 1971, Vol. 1, p. 191.
  28. ↑ W. Fulton, "Trinity," Encyclopædia of Religion and Ethics, T. & T. Clark, 1921, Vol. 12, p. 459.
  29. ↑ "Catholic Encyclopedia: article:''Paul of Samosata''". Newadvent.org. 1911-02-01. Nakuha noong 2012-01-02.
  30. ↑ "Athanasius: De Decretis or Defence of the Nicene Definition, Introduction, 19". Tertullian.org. 2004-08-06. Nakuha noong 2012-01-02.
  31. ↑ "The bishops were forced to use 'non-Scriptural' terminology (not 'un-Scriptural') to protect and preserve the Scriptural meaning" (The Arian Controversy).
  32. ↑ "Encyclopædia Britannica Online". Britannica.com. Nakuha noong 2012-01-02.
  33. ↑ Berkhoff, The History of Christian Doctrines (Grand Rapids: Baker, 1937), 58, as found in David K. Bernard, Oneness and Trinity A.D. 100-300 (Hazelwood, MO: Word Aflame Press, 1991), 87
  34. ↑ 34.0 34.1 34.2 "Trinity". Britannica Encyclopaedia of World Religions. Chicago: Encyclopædia Britannica. 2006.
  35. ↑ On Athanasius, Oxford Classical Dictionary, Edited by Simon Hornblower and Antony Spawforth. Third edition. Oxford; New York: Oxford University Press, 1996.
  36. ↑ "Athanasius, Bishop of Alexanria, Theologian, Doctor". Justus.anglican.org. Nakuha noong 2012-01-02.
  37. ↑ p.50-51 The Mystical Theology of the Eastern Church, by Vladimir Lossky SVS Press, 1997. (ISBN 0-913836-31-1) James Clarke & Co Ltd, 1991. (ISBN 0-227-67919-9)
  38. ↑ The Oxford Dictionary of the Christian Church (Oxford University Press, 2005 ISBN 978-0-19-280290-3), article Trinity, doctrine of the
  39. ↑ "Trinity". Britannica.com. Nakuha noong 2012-01-02.
  40. ↑ John L. McKenzie, S.J., Dictionary of the Bible (New York), p. 899
  41. ↑ New Catholic Encyclopedia (1967), Vol. XIV, p. 299
  42. ↑ It was the original 325 creed, not the one that is attributed to the second Ecumenical Council in 381, that was recited at the Council of Ephesus (The Third Ecumenical Council. The Council of Ephesus, p. 202 Naka-arkibo 2000-08-16 sa Wayback Machine.).
  43. ↑ Excursus on the Words πίστιν ἑτέραν
  44. ↑ Canon VII of the Council of Ephesus
  45. ↑ Decrees of the Ecumenical Councils. Washington, DC: Georgetown University Press. 1990. p. 84. {{cite book}}: Unknown parameter |authors= ignored (tulong)
  46. ↑ Lossky, Vladimir (1997). The Mystical Theology of the Eastern Church. SVS Press. ISBN 0-913836-31-1.
  47. ↑ Pomazansky, Michael. "On the procession of the Holy Spirit". Oneness of Essence, and it is absolutely essential to distinguish this from another dogma, the dogma of the begetting and the procession, in which, as the Holy Fathers express it, is shown the Cause of the existence of the Son and the Spirit. All of the Eastern Fathers acknowledge that the Father is monos aitios, the sole Cause" of the Son and the Spirit. Orthodox Dogmatic Theology
  48. ↑ Bruce Metzger writes: "Apparently the gloss arose when the original passage was understood to symbolize the Trinity (through the mention of three witnesses: the Spirit, the water, and the blood), an interpretation that may have been written first as a marginal note that afterwards found its way into the text." A Textual Commentary of the Greek New Testament (2002/1971), p. 648.
  49. ↑ Bart Ehrman, The Orthodox Corruption of Scripture, 1996, p. 45.
  50. ↑ Matthew 28:19 text, Baptism in the New Testament, G.R. Beasley-Murray, p 83
  51. ↑ http://books.google.com/books?id=k2a6fxlxe1YC&pg=PA197
  52. ↑ 52.0 52.1 52.2 J.W. Wenham, The Elements of New Testament Greek, Cambridge University Press, 1965, p. 35.
  53. ↑ Leon Morris, The Gospel According to John, Eerdmans, 1995, p. 68, ISBN 0-8028-2504-4.
  54. ↑ William Arnold III, Colwell's Rule and John 1:1 Naka-arkibo 2007-04-04 sa Wayback Machine. at apostolic.net: "You could only derive a Trinitarian interpretation from John 1:1 if you come to this passage with an already developed Trinitarian theology. If you approached it with a strict Monotheism (which is what I believe John held to) then this passage would definitely support such a view."
  55. ↑ Beduhn in Truth in Translation: Accuracy and Bias in English Translations of the New Testament chapter 11 states: "Translators of the KJV, NRSV, NIV, NAB, New American Standard Bible, AB, Good News Bible and LB all approached the text at John 1:1 already believing certain things about the Word...and made sure that the translations came out in accordance with their beliefs.... Ironically, some of these same scholars are quick to charge the NW translation with "doctrinal bias" for translating the verse literally, free of KJV influence, following the sense of the Greek. It may very well be that the NW translators came to the task of translating John 1:1 with as much bias as the other translators did. It just so happens that their bias corresponds in this case to a more accurate translation of the Greek."
  56. ↑ Dr. J. R. Mantey: "It is neither scholarly nor reasonable to translate John 1:1 'The Word was a god.'"
