Pumunta sa nilalaman

Mao Zedong

baguhin ang mga link
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Chairman

Mao Zedong
毛泽东
Official portrait, 1959

Ika-1 Tagapangulo ng Partido Komunista ng Tsina
Nasa puwesto
20 Marso 1943 – 9 Setyembre 1976
Diputado
Nakaraang sinundanZhang Wentian (as General Secretary)
Sinundan niHua Guofeng

Tagapangulo ng Republikang Bayan ng Tsina
Nasa puwesto
27 September 1954 – 27 April 1959
PremierZhou Enlai
DiputadoZhu De
Sinundan niLiu Shaoqi
Chairman of the Central Military Commission
Nasa puwesto
8 September 1954 – 9 September 1976
Diputado
Sinundan niHua Guofeng
Chairman of the Central People's Government
Nasa puwesto
1 October 1949 – 27 September 1954
PremierZhou Enlai
Personal na detalye
Isinilang26 Disyembre 1893(1893-12-26)
Shaoshan, Hunan, Qing China
Yumao9 Setyembre 1976(1976-09-09) (edad 82)
Pekin, Tsinang Qing
HimlayanPang-alaalang Bulwagang Tagapangulong Mao, Pekin
Partidong pampolitikaPKT (from 1921)
Ibang ugnayang
pampolitika		Kuomintang (1925–1926)
Asawa
Anak
AmaWen Qimei
InaMao Yichang
Alma materUnang Pamantasang Normal ng Hunan
Pirma
Pangalang Tsino
Pinapayak na Tsino毛泽东
Tradisyunal na Tsino毛澤東
Courtesy name
Pinapayak na Tsino润之
Tradisyunal na Tsino潤之

Si Mao Zedong (Disyembre 26, 1893 – Setyembre 9, 1976) ay Tsinong politiko, makata, at manghihimagsik na nagtatag at pinamunuan ang Republikang Bayan ng Tsina mula 1949 hanggang sa kanyang pagkamatay noong 1976. Naglingkod din si Mao bilang pinuno ng Partido Komunista ng Tsina at Sentral na Komisyong Militar. Ang kanyang mga pag-unlad sa Marxismo–Leninismo ay kilala bilang Maoismo.

Nagapi ni Mao, na isang Intsik na Han, ang isang hukbong makabansa para sa pagkontrol ng Tsina.[1] Karaniwan siyang tinutukoy bilang Chairman Mao ("Tagapangulong Mao") sapagkat pinamunuan niya ang Republikang Popular ng Tsina bilang tagapangulo o chairman ng Partidong Komunista ng Tsina. Ang kaniyang mga teoriyang Marxista-Leninista, mga estratehiyang militar at mga patakarang pampulitika ay magkakasamang nakikilala bilang Marxismo-Leninismo-Maoismo (na madalas pinaiikli bilang Maoismo) o Kaisipang Mao Zedong (Kaisipang Mao Tse-tung). Si Mao ay anak ng isang maunlad na magsasaka sa Shaoshan, Hunan. Sinuportahan niya ang nasyonalismong Tsino at nagkaroon ng anti-imperyalistang pananaw sa maagang bahagi ng kaniyang buhay, at partikular na naimpluwensiyahan ng mga pangyayari ng Rebolusyong Xinhai ng 1911 at Kilusang Mayo Apat ng 1919. Kalaunan ay pinagtibay niya ang Marxismo–Leninismo habang nagtatrabaho sa Unibersidad ng Peking bilang isang biblyotekaryo at naging nagtatag na kasapi ng Partido Komunista ng Tsina (PKT), na pinamunuan ang Aklasang Pag-aani sa Taglagas noong 1927. Sa panahon ng Digmaang Sibil ng Tsina sa pagitan ng Kuomintang (KMT) at ng PKT, tumulong si Mao na itatag ang Pulang Hukbo ng mga Manggagawa at Magsasaka ng Tsina, pinamunuan ang mga radikal na patakaran sa lupa ng Jiangxi Soviet, at sa huli ay naging pinuno ng PKT noong Mahabang Martsa. Bagaman pansamantalang nakipag-alyansa ang PKT sa KMT sa ilalim ng Ikalawang Nagkakaisang Prente noong Ikalawang Digmaang Sino-Hapones (1937–1945), nagpatuloy ang digmaang sibil ng Tsina pagkatapos ng pagsuko ng Hapon, at natalo ng mga puwersa ni Mao ang pamahalaang Nasyonalista, na umatras sa Taiwan noong 1949.

