Sultanato ng Maguindanao
Kasultanan ng Mangindánaw Kasultanan nu Magindanaw كاسولتانن نو ماڬينداناو | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1515[1][2]–1899[3] o 1926[4] | |||||||||||
 Watawat | |||||||||||
 Lupain ng Sultanato ng Maguindanao (lila) at ang mga nakakababang kadatuan at sultanato sa nasasakupan nito (maliwanag na lila) noong 1521 ayon sa iba't ibang salaysay. | |||||||||||
| Kabisera | Tubok (1515–1543) Selangan (1543–1619; 1701–1711) Lamitan/Ramitan (1619–1637) Simuay (1639–1701) Tamontaka (1711–1861) Cotabato/Kuta Watu (1861–1888) Libungan (1896-1900) Sibuguey (1900-1926) | ||||||||||
| Karaniwang wika | Wikang Maguindanao, Iranun, Maranao, Kolibugan Subanen, Samal-Bajau, Tiruray, Kalaga, at Dulangen Manobo | ||||||||||
| Relihiyon | Islam | ||||||||||
| Pamahalaan | Kaharian | ||||||||||
| Sultan | |||||||||||
• 1515–1543 | Sharif Kabungsuwan | ||||||||||
• 1597–1619 | Kapitan Laut Buisan | ||||||||||
• 1619–1671 | Sultan Dipatuan Qudarat I | ||||||||||
• 1896-1926 | Sultan Mangigin | ||||||||||
• 1899 | Datu Piang (Cotabato at Tamontaka) | ||||||||||
| Panahon | Panahon ng Kastila | ||||||||||
• Naitatag ni Sharif Kabunsuan | 1515[1][2] | ||||||||||
• Pananakop ng mga Amerikano sa Cotabato | December 1899 | ||||||||||
• Pagpanaw ni Sultan Mangigin ng Sibuguey | 1926 | ||||||||||
• Binuwag | 1899[3] o 1926[4] | ||||||||||
| Salapi | Barter | ||||||||||
| |||||||||||
| Bahagi ngayon ng | Pilipinas | ||||||||||
| Bahagi ng isang serye tungkol sa |
| Kasaysayang Prekolonyal ng Pilipinas |
|---|
 |
|
Mga pangunahing tauhan
|
|
Mga pangunahing mapagkukunan at artepakto |
| Tignan din: Kasaysayan ng Pilipinas |
Ang Kasultanan ng Mangindánaw, o Kasultanan ng Maguindanao, (Maguindanaon: Kasultanan nu Magindanaw; Sinaunang Maguindanaon: كاسولتانن نو ماڬينداناو; Jawi: کسلطانن ماڬيندناو; Iranun: Kesultanan a Magindanao) ay isang kasultanan na naghari sa ibat-ibang bahagi ng pulo ng Mindanao, sa timog Pilipinas, lalo na sa hibaybay ng Mangindánaw at Davao.
Ang nalalamang impluwensiya nito ay tinatayang umabot mula sa Tangway ng Zamboanga hanggang sa Look ng Sarangani. Noong panahon ng koloniyalismong Europeo, ang Sultanato ay nanatiling palakaibigan sa pakikipagugnayan sa mga Briton at mga Holandes.[5]
Kasaysayan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Noong panahon ng mga katutubo, ang dalawang magkapatid na nagngangalang Mamalu at Tabunaway ay nanirahan nang mapayapa sa Cotabato Valley sa Mindanao. Nung si Shariff Mohammed Kabungsuwan of Johor ay nagpangaral ng Islam sa lugar noong ika-16 na siglo, si Tabunaway ay nagbalik-loob, habang si Mamalu ay nagpasya na hawakan nang mahigpit ang kanilang mga paniniwalang animistang ninuno. Ang magkapatid ay naghiwalay ng landas, kung saan ang Tabunaway ay patungo sa mababang lupain at si Mamalu sa kabundukan, ngunit sila ay nanumpa na igagalang ang kanilang pagkakamag-anak, at sa gayon ang isang hindi nakasulat na kasunduan ng kapayapaan sa pagitan ng mga Muslim at mga katutubo ay napanday sa pamamagitan ng dalawang magkapatid.[6]
Habang ipinakilala ni Shariff Kabungsuwan ang Islam sa lugar, na naunang naiimpluwensyahan ng Hindu mula sa panahon ng Srivijaya, sa pagtatapos ng ika-16 na siglo at itinatag ang kanyang sarili bilang Sultan na nakaupo sa Malabang-Lanao. Ipinatapon niya ang ilan sa kanyang mga tao na tumalikod sa Cotabato. Pagkatapos ay nagpakasal siya sa mga pamilya ng mga lokal na pinuno at itinatag ang Sultanate ng Maguindanao, na ang upuan nito sa Slangan (ang kanlurang bahagi ng kasalukuyang Cotabato), na ginawa siyang halos Sultan ng buong isla. Ang sultanato ay karaniwang nakasentro sa Cotabato Valley.
