Petsa ng pagkakasulat ng Bibliya

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Panahon Mga Aklat
Monarkiya
ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE
c. 745–586 BCE
Pagkakatapon sa Babilonia
586–539 BCE
Pagkatapos ng pagkakatapon sa Babilonia
Persiano
Ika-5 hanggang ika-4 na siglo BCE
538–330 BCE
Panahong hellenistiko o Griyego
330–164 BCE
Macabeo/Hasmonean
164–4 BCE
Romano
unang siglo CE
pagkatapos ng 4 BCE

Table II: Bibliyang/Protestanteng Lumang Tipan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Torah Petsa na malawakang tinatanggap ng mga iskolar
Aklat ng Genesis
Aklat ng Exodo
Aklat ng Levitico
Aklat ng mga Bilang
Aklat ng Deuteronomio
Ang karamihan mga iskolar ng Bibliya ay naniniwang ang Torah(Genesis, Exodo, Levitico, Bilang, Deuteronomio) ay natapos sa kasalukuyang anyo nito noong panahon pagkatapos ng pagkakatapon sa Babilonia.[17]

Ang limanag aklat na ito ay hinango mula sa apat na "magpakukunan"( mga eskwela ng mga manunulat sa halip na mga indibidwal): Ang Mapagkukunang maka-Saserdote, ang Jahwist, ang Elohist(parehong tinatawag ring "hindi maka-Saserdote") at ang Deuteronomista. May malawakang pag-ayon ng mga skolar na ang mapagkukunang maka-Saserdote ay isinulat pagkatapos ng pagkakatapon sa Babilonia.[29]

  • Ang Genesis ay akda pagkatapos ng pagkakatapon sa Babilonia na nagsasama ng mga materya mula sa mapagkukunang maka-Saserdote at hndi maka-Saserdote.[29]
  • Ang Exodo ay antolohiya na mula sa lahat ng panahon ng kasaysayan ng Israel.[30]
  • Ang Levitico ay gawain ng mapagkukunang maka-Saserdote at isinulat noong pagkakatapos at pagkatapos ng pagkakatapon sa Babilonia. [31]
  • Ang Bilang ay isang pagbabago ng maka-Saserdote ng orihinal na materyal na Jahwist.[32]
  • Ang Deuteronomio ang huling aklat ng Torah ay nagsimula bilang kalipunan ng mga batas pang relihiyon na pinalawig sa ika-6 siglo BCE bilang introduksiyon sa Kasaysayng Deuteronomistiko at inedit at binago para tapusin ang Torah.[33]
Nevi'im (Mga Propeta) Petsang tinatanggap ng mga iskolar
Nakaraang Propeta:

Aklat ni Josue
Aklat ng mga HukomMga Aklat ni Samuel
Mga Aklat ng mga Hari

Ang pangkat ng mga aklat na ito kasama ng Deuteronomio ay tinatawag na Kasaysayang Deuteronomistiko ng mga iskolar. Ito ay isinulong ni Martin Noth noong 1943 at malawakang tinatanggap ng mga iskolar ng Bibliya. Isinaad ni Noth na ang buong kasaysayang ito ay likha ng isang indibidwal na nabuhay noong panahon ng pagkakatapon sa Babilonia (c. ika 6 siglo BCE). Mula nito, may malawakang pagtanggap na ang kasaysayang ito ay may dalawang edisyon, ang una ay noong paghahari ni Josiah (huling ika-7 siglo BCE) at ang ikalawa ay noong panahon ng pagkakatapon sa Babilonia (ika-6 siglo BCE).[8]
Tatlong Pangunahing Propeta:

Aklat ni Isaias
Aklat ni Jeremias
Aklat ni Ezekiel

Ayon sa mga skolar ng Bibliya: Ang Aklat ni Isaias ay isinulat ng tatlong may akda o mga eskwela: Ang Proto-Isaias na isinulat noong ika-8 siglo BCE, ang Deutero-Isaias na isinulat noong ika-6 siglo BCE at Trito-Isaias na isinulat pagkatapos nang ika-6 siglo BCE. .[34]

