Wikang Hapones

Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Wikang Hapon)
Jump to navigation Jump to search
Wikang Hapones
日本語 Nihongo Nippongo
Nihongo.svg
Nihongo (Wikang Hapon) sa Kanji
Pagbigkas/nihoŋɡo/, /nippoŋɡo/
Sinasalitang katutubo saLahat: Hapon
Mga katutubong
tagapagsalita		130 milyon[1]  (nawawalang petsa)
Pamilyang wika
Sistema ng pagsulatKanji, Hiragana, Katakana, Rōmaji, Panitik na Siddhaṃ (okasyunal sa mga templong Budista.)
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa Hapon

 Palau

Kinikilalang wikang pang-minoridad sa

 Palau


Mga kodigong pangwika
ISO 639-1ja
ISO 639-2jpn
ISO 639-3jpn
PAALALA: Maaaring naglalaman ang pahinang ito ng mga simbolong pamponetikong IPA sa Unicode.
Wikipedia


Ang wikang Hapones[2] o wikang Hapon[2] o wikang Niponggo o wikang Nihonggo Japanese (日本語, Nihongo [ɲihoŋɡo]  ( makinig)) ay isang wikang Silangang Asya na sinasalita ng mahigit sa 128 milyong katao, karamihan sa bansang Hapon, kung saan ito ang pambansang wika. Miyembro ito ng mga wikang Haponika (o Hapones-Ryukyuense), at pinagtatalunan ang kanyang relation sa mga ibang wika, tulad ng Koreano. Pinangkat ang wikang Hapones sa pamilya ng wika tulad ng Ainu, Austroasyatika, at ang Altaika (basa ang papel), ngunit wala sa mga panukalang ito ang nakakuha ng malawakang pagtanggap.

Kaunti lang ang alam natin tungkol sa prehistorya ng wika, o kung kailan ito unang lumitaw sa Hapon. Itinala ng mga Tsinong dokumento mula sa ika-3 siglo ang mga iilang salitang Hapones, ngunit hindi lumitaw ang mga makabuluhang teksto hanggang ang ika-8 siglo. Noong panahong Heian (794–1185), malaki ang impluwensya ng Tsino sa bokabularyo at ponolohiya ng Lumang Hapones. Kalakip sa Huling Gitnang Hapones (1185–1600) ang mga pagbabago sa tampok na nagpalapit nito sa modernong wika, at ang unang paglitaw ng mga Europeong salitang-hiram. Lumipat ang karaniwang dayalekto mula sa rehiyon ng Kansai patungo sa rehiyon ng Edo (Tokyo sa kasalukuyan) sa panahong Maagang Makabagong Hapones (unang bahagi ng ika-17 siglo–gitnang bahagi ng ika-19 na siglo). Kasunod ng wakas sa 1893 ngkinusang pagkawakaak ng Hapon, lumaki nang lumaki ang daloy ng salitang hiram mula sa wikang Europeo. Partikular na naging madalas ang paghiram sa Ingles, at lumaganap ang mga salitang Hapones mula sa ugat na Ingles.

Ang wikang Hapones ay isang aglutinatibo, isinaoras-mora na wika na may simpleng ponotaktika, sistema ng purong patinig, malaponemang haba ng patinig at katinig, at diin-tono na makabuluhan sa leksiko. Karaniawng simuno–layon–pandiwa ang ayos ng salita, kung saan minamarkahan ng mga partikula ang tungkuling panggramtika ng mga salita, at ang pag-aayos ng pang-uusap ay paksa–puna. Ginagamit ang mga partikulang pangwakas ng pangungusap para magdagdag ng madamdamin o mariin na epekto, o gumawa ng mga katanungan. Walang bilang panggramtika o kasarian ang mga pangngalan, at walang mga pantukoy. Binabanghay ang mga pandiwa, higit sa lahat para sa panahon and boses, pero hindi para sa tao. Binabanghay din ang mga Hapones na katumbas ng pang-uri. Ang wikang Hapones ay may masalimuot na sistema ng panggalang na may anyo ng pandiwa at bokabularyo upang magpahiwatig ng kaugnay na kalagayan ng nagsasalita, nakikinig, at ang mga binabanggit na tao.

Walang relasyong henetiko ang Hapones sa Tsino,[3] ngunit malawakan ang paggamit nito ng titik-Tsino, o kanji (漢字), sa kanyang sistema ng pagsulat, at hiniram ang malaking bahagi ng kanyang talasalitaan mula sa Tsino. Kasama ng kanji, ang Hapones na sistema ng pagsulat ay, una sa lahat, gumagamit ng dalawang papantig (o pamora) na sulat, hiragana (ひらがな o 平仮名) at katakana (カタカナ o 片仮名). Limitado ang paggamit ng sulat-Latin, tulad ng inangkat na akronima, at halos ginagamit ng sistema ng pagbilang ng bilang-Arabe sa tabi ng tradisyonal na bilang-Tsino.