Si Asraf Mohamad Samalan Dipatuan Qudratullah Fahar'uddin Nasiruddin, na kilala bilang Kudarat at ang pangalan noong kabataan ay Ullah Untong, ay isa sa mga pinakadakilang sultan na kumokontrol sa Mindanao. Sa kanyang isla sanctuary sa Sulu, siya ay kilala bilang Sultan Nasiruddin at pagkatapos ng kanyang paghahari ay inilibing doon. Ang kanyang apo na si Abd al-Rahman ay nagpatuloy sa pagtaas ng kapangyarihan at impluwensya ng Sultanato.
Ang Sultanato ng Maguindanao ay nagkaroon din ng malapit na alyansa sa Sultanato ng Ternate, isang Papuanong sultanato sa rehiyon ng Moluccas ng Indonesia. Ang Ternate ay regular na nagpadala ng mga dagdag-kawal ng militar sa Maguindanao sa panahon ng Digmaang Moro-Kastila.[7]
Noong panahon ng kolonyal na Espanyol, nagawang ipagtanggol ng Sultanate ng Maguindanao ang teritoryo nito, na napigilan ang mga Kastila sa pagsakop sa buong Mindanao at ibigay ang isla ng Palawan sa pamahalaan ng Espanya noong 1705. Ang priyor ng isla ay ipinagkaloob sa kanya ni Sulu Sultan Sahabuddin. Ito ay upang makatulong sa pagpigil sa pagpasok ng mga Espanyol sa isla ng Maguindanao at Sulu mismo.
Ang mga Tsino na gong, dilaw bilang kulay ng royalty, at mga idyoma na nagmula sa Tsina ay pumasok sa kultura ng Mindanao.[8] Konektado ang kabunyian sa kulay dilaw.[9] Ang kulay dilaw ay ginamit ng Sultan ng Maguindanao.[10] Ang mga pinggan at gong ng Tsino ay iniluluwas para sa mga Moro.[11]
Ang mga mangangalakal na Tsino ay tahimik na naninirahan sa tabi ng mga Moro sa Maguindanao.[12]
Talaan ng mga Sultan ng Maguindanao
[baguhin | baguhin ang wikitext]Dokumentado ng mga makasaysayang mga rekord ang 24 na Sultan ng Maguindanao.[13]
1. Sharif Muhammad Kabungsuwan
Ayon sa ilang tradisyon ng Tarsilan ayon kay Dr. Sleeby at Dr. Majul, si Sharif Ali Kabungsuwan ay anak ni Sharif Abu'Bkr-Zein Ul-Abidin, tiyuhin ng Sultan ng Sulu na si Sharif Ul-Hashim. Ang kanilang ninuno na si Sultan Betatar ng Taif (kasalukuyang Saudi Arabia ay ang ika-siyam na henerasyong inapo ni Hassan ibn Ali, anak ni Fatimah, anak ni Propeta Muhammad. Si Sharif Kabungsuwan ay nanirahan sa Malabang Lanao, at nakilala ang magkapatid na Tabunaway at Mamalu noong Inawan.Na-convert niya ang mga katutubo sa Bpayguan ngunit pinili ni Mamalu at ng mga katutubong tribo na kanyang pinamunuan na huwag magbalik-loob at bumalik sa kanilang paakyat na lupain sa Mindanao (Saleeby). Ang ina ni Kabungsuwan ay mula sa Johore Royal Family sa pinakatimog na dulo ng Malay Peninsula. Ito maaaring haka-haka na dumating siya sa dalampasigan ng Mindanao noong mga 1515. Siya ang pangalawang Makdum (Karim Ul-Makdum) na dumating at nagpatibay sa Islam. Nagpakasal siya sa anak ni Tomoai Aliwya ng Dinastiyang Pamilya