Noong Oktubre 1, 1949, ipinahayag ni Mao ang pundasyon ng RBT, isang Marxist-Leninistang iisang partidong estado na kontrolado ng PKT. Sa mga sumunod na taon, pinatatag niya ang kaniyang kontrol sa pamamagitan ng Reporma sa Lupa ng Tsina laban sa mga panginoong may-lupa, ang Kampanya upang Supilin ang mga Kontrarebolusyonaryo, ang "Mga Kampanyang Tatlong-anti at Limang-anti", at sa pamamagitan ng isang sikolohikal na tagumpay sa Digmaang Koreano, na nagresulta sa lahat ng pagkamatay ng ilang milyong Tsina. Mula 1953 hanggang 1958, si Mao ay gumanap ng mahalagang papel sa pagpapatupad ng ekonomiyang planado sa Tsina, pagbuo ng unang Konstitusyon ng RBT, paglulunsad ng programa sa industriyalisasyon, at pagsisimula ng mga proyektong militar tulad ng proyektong "Dalawang Bomba, Isang Satellite" at Proyekto 523. Ang kaniyang mga patakarang panlabas sa panahong ito ay pinangungunahan ng hiwalayang Sino-Sobyetiko na nagdulot ng hiwa sa pagitan ng Tsina at Unyong Sobyetiko. Noong 1955, inilunsad ni Mao ang kilusang Sufan, at noong 1957 ay inilunsad niya ang Kampanyang Anti-Makakanan, kung saan hindi bababa sa 550,000 katao, karamihan sa mga intelektuwal at disidente, ang inuusig. Noong 1958, inilunsad niya ang Kampanyang Anti-Makakanan na naglalayong mabilis na baguhin ang ekonomiya ng China mula sa agraryo tungo sa industriyal, na humantong sa pinakanakamamatay na taggutom sa kasaysayan at pagkamatay ng 15–55 milyong tao sa pagitan ng 1958 at 1962. Noong 1963, inilunsad ni Mao ang Kilusang Edukasyong Sosyalista, at noong 1966 ay pinasimulan niya ang Himagsikang Pangkalinangan, isang programa para alisin ang "kontra-rebolusyonaryo" na mga elemento sa lipunang Tsino na tumagal ng 10 taon at namarkahan ng marahas na tunggalian ng uri, malawakang pagkawasak ng mga artepakto ng kultura, at isang bagong nibel ng kulto ng personalidad ni Mao. Sampu-sampung milyong tao ang inuusig sa panahon ng Rebolusyon, habang ang tinatayang bilang ng mga namatay ay mula sa daan-daang libo hanggang milyon. Pagkatapos ng mga taon ng masamang kalusugan, dumanas si Mao ng serye ng mga atake sa puso noong 1976 at namatay sa edad na 82. Sa panahon ni Mao, lumaki ang populasyon ng China mula sa humigit-kumulang 550 milyon hanggang mahigit 900 milyon habang hindi mahigpit na ipinatupad ng gobyerno ang patakaran sa pagpaplano ng pamilya nito.

Isang kontrobersiyal na pigura sa loob at labas ng Tsina, si Mao ay itinuturing pa rin bilang isa sa pinakamahalagang indibidwal sa ikadalawampu siglo. Higit pa sa politika, kilala rin si Mao bilang isang teorista, estrategang militar, at makata. Sa panahon ng Mao, ang Tsina ay labis na nasangkot sa iba pang mga komunistang tunggalian sa timog-silangang Asya tulad ng Digmaang Koreano, Digmaang Biyetnames, at Digmaang Sibil ng Camboya, na nagdala sa Khmer Rouge sa kapangyarihan. Pinamunuan niya ang Tsina sa pamamagitan ng isang autokratiko at totalitarian na rehimen na responsable para sa malawakang panunupil pati na rin ang pagsira sa mga relihiyoso at kultural na artepakto at mga pook.[2] Ang pamahalaan ay may pananagutan para sa napakaraming bilang ng mga pagkamatay na may mga pagtatantya na mula 40 hanggang 80 milyong biktima sa pamamagitan ng gutom, pag-uusig, paggawa sa bilangguan, at malawakang pagbitay.[3][4][5][6] Pinuri si Mao sa pagbabago ng Tsina mula sa isang malakolonya tungo sa isang nangungunang kapangyarihang pandaigdig, na may lubos na nangungunang literasiya, mga karapatan pangkababaihan, pangunahing pangangalagang pangkalusugan, pangunahing edukasyon, at haba ng buhay na inaasahan.[7][8][9][10]

