Talahulunganan ng mga salitang Hapon na nagmula sa Portuges
Maraming mga salitang Hapon na nagmula sa Portuges na pumasok sa wikang Hapon noong ipinakilala ng mga Heswitang Portuges na pari nga mga kaisipang Kristiyano, Kanluraning agham, teknolohiya at mga bagong produkto sa mga Hapon sa panahong Muromachi (mga ika-15 at ika-16 siglo).
Ang mga Portuges ang unang taga-Europa na nakarating sa Hapon at ang unang nagtatag ng direktang pangangalakal ng Hapon at Europa noong 1543. Noong ika-16 at ika-17 siglo, nagsagawa ang mga Heswitang Portuges ng matinding trabahong Katekismo na natapos lamang sa pag-uusig ng relihiyon noong maagang panahong Edo (Kasugunang Tokugawa). Ang Portuges ang unang nagsalin ng Hapon sa isang wikang Kanluranin, sa diksiyonaryong Nippo Jisho (日葡辞書, literal na "Diksyunaryong Hapon-Portuges") o "Vocabulario da Lingoa de Iapam" na pinagsama ng Portuges na Heswitang João Rodrigues, at naglathala sa Nagasaki noong 1603 na sumulat din ng isang balarila na "Arte da Lingoa de Iapam" (日本大文典, nihon daibunten). Ipinaliwanag ng diksyonaryong Hapon-Portuges ang 32,000 salitang Hapon na isinalinwika sa Portuges. Tumutukoy ang karamihan sa mga salitang ito sa mga produkto at kaugalian na unang dumating sa Hapon sa pamamagitan ng mga Portuges na mangangalakal.
Talaan ng mga salitang hiram
[baguhin | baguhin ang wikitext]Nakasulat ang marami sa mga unang salita na ipinakilala at ipinasok sa wikang Hapon mula sa Portuges at Olandes sa kanji o hiragana sa halip ng katakana na mas karaniwang paraan upang sulatin ang mga salitang hiram sa wikang Hapon sa modernong panahon. Ateji ang mga bersyong kanji ng mga salita. Ito ay mga panitik na "inakma" o "inilapat" sa mga salita ng mga Hapones, batay sa alinman sa pagbigkas o kahulugan ng salita.
Nagpapahiwatig ang † na lipas na ang salita at hindi na ginagamit.
| Haponesang Rōmaji | Haponesang sulat | Haponesang kahulugan | Pre-modernong Portuges | Modernong Portuges | Tagalog | Mga tala |
|---|---|---|---|---|---|---|
| † bateren | 伴天連 / 破天連 | misyonerong pari (lalo na mula sa mga Heswita) | padre | padre | pari | ginamit sa maagang Kristiyanismo |
| battera | ばってら | klase ng sushi | bateira | — (barco) | barko | ipinangalan mula sa kanyang hugis |
| bīdama | ビー玉 | holen (hugis-simbilog) | ---- | berlindes, bola-de-gude, bolinha-de-gude | ---- | pagdadaglat ng bīdoro + tama (Hapon: 'bola'). cf. bīdoro |
| bīdoro | ビードロ | isang tiyak na tradisyonal na klase ng of artepaktong salamin | vidro | vidro | salamin | |
| birōdo | ビロード / 天鵞絨 | pelus | veludo | veludo | pelus | ginagamit din ang berubetto (mula sa Ingles na velvet) sa kasalukuyan |
| bōro | ボーロ / ぼうろ | isang klase ng galyetas (maliit at malamanik) | bolo | bolo | keyk | keiki (mula sa Ingles na cake) ang pinakaginagamit ngayon |
| botan | ボタン / 釦 / 鈕 | butones | botão | botão | butones | |
| charumera | チャルメラ | maliit na dobleng tambo na instrumentong de-ihip | charamela | charamela (caramelo, magkaugnay sa "karamelo") | shawm (cf. ang kaugnay na chalumeau, mula sa Ingles) | dating tinugtog ng mga Hapones na tagabenta ng nudels |
| chokki | チョッキ | tsaleko; dyaket | jaque | colete, jaqueta | tsaleko; dyaket | Mas karaniwan ang besuto (mula sa Ingles na vest) sa kasalukuyan. |
| furasuko | フラスコ | prasko | frasco | frasco | prasko | |
| igirisu | イギリス / 英吉利 | Reyno Unido | inglez | inglês | Ingles (pang-uri o tao) | |