ng Maguindanao. Pagkatapos ng kanyang ama sa- Sa pagkamatay ng batas, ang awtoridad sa pulitika ng huli ay nahulog kay Kabungsuwan na nagtatag ng Sultanate ng Maguindanao bilang unang Sultan nito, na naghari bilang Sultan Aliwya. Binigyan si Shariff Kabunsuan ng awtoridad at kapangyarihan upang pinamumunuan nina Rajah Tabunaway at Apo Mamalu, ang anak ni Shariff Maradja mula sa Johor. Si Rajah Tabunaway ang tumanggap ng Kabungsuwan sa Ilog Pulangi.
2. Sharif Maka-alang
Siya ay anak ni Muhammad Kabungsuwan at pinangalanang “Saripada”. Ang kanyang ina na si Angintabu ay anak ng isang pinunong Iranun mula sa lugar na kilala ngayon bilang Malabang. Noong 1543, sa panahon ng ekspedisyon ng Villalobos, nakarating ang ilang Kastila sa bukana ng Pulangi kung saan ipinaalam sa kanila ng mga naninirahan na ang pinuno ay tinawag na "Sarriparra". Ito ay isang pagkakaiba-iba ng "salipada" o "saripada", maaaring ipagpalagay na ang pinuno ay ang Sharif Maka-alang; lalo na kung ito ay isinasaalang-alang na hindi lamang ang isang Tarsila ay tahasang nagsasaad na ang Sharif ay may ganoong titulo ngunit ang naturang titulo ay hindi natagpuan sa kanyang mga kahalili.
3. Datu Bangkaya
Siya ay anak ni Sharif Maka-alang. Noong 1574, sumulat si Guido de Lavezaris sa Haring Kastila na nais ng pinuno ng Ilog Mindanao na maging kaibigan ng mga Kastila. Sa isa pang ulat ng Kastila na may petsang 1579, ang pinunong ito ay tinukoy bilang “Asulutan” (Arabic, As-sulutan) na may impormasyon na siya ay ama ni Diman Sankay at siya ay namatay na. Ito ay malamang na tumutukoy kay Datu Bangkaya na noong 1574 ay tiyak na matagal nang naghahari, dahil noong 1579, ang kanyang anak na si Dimansankay, ay itinuring ng mga Kastila na "matanda na". Si Datu Bangkaya ay maaari ding naging pinuno sa Pulangi na iniulat na namatay noong 1578.
4. Datu Dimasankay
Siya ay anak ni Bangkaya. Sinasabi ng mga ulat ng Espanyol na siya ay namumuno noong 1579 at na siya ay isang matanda na. Ang mga nangungunang datu ng mga Iranun at Maranao ay pawang nag-aangkin ng pinagmulan sa kanya.
5. Datu Salikula
Siya ay kapatid sa ama ni Dimansankay at kilala rin bilang Gugu Salikula. Hanggang sa unang bahagi ng 1597, siya ay lumitaw na isang punong lading ng Maguindanao, si Dimansankay ay patay na noong panahong iyon. Ayon sa mga tarsilas, nagpakasal siya sa isang prinsesa ng Sulu, kaya maaaring siya ang pinuno ng Maguindanao na nakita sa Jolo noong 1597 kung saan siya ay dapat na pinalayas dahil sa pagiging "hindi mapakali at mapanghimagsik" at na inilarawan pa bilang isang brother-in- batas ng pinuno ng Sulu at tiyuhin ng Maguindanao Rajah Muda (maling tinatawag na “Hari”) ng mga Kastila. Siya ay pinuno noong 1585 hanggang 1597.