Romanisasyong Ingles ng pangalan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa panahon ng buhay ni Mao, ang wikang Ingles na media ay pangkalahatang isinalin ang kaniyang pangalan bilang Mao Tse-tung, gamit ang sistemang Wade-Giles ng transliterasyon para sa Estandardisadong Tsino kahit na ang tuldik na pakupya sa pantig na Tsê ay bumaba. Dahil sa pagiging kilala nito, malawakang ginamit ang baybay, maging ng Ministro ng Ugnayang Panlabas ng RBT matapos maging opisyal na sistema ng romanisasyon ng PRC ang Hanyu Pinyin para sa Tsinong Mandarin noong 1958; ang kilalang buklet ng mga pampolitikang pahayag ni Mao, Ang Maliit na Pulang Aklat, ay opisyal na pinamagatang Quotations from Chairman Mao Tse-tung sa mga salin sa Ingles. Habang ang baybay na nagmula sa pinyin na Mao Zedong ay lalong nagiging karaniwan, ang baybay na hinangong-Wade-Giles na Mao Tse-tung ay patuloy na ginagamit sa mga modernong publikasyon nang may lawak.[11]

Maagang buhay

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Maagang buhay ni Mao Zedong

Kabataan at ang Rebolusyong Xinhai: 1893–1911

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ipinanganak si Mao noong Disyembre 26, 1893, sa nayon ng Shaoshan, Hunan.[12] Ang kanyang ama, si Mao Yichang, ay isang dating naghihirap na magsasaka na naging isa sa pinakamayayamang magsasaka sa Shaoshan. Lumaki sa kanayunan ng Hunan, inilarawan ni Mao ang kaniyang ama bilang isang mahigpit na disiplinaryo, na bubugbog sa kaniya at sa kaniyang tatlong kapatid, ang mga lalaki na sina Zemin at Zetan, pati na rin ang isang ampon na babae, si Zejian.[13] Ang ina ni Mao, si Wen Qimei, ay isang debotong Budista na sinubukang pigilin ang mahigpit na ugali ng kaniyang asawa.[14] Si Mao din ay naging isang Budista, ngunit tinalikuran ang pananampalatayang ito sa kaniyang kalagitnaan ng kabataan.[14] Sa edad na 8, ipinadala si Mao sa Primaryang Paaralan ng Shaoshan. Sa pag-aaral ng mga sistema ng pagpapahalaga ng Confucianismo, inamin niya kalaunan na hindi niya nasisiyahan ang mga klasikal na tekstong Tsino na nangangaral ng mga Confucianismomg moralidad, sa halip ay pinapaboran ang mga klasikong nobela tulad ngRomansa ng Tatlong Kaharian at Palugit ng Tubig.[15] Sa edad na 13, natapos ni Mao ang elementarya, at pinagsama siya ng kaniyang ama sa isang pinagkasunduang kasal sa 17-taong-gulang na si Luo Yixiu, sa gayon ay pinagsama ang kanilang mga pagmamay-ari sa lupa ng mga pamilya. Tumanggi si Mao na kilalanin siya bilang kaniyang asawa, naging isang mabangis na kritiko ng pinagkakasunduang kasal at pansamantalang lumayo. Si Luo ay lokal na pinahiya at namatay noong 1910, sa edad na 21 lamang.[16]

Ang tahanan ng pagkabata ni Mao Zedong sa Shaoshan, noong 2010, kung saan naging destinasyon na ito ng mga turista.