  57. ↑ Dr. Bruce M. Metzger of Princeton (Professor of New Testament Language and Literature): "As a matter of solid fact, however, such a rendering is a frightful mistranslation. It overlooks entirely an established rule of Greek grammar which necessitates the rendering "...and the Word was God."
  58. ↑ Dr. Samuel J. Mikolaski of Zurich, Switzerland: "It is monstrous to translate the phrase 'the Word was a god.'"
  59. ↑ Dr. Jason BeDuhn (of Northern Arizona University) in regard to the Kingdom Interlinear's appendix that gives the reason why the NWT favoured a translation of John 1:1 as saying the Word was not "God" but "a god" said: "In fact the KIT [Appendix 2A, p.1139] explanation is perfectly correct according to the best scholarship done on this subject.."
  60. ↑ Murray J. Harris has written: "Accordingly, from the point of view of grammar alone, [QEOS HN hO LOGOS] could be rendered "the Word was a god,...." -Jesus As God, 1992, p. 60.
  61. ↑ C. H. Dodd says: "If a translation were a matter of substituting words, a possible translation of [QEOS EN hO LOGOS]; would be, "The Word was a god". As a word-for-word translation it cannot be faulted."
  62. ↑ http://biblos.com/revelation/21-22.htm
  63. ↑ "Bruce A. Baker, ''Granville Sharp's Rule''" (PDF). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2012-01-12. Nakuha noong 2012-01-02.
  64. ↑ Wallace, Daniel B. Greek Grammar Beyond the Basics. Grand Rapids, Michigan: Zondervan, 1996. pp. 270–271.
  65. ↑ Wallace, Daniel B. Greek Grammar Beyond the Basics. Grand Rapids, Michigan: Zondervan, 1996. p276.
  66. ↑ Wordsworth, Christopher. Six Letters to Granville Sharp Esq. Respecting his Remarks on the Use of the Definitive Article in the Greek Text of the New Testament. London: F. and C. Rivington, 1802. p132
  67. ↑ The Authorship of the Fourth Gospel and Other Critical Essays, Ezra Abbot, Boston, 1888, pp. 439–457
  68. ↑ 68.0 68.1 68.2 St. Basil the Great, On the Holy Spirit Chapter 16.
  69. ↑ "Catholic Encyclopedia: article ''Pneumatomachi''". Newadvent.org. 1911-06-01. Nakuha noong 2012-01-02.
  70. ↑ The Unitarian: a monthly magazine of liberal Christianity ed. Jabez Thomas Sunderland, Brooke Herford, Frederick B. Mott - 1893 "We believe in the Holy Spirit, man's sole reliance for guidance, safety, or salvation, not as a separate person, entity, reality, or consciousness, existent apart from man or God, but as the recognizing sympathetic inter-communication in love between God and the human soul, the direct converse or communion of man's consciousness with Deity."
  71. ↑ Broughton, James H.; Peter J Southgate. The Trinity: True or False?. UK: The Dawn Book Supply. Inarkibo mula sa orihinal noong 2011-11-18. Nakuha noong 2012-12-15.
  72. ↑ Alan Unterman and Rivka Horowitz,Ruah ha-Kodesh, Encyclopedia Judaica (CD-ROM Edition, Jerusalem: Judaica Multimedia/Keter, 1997).
  73. ↑ Glinert Modern Hebrew: An Essential Grammar Routledge p14 section 13 "(b) Agreement of verbs Verbs agree with their subject, and not only in gender and number but also in person. Present tense verbs distinguish masculine from feminine and singular from plural:"
  74. ↑ Gesenius A Grammar of the Hebrew Language
  75. ↑ K. van der Toorn, Bob Becking, Pieter Willem van der Horst (eds), Dictionary of deities and demons in the Bible (revised 2nd edition, Brill, 1999) ISBN 90-04-11119-0, p. 274, 352-3
  76. ↑ Mark S. Smith, God in translation: deities in cross-cultural discourse in the biblical world, vol. 57 of "Forschungen zum Alten Testament", Mohr Siebeck, 2008, ISBN 978-3-16-149543-4, p. 19.;
    Smith, Mark S. (2002), "The Early History of God: Yahweh and the Other Deities in Ancient Israel" (Biblical Resource Series)
  77. ↑ Smith, Mark. "God in Translation:..."
  78. ↑ Simonetti, Manlio. "Matthew 14–28." New Testament Volume 1b, Ancient Christian Commentary on Scripture. Intervarsity Press, 2002. ISBN 978-0-8308-1469-5
  79. ↑ St. Augustine of Hippo, De Trinitate, Book I, Chapter 3.
  80. ↑ Javier-José Marín, The Christology of Mark: Does Mark’s Christology Support the Chalcedonian Formula “Truly Man and Truly God”?, (Bern: Peter Lang, 1991), 142-143
  81. ↑ http://www.biblicalunitarian.com/verses/john-8-58b
  82. ↑ http://www.christadelphia.org/archive/preexist.htm
  83. ↑ K. L. McKay, 'I am' in John's Gospel, Expository Times 1996: 302-303
  84. ↑ Hastings, J. Encyclopedia of Religion and Ethics Part 2, Part 2 p.785 2003 -"Arius and all his disciples acknowledged the pre-existence of our Lord"
  85. ↑ "SUMMA THEOLOGICA: Things which are applicable to Christ in his being and becoming (Tertia Pars, Q. 16)". Newadvent.org. Nakuha noong 2012-07-18.
  86. ↑ http://classic.net.bible.org/verse.php?book=Pro&chapter=8&verse=22
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Santatlo&oldid=2087222"