6. Kapitan Laut Buisan
Siya ay isang nakababatang kapatid sa ama nina Dimansankay at Salikula; minsan siya ay tinatawag sa pamagat na "Katchil". Nagsimula ang kanyang pamumuno noong 1597 nang ilipat niya si Salikula; kontrolado niya ang kanyang pamangkin, ang Rajah Muda, isang anak ni Dimansankay. Siya ay dapat na pinuno ng hindi bababa sa hanggang 1619, dahil binanggit ng mga mapagkukunang Dutch ang mga ugnayan sa agarang hinalinhan ng Kudarat sa petsang ito.
7. Sultan Kudarat
Isang anak ni Buisan, kilala siya ng mga Kastila bilang "Corralat" at sa ilang mga manunulat na Holandes bilang "Guserat". Noong 1619–1621, nagkaroon ng digmaan sa pagitan ng Buayan at Maguindanao, malamang na dinastiko o isang paligsahan para sa primacy sa Pulangi. Malamang na kasangkot si Kudarat sa digmaang ito hindi nagtagal matapos ang isang pansamantalang pagbaligtad na lumitaw bilang gumagamit ng ilang kapangyarihang pampulitika sa Buayan. Higit pa rito, malamang na pinagsama-sama niya ang kanyang kapangyarihan pagkatapos nito upang bigyang-daan ang pag-atake niya sa Sarangani noong 1625. Namatay siya noong mga katapusan ng 1671 pagkatapos na maghari ng halos kalahating siglo. Ang kanyang pamamahala, na may iba't ibang kapalaran at sa iba't ibang mga kabisera ay maaaring, samakatuwid, ay patas na tinatayang naganap mula 1619 hanggang 1671. Noong 1645, ginagamit na niya ang titulong "sultan". Bilang isang binata siya ay pinamagatang "Katchil". Tinukoy siya ng kanyang mga apo sa tuhod bilang Nasir ud-Din.
8. Sultan Dundang Tidulay
Siya ay anak ni Kudarat at may ulat na siya ay namatay bago ang kanyang ama. Kung siya man ang namuno, tiyak na napakaikling panahon lamang iyon. Siya ay tinukoy bilang Saif ud-Din ng kanyang mga apo.
9. Sultan Barahaman (Arabic, ‘Abd ur-Rahman)
Siya ay anak ni Sultan Tidulay. Kilala rin siya bilang Minulu sa Rahmatullah. Tinukoy siya ng kanyang mga anak na si Muhammad Shah. Siya ay Almo Sobat (Arabic, Al Mu-Thabbat) kay William Dampier o ang Almo al-Lasab Brahaman sa mga Kastila. Ginamit din niya ang pangalan ng kanyang lolo na si Kudarat. Iniulat siya bilang sultan noong 1678. Ang impormasyon na ibinigay sa mga opisyal ng Dutch sa Ternate ay namatay siya noong 6 Hulyo 1699.
10. Sultan Kahar Ud-din Kuda
Siya ay isang nakababatang kapatid ni Barahaman at kung minsan ay kilala bilang Jamal ul-'Azam. Inako rin niya ang titulong Amir ul-‘Umara gayundin ang titulo ng Maulana. Ang kanyang paghahari ay pinaglabanan ng dalawa sa kanyang mga pamangkin, ang mga anak ni Barahaman. Upang higit na matiyak ang kanyang awtoridad, humingi siya ng tulong sa Sultan ng Sulu na si Shahab ud-Din na pumunta sa Simuay kung saan naghuhukom si Kuda. Ang hindi pagkakaunawaan pati na rin ang pait dahil sa matagal na alitan ay nagdulot ng matinding labanan sa pagitan ng mga Sulus at Maguindanao. Sa pakikibaka, personal na pinatay ng Sultan ng Sulu si Kuda. Ang kaganapang ito ay naganap noong 10 Agosto 1702.
