Sultanato ng Buayan
Sultanato ng Buayan كاسولتانن نو بواين دارالسلام Kasultanan nu Buayan | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| c.1350–1905 | |||||||||
 Mapa sa 1875 ng teritoryo ng Sultanato ng Buayan sa pamahalaan ni Datu Utto. | |||||||||
| Kabisera | Buayan (1350–c. 1860) Bacat (c. 1860–1872; 1875–1899) Kudarangan (1872–1875) Tinungkup (1899–1905) | ||||||||
| Karaniwang wika | Maguindanaon, Iranun, Tiruray, mga wikang Manobo at Blaan | ||||||||
| Relihiyon | Islam | ||||||||
| Katawagan | Buayanen, Buayanon | ||||||||
| Pamahalaan | Ganap na monarkiya | ||||||||
| Sultan/Datu/Rajah | |||||||||
• c.1350–1390 | Mamu | ||||||||
• c.1390–1400s | Budtul | ||||||||
• c.1400s–1500s | Malang-sa-Inged | ||||||||
• 1596–1627 | Silongan | ||||||||
• 1875–1899 | Utto | ||||||||
• 1899–1905 | Ali | ||||||||
| Kasaysayan | |||||||||
• Naitatag ni Datu Mamu | c.1350 | ||||||||
• Pagsapit ni Rajah Baguinda Ali | c.1390 | ||||||||
• Paghahari ni Datu Utto | 1875–1899 | ||||||||
• Pagsikat ni Datu Ali | 1899–1905 | ||||||||
• Labanan sa Ilog Malala | 1905 | ||||||||
| Salapi | Barter | ||||||||
| |||||||||
| Bahagi ngayon ng | Pilipinas | ||||||||
| Bahagi ng isang serye tungkol sa |
| Kasaysayang Prekolonyal ng Pilipinas |
|---|
 |
|
Mga pangunahing tauhan
|
|
Mga pangunahing mapagkukunan at artepakto |
| Tignan din: Kasaysayan ng Pilipinas |
Ang Sultanato ng Buayan (Maguindanaon: Kasultanan nu Buayan; Jawi: كاسولتانن نو بواين دارالسلام), ay isang Muslim na estado sa isla ng Mindanao sa katimugang Pilipinas mula sa kalagitnaan ng ika-14 hanggang ika-20 siglo. Ang Buayan ay isa sa apat na pangunahing sultanato sa Mindanao, ang iba pang mga sultanato ay ang Sultanato ng Sulu, ang Sultanato ng Maguindanao, at ang Kumpederasyong Lanao. Bilang pangunahing kapangyarihan sa itaas na lambak ng Cotabato, nagkaroon ito ng access sa isang kasaganaan ng matabang lupa pati na rin ang mga hilaw na materyales, na naging isang planta ng agrikultura sa kaibahan sa Maguindanao. Dagdag pa rito, sa kabila ng katayuan nito bilang panloob na sultanato, nagawa ng Buayan na magsagawa ng kalakalang pandagat at diplomasya sa pamamagitan ng bunganga ng ilog ng Pulangi, o ang daungan nito sa Sarangani. Sa pinakamataas na lawak nito, ang teritoryo nito ay umaabot mula sa kasalukuyang nasasakupan ng Kabuntalan hanggang sa Look ng Sarangani. Ang Sultanato ng Buayan ay maituturing na isang makapangyarihang estado sa timog ng Pilipinas.
Kilala rin ang Buayan sa matagal na pakikipagtunggali nito sa Maguindanao, kadalasang ginagamit ang alyansa nito sa Espanya upang pahinain ang karibal nito at agawin ang trono sa Cotabato, gayundin ang pagmonopoliya sa kalakalan, impluwensya, at pagpupugay mula sa mahihinang sakop nito sa Mindanao.
Ang mga pinuno nito, na madalas na tinatawag na "Raha Buayan" ay nagpapahiwatig ng isang umiiral na Indiyanizadong anyo ng pamamahala sa rehiyon, na pinamumunuan ng isang Raha.
Ang Sultanato ng Buayan ay nagwakas bilang isang soberanong entidad sa kamatayan ni Datu Ali, ang Raha ng Buayan, nang mapatay siya sa Labanan sa Ilog Malala noong Oktubre 22, 1905 laban sa mga pwersang Amerikano. Naigiit ng kolonyal na administrasyong Amerikano ang awtoridad nito sa tulong ni Datu Piang, ang inaakalang pinuno ng Cotabato.[1]
Lupain
[baguhin | baguhin ang wikitext]Nakasentro ang dating lupain ng Buayan sa lugar na nasasakupan ngayon ng Datu Piang, Maguindanao del Sur sa Basin ng Cotabato, na nilikha ng Rio Grande de Mindanao (o Ilog Pulangi), 30 na kilometro sa taas ng ilog mula sa Sultanato ng Maguindanao.[2]
Malaki ang impluwensya ng Buayan sa mga datu ng kaloob-looban sa pamamagitan ng mga kasal bilang pamumulitika. Parehong nakipagpaligsahan ang mga sultanato ng Maguindanao at Buayan para sa dominasyon.[3]
Bukod sa Basin ng Cotabato, ang Sultanato ng Buayan ay mayroon ding daungan sa Sarangani Bay na ginamit para sa kalakalang pandagat nito.