Kasaysayan[baguhin | baguhin ang batayan]

Prehistorya[baguhin | baguhin ang batayan]

Ang Proto-Haponika, ang iisang ninuo ng wikang Hapones at mga wikang Ryukyuense, ay pinaniniwalaang idinala sa Hapon ng mga dayuhan mula sa kontinental na Asya o sa mga malalapit na kapuluang Pasipiko noong mga unang hanggang gitnang bahagi ng ika-2 siglo BK (panahong Yayoi) na pumalit sa mga wika ng orihinal na mamamayang Jōmon,[4] kabilang ang ninuno ng makabagong wikang Ainu. Napakakaunti ang kaalaman tungkol sa Hapones ng panahong ito. Dahil hindi pa napakilala ang pagsusulat tulad ng "Kanji" na naging "Hiragana" at "Katakana", dalawang sistema ng pagsusulat,[3] mula sa Tsina, walang direktang ebidensya, at anumang bagay na maaaring makilala tungkol sa panahong ito ay dapat batay sa muling pagbubuo ng Lumang Hapones.

Page from the Man'yōshū
Isang pahina mula sa Man'yōshū, ang pinakalumang antolohiya ng klasikong panulaang Hapones

Lumang Hapones[baguhin | baguhin ang batayan]

Ang Lumang Hapones ay ang pinakalumang napatunay na yugto ng wikang Hapones. Sa pagkalat ng Budismo, naangkat ang Tsinong sistema ng pagsusulat sa Hapon. Ang mga pinakalumang teksto na nahanap sa Hapon ay nakasulat sa Klasikong Tsino, ngunit maaaring sadya silang basahin sa wikang Hapones sa pamamagitan ng pamamaraang kanbun. Ipinapakita ng iilan sa mga Tsinong tekstong ito ang mga impluwensya ng bararilang Hapones, tulad ng pag-aayos ng mga salita (halimbawa, ang paglalagay ng pandiwa pagkatapos ng layon). Sa mga magkahalong tekstong ito, paminsan-minsang ginamit ang mga Tsinong titik sa ponetikang paraan para kumatawan sa mga katagang Hapones. Pinepetsahan ang pinakalumang teksto, ang Kojiki, sa maagang ika-8 siglo, at isinulat nang buo sa sulating Tsino. Magkakasabay ang wakas ng Lumang Hapones sa wakas ng panahong Nara noong 794. Ginamit ng Lumang Hapones ang sistema ng pagsulat na Man'yōgana, na gumagamit ng kanji para sa kanilang halagang ponetika at semantiko. Ayon sa sistemang Man'yōgana, maaaring ibuo muli ang Lumang Hapones na nagkaroon ng 88 natatanging pantig. Gumamit ang mga tekstong isinulat sa Man'yōgana ng dalawing magkakaibang kanji para sa mga pantig na binibigkas ngayon bilang き ki, ひ hi, み mi, け ke, へ he, め me, こ ko, そ so, と to, の no, も mo, よ yo at ろ ro.[5] (May 88 ang Kojiki, ngunit 87 lamang ang mayroon sa mga sumusunod na teksto. Tila agarang nawala ang pagkakaiba sa mo1 at mo2 pagkatapos ng komposisyon nito.) Umikli itong pangkat sa 67 sa Maagang Gitnang Hapones, ngunit nadagdagan ito sa pamamagitan ng impluwensyang Tsino.

Dahil sa mga dagdag na pantig, itinuring na mas malaki ang sistema ng patinig ng Lumang Hapones kaysa sa Makabagong Hapones – marahil na naglaman ito ng hanggang walong patinig. Ayon kay Shinkichi Hashimoto, nagmumula ang mga dagdag na pantig sa Man'yōgana mula sa pagkakaiba ng mga patinig ng mga kinukuwestyong patinig.[6] Nagpapahiwatig ng mga pagkakaibang ito na may sistema ng walong patinig ang Lumang Hapones,[7] kumpara sa limang patinig ng mga sumusunod na Hapones. Dapat umikli ang sistema ng patinig sa pagitan ng mga tekstong ito at ang pag-imbento ng mga kana (hiragana at katakana) noong unang bahagi ng ika-9 siglo. Ayon sa pananaw na ito, kahawig ang sistema ng walong patinig ng sinaunang Hapones sa mga sistema ng mga pamilya ng wikang Uraliko at Altaiko.[8] Gayunman, hindi tiyak na tiyak na ang paghahalili ng mga pantig ay sumasalamin sa pagkakaiba sa mga patinig sa halip ng mga katinig – sa panahong iyon, ang tanging hindi mapag-aalinlangang katotohanan ay magkaibang pantig sila. Ipinapakita ng mas bagong muling pagbubuo ng sinaunang Hapones ang kapansin-pansing pagkakatulad sa mga wikang Timog-Asyano, lalo na sa mga wikang Austronesyo.[9]

Walang /h/ ang Lumang Hapones, ngunit sa halip nito, may /ɸ/ (nakapreserba sa modernong fu, /ɸɯ/), na muling ibinuo sa mas maagang */p/. Mayroon ding simbolo ang Man'yōgana para sa /je/ na ipinagsama sa /e/ bago natapos ang panahong ito.