| † iruman | イルマン / 入満 / 伊留満 / 由婁漫 | misyoneryong sunod sa pila para maging pari | irmão | irmão | kapatid | ginamit sa maagang Kristiyanismo |
| jōro | じょうろ / 如雨露 | pandilig | jarro | jarro | galong, pandilig | "posible na mula sa Portuges" (diksyunaryong Kōjien) |
| juban/jiban | じゅばん / 襦袢 | tsaleko sa ilalim ng kimono | gibão | – | tsalekong pang-ilalim | Humantong ang anyong Pranses na jupon sa zubon (pantalon). |
| kabocha | カボチャ / 南瓜 | kalabasa | ---- | Camboja abóbora | kalabasa | Unang ipinakilala sa Hapon mula sa Kambodya, inangkat ng mga Portuges. Camboja (Portuges) → kabocha (Hapon). Lumilitaw rin ang Haponesang salita na kabocha sa mga makasaysayang tekstong tumutukoy sa Kambodya |
| kanakin/kanekin | 金巾 / かなきん / かねきん | tela ng kamisadentro, perkale | canequim | canequim | hindi kuladong muslin/kalenkor | jargon mula sa negosyong henero |
| † kandeya | カンデヤ | ilawan | candeia, candela | vela, candeia | kandila | Lipol, dahil lipas na ang mga lampara. Ginamit din ang kantera mula sa Olandes na kandelaar. |
| † kapitan | 甲比丹 / 甲必丹 | kapitan (ng mga barko sa Europa noong Panahon ng Pagtuklas) | capitão | capitão | kapitan | salitang lipol - ginagamit na ngayon ang anyong Ingles na kyaputen (captain) |
| kappa | 合羽 | kapote | capa | capa (de chuva) | kapote, amerikana | Mas laganap ang reinkōto (mula sa Ingles na raincoat) ngayon. |
| karuta | かるた / 歌留多 | barahang karuta | cartas (de jogar) | cartas (de jogar) | baraha | isang tradisyonal na uri ng baraha na napakaiba mula sa modernong pandaigdigang beryson |
| kasutera, kasutēra, kasuteira | カステラ | Uri ng sponge cake[1] | (Pão de) Ló | (Pão de) Ló | (Tinapay ng) Ló | Sinisipi ng mga teoramang Portuges castelo (kastilyo) o ang Kaharian ng Kastila (Castela sa Portuges). |
| † kirishitan | キリシタン / 切支丹 / 吉利支丹(Sinusulat din sa mga mas negatibong anyo 鬼理死丹 at 切死丹 pagkatapos ipinagbawal ang Kristiyanismo sa Kasugunang Tokugawa | Mga Kristiyano noong ika-16 at ika-17 na siglo (na labis na inusig ng sugunan) | christão | cristão | Kristiyano | Ang mga Kristiyano ng kasulukuyan ay Kurisuchan (mula sa Ingles na Christian). |
| kirisuto | キリスト / 基督 | Kristo | Christo | Cristo | Kristo | |
| kompeitō | 金米糖 / 金平糖 / 金餅糖 | Isang uri ng kendi na hugis-bituin | confeito | confeito | confection, candies | (konektado sa confetti) |
| koppu | コップ | tasa | copo | copo | tasa | |
| † kurusu | クルス | krus | cruz | cruz | krus | ginamit sa maagang Kristiyanismo, kurosu (cross) ngayon mula sa Ingles |
| karameru | カラメル | karamelo | caramelo | caramelo | karamelo | |
| manto | マント | balabal | manto | manto | balabal | |
| marumero | マルメロ | cydonia oblonga | marmelo | marmelo | cydonia oblonga | |
| meriyasu | メリヤス / 莫大小 | isang uri ng niniting tela | medias | meias | medyas, pagniniting | |
| mīra | ミイラ / 木乃伊 | momya | mirra | mirra | mira | Sa simula, mga momyang embalsamado
gamit ang mira. |
| oranda | オランダ / 和蘭(陀) / 阿蘭陀 | Olanda (bansa), Olanda (rehiyon) | Hollanda | Holanda, Países Baixos | Olanda (bansa o rehiyon) | |
| orugan | オルガン | organo | orgão | órgão | organo | |
| pan | パン | tinapay | pão | pão | tinapay | Kadalasang ikinamamali ang pagkonekta sa Kastilang pan o sa Pranses na pain na magkasingkahulugan at galing sa Latin. Ipinakilala ang salita sa Hapon sa pamamagitan ng mga misyoneryong Portuges.[2] |