Habang nagtatrabaho sa sakahan ng kaniyang ama, malawakang nagbasa si Mao [17] at nakabuo ng "pampolitikang kamalayan" mula sa buklet ni Zheng Guanying na ikinalulungkot ang paglala ng kapangyarihang Tsino at nangatuwiran para sa pagpapatibay ng demokrasyang kinakatawanan.[18] Interesado sa kasaysayan, si Mao ay naging inspirasyon ng lakas ng militar at nasyonalistikong sigasig nina George Washington at Napoleon Bonaparte.[19] Ang kaniyang pampolitikang pananaw ay hinubog ng mga protestang pinamunuan ni Gelaohui na sumiklab kasunod ng taggutom sa Changsha, ang kabesera ng Hunan; Sinuportahan ni Mao ang mga kahilingan ng mga nagprotesta, ngunit sinupil ng sandatahang lakas ang mga sumasalungat at pinatay ang kanilang mga pinuno.[20] Lumaganap ang taggutom sa Shaoshan, kung saan kinuha ng mga nagugutom na magsasaka ang butil ng kaniyang ama. Hindi niya sinang-ayunan ang kanilang mga aksiyon bilang moral na mali, ngunit inangkin ang pakikiramay para sa kanilang sitwasyon.[21] Sa edad na 16, lumipat si Mao sa isang mas mataas na paaralang elementarya sa kalapit na Dongshan,[22] kung saan siya ay inaapi dahil sa kanyang pinagmulang magsasaka.[23]

Noong 1911, nagsimula si Mao sa gitnang paaralan sa Changsha.[24] Malakas ang rebolusyonaryong sentimyento sa lungsod, kung saan nagkaroon ng malawakang poot sa absolutong monarkiya ni Emperador Puyi at marami ang nagtataguyod ng republikanismo. Ang pinunong mukha ng mga republikano ay si Sun Yat-sen, isang Kristiyanong nakapag-aral sa Amerika na namuno sa lipunang Tongmenghui.[25] Sa Changsha, naimpluwensiyahan si Mao ng pahayagan ni Sun, Ang Kalayaan ng Bayan (Minli bao),[26] at nanawagan na maging presidente si Sun sa isang sanaysay sa paaralan.[27] Bilang simbolo ng paghihimagsik laban sa monarko ng Manchu, pinutol ni Mao at ng isang kaibigan ang kanilang mga koleta tsina, na tanda ng pagsunod sa emperador.[28]

Noong 1911, nagsimula si Mao sa gitnang paaralan sa Changsha.[29] Malakas ang rebolusyonaryong sentimyento sa lungsod, kung saan nagkaroon ng malawakang poot sa absolutong monarkiya ni Emperador Puyi at marami ang nagtataguyod ng republikanismo. Ang pinunong mukha ng mga republikano ay si Sun Yat-sen, isang Kristiyanong nakapag-aral sa Amerika na namuno sa lipunang Tongmenghui.[30] Sa Changsha, naimpluwensiyahan si Mao ng pahayagan ni Sun, Ang Kalayaan ng Bayan (Minli bao),[31] at nanawagan na maging presidente si Sun sa isang sanaysay sa paaralan.[32] Bilang simbolo ng paghihimagsik laban sa monarko ng Manchu, pinutol ni Mao at ng isang kaibigan ang kanilang mga koleta tsina, na tanda ng pagsunod sa emperador.[33]

Ikaapat na Paaralang Normal ng Changsha: 1912–1919

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa susunod na ilang taon, nagpatala at umalis si Mao Zedong sa isang akademyang pampulis, isang paaralan para sa produksiyon ng sabon, isang paaralang pang-abogasya, isang paaralang pang-ekonomiya, at sa Gitnang Paaralan ng Changsha na pinamamahalaan ng gobyerno.[34] Sa pag-aaral nang nakapag-iisa, gumugol siya ng maraming oras sa silid-aklatan ni Changsha, nagbabasa ng mga pangunahing gawa ng klasikal na liberalismo tulad ng Kayamanan ng mga Bansa ni Adam Smith at Ang Diwa ng mga Batas ni Montesquieu, gayundin ang mga akda ng mga kanluraning siyentipiko at pilosopo gaya ni Darwin, Mill, Rousseau, at Spencer.[35] Sa pagtingin sa kaniyang sarili bilang isang intelektuwal, makalipas ang mga taon ay inamin niya na sa panahong ito ay inisip niya ang kaniyang sarili na mas mahusay kaysa sa mga taong nagtatrabaho.[36] Siya ay binigyang inspirasyon ni Friedrich Paulsen, isang neokantiano na pilosopo at tagapagturo na ang pagbibigay-diin sa pagkamit sa isang maingat na tinukoy na layunin bilang pinakamataas na halaga ay nagbunsod kay Mao na maniwala na ang mga malalakas na indibidwal ay hindi nakatali sa moral na mga alituntunin ngunit dapat magsikap para sa isang mahusay na layunin.[37] Walang nakitang silbi ang kaniyang ama sa intelektuwal na gawain ng kaniyang anak, pinutol ang kaniyang alalowance at pinilit siyang lumipat sa isang hostel para sa mga mahihirap.[38]