Ang Aklat ni Jeremias ay may dalawang mga bersiyon: Ang Griyegong Septuagint at Hebreo.[35] Ang bersiyong Griyego ay isinulat noong mula panahong Persiyano noong mga ika-3 siglo BCE. Ang Hebreo ay isinulat noong ika-2 siglo BCE.[36]

Bagaman isinaad ng Aklat ni Ezekiel na ito ay mula 593 at 571 BCE, ang aklat na ito ay produkto ng mahabang kasaysayan at maraming mga karagdagan at pagbabago ng mga kalaunang may akda o mga editor.[37][38]

Mga propetang menor Sa Bibliyang Hebreo, ang mga Propetang ito ay isang kalipunan ng mga panitikan na binago noong Panahon ng Ikalawang Templo sa Herusalem.[39] Ang Aklat ni Jonas ay isang akdang piksiyon.[40][41]
Mga Kasulatan Iba ibang mga petsa
Panitikang Karunungan:
Aklat ni Job, Eclesiastes at Aklat ng mga Kawikaan
Ang Job ay isinulat sa pagitan ng ika-6 hanggang ika-4 siglo BCE.[47] Ang Eclesiaste ay isinulat pagkatapos nang 450 BCE sa kadahilanang ito ay naglalaman ng mga salitang hiniram sa Persiya at mga idiyomang Aramaiko nang sipiin ito ni Ben Sira.[48][49] Ang Aklat ng Kawikaan ay hindi matiyak ang petsa ng pagkakasulat ngunit kumopya sa panitikang Ehipsiyo.[50]
Mga akdang matulain: Aklat ng mga Salmo(Awit) at Panaghoy Ang unang 2/3 ng Awit ay mula bago ang ika-6 siglo BCE at ang 1/3 ay pagkatapos nito.[26] Ito ay binago at pinalawig pa noong panahong Helenistiko at posibleng noong panahong Romano c 1 siglo BCE. [51] Ang Panaghoy ay isinulat noong c 586 BCE at isang panaghoy sa pagkakawasak ng Herusalem.[52]
Kasaysayang panitikan: Mga Kronika at Ezra–Nehemiah Ang mga Kronika ay isinulat noong 400–250 BCE at malamang ay noong 350–300 BCE;[22] Ang Ezra–Nehemiah na dalawang aklat sa mga modernong salin ng Bibliya ngunit sa orihinal ay isa lamang aklat ay maaaring nagkaroon ng huling anyo noong panahong kahariang Ptolemaiko c. 300–200 BCE.[23]
Iba pang mga akda: Aklat ni Ruth, Aklat ni Ester, Aklat ni Daniel, Awit ng mga Awit Ang ay isinulat noong panahong Persiyano[53]. Ang Aklat ni Ester ay isinulat noong ika-4 hanggang ika-3 siglo BCE. Ang Aklat ni Daniel ay isinulat noong 164 BCE[54] Ang Awit ng mga Awit ay isinulat pagkatapos ng ika-6 siglo BCE.[55]

Talaang III: Deuterokanon[baguhin | baguhin ang wikitext]

Aklat Petsa
Aklat ni Tobit 225–175 BCE sa basehang paggamit ng mga wika at sanggunian na karaniwan pagkatapos ng ika-6 siglo BCE at kawalan ng kaalaman sa pag-uusig sa mga Hudyo noong ika-2 siglo BCE.[56]
Aklat ni Judith 150–100 BCE[57]
1 Macabeo 100 BCE[58]
2 Macabeo c. 100 BCE[58]
3 Macabeo 100–75 BCE "very probable"[59]
4 Macabeo mid-1st century CE[28]
Karunungan ni Solomon Huling ika-1 siglo BCE/maagang ika-1 siglo CE.[60]
Sirach 196–175 BCE dahil ipinahihitawig na ang Dakilang Saserdoteng si Simon ay namatay na (196 BCE) ngunit walang kaalam sa pag-uusig ng mga Hudyo pagkatapos nang 175 BCE.[61]
Mga Karagdagan sa Daniel Prayer of Azariah ; Bel and the Dragon: huling ika-6 siglo BCE. {sfn|Harlow|2003|p=805}} Susanna and the Elders c. 95–80 BCE[62]
Aklat ni Baruch at Liham ni Jeremias ika-2 siglo BCE dahil sumangguni ang Baruch sa Sirach (Isinulat c. 180 BCE) na ginamit naman ng Mga Awit ni Solomon(gitnang ika-1 siglo BCE. Ang Liham ni Jeremias kapitulo 6:1–73 ng aklat ni Baruch ay minsang itinuturing na hiwalay na aklat.[63]