11. Sultan Bayan Ul-Anwar
Ang isa pa niyang pangalan sa paghahari ay Jalal ud-Din. Pinamagatang Dipatuan noong nabubuhay pa siya, nakilala siya pagkatapos ng kanyang kamatayan bilang Mupat Batua. Siya ay anak ni Sultan Barahaman. Noong 1701, naiintriga na siya laban sa kanyang tiyuhin, ang Sultan. Nagtagumpay siya sa trono noong 1702 at humawak ng korte sa Slangan ngunit madalas sa Sibugay. Ang kanyang nakababatang kapatid na si Ja'far Sadiq, ang Rajah Muda, ay nag-alsa laban sa kanya ngunit nagawang mapanatili ang trono. Noong 1736, nagbitiw si Anwar pabor sa kanyang anak na si Tahir ud- Din Malinug (no. 13). Namatay siya noong mga 1745.
12. Sultan Muhammad Ja’far Sadiq Manamir
Siya ay nakababatang kapatid ni Sultan Bayan ul-Anwar. Minsan siya ay tinutukoy bilang Amir ud-Din. Tinukoy bilang Maulana habang nabubuhay, nakilala siya pagkatapos ng kanyang kamatayan bilang Shahid Mupat. Nilabanan niya ang paghahari ng kanyang nakatatandang kapatid, ngunit napilitan siyang tumakas sa Tamontaka noong 1710. Tinukoy siya ng mga opisyal ng Dutch bilang "ang batang hari" upang makilala siya sa Sultan Bayan ul Anwar. Noong 1725, natanggap na niya ang titulong Paduka Sri Sultan. Noong Marso 1733, sinalakay ng kanyang kapatid at pamangkin na si Malinug ang kanyang mga pwersa sa Tamontaka. Ang huli ay naging sanhi ng kanyang kamatayan sa sumunod na pakikibaka. Habang ang kanyang kapatid ay may kapangyarihan sa kahabaan ng baybayin, si Manamir ay may kapangyarihan sa loob. Ang kanyang kapangyarihan ay kinilala sa Tamontaka mula noong mga 1710 hanggang sa kanyang kamatayan noong Marso 1733.
13. Sultan Muhammad Tahir Ud-din
Anak ni Sultan Bayan ul-Anwar, siya ay karaniwang kilala sa mga Kastila bilang "Dipatuan Malinug". Kilala rin siya bilang Muhammad Shah Amir ud-Din. Sa isang labanan noong 1733, pinatay niya ang kanyang tiyuhin na si Ja'far Sadiq Manamir. Noong 1736, nagsimulang ibahagi sa kanya ng kanyang ama ang mga responsibilidad ng pamahalaan. Gayunpaman, ang kanyang awtoridad ay tinutulan ng dalawa sa kanyang mga pinsan, mga anak ni Manamir, na pinilit siyang magretiro sa interior kung saan siya namatay sa Buayan noong 1748.
14. Sultan Muhammad Khair Ud-din
Siya ay anak ni Sultan Ja’far Sadiq at mas kilala sa mga Europeo bilang "Pakir Maulana Kamsa" (Arabic, Faqir Maulana Hamzah) o Amir ud-Din Hamza. Ginamit din niya ang pangalang 'Azim ud-Din at kinuha ang titulong Amir al-Mu'minin ("Kumander ng Tapat"). Noong 1733, pagkatapos na patayin ang kanyang ama, sinimulan niyang ituring ang kanyang sarili na tagapagmana ng trono at pagkatapos ay tinawag ang kanyang sarili bilang Rajah Muda. Nang sumunod na taon, siya ay pormal na namuhunan sa mga tungkulin ng isang sultan sa presensya ng mga opisyal na Espanyol mula sa Zamboanga. Sa tulong ng mga Kastila, napatatag niya ang kanyang posisyon sa Tamontaka at nalabanan ang pamumuno ng kanyang tiyuhin na si Bayan ul-Anwar at nang maglaon ay ang kanyang pinsan na si Malinug. Ngunit sa pagkamatay ng huli noong mga 1748, tumigil ang pakikibaka para sa sultanato. Si Pakir Maulana Kamsa ay lumabas bilang pangunahing pinuno ng Maguindanao. Noong 1755, sinimulan niyang ibigay ang ilan sa kanyang mga kapangyarihan sa kanyang nakababatang kapatid na may kondisyon na ang kanyang anak, si Kibad Sahriyal, ay magiging Rajah Muda.