Mao noong 1913

Nais ni Mao na maging isang guro at nagpatala sa Ikaapat na Paaralang Norman ng Changsha, na hindi nagtagal ay pinagsama sa Unang Paaraalang Normal ng Hunan, na malawak na itinuturing na pinakamahusay sa Hunan.[39] Sa pakikipagkaibigan kay Mao, hinimok siya ng propesor na si Yang Changji na magbasa ng isang radikal na pahayagan, Bagong Kabataan (Xin qingnian), na nilikha ng kanyang kaibigan na si Chen Duxiu, isang dekano sa Unibersidad ng Peking. Bagaman siya ay isang tagasuporta ng nasyonalismong Tsino, nangatuwiran si Chen na ang Tsina ay dapat tumingin sa kanluran upang linisin ang sarili sa pamahiin at awtokrasya.[40] Sa kaniyang unang taon ng pag-aaral, nakipagkaibigan si Mao sa isang mas matandang estudyante, si Xiao Zisheng; magkasama sila sa paglalakad sa Hunan, namamalimos at sumulat ng mga munting sulating pampanitikan upang makatustos ng pagkain.[41]

Isang tanyag na estudyante, noong 1915 si Mao ay nahalal na kalihim ng Samahang Pangmag-aaral. Inorganisa niya ang Asosasyon para sa Sariling-Pamahalaang Estudyante at pinangunahan ang mga protesta laban sa mga patakaran ng paaralan.[42] Inilathala ni Mao ang kaniyang unang artikulo sa Bagong Kabataan noong Abril 1917, na nagtuturo sa mga mambabasa na dagdagan ang kanilang pisikal na lakas upang maglingkod sa rebolusyon.[43] Sumali siya sa Lipunan para sa Pag-aaral kay Wang Fuzhi (Chuan-shan Hsüeh-she), isang rebolusyonaryong grupo na itinatag ng Changsha literati na nagnanais na tularan ang pilosopo na si Wang Fuzhi.[44] Noong tagsibol ng 1917, siya ay inihalal upang mamuno sa boluntaryong hukbo ng mga estudyante, na itinayo upang ipagtanggol ang paaralan mula sa mga mandarambong na sundalo.[45] Lalong naging interesado sa mga pamamaraan ng digmaan, nagkaroon siya ng matinding interes sa Unang Digmaang Pandaigdig, at nagsimula ring bumuo ng isang pakiramdam ng pagkakaisa sa mga manggagawa.[46] Si Mao ay nagsagawa ng pisikal na pagtitiis kasama sina Xiao Zisheng at Cai Hesen, at kasama ng iba pang mga kabataang rebolusyonaryo ay binuo nila ang Samahan ng Pagpapanumbalik ng Pag-aaral ng Bayan noong Abril 1918 upang pagdebatehan ang mga ideya ni Chen Duxiu. Sa pagnanais ng personal at panlipunang pagbabago, ang Samahan ay nakakuha ng 70–80 miyembro, na marami sa kanila ay sumapi sa Partido Komunista.[47] Nagtapos si Mao noong Hunyo 1919, na ikatlo sa taon.[48]

Maagang rebolusyonaryong gawain

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Beijing, anarkismo, at Marxismo: 1917–1919