Talaang IV: Bagong Tipan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Aklat Petsa Pinakamaagang pragento
Ebanghelyo ni Mateo c. 80–90 CE.[64] Ito ay batay sa tatlong hibla ng ebidensiya: Ang mga pangyayari rito ay sumasalamin sa paghihiwalay ng Simbahan at Sinagoga noong 85 CE, ito ay sumasalamin sa pagsakop ng mga Romano sa Herusalem noong 70 CE at ito ay kumopya sa Ebanghelyo ni Marcos na isinulat noong mga 70 CE.[65] 𝔓104 (ika-2 siglo CE)
Ebanghelyo ni Marcos c. 65–73 CE.[66][67] Ang may akda ay sumasalamin sa Unang Digmaang Hudyo-Romano sa Herusalem at pagkawasak ng Templo sa Herusalem noong 70 C.[68] 𝔓45 (250 CE)
Ebanghelyo ni Lucas c. 80–90 CE.[69][70] Ang akdang ito ay kumopya sa Ebanghelyo ni Marcos at sumasagot ng mga tanong tungkol sa pagkakawasak ng Herusalem at Templo nito noong 70 CE.[71] 𝔓4, 𝔓75 (175–250 CE)
Ebanghelyo ni Juan c. 90–110 CE, Ito ay sumasalamin sa pagpalayas ng mga Kristiyano sa mga Sinagoga. Kumopya sa teolohiya ng Hudyong Helenistikong pilosopong si Philo. [72] 𝔓52 (125–175 CE)
Mga Gawa ng mga Apostol c. 80–90 CE sa kadahilanang ito ay kumopya sa Ebanghelyo ni Marcos at sa mga akda ni Josephus. Wala itong kaalaman sa mas naunang mga Sulat ni Pablo.[73][74][75] 𝔓29, 𝔓45, 𝔓48, 𝔓53, 𝔓91 (250 CE)
Sulat sa mga Romano c. 57–58 CE.[76] Ito ay nagsasalaysay sa paglisan ng taong si Apostol Pablo mula sa Asya Menor at Gresya at nagnais na tumungo sa Espanya.[66] 𝔓46 (gitnang ika-2 siglo CE hanggang gitna ng ika-3 siglo CE)
1 Corinto c. 53–57 CE.[77] .[66] 𝔓46 (huling ika-2 siglo CE o ika-3 siglo CE)
2 Corinto c. 55–58 CE.[78].[79] 𝔓46 (huling ika-2 siglo CE o ika-3 siglo CE)
Sulat sa Galacia c. 48 o 55 CE.[80] . [81] 𝔓46 (huling ika-2 siglo o ika-3 siglo CE)
Sulat sa Efeso c. 80–90 CE. Isinulat ng isang nag-aanking Pablo at isang pekeng liham.[66] 𝔓46 (huling ika-2 siglo CE o ika-3 siglo CE)
Sulat sa Filipos] c. 54–55 CE. Isang liham na isinulat sa Roma ngunit ang ilang balita ay hindi maaaring nagmula sa Roma.[66] 𝔓46 (huling ika-2 siglo CE o ika-3 siglo CE)