| pin kara kiri made | ピンからキリまで | pagsusuri ng buong saklaw, pagkakahalu-halo
ng trigo at tara |
(pinta, cruz) | (pinta, cruz) | (tuldok, krus) | literal na 'mula pin hanggang kiri' |
| rasha | ラシャ / 羅紗 | isang klase ng hinabing pinagtagpi mula sa lana | raxa | – (feltro) | pyeltro | |
| rozario | ロザリオ | rosaryo | rosario | rosário | rosaryo | |
| † sabato | サバト | Sabado | sábado | sábado | Sabado | |
| saboten | サボテン / 仙人掌 | kakto | sabão | sabão | sabon | Sinasabing nanggaling ito mula sa mala-sabong katangian ng kanyang katas, ngunit mayroong mga kontrobersya cf. shabon |
| sarasa | 更紗 | chintz | saraça | chintz | ||
| shabon | シャボン | (sabon) | sabão | sabão | sabon | Marahil na nagmula sa mas lumang xabon ng Kastila. Kadalasang nakikita sa mga tambalan tulad ng shabon-dama ('mga bula ng sabon') sa modernong Hapon. |
| subeta | スベタ | (nakakainsultong salita para sa kababaihan) | espada | espada | tabak | Dating salita mula sa mga baraha batay sa mga barahang hindi nakakuha ng puntos. Pinalawak ang kahulugan upang tumukoy sa "isang mayamot, masungit, mababang antas", and from there to mean "an unattractive woman". |
| tabako | タバコ / 煙草 / たばこ | tabako, sigarilyo | tobaco | tabaco | tabako, sigarilyo | |
| totan | トタン / 塗炭 | galbanisadong pilyego ng bakal (hal. kulubot na pambubong) | tutanaga | kulubot na galbanisadong bakal | ||
| tempura | 天麩羅 / 天婦羅 | pagkaing dagat/gulay na pritong prito | tempero, temperar;[3][4] tempora | tempero, temperar; tempora | panimpla, rikaduhan; mga oras ng pangilin sa karne | |
| zabon | ざぼん / 朱欒 / 香欒 | suha, sadok | zamboa | zamboa | suha, sadok | |
| zesu o zezusu | ゼス, ゼズス | Hesus | Jesu | Jesus | Hesus | Ang modernong salita イエス (Iesu) ay pagbubuong-panibago ng salita sa Sinaunang Griyego. |
Arigatō
[baguhin | baguhin ang wikitext]Madalas na iminumungkahi na nagmula ang salitang Hapon na arigatō sa Portuges na obrigado, na parehong nangangahulugang "Salamat", ngunit malinaw sa katibayan na katutubong salita ito ng mga Hapon. Isang magalang na anyo ng arigatō ang pariralang Hapon na arigatō gozaimasu. Isang anyo ito ng pang-uri, arigatai, kung saan mayroong mga nakatala na mula pa sa Man'yōshū na pinagsama-sama sirka 759 PK, matagal na panahon bago ang pakikipag-ugnayan ng Hapon at Portugal.[5]
Ang buong pinaghanguan ay arigatō, ang "u" pagbabago sa tunog ng arigataku < arigataku, ang atributibong anyo ng arigatai, < arigatai < arigatashi < ari + katashi. Ang ari ay isang pandiwa na nangangahulugang "maging" at katashi ay isang pang-uri na nangangahulugang "mahirap". Ang orihinal na kahulugan ng "arigatashi" ay "mahirap maging", ibig sabihin, ang kabutihan o pag-uugali ng tagapakinig ay "pambihira" at sa gayon ay "espesyal".
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ [1][patay na link]
- ↑ See Infoseek Japanese-English dictionary for pan/パン Naka-arkibo 2008-12-16 sa Wayback Machine..
- ↑ LINGUIST List 12.1906 Thu Jul 26 2001 Sum: "Arigato" and "Tempura"
- ↑ Tracking Down Tempura by Takashi Morieda Naka-arkibo 2007-05-14 sa Wayback Machine.
- ↑ LINGUIST List 12.1871, Sun Jul 22 2001 Sum: Origins of Arigato
Iba pang mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]Tingnan din
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Gairaigo
- Mga salitang Hapon na nagmula sa Olandes
- Nippo Jisho, ang unang diksyunaryong Hapon sa isang Kanluraning wika
- Maling pagkaugnay tungkol sa Arigatō