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Si Mao ay lumipat sa Beijing, kung saan ang kaniyang tagapagturo na si Yang Changji ay kumuha ng trabaho sa Pamantasan ng Peking.[49] Inakala ni Yang na "matalino at guwapo" si Mao,[50] na siniguro siya ng trabaho bilang katulong ng bibliyotekaryo ng unibersidad na si Li Dazhao, na magiging isang maagang Komunistang Tsino.[51] Si Li ay nag-akda ng isang serye ng mga artikulo ng Bagong Kabataan sa Rebolusyong Oktubre sa Rusya, kung saan inagaw ng Partido Komunista ng Bolshevik sa ilalim ng pamumuno ni Vladimir Lenin ang kapangyarihan. Si Lenin ay isang tagapagtaguyod ng teoryang sosyo-politikal ng Marxismo, na unang binuo ng mga sosyologong Aleman na sina Karl Marx at Friedrich Engels, at ang mga artikulo ni Li ay nagdagdag ng Marxismo sa mga doktrina sa rebolusyonaryong kilusang Tsino.[52]

Nagiging "lalo at lalong radikal", si Mao ay unang naimpluwensiyahan ng anarkismo ni Peter Kropotkin, na siyang pinakakilalang radikal na doktrina noong panahong iyon. Ang mga anarkistang Tsino, tulad ni Cai Yuanpei, Kansilyer ng Pamantasan ng Peking, ay nanawagan para sa ganap na rebolusyong panlipunan sa mga ugnayang panlipunan, estruktura ng pamilya, at pagkakapantay-pantay ng kababaihan, sa halip na ang simpleng pagbabago sa anyo ng pamahalaan na hinihiling ng mga naunang rebolusyonaryo. Sumali siya sa Pangkat ng Pag-aaral ni Li at "mabilis na umunlad patungo sa Marxismo" noong taglamig ng 1919.[53] Binabayaran ng mababang sahod, tumira si Mao sa isang masikip na silid kasama ang pitong iba pang estudyanteng Hunanes, ngunit naniniwala na ang kagandahan ng Beijing ay nag-aalok ng "matingkad at buhay na kabayaran".[54] Sinamantala ng ilan sa kaniyang mga kaibigan ang inorganisa ng mga anarkista na Mouvement Travail-Études upang mag-aral sa Pransiya, ngunit tumanggi si Mao, marahil dahil sa kawalan ng kakayahang matuto ng mga wika.[55]

Sa unibersidad, si Mao ay hindi pinansin ng ibang estudyante dahil sa kanyang rural Hunanes na pananalita at mababang posisyon. Sumali siya sa Samahang Pilosopiya at Pamamahayag ng unibersidad at dumalo sa mga lektura at seminar ng mga tulad nina Chen Duxiu, Hu Shih, at Qian Xuantong.[56] Ang oras ni Mao sa Beijing ay natapos noong tagsibol ng 1919, nang maglakbay siya sa Shanghai kasama ang mga kaibigan na naghahanda na umalis patungong Pransiya.[57] Hindi na siya bumalik sa Shaoshan, kung saan ang kaniyang ina ay may malubhang karamdaman. Namatay siya noong Oktubre 1919 at namatay ang kaniyang asawa noong Enero 1920.[58]

Bagong Kultura at mga protestang pampolitika, 1919–1920

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Noong Mayo 4, 1919, nagtipon ang mga mag-aaral sa Beijing sa Tiananmen upang iprotesta ang mahinang pagtutol ng pamahalaang Tsino sa pagpapalawak ng Hapon sa Tsina. Nagalit ang mga makabayan sa impluwensiyang ibinigay sa Hapon sa Dalawampu't Isang Demanda noong 1915, ang pakikipagsabwatan ng Pamahalaang Beiyang ni Duan Qirui, at ang pagtataksil sa Tsina ng Kasunduan sa Versailles, kung saan pinahintulutan ang Hapon na tumanggap ng mga teritoryo sa Shandong na isinuko ng Alemanya. Ang mga demonstrasyong ito ay nagpasiklab sa buong bansa ng Kilusang Mayo Apat at nagpasigla sa Bagong Kilusang Kultura na sinisi ang diplomatikong pagkatalo ng Tsina sa pagkaatrasado sa lipunan at kultura.[59]