Napapanatili ang mga iilang hayto ng mga elementong bararila ng Lumang Hapones sa modernong wika – ang katagang paari na tsu (pinalitan ng modernong no) ay nakapreserba sa mga salita tulad ng matsuge ("pilikmata", lit. "buhok ng mata"); modernong mieru ("maging tahaw") at kikoeru ("maging mapapakinggan") na nagpapanatili ng posibleng mediopasibong hulaping -yu(ru) (kikoyu → kikoyuru (ang anyong atributibo na dahan-dahang pumalit sa anyong payak simula sa huling panahong Heian) > kikoeru (tulad ng lahat ng pandiwang shimo-nidan sa makabagong Hapones)); at nananatili ang paaring katagang ga sa sadyang arkaikong pananalita.

Two pages from Genji Monogatari emaki scroll
Dalawang pahina mula sa isang ika-12 siglong balumbong emaki ng Ang Kuwento ni Genji mula sa ika-11 siglo

Maagang Gitnang Hapones[baguhin | baguhin ang batayan]

Ang Maagang Gitnang Hapones ay ang Hapones ng panahong Heian, mula 794 hanggang 1185. Nakikita sa Maagang Gitnang Hapones ang makabuluhang impluwensya ng wikang Tsino sa tinigan ng wika – nagiging multinigin ang pagtatangi ng haba para sa mga katinig at patinig, at may mga idinagdag na katinig na labyalisado (hal. kwa) at palatalisado (hal. kya).[kailangan ng sanggunian] Napasama ang interbokalikong /ɸ/ sa /w/ sa pagsapit ng ika-11 siglo. Nakikita sa wakas ng Maagang Gitnang Hapones ang simula ng mabagal na paglilipat ng anyong atributibo (rentaikei sa Hapones) patungo sa di-sabaylong anyo (shūshikei) para sa mga uri ng pandiwa kung saan magkaiba ang dalawa.

Huling Gitnang Hapones[baguhin | baguhin ang batayan]

Sumasaklaw ng Huling Gitnang Hapones ang mga taon mula 1185 hanggang 1600, at karaniwang inihihiwalay sa dalawang seksyon, halos magkatumbas sa panahong Kamakura at panahong Muromachi, ayon sa pagkabanggit. Ang mga huling anyo ng Huling Gitnang Hapones ay ang mga unang inilarawan ng mga di-katutubong sanggunian, sa sitwasyong ito, ang mga Heswita at Franciscanong misyonero; at sa gayon ay nagkaroon ng mas mabuting dokumentasyon ng tinigan ng Huling Gitnang Hapones kumpara sa mga dating anyo (halimbawa, ang Arte da Lingoa de Iapam). Kabilang sa mga ibang pagbabago sa tunog, ipinagsama ang /au/ sa /ɔː/, di-kayaga ng /oː/; ipinakilala muli ang /p/ mula sa Tsino; at ipinagsama ang /we/ sa /je/. Nagsimulang lumitaw ang mga anyo na mas kilala ng mga nananalita ng Makabagong Hapones – nagsimulang bawasin ang pangatnig pangwakas -te sa pandiwa (hal. yonde mula sa mas maagang yomite), natanggal ang -k- sa huling pantig (shiroi kumpara sa mas naunang shiroki); at umiiral ang mga iilang anyo kung saan pinanatili ng makabagong pamantayang Hapones ang dating anyo (hal. hayaku > hayau > hayɔɔ, kung saan may hayaku lamang ang makabagong Hapones, ngunit nakapreserba ang alternatibong anyo sa karaniwang pagbati o-hayō gozaimasu "magandang umaga"; nakikita rin itong pangwakas sa o-medetō "pagbati!" mula sa medetaku).

Nasa Huling Gitnang Hapones ang mga unang salitang hiram mula sa wikang Europeo – kabilang sa mga karaniwang salita ngayon na hiniram ng Hapones sa panahong ito ang pan ("tinapay") at tabako ("tabako", "sigarilyo" ngayon), kapwa mula sa Portuges.