Sulat sa mga taga-Colosas c. 62–70 CE. Ang ilang skolar ay naniniwalang isinulat noong d 55 CE ngunit ang mga pagkakaiba sa teolohiya nito sa ibang sulat ni Pablo ay nagpapakitang ito ay isinulat sa kalaunang panahon.[66] 𝔓46 (huling ika-2 siglo o ika-3 siglo CE)
1 Tesalonica c. 51 CE.[66] 𝔓46 (huling ika-2 siglo o ika-3 siglo CE)
2 Tesalonica Bago ang pagkakawasak sa Templo ng Herusalem c 70 CE ngunit pagkatapos ng kamatayan ng taong si Pablo. Ito ay isang pekeng liham na ipinangalan lang kay Pablo.[66] 𝔓92 (300 CE)
1 Timoteo, 2 Timoteo, Sulat kay Tito c. 100 CE. Ito ay sumasalamin sa ika-2 siglo nang ang simbahan ay nagkaroon ng isang hierarka kung saan ito ay pinamumunuan na ng mga iba't ibang uri ng posisyon sa Iglesia.[66] Codex Sinaiticus (350 CE)𝔓32 (200 CE)
Sulat kay Filemon c. 54–55 CE. Isang sulat na maaga at maaaring mula talaga kay Pablo.[66] 𝔓87 (ika-3 siglo CE)
Sulat sa mga Hebreo c. 80–90 CE. Ang edukadong Griyego at sopistaksyon sa teolohiya at pagsalungat sa mas naagang mga sulat ni Pablo ay nagpapakitang ito ay pekeng liham na ipinangalan lang sa taong si Pablo.[66] 𝔓46 (huling ika-2 siglo o ika-3 siglo CE)
Sulat ni Santiago c. 65–85 CE.Ang istilo ng Griyego ay hindi maaaring nagmula sa isang Hudyong Santiago na kapatid ni Hesua na ang wika ay hindi Griyego.[66] 𝔓20, 𝔓23 (maagang ika-3 siglo CE)
1 Pedro c. 75–90 CE[66] 𝔓72 (ika-3 hanggang ika-4 siglo CE)
2 Pedro c. 110 CE.Pinakahuling sulat sa Bagong Tipan. May kaalaman sa Mitolohiyang Griyego at sulat ni Pablo at kumopya sa Sulat ni Judas.[66] 𝔓72 (ika-3 hanggang ika-4 siglo CE)
Mga Sulat ni Juan c. 90–110 CE.[82] Hindi isinulat ng sumulat ng Ebanghelyo ni Juan.[82] 𝔓9, Uncial 0232, Codex Sinaiticus (ika 3 hanggang ika-4 siglo CE)
Sulat ni Judas Hindi matiyak, c. 50–110 CE. Kumopya sa Aklat ni Enoch.[66] 𝔓72 (ika-3 hanggang ika-4 siglo CE)
Aklat ng Pahayag c 70 CE-95 CE. Sumasalamin sa Unang Digmaang Hudyo-Romano at sa paniniwalang si Emperador Nero ang magbabalik na Anti-Cristo na wawasak sa Roma noong unang siglo CE[66] 𝔓98 (150–200 CE)