Noong Mayo 4, 1919, nagtipon ang mga mag-aaral sa Beijing sa Tiananmen upang iprotesta ang mahinang pagtutol ng pamahalaang Tsino sa pagpapalawak ng Hapon sa Tsina. Nagalit ang mga makabayan sa impluwensiyang ibinigay sa Hapon sa Dalawampu't Isang Demanda noong 1915, ang pakikipagsabwatan ng Pamahalaang Beiyang ni Duan Qirui, at ang pagtataksil sa Tsina ng Kasunduan sa Versailles, kung saan pinahintulutan ang Hapon na tumanggap ng mga teritoryo sa Shandong na isinuko ng Alemanya. Ang mga demonstrasyong ito ay nagpasiklab sa buong bansa ng Kilusang Mayo Apat at nagpasigla sa Bagong Kilusang Kultura na sinisi ang diplomatikong pagkatalo ng Tsina sa pagkaatrasado sa lipunan at kultura.[60]

Kumilos ang mga estudyante sa Beijing noong Kilusang Mayo Apat

Ipinagbawal ni Zhang ang Samahang Pangmag-aaral ngunit itinuloy ni Mao ang paglalathala pagkatapos ipagpalagay ang pagiging editoryal ng liberal na magasing Bagong Hunan (Xin Hunan) at nag-alok ng mga artikulo sa sikat na lokal na pahayagan na Hustisya (Ta Kung Po). Ang ilan sa mga ito ay nagtataguyod ng mga pananaw na feminista, na nananawagan para sa pagpapalaya ng kababaihan sa lipunang Tsino; Si Mao ay naimpluwensiyahan ng kaniyang sapilitang pinagkasunduang kasal.[61] Noong Disyembre 1919, tumulong si Mao na mag-organisa ng isang welgang-bayan sa Hunan, na nakakuha ng ilang mga konsesyon, ngunit si Mao at iba pang mga lider ng estudyante ay nakaramdam ng pananakot ni Zhang, at bumalik si Mao sa Beijing, binisita ang may karamdaman na si Yang Changji.[62] Nalaman ni Mao na ang kaniyang mga artikulo ay nakamit ang isang antas ng katanyagan sa rebolusyonaryong kilusan, at nagsimulang humingi ng suporta sa pagpapabagsak kay Zhang.[63] Pagdating sa mga bagong isinalin na Marxistang literature nina Thomas Kirkup, Karl Kautsky, at Marx at Engels—katangi-tangi ang Manipestong Komunista—napasailalim siya sa kanilang dumaraming impluwensiya, ngunit eklektiko pa rin ang kaniyang mga pananaw.[64]