Sa pamumuno ng Sultanato ng Buayan sa Basin ng Cotabato, mayroong ilang mga sultanato na nakilala bilang isa sa pinakamakapangyarihang mga sultanato na napapaloob sa Buayan[4][5][6][7] :
- Sultanato ng Kabuntalan/Tumbao
- Sultanato ng Kudarangan-sa-Buayan
- Sultanato ng Talayan
- Sultanato ng Tinungkup (kasalukuyang nasasakupan ng Datu Saudi-Ampatuan, Maguindanao del Sur, malapit sa Ilog Pulangi)
- Sultanato ng Sapakan
- Sultanato ng Matenggawan
- Sultanato ng Kabakan
- Sultanato ng Buluan
- Sultanato ng Tacunabago (kasalukuyang nasasakupan ng Mangudadatu, Maguindanao del Sur )
- Sultanato ng Bago Inged (kasalukuyang nasasakupan ng Pagalungan, Maguindanao del Sur )
- Sultanato ng Talic
- Sultanato ng Makar (kasalukuyang nasasakupan ng Heneral Santos)
- Sultanato ng Glan
- Tawlan (Mga Iranun na Idalemen)
Sa buong kasaysayan ng Buayan, ang panlapi ng 'sa-Buayan' ay madalas na idinagdag sa pangalan ng mga teritoryo bilang tagapagpahiwatig na ang teritoryo ay isang distrito sa loob ng direktang kontrol ng Buayan sa halip na isang basalyo ng Buayan. Ang pangunahing kabisera ng Buayan ay tinukoy din bilang Buayan-sa-Buayan at ito ay nagsilbeng isang sentro para Sultanato ng Buayan.
Kasaysayan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Pagtagtag at Islamisasyon
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang tribong Buayan, na dating kilala bilang Kiliman, ay sinasabing itinatag noong kalagitnaan ng ika-14 na siglo kasunod ng maagang pangkat ng mga mangangaral ng sharif mula sa Maguindanao at Sulu. Ayon sa Tarsila, isang Talaangkanang Islamiko tungkol sa mga naghaharing angkan ng Mindanao, si Datu Mamu ang unang naitalang pinuno ng Buayan. Si Datu Mamu ay nagpakasal sa mga prinsesa mula sa ilang mga pinuno, na nagpalawak ng kanyang impluwensya.[8][9] Nagiging hari siya ng maraming bansa sa pamamagitan ng kanyang pag-aasawa sa maraming mga prinsesa.
Matapos ang pagdating ni Rajah Baguinda Ali mula Basilan hanggang Mindanao, ang Maguindanao, Lanao, at Buayan ay pawang nagbalik-loob sa Islam.[10]
Sa kalaunan, ang Kalupaang Mindanao ay nagsimulang mahati sa pagitan ng dalawang soberanong entidad, ang Sa-raya (Nakatataas na Bulubundukin) na pinamumunuan ng kaloob-loobang Sultanato ng Buayan, at ang Sa-ilud (Nakabababang Bulubundukin) na Sultanatong pandagat ng Maguindanao.[11]
Paghahari ni Rajah Silongan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Isa sa mga unang pinuno ng Buayan na nakatagpo ng mga Kastila ay si Rajah Silongan. Noong Abril 1596, pinigilan ni Rajah Silongan ang magkasanib na pwersa ng Maguindanao at Espanya, na kalaunan ay pinasakop ang Sultan ng Maguindanao, Kapitan Laut Buisan, at bumuo ng isang kalipunan na binubuo ng Buayan, Cotabato, at Tamontaka.
Noong 1599, si Rajah Silongan, kasama ang 3000 Buayanong Moro, ay nakipagsanib-puwersa kila Datu Salikula ng Maguindanao at sinalakay ang mga pamayanan sa baybayin ng Cebu, Negros, at Panay, na nagdulot ng maraming pagkawasak. Isang malaking puwersa ang sinubukang ulitin noong 1600 ngunit naitaboy sa timog Panay. Noong 1602, sinalakay ng Sultan ng Buayan ang Batangas ngunit naitaboy sa Balayan. Nilusob din nila ang Calamianes at nakakuha ng 700 bihag. Noong 1603, sinalakay ng Buayan ang Leyte.[12][13] Maraming mga lugar ang inatake ng Buayan sa kapuluan ng Visayas at Mindanao.