Distribusyong heograpikal[baguhin | baguhin ang batayan]

Bagaman halos eksklusibong sinasalita ang wikang Hapones sa Hapon, ipinangsalita ito sa ibang lupain. Bago at noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sa pamamagitan ng Hapones na pagsakop ng Taiwan at Korea, pati na rin ng bahagyang pagsakop ng Tsina, Pilipinas, at mga iba't ibang Kapuluang Pasipiko,[10] naturuan ang mga katutubo sa mga bansang iyon ng Hapones bilang wika ng imperyo. Dahil dito, mararaming matatanda sa mga bansang ito ay nakakapagsalita ng Hapones. Ginagamit minsan ng mga Hapones na emigranteng komunidad (matatagpuan ang pinakamalaki nito sa Brasil,[11] na may 1.4 milyon hanggang 1.5 milyon Hapones na imigrante at desendyente, ayon sa Brasilenyong datos ng IBGE, higit pa sa 1.2 milyon ng United States[12]) ang wikang Hapones bilang kanilang pangunahing wika. Nakakapagsalita ang halos 12% ng residente ng Hawaii ng Hapones,[13] na may tinatanyang 12.6% ng populasyon ang may lahing Hapon noong 2008. Mahahanap din ang mga Hapones na emigrante sa Peru, Arhentina, Australya (lalo na sa mga silangang estado), Canada (lalo na sa Vancouver kung saan 1.4% ng populasyon ay may lahing Hapones[14]), Estados Unidos (lalo na ang Hawaii, kung saan 16.7% ng populasyon ay may lahing Hapones,[15] at California), at Pilipinas (lalo na sa rehiyon ng Davao at lalawigan ng Laguna).[16][17][18]

Talasanggunian[baguhin | baguhin ang batayan]

Talababa[baguhin | baguhin ang batayan]

  1. ↑ "Japanese". Languages of the World. Nakuha noong 2008-02-29.
  2. ↑ 2.0 2.1 "Wikang Hapón, Wikang Haponés, Nippongo". English, Leo James. Tagalog-English Dictionary (Talahulugang Tagalog-Ingles). 1990.
  3. ↑ 3.0 3.1 Deal, William E. (2005). Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan. Infobase Publishing. p. 242. ISBN 978-0-8160-7485-3. Japanese has no genetic affiliation with Chinese, but neither does it have any clear affiliation with any other language.
  4. ↑ Wade, Nicholas (4 May 2011). "Finding on Dialects Casts New Light on the Origins of the Japanese People". The New York Times. Nakuha noong 7 May 2011.
  5. ↑ Shinkichi Hashimoto (February 3, 1918)「国語仮名遣研究史上の一発見―石塚龍麿の仮名遣奥山路について」『帝国文学』26–11(1949)『文字及び仮名遣の研究(橋本進吉博士著作集 第3冊)』(岩波書店)。
  6. ↑ 大野 晋 (1953)『上代仮名遣の研究』(岩波書店) p.126
  7. ↑ 大野 晋 (1982)『仮名遣いと上代語』(岩波書店) p.65
  8. ↑ 有坂 秀世 (1931)「国語にあらはれる一種の母音交替について」『音声の研究』第4輯(1957年の『国語音韻史の研究 増補新版』(三省堂)
  9. ↑ Alexander, Vovin (2008). "Proto-Japanese beyond the accent system". In Frellesvig, Bjarne; Whitman, John (mga pat.). Proto-Japanese: Issues and Prospects. Current Issues in Linguistic Theory. John Benjamins. pp. 141–156. ISBN 978-90-272-4809-1.
  10. ↑ Japanese is listed as one of the official languages of Angaur state, Palau (Ethnologe, CIA World Factbook). However, very few Japanese speakers were recorded in the 2005 census.
  11. ↑ "IBGE traça perfil dos imigrantes – Imigração – Made in Japan". Madeinjapan.uol.com.br. 2008-06-21. Sininop mula sa ang orihinal noong 2012-11-19. Nakuha noong 2012-11-20.
  12. ↑ "American FactFinder". Factfinder.census.gov. Nakuha noong 2013-02-01.
  13. ↑ "Japanese – Source Census 2000, Summary File 3, STP 258". Mla.org. Nakuha noong 2012-11-20.
  14. ↑ "Ethnocultural Portrait of Canada – Data table". 2.statcan.ca. 2010-06-10. Nakuha noong 2012-11-20.
  15. ↑ "Census 2000 Summary File 1 (SF 1) 100-Percent Data". American FactFinder. United States Census Bureau. Nakuha noong 8 July 2018.
  16. ↑ The Japanese in Colonial Southeast Asia - Google Books. Books.google.com. Retrieved on 2014-06-07.
  17. ↑ [1] Naka-arkibo October 19, 2014, sa Wayback Machine.
  18. ↑ [2] Naka-arkibo July 1, 2012, sa Wayback Machine.

Bibliyograpiya[baguhin | baguhin ang batayan]

Kinuha mula sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikang_Hapones&oldid=1743204"