Binisita ni Mao ang Tianjin, Jinan, at Qufu,[65] bago lumipat sa Shanghai, kung saan nagtrabaho siya bilang isang labandero at nakilala si Chen Duxiu, na binanggit na ang pag-ampon ni Chen sa Marxismo ay "napahanga sa akin sa malamang na isang kritikal na panahon sa aking buhay". Sa Shanghai, nakilala ni Mao ang isang matandang guro niya, si Yi Peiji, isang rebolusyonaryo at miyembro ng Kuomintang (KMT), o Partido Nasyonalista n Tsina, na tumataas ang suporta at impluwensiya. Ipinakilala ni Yi si Mao kay Heneral Tan Yankai, isang matataas na miyembro ng KMT na may katapatan ng mga tropang nakatalaga sa hangganang Hunanes kasama ang Guangdong. Nagbalak si Tan na pabagsakin si Zhang, at tinulungan siya ni Mao sa pamamagitan ng pag-oorganisa ng mga estudyante ng Changsha. Noong Hunyo 1920, pinamunuan ni Tan ang kaniyang mga hukbo sa Changsha, at tumakas si Zhang. Sa kasunod na reorganisasyon ng administrasyong panlalawigan, si Mao ay hinirang na punong guro ng seksiyong pang-junior ng Unang Paaralang Normal. Ngayon ay tumatanggap na ng malaking kita, pinakasalan niya si Yang Kaihui, anak ni Yang Changji, noong taglamig ng 1920.[66][67]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Deverell, William at Deborah Gray White. United States History and New York History: Post-Civil War to the Present (Holt McDougal:2010), pahina R114.
  2. ↑ Time. {{cite magazine}}: Missing or empty |title= (tulong)
  3. ↑ Johnson, Ian (Pebrero 5, 2018). "Who Killed More: Hitler, Stalin, or Mao?". The New York Review of Books (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 5, 2018. Nakuha noong Hulyo 18, 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ Fenby, Jonathan (2008). Modern China: The Fall and Rise of a Great Power, 1850 to the Present. Penguin Group. p. 351. ISBN 978-0-06-166116-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ Schram, Stuart (Marso 2007). "Mao: The Unknown Story". The China Quarterly (189): 205. doi:10.1017/s030574100600107x.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ Evangelista, Matthew A. (2005). Peace Studies: Critical Concepts in Political Science (sa wikang Ingles). Taylor & Francis. p. 96. ISBN 978-0-415-33923-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ Bottelier, Pieter (Abril 9, 2018). Economic Policy Making In China (1949–2016): The Role of Economists (sa wikang Ingles). Routledge. p. 131. ISBN 978-1-351-39381-2. We should remember, however, that Mao also did wonderful things for China; apart from reuniting the country, he restored a sense of natural pride, greatly improved women's rights, basic healthcare and primary education, ended opium abuse, simplified Chinese characters, developed pinyin and promoted its use for teaching purposes.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ Pantsov, Alexander V.; Levine, Steven I. (2013). Mao: The Real Story. Simon & Schuster. p. 574. ISBN 978-1451654486.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Galtung, Marte Kjær; Stenslie, Stig (2014). 49 Myths about China. Rowman & Littlefield. p. 189. ISBN 978-1-4422-3622-6.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ Babiarz, Kimberly Singer; Eggleston, Karen; atbp. (2015). "An exploration of China's mortality decline under Mao: A provincial analysis, 1950–80". Population Studies. 69 (1): 39–56. doi:10.1080/00324728.2014.972432. PMC 4331212. PMID 25495509. China's growth in life expectancy at birth from 35–40 years in 1949 to 65.5 years in 1980 is among the most rapid sustained increases in documented global history.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Pottinger, Jesse (Agosto 26, 2019). "Explainer: Mao Zedong or Mao Tse-tung? We Have the Answer". That's Online. Nakuha noong Abril 24, 2020.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ Schram 1966, p. 19; Hollingworth 1985, p. 15; Pantsov & Levine 2012, p. 11.
  13. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Feigon 2002; Pantsov & Levine 2012.
  14. ↑ 14.0 14.1 Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  15. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  16. ↑ Terrill 1980; Feigon 2002, Pantsov & Levine 2012
  17. ↑ Feigon 2002 Terrill 1980
  18. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  19. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  20. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  21. ↑ Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  22. ↑ Schram 1966; Feigon 2002; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  23. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  24. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  25. ↑ Pantsov & Levine 2012
  26. ↑ Schram 1966;Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  27. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  28. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  29. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  30. ↑ Pantsov & Levine 2012
  31. ↑ Schram 1966;Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  32. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  33. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012
  34. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  35. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  36. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  37. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  38. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  39. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  40. ↑ Schram 1966
  41. ↑ Pantsov & Levine 2012; see also Hsiao Yu (Xiao Yu, alias of Xiao Zisheng).
  42. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  43. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  44. ↑ Schram 1966; Terrill 1980.
  45. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  46. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  47. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  48. ↑ Schram 1966; Terrill 1980; Pantsov & Levine 2012.
  49. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  50. ↑ Feigon 2002; Pantsov & Levine 2012.
  51. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  52. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  53. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  54. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  55. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012
  56. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  57. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  58. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  59. ↑ Schram 1966; Feigon 2002; Pantsov & Levine 2012.
  60. ↑ Schram 1966; Feigon 2002; Pantsov & Levine 2012.
  61. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  62. ↑ Schram 1966; Pantsov & Levine 2012.
  63. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  64. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  65. ↑ Pantsov & Levine 2012.
  66. ↑ Schram 1966.
  67. ↑ Mair, Victor H.; Sanping, Sanping; Wood, Frances (2013). Chinese Lives: The people who made a civilization. London: Thames & Hudson. p. 211. ISBN 9780500251928.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mao_Zedong&oldid=2116426"