Noong 1605, isang kasunduang pangkapayapaan na napag-usapan ni Melchor Hurtado ang nilagdaan sa pagitan ng Maguindanao, Buayan at Espanya. Noong Setyembre 8, 1605, nilagdaan ng Espanya at Buayan ang isang kasunduan na kilalanin si Rajah Silongan bilang pangunahing pinuno ng Maguindanao kapalit ng kanyang katapatan sa Espanya. Ginawa ito bilang isang mapaghiwalay na hakbang para hikayatin ang hidwaan sa pagitan ng Maguindanao at Buayan. Sa kalaunan, si Kapitan Laut Buisan ng Cotabato ay dumistansya kay Rajah Silongan at magtatag ng sariling pamayanan sa baybayin.[14][15] Sina Rajah Silongan at Kapitan Laut Buisan ay nagiging magiting na mag-karibal.
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ "1st Battalion 22nd Infantry - The Datu Ali Expedition". 1-22infantry.org. Nakuha noong 2023-09-14.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Kalipa, Candidato L.; Lumapenet, Husna T. (Disyembre 2021). "The Authorities and Customary Practices of the Buayan Sultanates in the Philippines" (PDF). International Journal of Multidisciplinary Research and Explorer (IJMRE).
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)[patay na link] - ↑ Kalipa, Candidato L.; Lumapenet, Husna T. (Disyembre 2021). "The Authorities and Customary Practices of the Buayan Sultanates in the Philippines" (PDF). International Journal of Multidisciplinary Research and Explorer (IJMRE).
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)[patay na link] - ↑ Kalipa, Candidato L.; Lumapenet, Husna T. (Disyembre 2021). "The Authorities and Customary Practices of the Buayan Sultanates in the Philippines" (PDF). International Journal of Multidisciplinary Research and Explorer (IJMRE). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2023-09-17. Nakuha noong 2023-10-19.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Laarhoven, Ruurdje (1 Marso 1986). "WE ARE MANY NATIONS: THE EMERGENCE OF A MULTI-ETHNIC MAGUINDANAO SULTANATE". Philippine Quarterly of Culture and Society. 14 (1): 32–53 – sa pamamagitan ni/ng JSTOR.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Muslim Rulers and Rebels". publishing.cdlib.org. Nakuha noong 2023-09-12.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Borneo History: Sultanate of Buayan This website is a good and detailed website for the genealogy of the Sultanate of Buayan. However, it most likely confused the 13th century as 1300s, as well as several other cases, because Rajah Baginda landed in Mindanao only during the 1390s. While not denying the credibility, there might have been a semantic barrier.
- ↑ Kalipa, Candidato L.; Lumapenet, Husna T. (Disyembre 2021). "The Authorities and Customary Practices of the Buayan Sultanates in the Philippines" (PDF). International Journal of Multidisciplinary Research and Explorer (IJMRE). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2023-09-17. Nakuha noong 2023-10-19.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Sultanate of Buayan — The Sultans This website offers detailed information regarding the genealogy of the Sultanate of Buayan. However, it most likely confused the 13th century as 1300s, as well as several other cases, as Rajah Baguinda landed in Mindanao only during the 1390s. While not denying the credibility, there might have been a semantic barrier.
- ↑ Sultanate of Buayan — The Sultans This website offers detailed information regarding the genealogy of the Sultanate of Buayan. However, it most likely confused the 13th century as 1300s, as well as several other cases, as Rajah Baguinda landed in Mindanao only during the 1390s. While not denying the credibility, there might have been a semantic barrier.
- ↑ Borneo History: Sultanate of Buayan This website is a good and detailed website for the genealogy of the Sultanate of Buayan. However, it most likely confused the 13th century as 1300s, as well as several other cases, because Rajah Baginda landed in Mindanao only during the 1390s. While not denying the credibility, there might have been a semantic barrier.
- ↑ Kalipa, Candidato L.; Lumapenet, Husna T. (Disyembre 2021). "The Authorities and Customary Practices of the Buayan Sultanates in the Philippines" (PDF). International Journal of Multidisciplinary Research and Explorer (IJMRE). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2023-09-17. Nakuha noong 2023-10-19.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "TOMAS L". geocitiessites.com. Nakuha noong 2023-09-15.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Kalipa, Candidato L.; Lumapenet, Husna T. (Disyembre 2021). "The Authorities and Customary Practices of the Buayan Sultanates in the Philippines" (PDF). International Journal of Multidisciplinary Research and Explorer (IJMRE). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2023-09-17. Nakuha noong 2023-10-19.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "The story of Datu Silonga, the first Rajah of Buayan". The Kahimyang Project (sa wikang Ingles). 2023-01-06. Nakuha noong 2023-10-02.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)