15. Sultan Pahar Ud-din
Siya ay nakababatang kapatid ni Pakir Maulan Kamsa at kilala bilang Datu Pongloc o Panglu. Sinimulan niyang gamitin ang kapangyarihan ng sultan noong 1755 at nasa upuan ng sultan noong taon ding iyon nang bumisita si Kapitan Thomas Forrest sa Maguindanao. Siya ay nakilala bilang si Mupat Hidayat.
16. Sultan Kibad Sahriyal
Ang kanyang regal na titulo ay Muhammad 'Azim ud-Din Amir ul-Umara. Siya ay anak ni Pakir Maulana Kamsa. Bago pa man mamatay ang kanyang tiyuhin na Sultan, siya ay tinatawag na bilang "sultan". Siya ay palakaibigan sa mga Kastila at hindi bababa sa dalawang beses na pumasok sa mapayapang negosasyon sa kanila, ibig sabihin, noong 1780 at 1794. Malamang na namamahala siya mula 1780 hanggang 1805.
17. Sultan Kawasa Anwar Ud-din
Siya ay anak ni Kibad Sahriyal at tulad ng kanyang ama ay pinamagatang Amir ul-‘Umara. Pumasok siya sa isang kasunduang pangkapayapaan sa mga Kastila noong 1805. Isa sa kanyang mga selyo ang may titulong Iskandar Julkarnain. Siya ay posibleng naghari mula 1805 hanggang 1830.
18. Sultan Iskandar Qudraullah Muhammad Zamal Ul-Azam
Mas kilala siya bilang Sultan Untong. Siya ay apo ni Kibad Sahriyal at pamangkin ni Sultan Kawasa. Ang ilang mga dokumentong Espanyol ay nagtataglay ng kanyang pangalan bilang Iskandar Qudarat Pahar-ud-Din. Noong 1837 at 1845, nakipagkasundo siya sa mga Kastila. Namatay siya noong 1853 at 1854.
19. Sultan Muhammad Makakwa
Siya ay apo ni Sultan Kawasa Anwar ud-Din. Ang kanyang pamumuno ay maaaring tinatayang tumagal mula noong mga 1854 hanggang 1884. Namatay siya sa Nuling (sa lugar ng lumang pamayanan ng Maguindanao).
20. Sultan Mohammad Jalal Ud-din Pablu
Kilala rin bilang Sultan Wata, siya ay anak ni Sultan Makakwa. Ang kanyang kabisera ay nasa Banubu, sa tapat lamang ng bayan ng Cotabato sa kabila ng Pulangi. Ang kanyang kamatayan ay naganap noong 1888.
21. Sultan Mangigin
Siya ay apo ng sikat na Datu Dakula ng Sibugay, na apo naman ni Kibad Sahriyal (No. 16). Sinimulan niya ang kanyang pamumuno noong 1896. Mula 1888 hanggang 1896, nakaranas ng interregnum ang Sultanate, posibleng dahil gusto ni Datu Utto (Sultan Anwar ud-Din ng Buayan) na maging bayaw niya si Datu Mamaku (anak ni Sultan Qudratullah Untong). Sultan. Gayunpaman, nais ng mga Kastila na pumunta ang sultanato sa isa sa mga datu ng Sibugay. Sa pagtatapos ng 1900, inilipat ni Sultan Mangigin ang kanyang tirahan mula Cotabato patungong Sibugay. Noong 1906, pinakasalan niya si Rajah Putri, ang balo ni Datu Utto at kapatid ni Datu Mamaku.