Mga sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]

  1. Radine 2010, p. 71.
  2. Brettler 2010, p. 161–162.
  3. 3.0 3.1 Emmerson 2003, p. 676.
  4. Rogerson 2003a, p. 690.
  5. O'Brien 2002, p. 14.
  6. 6.0 6.1 Gelston 2003c, p. 715.
  7. 7.0 7.1 Gelston 2003b, p. 710.
  8. 8.0 8.1 Campbell & O'Brien 2000, p. 2 and fn.6.
  9. 9.0 9.1 9.2 Rogerson 2003b, p. 154.
  10. 10.0 10.1 Gelston 2003a, p. 696.
  11. Brettler 2007, p. 311.
  12. Biddle 2007, p. 1073.
  13. Goldingay 2003, p. 623.
  14. 14.0 14.1 Blenkinsopp 2007, p. 974.
  15. 15.0 15.1 Carr 2011, p. 342.
  16. Greifenhagen 2003, p. 212.
  17. 17.0 17.1 Enns 2012, p. 5.
  18. Allen 2008, p. 11.
  19. 19.0 19.1 Nelson 2014, p. 214.
  20. Nelson 2014, p. 214-215.
  21. 21.0 21.1 Carroll 2003b, p. 730.
  22. 22.0 22.1 McKenzie 2004, p. 32.
  23. 23.0 23.1 Grabbe 2003, p. 321.
  24. 24.0 24.1 24.2 Rogerson 2003c, p. 8.
  25. 25.0 25.1 Nelson 2014, p. 217.
  26. 26.0 26.1 Day 1990, p. 16.
  27. Collins 2002, p. 2.
  28. 28.0 28.1 deSilva 2003, p. 888.
  29. 29.0 29.1 Carr 2000, p. 492.
  30. Dozeman 2000, p. 443.
  31. Houston 2003, p. 102.
  32. McDermott 2002, p. 21.
  33. Van Seters 2004, p. 93.
  34. Sweeney 1998, p. 76-77.
  35. Allen 2008, p. 7-8.
  36. Sweeney 2010, p. 94.
  37. Blenkinsopp 1996, p. 8.
  38. Joyce 2009, p. 16.
  39. Redditt 2003, pp. 1–3, 9.
  40. Floyd 2000, p. 9.
  41. Dell 1996, pp. 86–89.
  42. Nelson 2014, p. 216.
  43. Carroll 2003a, p. 690.
  44. Rogerson 2003a.
  45. Rogerson 2003d, p. 708.
  46. Nelson 2014, p. 214–215.
  47. Dell 2003, p. 337.
  48. Seow 2007, p. 944.
  49. Fox 2004, p. xiv.
  50. Clements 2003, p. 438.
  51. Coogan, Brettler & Newsom 2007, p. xxiii.
  52. Hayes 1998, p. 168.
  53. Grabbe 2004, p. 105.
  54. Collins 1984, p. 101.
  55. Bloch & Bloch 1995, p. 23.
  56. Fitzmyer 2003, p. 51.
  57. West 2003, p. 748.
  58. 58.0 58.1 Bartlett 2003, p. 807.
  59. Alexander 2003, p. 866.
  60. Hayman 2003, p. 763.
  61. Snaith 2003, p. 779.
  62. Spencer 2002, p. 90.
  63. Schmitt 2003, p. 799,802.
  64. Duling 2010, p. 298-299.
  65. France 2007, p. 18.
  66. 66.00 66.01 66.02 66.03 66.04 66.05 66.06 66.07 66.08 66.09 66.10 66.11 66.12 66.13 66.14 66.15 Perkins 2012, p. 19ff.
  67. Powell 2018, p. 144-146.
  68. Perkins 1998, p. 241.
  69. Charlesworth 2008, p. unpaginated.
  70. Powell 2018, p. 166.
  71. Powell 2018, p. 165.
  72. Lincoln 2005, p. 18.
  73. Boring 2012, p. 587.
  74. Keener 2012, p. 384.
  75. Powell 2018, p. 210.
  76. Powell 2018, p. 275.
  77. Powell 2018, p. 295.
  78. Powell 2018, p. 314.
  79. Powell 2018, p. 313.
  80. Powell 2018, p. 327.
  81. Powell 2018, p. 326-327.
  82. 82.0 82.1 Kim 2003, p. 250.

Bibliograpiya[baguhin | baguhin ang wikitext]

Further reading[baguhin | baguhin ang wikitext]

| last1 = Zvi | first1 = Ehud Ben | title = The Jewish Study Bible | chapter = Introduction to The Twelve Minor Prophets | editor1-last = Berlin | editor1-first = Adele | editor2-last = Brettler | editor2-first = Mark Zvi | year = 2004 | publisher = Oxford University Press | isbn = 978-0-19529751-5 | url = https://archive.org/details/isbn_9780195297515 | url-access = registration }