22. Sultan Muhammad Hijaban Iskandar Mastura Kudarat
Umakyat siya sa trono sa pagkamatay ni Mangigin noong 1926. Sa panahong ito, ang Sultanate ay nagkaroon ng mas seremonyal, tradisyonal na karakter. Ito ay patuloy na naging sentrong institusyon para sa mga tradisyunal at relihiyosong gawain ng mga mamamayang Maguindanao at Iranun.
Mga nagpapanggap
[baguhin | baguhin ang wikitext]Noong Mayo 2018, mayroong tatlong pangunahing pamilya ng hari sa Maguindanao. Bawat isa ay may nailuklok na sultan sa ilalim ng Sultanato ng Maguindanao, Sultanato ng Rajah Buayan, at ang teritoryo ng Bulubunduking Allah.[6][14][15]
Tingnan din
[baguhin | baguhin ang wikitext]Mga Pinagkunan
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ Kalipa, Candidato L.; Lumapenet, Husna T. (Disyembre 2021). "The Authorities and Customary Practices of the Buayan Sultanates in the Philippines" (PDF).
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)[patay na link] - ↑ Bacani, Benedicto R. (Enero 2005). "The Mindanao Peace Talks: Another Opportunity to Resolve the Moro Conflict in the Philippines" (PDF).
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Rodríguez, Rufus B. "Mindanao's Participation in the Philippine Revolution".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(tulong) - ↑ Donoso, Isaac (2 Marso 2023). Bichara: Moro Chanceries and Jawi Legacy in the Philippines. ISBN 978-9811908200.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Palafox, Queenie. "The Sultan of the River". National Historical Commission. Inarkibo mula sa orihinal noong 17 Hunyo 2013. Nakuha noong 16 Marso 2013.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 6.0 6.1 "Cotabato tells its own stories". 10 Mayo 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ MAGUINDANAO AND TERNATE CONNECTION AND DISCONNECTION DURING THE AGE OF EUROPEAN COLONIZATION: AN OVERVIEW By Shane Patrick Sordilla
- ↑ Shinzō Hayase (2007). Mindanao Ethnohistory Beyond Nations: Maguindanao, Sangir, and Bagobo Societies in East Maritime Southeast Asia. University of Hawaii Press. p. 117. ISBN 978-971-550-511-6.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Archive copy". Inarkibo mula sa orihinal noong 2020-01-21. Nakuha noong 2022-03-30.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Ghislaine Loyré-de-Hauteclocque (1991). The institutions of Maguindanao. Historical Conservation Society. p. 21.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Philippines. Census Office; Ignacio Villamor; Felipe Buencamino (1920). Census of the Philippine Islands Taken Under the Direction of the Philippine Legislature in the Year 1918. Bureau of printing. p. 148.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ John Russell Frank, Ph.D. (29 Disyembre 2009). On the Road Home: An American Story: A Memoir of Triumph and Tragedy on a Forgotten Frontier. iUniverse. pp. 26–. ISBN 978-1-4401-9375-0.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Philippines".
- ↑ "News – Manila Bulletin". Inarkibo mula sa orihinal noong 2019-10-31. Nakuha noong 2022-03-30.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Moro queen's crown fits 3 heirs after more than century | Inquirer News". 18 Enero 2015.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kawing panlabas
[baguhin | baguhin ang wikitext]- Laarhoven, Ruurdje. "WE ARE MANY NATIONS: THE EMERGENCE OF A MULTI-ETHNIC MAGUINDANAO SULTANATE." Philippine Quarterly of Culture and Society 14, no. 1 (1986): 32–53. https://www.jstor.org/stable/29791876.
- http://www.royalpanji.net/flags_and_symbols_of_the_royal_sultanates_of_magui.html Naka-arkibo 2020-01-21 sa Wayback Machine.
- http://www.academia.edu/8670417/THE_MAGUINDANAO_SULTANATE
- http://nlpdl.nlp.gov.ph:81/CC01/NLP00VM052mcd/v1/v31.pdf Naka-arkibo 2019-02-15 sa Wayback Machine. Naka-arkibo 2019-02-15 sa Wayback Machine.Coordinates needed: you can help!